Tanach

e Torarolle

As Tanach oder Tenach [taˈnaχ] oder [təˈnaχ] (hebräisch ‏תנ״ך ‎ TNK) bezäichnet s Juudedum ihri heilige Schrifte, wo as normativ für si äigeni Religion gälte. Dr Tanach bestoot us de drei Däil; Tora („Awiisig“), Nevi’im („Brofeete“) und Ketuvim („Schrifte“). TNK isch s Akronym vo de Aafangsbuechstaabe vo dene Däil – Tora, Nevi’im u Ketuvim. Si enthalte im ganze 24 Büecher, wo uf Hebräisch verfasst si. In zwäi von ene het s e baar aramäischi Teggstpassaasche. In dr nöijere Sekundärlitratuur wird dr Tanach vilmol as die „jüüdischi“ oder „hebräischi Bible“ bezäichnet.

S Christedum het alli Büecher vom Tanach übernoo, si e chli andersch aagordnet und as s Alte Testamänt kanonisiert.

Warum nid der glych Ufbou

Di hebräischi Bibel isch chly andersch ufboue als di chrischtlechi Bibel. Der Grund derfür isch ds hebräische Dänke. Das heisst, d Büecher hei zum Teil e ganz wychtigi Ufgab erfüllt. Es isch also kei historischi Reihefolg vo de Büecher gsi. D Chronik isch nach der Rückkehr i ds verheissne Land gschribe worde u der Maleachi isch no später gschribe worde als d Chronik. Trotzäm isch der Maleachi nid ds letsche Buech im Tanach. Der Daniel wird vo de Chrischte als Prophet agluegt u der Josua als Gschichtsschryber. Der Tanach kennt allerdings d Kategorie Gschichtsbuech gar nid. Der Josua git im Tanach als Prophet u der Daniel isch es Buech us de Schrifte.

D Büecher heisse im Hebräische uf immer nach em erschte Wort vom Text.

D Reihefolg im Tanach

Tora

Dr Tanach het 24 Büecher, die erschte füüf, d Büecher vo dr Tora, wärde nach em erschte Wort vom Buech gnennt:

• Bereschit - בראשית (Im Afang)
• Schmot - שמות (Näme)
• Veyikra - ויקרא (Är rüeft)
• Bemidbar - במדבר (I der Wüeschti)
• Dvarim - דברים (D Wort)

Vo de erschde vier Büecher vo dr Tora het mä dänggt, ass si dr Moses sälber gschriibe haig, dorum wirdnä uf Dütsch d „Büecher Moses“ gsait. Si beschriibt die drei wichdigschde Augeblick in dr Beziehig vo Gott und de Mensche: d Schöpfig, dr Bund mit em Abraham und d Befreijig vo de Israelite und dr Gsetzgäbig under em Moses.

Nevi'im

Dä Teil vom Tanach het 8 Büecher u beschäftiget sech mit de Prophete:

Di früeche Prophete

• Jehoshua (Josua)
• Schoftim (Richter)
• Schmuel (Samuel) eis Buech
• Mlachim (König): eis Buech

Ds Buech Samuel u ds Buech Chönige isch es wyli lang sogar eis Buech gsi. D Schriftrolle isch aber so schwär gsi, das me se fasch nid het chönne träge. Drum hei d Jude ds Samuel Buech wider vom Chönigsbuech trennt.

Di späte Prophete:

• Jeschaiahu (Jesaia)
• Irmiahu (Jeremias)
• Jehezkel (Hesekiel)

Ds Zwölfprophetebuech beinhaltet die folgende 12 Prophete i eim Buech:

• Hoschea (Hosea)
• Joel (Joel)
• Amos (Amos)
• Ovadia (Obadja)
• Jona (Jona)
• Micha (Micha)
• Nahum (Nahum)
• Habakuk (Habakuk)
• Zephania (Zephanja)
• Haggai (Haggai)
• Secharia (Sacharja)
• Maleachi (Maleachi)

