Berne (Indiana)
| Dialäkt: Bärntütsch |
| Berne | |||
|---|---|---|---|
D Laag in Indiana
| |||
| Basisdate | |||
| Gründig: | 1852 | ||
| Staat: | USA | ||
| Bundesstaat: | Indiana | ||
| County: |
Adams County | ||
| Koordinate: | 40° 39′ N, 84° 57′ W | ||
| Zitzone: | Eastern Standard Time (UTC−5) | ||
| Iiwohner: | 3999 (Stand: 2010) | ||
| Bevölkerigsdichti: | 743,3 Iiwohner je km² | ||
| Flechi: | 5,38 km² (ca. 2 mi²) davon 5,38 km² (ca. 2 mi²) Land | ||
| Höchi: | 257 m | ||
| Poschtleitzahle: | 46711, 46769 | ||
| Vorwahl: | +1 260 | ||
| FIPS: |
18-04888 | ||
| GNIS-ID: | 430849 | ||
| Website: | www.cityofberne.com | ||
| Bürgermeister: | William (Bill) McKean | ||
_location_map.svg)
Berne isch e Stadt im Adams County im US-Bundesstaat Indiana. Si ligt ca. 56 km südlech vo Fort Wayne.
Lut der US-amerikanische Voukszeuigsbhörde United States Census Bureau het Berne im Jahr 2010 3.999 Ywoner gha. D Gmeind het e Flächi vo 5,39 km². Es het auso 742 Ywoner uf 1 Quadratkilometer preicht.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Sidligsaafäng ligen im Jahr 1852. Due hei tütschschprachegi Mennonite us em Ämmitau un us em Bärner Jura dr hütig Ort Berne gründet. D Müglechkeite zum Verchouf vo landwirtschaftleche Produkte si nid eifach gsy, wil d Verchehrswäge gfääult hei. Wo d Ysebahngsöuschafte gäng wie meh Linie poue hei, hei d Ywoner vo Berne iri Chance gseh cho. D Hilty-Brüeder hei dr Grand Rapids and Indiana Railroad de Vorschlag gmacht, gäge dr Bou vonere Hautsteu z Berne dr Ysebahngseuschaft gratis Land abzträtte. Die isch yverstange gsy, u d Strecki isch am Wiehnechtstag 1871 ygweiht worde. Me het nöii Hüser poue, u 1872 isch e Poschtsteu z Berne uuftaa worde. Die gueti Infraschtruktur het wyteri Sidler us dr Schwiz, us Tütschlang u änglischsprachege Länder aazoge. E Bsungerheit vor Gmeind isch dr höch Aateu a Amische, wo viu vonene bis hüt Bärntütsch aus Erscht- oder Zwöitschprach rede.
Demographischi Date
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Nach em United States Census 2010 hei hie 3999 Menschen i 1620 Hushautige u 1078 Familie gläbt. D Ywonerdichti isch 742 Ywoner pro km² gsy. D Ywoner sy zu 94,12 % Wyyssi, 0,53 % Afroamerikaner, 0,13 % amerikanische Urywoner und 0,55 % Asiate. 0,63 % sy vo angere ethnische Gruppene abgstammet u 0,05 % vo zwo oder meh Rasse. 4,0 % vo den Ywoner hei e spanischi oder latin-amerikanischi Abstammig.
Vo de Wyysse hei 30,1 % hei e tütschi, 27,4 % e schwyzerischi, 7,3 en amerikanischi, 6,8 % en änglischi u 5,4 % en irischi Härkumft aaggää.
Vo de 1620 Hushautige hei 29,3 % Ching u Jugedlechi unger 18 Jahr gha, wo binene gläbt hei. 53,4 % si verhürateti Paar gsy, 9,9 % si Müetere gsy, wo d Ching elei uufzoge hei, 3,3 % Vättere, wo d Ching elei uufzoge hei, u 33,5 % sy kener Familie gsy. 31,3 % hei i Singuhushaute gläbt, u i 17,5 % sy Mönsche im Auter vo 65i oder drüber gsy. D Durchschnittshushautsgrössi isch bi 2,35 u die durchschnittlechi Familiegrössi bi 2,94 Persone gläge.
24,1 % vo den Ywoner sy unger 18 Jahr aut gsy, 7 % zwüsche 18i u 24i, 22,4 % zwüsche 25i und 44i, 22,6 % zwüsche 45i und 64i, u 24 % sy 65i oder euter gsy. S Durchschnittsauter isch bi 42 Jahr gläge. Drvo si 46,1 % Manne u 53,9 % Froue gsy.
S jährleche Durchschnittsykome vomene Hushaut isch 2015 bi 45.897 Dollar gläge, s Durchschnittsykome vo dr Familie 61.550 Dollar.
