Wenkerbogen von Däninge

Dr Wenkerboge vu Däninge isch e Blatt vu dere grosse Ufnaam vu dr ditsch Sprooch, wu im 19. Joorhundert angefange het un hit Bschdanddeil vum Ditsche Sprochadlas isch. Sällimols, wo dr Sproochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 sinner Sproochadlas vorbereitet hed, hänn alli Schuele im domolige ditsche Riich e Froogeboge mid vierzig gliche Muschdersätz vorgleit bikumme, wu d' Schiäler middem Léhrer in de lokal Mundart uffschriewe hänn mièsse.

Hiwiis zuem Boge 36892

• Däninge het dozemols zuem Bezirk Ämmedinge im Großherzogtum Bade ghärt.
• De Ord leyt im Sproochruum vum Oberrhinalemannische / Brisgau-Rench-Raum.
• Die vierzig Sätz sin dozémols vu Schueler zämme mitm Lährer Wilhelm Kilchling vu Fischerberg, hitt ne Oortsdeil vu de Gmein Chleis Wiisedal, notiert worre.
• As Üssproch vum Ortsnamme wird im Boge „Dähninge“ agäh.
• In Süddischland sinn d Bege anne 1887 uffgnumme worre, der vo Däninge het d Nummere 36892 griägt.
• D geografisch Lag vu Däninge isch in däre Karde iitrage.

Wenkersätz

1. Im Winter fliēge diē truckene Blätter in d'r Luft rum.
2. s härt gli uff z'schneie, dr'no wird s Wätter wieder besser.
3. Thue Kohle in dr Ofe, daß d'Milch ball a z koche fangt.
4. D'r guet alt Mann isch mit em Roß durchs Is broche un ins kalt Wasser kheit.
5. Er isch vor viēr oder sechs Wuche gschtorbe.
6. s' Fiir isch zstark gsi, d'Kueche sin jo unte ganz schwarz brännt.
7. Er ißt d Eier allewiel ohne Salz un Pfäffer.
8. D' Füeß thüen mer weh, i glaüb, i hab si durg'loffe.
9. I bī bī dr Frau gsī un habers gseit; sie hets au welle ihrer Tochter sage.
10. Ī wills au nimmi wieder thue.
11. Ī schlag di glī mit em Kochlöffel um d' Òhre, dü Aff!
12. Wu gosch hī, sollemer mit d'r goh?
13. sin schlächte Zitte.
14. Mi liēbs Kind, bieb do unte schtoh, diē böse Gäns bisse di tot.
15. Dü hesch hüt am mēschte glehrt un bisch artig gsī, dü derfsch früeiher nach Hus goh aß diē Andere.
16. D' bisch no nit groß g'nueg, um e' Flasche Wī us z'trinke, dr muescht z'erst no e wenig wachse un greßer wärre.
17. Gang, sei so guet un sag dīner Schweschter, sie sollt d'Kleider fir euer Muetter fertig näihe un mit d'r Birschte reinmache.
18. Hättsche kennt! D'r no wärs anders kumme un es thät besser um en stoh.
19. Wer het mer mi Korb mit Fleisch g'schtohle?
20. Er hett so thue, aß hätt e sen zuem Dresche bschtellt; sie henns aber selber thue.
21. Wem het er diē neu G'schicht verzellt?
22. Mr mueß lut schreie sunst verstoht erich nit.
23. Mir sinn mied un henn Durst.
24. Als mir gester z'Obe z'ruck kumme sinn, do sinn diē Andere schu im Bett g'läge un hänn fest gschlofe.
25. D'r Schnee isch dē Nach bī uns liege bliebe, aber hitte Morge isch er gschmolze.
26. Hinter unserm Hüs stehn drei scheni Äpfelbäumli mit rote Äpfeli.
27. Kenne ner nit no é Augeblickli uf ich warte, drno geh mer aü mit ich.
28. Ihr derfe nit so Kindereie triebe!
29. Unsere Berg sinn nit so arg hoch, eueri sinn viel hecher.
30. Wiē viel Pfund Würst wenn ihr ha (un wiē viel Brod)?
31. Ich verstand ich nit, dé müen e weng luter schwàtze.
32. Henn dr nit e Stickli Seipfe (wißi) fér mich uff mim Disch gfunde?
33. Sie Brueder will sich zwei scheni neui Hiser in euere Garde bauje.
34. Das Wort isch em vo Herze kumme.
35. Des isch rächt gsi vunnene.
36. Was hocke di fér Vögeli obe uff dem Mürli?
37. Die Buure henn fimpf Ochse un nin Küeh un zwölf Schäfli vor's Dorf brocht, si henn si welle verkaüfe.
38. D' Lit sinn hitt alli dusse uffem Feld un mäihe.
39. Gang nur, dr brün Hund dhuet d'r nit.
40. I bi mit dr Lit do hinte über d' Matte ins Korn gfahre.

Werder im Wenkerboge

• heiß, nai, blaü, graü, haüe, Hand, Hanf, Helm, Flachs, er wachst, Bäse, Pflüme, Brief, Hof, jung, krumm
• Sunntig, Mäntig, Dsieschtig, Mittwuch, Dunnschtig, Fritig, Samschtig
• elfi, fufzeh, sechzeh, fufzig

Lueg aü do

• Lischte vo de Wenkerböge
• d Wenkersätz uf Hochditsch

Wu s här isch

• Digitalisat vum Original Däninger Wenkerboge