Ktuvim

Die drei Büecher Emet (hebr. אמ"ת) wo nach de Afangsbuechschtabe vo de Büechernäme in umkehrter Reihefolg eso heisse:

• Tehilim (Psalter)
• Mischlei (Schbrüch vom Salomo)
• Iov (Hiob)

fümf Megillot:

• Schir ha Schirim (S Hochelied)
• Ruth
• Eicha (d Klaagelieder vom Jeremias)
• Kohelet (dr Brediger Salomo)
• Esther

und die zuesätzlige Büecher:

• Daniel
• Esra (mit em Nehemia als eis Buech)
• Divrei ha Jamim (Chronik) eis Buech

D Megillot Schrifte sy Schrifte, wo a de füüf Fescht vo de Jude vorgläse wärde. Ds Hohelied wird am Passafescht vorgläse, ds Buech Rut wird am Wuchefescht (D Chrischte säge däm Fescht ou Pfingschte), ds Chlagelied am erinnerigs Tag vo der Zerschötig vom Tämpel z Jerusalem, der Prediger wird am Loubhüttefescht u d Ester wird am Purimfescht vorgläse.

Sprach

D Sprach, wo im Tanach bruucht wird, isch houptsächlech hebräisch. Es sy aber au immer wider Abschnitte drinne, wo uf Aramäisch verfasst sy.

Litratuur

Historischi Übersetzige vom Juudedum

• Annette M. Böckler (Hrsg.): Die Tora. Die fünf Bücher Mose in der Übersetzung von Moses Mendelssohn. Mit den Prophetenlesungen im Anhang. (1783) Jüdische Verlagsanstalt, Berlin 2004, ISBN 978-3-934658-10-3.
• Samson Raphael Hirsch: Die fünf Bücher der Tora. Pentateuch mit Haftarot übersetzt und erklärt, neu gesetzt. Der klassische Kommentar des deutschen orthodoxen Judentums, Deutsch, Hebräisch. (1867–1873) Fünf Bände, Morascha, Baasel/Züüri 2008–2011, ISBN 978-3-0330-2899-9.
• Samson Raphael Hirsch: Sefer Tehilim – Die Psalmen. Ein klassischer Psalmenkommentar, übersetzt und erläutert. (1883) Morascha, Baasel/Züüri 1995.
• Naftali Herz Tur-Sinai: Die Heilige Schrift. (1935-37) R. Brockhaus, 2013, ISBN 3-417-25180-X.
• Martin Buber, Franz Rosenzweig: Die Schrift Verdeutscht – mit Bildern von Marc Chagall. (1961) Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh 2007, ISBN 978-3-579-06448-2.
• Leopold Zunz: Die Heilige Schrift: Tanach. Torah – Newiim – Ketuwim. Die vierundzwanzig Bücher der Heiligen Schrift. Hebräisch-Deutsch. Nach dem Masoretischen Text. Goldschmidt Verlag, Baasel, 1997, ISBN 978-3-85705-042-8.
• Hanna Liss, Annette M. Böckler, Bruno Landthaler: Tanach. Lehrbuch der jüdischen Bibel. (2005) 3. Uflaag, Universitätsverlag Winter, Häidelbärg 2011, ISBN 978-3-8253-5904-1.

Christligi Rezepzion

• Erich Zenger: Das Erste Testament. Die jüdische Bibel und die Christen. Patmos, Düsseldorf 2004, ISBN 978-3-491-69416-3.

Weblingg

 Commons: Tanach – Sammlig vo Multimediadateie

• Wöchentligi Torah-Lääsig
• bible-researcher.com: Hebrew Old Testament. Links updated May 2009. Texts Online
• Biblia Hebraica Stuttgartensis, dr hebräisch Teggst, Site vo dr dütsche Bibelgsellschaft
• iTanakh: Onlineteggst für d Erforschig vo dr hebräische Bible, Pepperdine University, Malibu, Kalifornie (PDF; änglisch)
• The Judaica Press Complete Tanach with Rashi (änglisch, mit Kommentar vom Raschi)
• Eine jüdische Bibel (dütsch Übersetzig vo dr Tora)