Ywonerentwicklig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Jahr | 1890 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ywoner | 544 | 1037 | 1316 | 1537 | 1883 | 2075 | 2277 | 2644 | 2988 | 3300 |
| Jahr | 1990 | 2000 | 2010 | 2020 | 2030 | 2040 | 2050 | 2060 | 2070 | 2080 |
| Ywoner | 3559 | 4150 | 3999 |
Öffentlechi Yrichtige
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Stadtpark Clock Tower and Muensterberg Plaza mit dr Nachbiudung vom Bärner Zytglogge-Turm. Är isch 160 ft (49 m) hööch u 2010 dert boue worde. Zum Gloggeschpieu im Turm ghöre zwöuf Figure, wo d Gschicht vom Ort verzöue. Ds Reinhard Carillon – dr Name het er nach em Houptgönner vom Projäkt – schpieut über 1000 Lieder. Uf der Muensterberg Plaza hets drnäbe ou es Dänkmau für d Sidler vo 1852 u ne Boum mit aune Schwyzer Kantonswappe (Canton Tree).[2]
- Stadtpark Lehman Park mit Sportplätz
- Stadtbibliothek mit 60.000 Title. Ir Bibliothek isch dr Heritage Room, wo d Stadtgschicht bresäntiert wird.[3]
- Swiss Heritage Village & Museum[4]
Persönlechkeite
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Mary Butcher (1927–2018), Baseballschpiuere
- Dilley-Sechslinge (* 1993), erschti Sächslingsgeburt vo de USA, wo aui Neugeborene überläbt hei
- Bob Dro (1918–2006), Baseballschpieuer vo de Brooklyn Dodgers
- Melissa Gillette; het dr Indoor-Marathon-Wäutrekord vo de Froue vom 26. Februar 2012 bis zum 6. Jänner 2013 ghaute
- Lester Habegger (1924–2017), Basketballtrainer
- Peter Luginbill (1818–1886; eigetlech Luginbühl), eine vo de Stadtgründer vo Berne
- Donald Neuen, Chorleiter/Dirigänt, University of California z Los Angeles
- Richard R. Schrock (* 1945), het 2005 de Nobelprys für Chemie berchoo; sit 2013 Ehredokter vor RWTH Aachen
- Dr. Ernie Steury (1930–2002), Missionsarzt un Gründer vom Tenwek Hospital z Kenia
Forschigsprojäkt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Guido Seiler vo der Universität Züri forschet zum Thema Bärntütsch z Berne (Indiana):
- Amish Shwitzer (abgrüefft am 23. Mäie 2024).
- Variation in Amish Shwitzer (abgrüefft am 23. Mäie 2024).
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Walter Haas: Berndeutsch in Berne/Indiana. I: Schweizerdeutsches Wörterbuch. Schweizerisches Idiotikon. Bericht über das Jahr 1979. [Züri, 1980], S. 9–16 (Digitalisat).
- Anja Hasse, Guido Seiler: Social factors in mixed language emergence: solving the puzzle of Amish Shwitzer. I: Silvia Ballarè, Guglielmo Inglese (Ug.): Sociolinguistic and Typological Perspectives on Language Variation (= Trends in Linguistics. Studies and Monographs. Band 374). De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2023, S. 85–120.
- Anja Hasse, Guido Seiler: Amisches und mennonitisches Shwitzer im Vergleich: Ergebnisse einer Pilotstudie. I: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik. Band 90, 2023, S. 144–174.
- Anja Hasse, Guido Seiler: Die Sprache(n) der Schweizer Täufer in Nordamerika. In: Elvira Glaser, Johannes Kabatek, Barbara Sonnenhauser (Hrsg.): Sprachenräume der Schweiz. Band 1: Sprachen. Narr Francke Attempto, Tübingen 2024, ISBN 978-3-381-10401-7; digital: Download, S. 296–316.
- Marion Roy Wenger: A Swiss-German Dialect Study: Three Linguistic Islands in Midwestern U. S. A. Dissertazion Ohio State University 1969 (University Microfilms, Ann Arbor).
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Berne, Indiana – Sammlig vo Multimediadateie- Offizieui Homepage vor Stadt
- Offizieui Homepage vor Handus-Chammere vo Berne
- Reportage über Amischi z Berne, wo gäng no Schwyzerdütsch schwätze (2. Novämber 2017)
Einzunachwyse
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ywonerzaau 1810–2010 lut Vouchszeuigsergäbnis
- ↑ Turm u Park
- ↑ Websyte vor Stadtbibliothek
- ↑ Museum vo de Zuewanderer us dr Schwyz
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Berne_(Indiana)“ vu de tütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |