Das Stuttgarter Hutzelmännlein

Dialäkt: Schwäbisch

Dr Eduard Merike uf ra Lidografii vom Bonaventura Weiß aus em Johr 1851

Das Stuttgarter Hutzelmännlein, uf Schwäbisch S Stuegerter Hutzlmännle, isch a Märle vom Eduard Mörike, wo neaba Stuegert au noh uf dr Schwäbischa Alb, en Blaubeira, en Ulm, en Nirdenga ond em Scheebuach schbiilt. Des gheert zo de Schbädwerk vo deam Dichtr ond ischt fir a Märle ganz oogwehnlich lang. Gschriiba hot’s dr Mörike en seira Stuegerter Zeit, wia-nr Lehrer am Kenigin-Katharina-Stift gwäa ischt. Em Johr 1853 isch dui Gschicht s erscht Mol em Druck rauskomma. (D Originalzitat vom Mörike send kursiv gschriiba.)

Des Wort „Hutzl“ hot em Schwäbischa vorschiidene Bedeidonga. En deam Märle send mit de Hutzla derrde Obstschnitz gmoint, bsonders vo Äpfel ond Biira. We-ma dia Schnitz mit ma bsondra Doig vormischt en em Ofa bacht, no geit’s a Hutzelbrot. Sodde Loibla wend gern en dr Weihnachtszeit bacha. Des Märle selbr fangt â mit ma kloina Gedicht, en deam sich dui Titlfigur selbr vorstellt:

Ein Kobold gut bin ich bekannt
In dieser Stadt und weit im Land;
Meines Handwerks ein Schuster war
Gewiß vor siebenhundert Jahr.
Das Hutzelbrod ich hab erdacht,
Auch viel seltsame Streich gemacht.

Handlong

Uf Wandrschaft

Dr Stuegerter Schuastrgsell Seppe vorstoht sich et mit seim Moischtr ond deam seim Weib. Drom kindigt’r sein Denscht. Er hot vor, ibr d Schwäbisch Alb z wandret, z erscht amol noch Ulm ond nô villeicht noh noch Augschburg. Wia-nr e dr letschda Naacht alloi e dr Gsellakammr sitzt, solang de andre Gsella e dr Wirtschaft zechet, stoht uf oimol a gleis Mennle vor-em, wo-nem grad amol bis zo seim Girtl goht. Der Kerle griaßt en ganz freindlich mit seim Nama ond schenkt em zwoi Baar Glicksschua ond a Loible Hutzlbrot. Er biddet en, des zwoide Bärla Schua ondrweags irgendwo an da Stroßarand z stellet, wenn grad neamert zuaguckt. Beim Hutzlbrot soll’r ufbassa, dass’r’s nia ganz ufisst, denn wenn’r emmr a bissle drvo ibrig loot, no wuud am andra Dag wiidr a ganz Loible draus. Zom Schluss biddet des Mennle da Seppe noh, falls’r uf seira Wandrong noch Blaubeira komma ond deet a Gletzle Blei fenda dät, noh soll’r’s ufhebe ond zo ehm noch Stuegert brenga. Dr Seppe vorschbricht’s ond dankt em.

Am Dag druf hot’r vorgessa, wellr Schua mit wellem a Baar bildet. Se sehet nemlich älle gleich aus. Prompt zuit’r vo jedam Bärle oin Schua â, was em bald grauße Schwiirigkeida macht. Wia-nr aus Stuegert dussa ischt ond ibr a Brickle lauft, stellt’r de zwoi andre Schua ufs Glendr ond setzt sein Weag fort.

Uf dr Alb trifft’r an Färbrgsella, wo-nem granadamäßig uf da Weckr goht, schbätr an Baura mit Fuhrwerk. Der loht en uf seim Waga mitfahra ond geit em guade Rotschläg, was’r uf dr Alb obedengt âgucka miaß. An dera Stell wendet sich dr Dichtr Mörike an da Leasr ond erklärt, er miaß jetzt a andra Gschicht vorzähla, wo ganz lang vor-em Seppe seira Zeit bassiirt ischt, abr en deam Zammahang wichdig wär.

