Standartsproch

As Standartsproch bezeichnet mer e Sproch, wu dur Grammatike un Werterbiächer feschtglegt isch un in däre Form vum Staat gstitzt un gferderet wird. Welli Standardsproch im e Land oder in ere Provinz gildet, wird vum Staat bstimmt, d Standardsproch, wu vu dr staatlige Institutione brücht un im Umgang mit dr Institutione vorgschriibe wird, wird aü as Amtssproch bezeichnet. E Standartsproch isch in ihrenem Gältigsbereich an dr Schuele Pflichtfach; an dr Universitäte un im andere Bildigsbereich herrscht si meischtens vor.
Bi dr Standartsproche gits sonigi, wu sich langsam hischtorisch entwicklet hän, aber aü sonigi, wu mit massivem Ufwand konschtruiärt wore sin (lueg unte).

D ditsch Standardsproch

D ditsch Standardsproch isch in Wortschatz un Grammatik dur d Duden-Redaktion bschriibe, wird an dr Schuele un Universitäte as allgemeini ditschi Sproch glehrt un in dr Mediä, in dr Kultur, Politik un in dr Wirtschaft gnutzt. Si isch in dr gschriibene Form iberwiigend frej vu regionale Bsunderheite. Si gildet z Ditschland, in dr ditschschwizer Kanton, z Eschtrich un - näbem Italiänische - z Südtirol.
D Begriff "Hochditsch" un "Hochsproch" wäre viilmol as Synomym fir "ditschi Standardsproch" brücht, was aber nit ganz battet.

Lokali Bsunderheite

In dr Schwiz gits e Reihe vu Helvetisme, wu dert as standardsprochlig gälte. Dert gits - uf Koschte vum Standardsproch-Adeil - aü e hoche Adeil vum Dialäkt in dr mindlige Üsserige in dr Mediä un andere Bereich.
Aber aü in dr Standardsproch z Ditschland un z Eschtrich konkurriäre e Reihe vu Werter, wu in ere nordditsche un in ere südditsche Version exischtiäre - Sonnabend /Sonntag, Pferd/Ross, Kindchen/Kindlein un anderi.
Diä südditsche Versione gälte hit as veraltet - im Südditsche, z Eschtrich un in Ditschschwiz meine viil, d nordditsch Sprächart seig Standard un machi si no.
D Entscheidig isch nit alliwiil frej: Viil Lehrpersonal, Lektore un anderi hän e Missioniärigswahn un wänn südditschi Elemänt zruckdränge.
D Gränz zwische Standardsproch un Umgangssproch isch nit scharf, do gits Ibergäng.

D Üssproch

D Üssproch vu dr ditsche Standartsproch isch nit wirksam gnormt. D Üssproch vu dr ditsche Bihnesproch (Theatersproch) isch zwar anne 1898 uf ere Germanischte-Kumferänz feschtglegt wore un dr Theodor Siebs si in sinem Buech Deutsche Bühnenaussprache bschriibe. Diä Beschliss hän aber ke Dynamik kenne entwickle - s wird ab un zue uf diä Bihneüssproch as Standard-Üssproch verwiise, s haltet sich aber fascht niäme dra.

Standardsproch derf nit verwägslet wäre mit nordditsch gfärbter Sproch. So ka im Biät vu dr Oberditsche Konsonanteschwächig aü z here sii:

• /bragdisch alle Ghinder dradhen auf dem dheuren Dhebbig herum/ - des isch d ertlig Umsetzig vu dr Standardsproch. Im Norde kas heiße:
• /dea Kanzla fühlte sich an jenem Tach wie ein Könich/ - aü des isch e ertligi Umsetzig vu dr Standardsproch - beides isch no im Ramme.

D Rächtschriibig

D ditsch Schriibig isch dur d Duden-Konferenz 1902 zum erschte mol gnormt un allgmein aerkännt wore, hit giltet d "Neue deutsche Rechtschreibung".

Gschicht

D ditsch Standardsproch het sich üs dr neihochditsche Schriftsproch entwicklet. Am Afang isch des numme e Schriibsproch gsii; im Laüf vu dr Zit isch diä Sproch aü all meh gschwätzt wore.

Konschtruiärti Standardsproche

Wänn uf dr einte Sitte s Esperanto e kinschtligi Sproch mit romanisch-stämmigem Wortschatz isch, sin uf dr andere Sitte e Reihe vu andere Sproche üs lebändige, dote oder fascht dote Sproche unter massivem Ufwand neij gstaltet wore. S modern Tirkisch isch üs em Osmanisch-Tirkische, üs ere tirkisch-arabisch-persische Mischsproch gschaffe wore, d griächisch Katharevousa isch üs altgriächischem Wortschatz un ere erfundene Grammatik entstande, s Hebräisch isch numme no Sproch vu dr Literatür un vu religieese Zeremoniä gsii un isch zu nere gsprochene un gschriibene Standartsproch entwicklet wore.