Wenkerboge vu Gàmbse

Dr Gàmbsemer Wenkerboge isch e Blatt vu dere grosse Ufnaam vu dr ditsche Sprooch, wo im 19. Joorhundert agfange hed un hit Bschdanddeil vum Ditsche Sprochadlas isch. Sällimols, wo dr Sproochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 sinner Sproochadlas vorbereitet hed, hänn alli Schuele im domolige ditsche Riich e Froogeboge mid vierzig gliche Muschdersätz vorgleit griägt, wu d Schiäler middem Léhrer in de lokal Mundart uffschriewe hänn mièn.

Hiwiis zuem Boge

Gàmbse-Baddehoffe het domols zuem Kreis Stroßburi im Underélsaß ghert.
De Ord liegt im Gebiet vum Niideralemannische.
Die vierzig Sätz sin vu Schueler mit Hilf vum Léhrer Johann Debs us Kilstett, Underélsass usgefillt worre.
As Üssproch vum Ortsnamme wird im Boge „Gàmbse“ angeh.
D Elsässer Bege sinn wie die Südditsche 1887 uffgnumme worre, der vo Gàmbse-Baddhoffe het d Nummere 86043 griägt.
D geografisch Lag vu Gàmbse isch in dere Karde (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] iitrage.

Manchi Vokal sinn im Boge understriche, z. B. Do̱chder im 9. Satz. In de Iwwertragung sinn die Vokal dopplet gschriiwe: Do̱chder = Doochder.

Wenkersätz

Ém Winder flèje d' drockene Blädder en d'r Loft h'rom.
As hört glich oft met schnèje, derno word's Wadder wèdder bässer.
Dö Kohle en den Offe, daß d' Mèlli böl aafangt za koche.
Der göt al mann isch met 'em Pfărd durch's Iß găbrŏche un èn 's kalt Wasser g'heit.
Ăr esch vor vär odder sächs Woche g'storwe.
's Fiir èsch za stark g'waan, d Kööche sén unge ganz schworz gabrannt.
Ăr èßt d' Èier allewill onne Salz un' Pfaffer.
D' Fèèß dö mer weh, ĕch glöbb, ech hobb se durrigloo'fn.
Èch bèn bi der Fröj g'wan un hobb's ere g'sètt, on sie hät g'sètt, sie wèll 's éhre Doochder sööja.
Èch wèlls 's ö nèmm döön.
Èch höi der glich mettm Kochläffel èwwer d' Ohre, dü Aff!
Wi gééhsch anne, sèlln mer met der gehen.
As sen schlaachdi Zitte.
Min lééb's Kind, bli do ènge stehn, d' bèse Gängs' bissa di dodt.
Dü hésch hitt 's mèrschdehscht g'lehrt on bèsch ortli g'wan, dü dérfsch èhnder hèmgehn as d' Andera.
Dü besch no nit groß ganööi, fer a Bodall Win üszatrènke, dü mösch zèèrscht noch èbbs wohse on grèßer waare.
Geh, sèi so gööt on sööj 's dinnere Schwäschder, sie séll d' Klèider fèr ér Mühder ferdi naaie on met der Bèrscht süüfer mache.
Hätt'sch dü 'ne 'kannt, no ward 's ondersch komme on as daat bèsser om 'ne stehn.
Werr hét mer minne Korb met Flèèsch g'schdoohle.
Ar hét so gedoon, wi wenn se 'ne zöm Drésche b'stellt hatte, sie hon 's awwer salwer getoon.
Wäm hétt er de nèi G'schècht verzellt?
Mär möß ewwerlütt schrèie, sonsch versteht er üns nitt.
Mär sèn mähd on hon Dorscht
Wi mer gèscht z' Oowe zarock komme sen, sen d' Ondere schon em Bätt g'laaije on hon härt g'schloofe.
Der Schnee èsch naacht bi üns lèje gebléwwe, awwer hite Morje èscher g'schmolze.
Hènge an üm Hüß stehn drèi schön Äpfelbèèm met roode Äpfele.
Känne èhr nit noch an Öjeblèckel of üns woorte, no geeh mer met i.
Èhr derfe kèn so Kèngeldèngs triwe.
Ünnere Barri sèn nit arri hooch, öiere sèn väl hèècher.
Wivél Pfünd Wèrscht on wivél Broot wèllen 'er hon?
Èch verstèh i nit, éhr män e bèssel lütter rédde.
Hon éhr e Stéckel wissi Sèèf fer mèch of 'm Dèsch g'fonge.
Sin'r Brööder wèll si zwèi nöi Hiiser en üm Goorde böie.
Dès Wort esch 'm von Harze kumme.
Des esch raacht g'wan von 'ne.
Was sètze do fer Vöiele of 'm Mirel?
Dè Büüra hon fènf Ochse on nin Kèèh'i on zwèlf Hammele vor 's Dorf gebroocht, dè hon se Wèlle verkööfe.
D' Litt sen hitt aal düsse em Fäld on maaje.
Geh nomme, d' brünn Hund döht der nix.
Èch ben mer de Litte do hènge ewwer d' Matt ein d' Frocht g'fohre.

Werder im Wenkerboge

heeß, nèèh, blööi, grööi, hööie, Hond, Hampf, Helm, Flachs, ar woohst, Baase, Pflüüme, Brééf, Hofft, jong, krümm
Sonndi, Maandi, Zischdi, Mettwoch, Dongerschdi, Friddi, Samschdi
ellef, fofzch, schaachzeh, fofzich

lueg au do

Quelle

Digitalisat vum Wenkerboge vu Gàmbse