D Gschicht vo dr scheena Lau

Em Grafa Konrad vo Wirdaberg sei Doktr Veylland ischt em Lauf vo seim Leaba viil e dr Weltgschiicht romkomma ond hot do drbei ällrhand seltsame Sacha gsammlet ond hoimbrocht, so au an Krackafischzâh us em Rauda Meer. Wia-nr deet gwäa ischt ond hot’s Bleilot naaglau, weil’r hot wissa wella, wia diaf des Wassr ischt, noh hot sich der Fisch em Lot vorbissa ond zwoi Zeh dren glau. Dr Veylland hiadet des Erennrongsstick wia sein Augäpfel. D Zeit vorgoht, ond dr Doktr siiht sei letscht Stendle komma. Seim treia Deanr Kurt geit’r da Uftrag, des Bleilot en da Blautopf zo schmeißa, wenn’r amol wiidr en sei Hoimet noch Blaubeira kommt.

Dr Blautopf en Blaubeira

Wia abr dr Kurt am Rand vom Blautopf stoht, will’r zerscht amol messa, wia diaf der Hafa ischt. Er bendet älle Schniir, wo-nr uftreiba kâ, an des Lot nâ ond loht’s en Diafe sausa. Do drbei wuud’r ganz baff, was der Hafa fir a graußa Diafe han mueß. Er kommt em ganz bodalos vor. Dadsächlich abr isch des bassiirt:

Uf em Grond vom Blautopf haust a Wassrfrau, wo vo älle Leit bloß de Schee Lau ghoißa wuud. Dui isch vo ihrem Mâ, ama alda Donaunix vom Schwaaza Meer, an da Blautopf vorbannt worra, weil se bloß daude Kendr uf d Welt brocht hot. Des isch abr bloß do drvo komma, weil se emmr de ganz Zeit so traurig gwäa ischt. Vo ihrer Schwiagrmuedr hot d Lau da Rôt griagt, a Gleagaheit zo suecha, wo se fenf Mol herzhaft lacha kâ, nô dät’s mit deam Kendrgriaga au glabba.

Also dui Lau sitzt grad uf em Boda vom Blautopf ond loht sich vo ihrer Kammrjongfr Aleila d Negl schneida. Do kommt vo oba raa des Lot. D Aleila packt d Schnur ond zuit so lang droo, bis-se nemme nôchgeit. No nemmt se a Scher, schneidet s Lot aa, bendet ebbes andrs dranô ond loht des nuie Zuig nuffziah. Wia des dr alde Deanr âluegt, drifft en faschd dr Schlag. Er wuud ganz irr em Kopf siiba Däg lang.

A-ma andra Dag wuud Lau vo-ma frecha Hirdabua ghenslet. Drom packt se dean Kerle ganz schnell ond nemmt en mit naa en oina vo ihre nasse Stuba. Wia-nr deet alloi isch, guckt’r sich om ond fend an Stoffbeidl, wo saumäßig schwer ischt. Drom moint’r, s wär a Säckle voll Gold. Noch seira Flucht us deam nassa Element merkt’r schliaßlich, dass des „Gold“ bloß a Gletzle Blei ischt. Jetzt griagt der Kerle so a Wuad, dass’r’s so weit fortschmeißt, wia-nr grad schmeißa kâ. E dr Nähe vo-ma Bergle bleibt’s liiga.

Glei beim Blautopf isch dr “Nonnahof”, a graußa Wirtschaft, wo friher mol a Kloschtr gwäa ischt.

