Zum Inhalt springen

Maniotisch

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Charte vo de noigriechische Tielekt um 1900.
d Biispil sind: 1) σκυλί "Hund"; 2) κυριακή "Sunntig"; 3) τυρί "Chääs"; 4) ναί "jo"; 5) ξύλο "Holz"

Maniotisch (Μανιάτικα Maniátika) isch e griechische Tielekt, wo uf de Halbinsle Mani gredt werd. Er underschaidet sich starch vom Peloponnesische. Da hett scho de französischi Historiograph Georges Guillet de Saint-George im Joor 1675 bimerkt: »Le Grec vulgaire des Magnottes est beaucoup plus corrompu quʼailleurs.« (S Volks-Griechisch vo de Maniote isch vill verdorbener as anderi.)[1].

Natüürli gits au Underschiid innerhalb vom Maniotische. Dezue chunnt no de Tielekt vo Cargèse (τὸ Καργέσι /Kargési/), e Dorf uf de französische Insle Korsika, wo vo Maniote - di maiste us Vítulo - gründet woren isch.

Zäme mitem Altathenische und em Tsakonische bildets e Tielektgruppe, wo sich vo allne anderne noigriechische Tielekt dütli underschaidet. Die drai Tielekt hend gmainsam, as s alti /y/ (υ), wo i de anderne Tielekt immer zomene /i/ woren isch, mengisch as /u/, selte as /iu/ realisiert werd (man. ξούλο /ksúlo/, ξύλο /ksílo/ "Holz" ; man. σούκο /súko/, ngr. σύκο /síko/ "Fiige"; man. χιούνου /chiúnu/, ngr. χύνω /chíno/ "güüsse"). Im Gegesatz vom Tsakonische, isch da /u/ kan dorische Archaismus, sondern en Entpalatalisierig vom /ü/.

D Palatalisierig im Maniotische isch starch usprägt. Vor helle Vokääl wered Velar und zom Tail Dental palatalisiert: /k/ (κ) > /tš/č/; /nk/ (γκ) > /dž/ğ/; /g/j/ (γ) > /ž/; /ch/ (χ) > /š/; /sk/, /sch/ (σκ, σχ) > /śš/ (wo us zwee verschidnige sch-Luut bistoot!). (man. tšeratší, ngr. kiriakí "Sunntig"; man. žida, ngr. jída "Gaiss"; man. šóni, ngr. chióni "Schnee"; man. žáolo, ngr. diávolos "Tüüfel"; man. klišá, ngr. ekklisiá "Chile"). Au /l/ (λ) und /n/ (ν) wered palatalisiert.

Witteri Luutgesetz sind (Uuswaal):

  • /-s/ im Uusluut isch verschwunde (man. πέλαο /pélao/, ngr. πέλαγος /pélaγos/ "Meer")
  • /sm/ isch zo /zm/ wore (man. κόζμο /kózmo/, ngr. κόσμος /kósmos/ "Welt")
  • /rth/ (ρθ) und /rch/ (ρχ) sind zo /rt/ bzw. /rk/ wore (man. ήρτε /irte/; ngr. ήρθε /irθe/ "er isch choo" Prt.)
  • mengisch sind intervokalisches /β/,/γ/, /δ/, oder /λ/ verschwunde: (man. lάϊ /lái/; ngr. λάδι /láδi/ "Öl"; man. ήο /ío/; ngr. ήλιος /ílios/ "Sune")
  • Nasal vor /φ/, /θ/ und /χ/ isch verschwunde (man. áθropo "Mensch")
  • /μβ/, /νδ/ und /γκ/ sind zo /b/, /d/, /g/ bzw. /dž/ wore (man. kábo "Ebni"; péde "fööf")
  • Nöd betonti Vokääl im Wortafang sind zom Tail verschwunde (man. χτού /chtú/, ngr. οχτώ /ochtó/ "acht")
  • s Maniotische het au d Gemminate veraifacht (man. ená; ngr. ennéa "nüü")

D Zaale luutet: 1: mía, éna; 2: δío (selte au žío); 3: trí, tría; 4: téssare; 5: péde; 6: éksa; 7: ftá; 8: chtú; 9: ená.

S Maniotische chennt drai Gschlechter (Feminin, Maskulin und Neutrum) und Singular und Plural. S het drai Kasus (Nominativ, Akkusativ, Genitiv), de Vokativ wo im Noigriechische no bruucht werd, feelt im Maniotische. D Zaalwörter 1, 3 und 4 wered noch em Gschlecht flektiert. Bim Verb werd s Futur mit νά /ná/ bildet statt ngr. θά /θá/.

Uf de Mani sind ono e paar alti Ortsnäme erhalte und zwoor i de dorische Form: Die beede Ortschafte Βίτουλο /Vítulo/ und Σκαρδαμούλα /Skardmúla/ nennt de Homer, wo Ionisch gschribe hett, i de Ilias: Οἴτυλος /Oítylos/ und Καρδαμύλη /Kardamýlē/. Die hüttige amtliche Forme sind vom Homer entleent und luutet offiziell /Ítilo/ und /Kardamíli/.

de Tielekt vo Cargèse

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

De Tielekt vo Cargèse het sich zom Tail mit anderne griechische Tielekt vermischt, well nöd ali Uuswanderer Maniote gsii sind. D Grieche vo Cargèse sind trilingual. I de Famili und underenand redets Maniotisch, sös aber Korsisch, wa en italienische Tielekt isch. Schriibe aber tüends Französisch, wa au d Schuelsprooch isch.

S Französische het fast kann Iifluss uf s Maniotische, degege wered immer mee korsischi Wörter uufgnoo, wie /speráro/ "i hoff".

Maniotischi Literatur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Maniotisch cha is 16.Jh. zruggverfolgt were: e Brief vo de Maniote en Poopst Gregor XIII. usem Joor 1582 zaigt dütlichi Spuure vom Tielekt, da gelt au för de Brief, wo d Maniote ane 1618 em Duc de Nevers gschickt hend. Usem 19. und 20. Joorhundert sind maniotische Myrologie und Lieder öberliferet. De Stefano Stefanopoli, Pfarrer vo Cargèse, het 1860 e Parable i sim Tielekt gschribe.

Erforschig vom Maniotische

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Forschig het sich nu wenig mit em Maniotische abgee, und maist nume wenig Biispil uufgfüert. De Tielekt vo Cargese uf Korsika isch recht guet vom Gerard Blanken erforscht wore.

  1. Georges Guillet de Saint-George: Athenes ancienne et nouvelle Paris (1675); p.35
  • André Mirambel: Étude descriptive du parler Maniote méridional; Paris (1929).
  • Gerard Blanken: Les grecs de Cargèse (Corse); Leyde (1951)