Dicziunari Rumantsch Grischun
| Dialäkt: Züritüütsch |
S Dicziunari Rumantsch Grischun, abgchürzt DRG, versamlet de Woortschatz vo dëne rëëtoromaanische Tialäkt und Schriftidioom, wo im schwyzerische Kanton Graubünde gredt wëërded. S Woort Rumantsch Grischun mäint daadeby «das Romaanisch, wo im Pündnerland gredt wiird»; me törff das nöd verwächsle mit der überregionaale Schriftspraach Rumantsch Grischun, wo eerscht im spaate 20. Jarhundert gschaffe woorden isch. D Redakzioon hät ire Sitz z Chuur.
Typus
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Dicziunari Rumantsch Grischun isch, näbed em Schwyzerischen Idiotikon z Züri, em Glossaire des patois de la Suisse romande z Nöieburg und em Vocabolario dei dialetti della Svizzera italiana z Bäletz, äis von vier nazionaale Wöörterbüecher. Es isch aso e vilbändigs, wüsseschaftlich uusgschaffets Wëërch, wo ali Woort und Bidüütige wott ha, wo Byspilsätz bringt, wo wän imer mügli d Sachkultur au mit ine nimt und wo d Gschicht vo de Woort und de Bidüütigen erchlëërt. Es dokumäntiert d Oortstialäkt gnauso wie au di föif regionaale Schriftidioom ab em 16. Jarhundert bis hüt. Nöd drin isch s nöi Rumantsch Grischun, wil s das nanig ggëë hät, wo s Dicziunari ggründet woorden isch.
S Lemma isch gwöndli uf Vallader, aso im underängadynischen Idioom, aagsetzt, di andere Variante chömed dänn hinedraa. Wänn s Woort im Vallader fëëlt, dänn wird s Lemma natüürli i dem Idioom gschribe, wo s voorchunt, aso öppen uf Surselvisch. D Spraach, wo ales erchlëërt wiird mit ere, isch Hoochtüütsch.
Wëërs träit, wëërs usegit, wëërs zalt – und was s Inschtituut suscht na eso büütet
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Träägerveräin isch syt em Aafang d Societad Retorumantscha. Useggëë wiird s Wöörterbuech vom Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun, abgchürzt IDRG. Am mäischte drananezale tuet di Schwyzerisch Akademy vo de Gäischtes- und Soziaalwüsseschafte, aber au de Kanton Graubünde hilft mit, und s Inschtituut verdienet sogaar sälber Gält mit em Verchauffe vo äigene Publikazioone.
S Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun git nöd nu s Wöörterbuech use, es hät au e risigi Samlig vo alte Fotene. D Samlig Puurehuusforschig hät 7000 Bilder und Skizze vo Hüüser und 100 Doorffplään, d Samlig DRG 8000 Bilder über di ländlich Kultuur und Aarbetswält vom Pündnerland, d Samlig Walram Derichsweiler 1600 Glaasdia zum Läbe i de Surselva zwüsched 1910 und 1930, d Samlig Christian und Hans Meisser 5000 Landschafts- und Doorffuufnaame vo 1895 bis 1934, d Samlig Alfons Maissen 5000 und d Samlig Willy Zeller 700 Fotene zu Pündner Theeme; daadezue chömed na öppe 300 wyteri Zäichnige und Skizze. Syni Fotiteek hät s Dicziunari 2014 online gstelt.[1]
Wëërs schrybt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di hütige Redaktoor(in)e sind der Ursin Lutz (ëër isch de Scheffredakter und sid 2023 Naachfolger vom Carli Tomaschett), d Silvana Derungs und de Michele Badilatti. D Angelica Blumenthal, de Daniel Telli und d Stefano Negrinelli ghööred as wüsseschaftlichi Assischtänt(in)e au zur Redakzioon. D Dokumäntazioon und d Redakzoonsassischtänz mached föif wyteri Persoone.
Daademit sind s Surselvisch, s Sutselvisch, s Vallader und s Putèr am Dicziunari verträtte; s Surmeirisch fëëlt.
Es Zämestelig vo allne Redaktooren und Redaktoorine vom Dicziunari gits daa: Liste der Redaktoren und Redaktorinnen des «Dicziunari Rumantsch Grischun». Deet findt mer au d Link zu de Wikipedia-Artikel, wos für die Lüüt git.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Dicziunari Rumantsch Grischun isch 1904 vo de Societad Retorumantscha und em Indogermanischt Robert vo Planta ggründet woorde. Mit Fraageböge händ de Robert vo Planta und de Florian Melcher zäme mit em Chasper Pult de Grundschtock vom spraachliche Materiaal gsamlet; dëë isch dänn naadisnaa wyter uuspoue woorde. Näbet denen Uufnaame vo de läbige Spraach händs mit em Exzerpiere vo de truckte Literatuur aagfange, wo über en Zytruum vo föifhundert Jaar usechoo isch.
Di eerscht Liferig isch 1939 usechoo, der eerscht Band 1946 fertig gsy. Underzwüschet schaffed d Redakzioon vom Dicziunari am 14. Band und stäckt zmittst im Buechstaben M ine.
Sit em 7. Dezämber 2018 cha me s Wöörterbuech über s Internet online naaschlaa und au all die Fotenen und Graafiken aaluege, wo d Artikel iluschtriered.[2]
Literatuur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Annalas da la Societad Retorumantscha, 1886 ff.
- Nadia Caduff Anrig, Violanta Spinas Bonifazi: Die Fototeca dal Dicziunari Rumantsch Grischun. Von der Archivschachtel zur digitalen Fototeca (= Sprachen und Kulturen der Schweiz. Heft VI). Ug. vo de Schwyzerischen Akademy vo de Gäischtes- und Soziaalwüsseschafte. Bern 2013, ISBN 978-3-905870-36-7 (PDF; 2,12 MB).
- Felix Giger: Dicziunari Rumantsch Grischun (DRG) im Lexicon istoric retic.
- Ursin Lutz: Eine (digitale) Schatzkammer der bündnerromanischen Sprache und Kultur: Das Dicziunari Rumantsch Grischun (DRG) ist auf dem besten Weg zur Online-Publikation. I: Thomas Krefeld, Stephan Lücke: Berichte aus der digitalen Geolinguistik (= Korpus im Text. Band 6). Verlagshaus Monsenstein und Vannerdat OHG, Münster 2018, DNB 1098456092 (kit.gwi.uni-muenchen.de [Version 1; 12. Mai 2018, 10:20 Uhr]).
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Naawys
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Fototeca online.
- ↑ Tagesschau, SRG, 7. Dezämber 2018.