Dr „Nonnahof“, s frihere Kloschdr vo Blaubeira

Dui wuud vo ra leitseliga Wirde und dera ihre Kendr betriiba. Em Lauf dr Zeit freindet sich d Lau mit dera Familie â. Wie se ama scheena Dag en dr Schbennstub zeemasitzet ond mitnandr scherzet, isch d Lau uf oimol wia vorwandlet, sodass-se lauthals lacha muaß. Am meischda gaudiirt se a schwäbischer Zongabrechr, wo ma so schnell wia meglich hersaga mueß: S leit a Klötzle Blei glei bei Blaubeura, glei bei Blaubeura leit a Klötzle Blei. Jetzt isch d Vorbannong vo deam Wasserweib gleest ond se derf wiidr zo ihrem Nix ans Schwaaze Meer hoimganga, wo se mit ra graußa Freid ufgnomma wuud.

D Gschicht vo de andre zwoi Schua

De andre zwoi Schua, wo dr Seppe bei Stuegert ufs Bruggagländr gstellt hot, wend vo ma saubra Mädle gfonda. Weil dui grad Geburtsdag hot, glaubt se, dia Schua wäret vo ihra Namensheiliga Veronika extra fir sui deet noglegt worra. Se zuit’s glei â ond griagt de gleiche Schwiirigkeida wia dr Seppe, weil nadiirlich au dia zwoi Schua et zonandr basset.

A baar Wocha schbätr wuud d Vroni vo ihror Muedr zom Schuamachr Bläse gschiggt, om sich a nuis Bärle Schua ôzmesset lau. Se hofft, e dera Werkstadd da Seppe zo dreffa, weil se dean jonga Kerle guad leida kâ. Wia-se abr vom alda Bläse heert, dass der Gsell nemme en seine Denschda stoht, no isch-e scho a gleis bissle draurig. Beim Vormessa vo dr Vroni ihre Fiaß kommt dr Moischtr Bläse us em Stauna nemme raus, wia-nr merkt, was des Mädle fir tolle Schua ôhât, nemlich ganz seldene Glicksschua. Am Ôbad vorzehlt’r ällas seim Weib ond seira Dochtr Sara. Do fordret-en dia zwoi Fraua uf, er soll a Bärle macha, wo gnauso aussiiht wia dia Glicksschua, ond wenn d Vroni wiidrkomma dät, no kennt mr dia zwoi Bärla ganz hälenga mitnandr vordauscha. Ond so bassiirt’s au. Was d Familie Bläse abr et woiß, ischt, dass deam Hutzlmännle dui ganza Lombarei et vorborga bliiba ischt. Glei nemmt’r sich vôr, zor Strôf em Bläse e dr nägschda Naacht an gheeriga Stroich zschbiilet.

D Uhr hot schau lang Middrnaacht gschlaga, do heert d Frau Bläse em Weihr, wo ans Haus ôgrenzt, a ganz args Blatscha. Se weggt ihrn Mâ ond geit em da Uftrag, em Freia noch-em Reachda zo gugga. Do siiht dr Bläse, wia aus seim Lagr em erschda Stock äll seine Vorrät an nuie Schua ond Leischda wia vo Goischdrhand aus em Fenschdr en da Weiher gschmissa wend. Schnell weggt’r älle seine Gsella. Bewaffnet mit digge Briigl ganget se noch oba ond wellt da Steerafriid vorschlaga. Abr se fendet koin. Jetzt ahnt dr Bläse, dass do s Hutzlmännle seine Hend em Schbiil han muaß ond dass’r erscht wiidr sein Friida fend, wenn’r dia z Oreacht erworbene Schua dr reachtmäßiga Besitzore zrickbrocht hot.

Wia’s mit em Seppe weitrgoht

Wia dr Seppe noch Ulm kommt, goht’r glei ens nägschd Wirtshaus nei, wo sechs Handwerkrgsella zechet ond luschdige Liadr senget. Dia ladet en zom Mitfeira ei ond fordret en uf, z Ulm zo bleiba. Dr Wirt geit em glei d Adress vo-ra jonga Schuestrswitwe, wo dringend an weitra Gsella braucht. Am andra Dag suacht dr Seppe dui Witwe uf ond wuud au glei eigstellt. Je längr dr Seppe deet schafft, deschdo bessr gfellt em sei Chefe. Zwoi Monet noch seim Eitridd fasst’r sich schliaßlich a Herz ond macht-ra an Heiratsotrag. Ond gugg au dô: Se nemmt en ô.

Ama scheena Obad sitzet dia zwoi frisch Vorlobde bei-ma guada Fläschle Wei ond esset vom Seppe seim Hutzlbrot. Wia bloß no a Riibele drvo ibrig ischt, fällt dr Braut ei, des kennt se doch ihrem Siddich zom Fressa geaba. Villeicht wär des jo de richtig Nahrong, wo nen wiidr zom Schwätza brenga kennt. Ond dadsächlich: Kaum hot der Vogl des Riibele gfressa, fangt’r â zo blabbra: Gut, gut, gut – ist des Hutzelmanns sein Brot. Wer einen hat umgebracht und zween, schlägt auch den dritten tot. Was des mit deam Schbruch uf sich hot, merkt dr Seppe erscht, wia-nr wiidr amol en d Wirtschaft goht ond d Leit tuschla heert, sei Braut häb ihre zwoi frihore Manna mit Gift ens Jenseits beferdret, ond ihrm dridda däts so amol au ganga. Jetzt hot’r bloß no oin Wonsch: Nix wia hoim noch Stuegert.

Ondrweags kommt’r en Blaubeira vorbei. Dô dreibet en seine Schua reglreacht uf an Higl nuf. Oinr drvo macht sich frei, ruglet aabe ond bleibt em-ma Schbalt stegga. Wia no dr Seppe dean Schua wiidr hola will, endeggt’r en deam Schbalt des Gletzle Blei, wo-nr em Hutzlmännle mitbrenga soll. Er vorschdaut’s en seim Renzle ond hot ab jetzt a schwera Laschd zom schlebba.

Wiidr en Stuegert

En Stuegert goht dr Seppe glei ens Bohnavirtl, wo sei Dot wohnt. Bei dera kâ-nr so lang ondrkomma, bis’r wiidr a nuia Stell gfonda hot. Wia-nr en dr Naacht ens Bett ganga will, stoht uf oimol s Hutzlmännle vor-em ond frogt en, ob’r s Gletzle drbeihäb. Der kloine Kerle ischt ganz außr sich vor Freid, dass des dr Fall ischt. Er verhoißt em Seppe, dass’r des et bereia dät.

Uf em Marktblatz herrscht au grauß Fasnetsdreiba. S wuud viil musiziirt, gsonga, danzt ond glachet. Akrobada fiiret uf ma Hochsoil halsbrechorischa Konschtstickla uf. Kaum send dia ferdich, grebslet a kloinr Gnirbs, oozoga wia a Bergmâ, uf des Hochsoil nuf ond stellt des, was d Leit bisher zom Säha griegt hend, gladd en Schadda. Zom Schluss animiirt’r s Publikom, doch au ufs Hochsoil zkommet. Wer sich draud, däff des Säckle nemma, wo-nr oba an da Schraga noghengt hot. S isch a guads Hutzlbrot dren!

Bletzlich schbiirt dr Seppe, wia-nen seine Schua mit ällr Gwalt zom Hochsoil drenget. Ond zom graußa Erstauna vo de Zuaschauer kommt uf oimol nomol ebbr zom Soil: d Vroni! Dui hot de gleiche Schua â wia dr Seppe. Ond nô bassiirt’s: Dia Schua merget, welle zwoi jeweils zammagheeret, ond schwubb-diwubb fendet sich de richdige Bärla. Wia dia zwoi jonge Leit uf em Hochsoil romdanzet, stellet se feschd, dass-se sich ganz arg meeget. Drom dauret’s au et lang, bis se sich vorschbrechet, dass bald Hauzich sei soll.

D Schbrooch

A viile Stella vo deam Märle setzt dr Dichtr Rickblenda ond Vorschiabonga vo de oinzlne Handlongssträng ei. Oft vorwendet’r Werdr, wo de meischde Leit heit gar nemme kennet, zom Beischbiil Guckigauch, Jäst, Spiriguckes, Kunkel, Leirenbendel, molestieren, Gschwey. Zom weitaus graischda Doil isch des Märle uf Hochdeitsch gschriiba, aber emmr mol wiidr kommet au schwäbische Dialog vor, gschbickt mit viil Humor. Als Beischbiil sei dui Stell zitiirt, wo dr Kurt an da Blautopf kommt ond deam sei Diafe messe will:

... und also ließ er das Gewicht hinunter, indem er immer ein Stück Schnur an seinem ausgestreckten Arm abmaß, drei solcher Längen auf ein Klafter rechnete und laut abzählte: „1 Klafter, 2 Klafter, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10“ – da ging der erste Schnurbund aus und musste er den zweiten an das Ende knüpfen, maß wiederum ab und zählte bis auf 20. Da war der andere Schnurbund gar. – „Heidaguguk, is dees a Tiafe!“ und band den dritten an das Trumm, fuhr fort zu zählen: „21, 22, 23, 24 – Höllelement, mei’ Arm will nimme! – 25, 26, 27, 28, 29, 30 – Jetzt guat Nacht, s Meß hot a End’! Do heißt’s halt, mir nex, dir nex, rappede, kappede, so isch ausganga!“ – Er schlang die Schnur, bevor er aufzog, um das Holz, darauf er stand, um ein wenig zu verschnaufen, und urteilte bei sich: Der Topf ist währle bodalaus.

Manchmol wuud d Prosaerzehlong ufglockret durch a Gedicht. Ond do drbei zeigt sich, dass dr Mörike au en seim Hoimatdialekt hot reima kenna. A Beischbiil do drfir isch’s Liad vom trauriga Bua:

Ufam Kirchhof am Chor
Blüeht a Blo-Holder-Strauß,
Do fleugt a weiß Täuble,
Vors taga tuet, aus.

Jetzt kenn i mein Schatz
Und sei linneweiß Gwand,
Und sei silbernes Ringle
Von mir an der Hand.

Drei Wocha vor Ostra,
Wanns Nachthüehle schreit,
Do macha mer Hochzig,
Mei Schatz hot mer’s gsait.

Es streicht wohl a Gässale
Nieder und zwua,
Es fliegt mer ins Fenster,
Es kommt auf mi zua.

Es nickt mer en Grueß,
Setzt se nieder am Bett,
Frei luegt mer’s ins G’sicht,
Aber anrüehrt me’s net.

Mer macha kein Lebtag,
Mer halta kein Tanz.
Wer goht mit zur Kircha?
Wer flicht mer da Kranz?

Theadrstick ond Heerschbiil

Dr schwäbische Schriftsteller ond Drehbuchautor Felix Huby hot us deam Märle a Theatrstick fir Kender gmacht. Sell ischt am 8. Novembr 2003 em Schauschbilhaus vo de Wirdabergische Staatstheatr z Stuegert zom erschda Mol uf d Bihne komma ond vo dr Kridig arg globt worra. Em Johr druf hot dr Huby drzua noh us seim Theadrstick a Heerschbiil gmacht. Sell ischt s erschte Mol am 18. Sepdembr 2004 em virda Radioprogramm vom Sidweschtrondfonk gsendet worra.

Litradur

Eduard Mörike: „Das Stuttgarter Hutzelmännlein“, mit 37 farbige Zoichnonga vom Karl Stirner, J. F. Steinkopf Verlag Stuttgart, 1979, ISBN 3-7984-0501-8

Weblink

S ganz Märle bei Wikisource