Däilibeschlüüniger

S Schema vom ene klassische Zyklotron. D Däilikwelle (in blau) in dr Middi vom Gräät.

S Tevatron am Fermilab us dr Luft. Im oobere Ring wärde d Däili bschlüünigt, im undere (wo in Wirklichkäit nume halb so grooss isch) wärde d Däili abküelt, ufbewaart, usw.

E Däilibeschlüüniger isch e Gräät, wo elektrisch gladnigi Däili (z. B. Elementardäili, Atomkärn, ionisierti Atom oder Molekül) din dur elektrischi Fälder uf groossi Gschwindigkäite beschlüünigt wärde. Im Inneruum vom Beschlüüniger muss es e Vakuum haa. Die füsikalische Gsetzmässigkäite und Funkzionswiise vom ene Däilibeschlüüniger beschribt d Beschlüünigerfüsik.

Je noch dr Art vo de Däili und noch em Tüp vom Beschlüüniger chönne die beschlüünigte Däili ganz nooch an d Liechtgschwindikäit choo. Iiri Beweegigsenergii (kinetischi Energii) isch den vilmol gröösser as iiri äigeni Rueenergii. In dene Fäll isch die spezielli Relatiwidäätstheorii d Grundlag zum d Beweegig vo de Däili z beschriibe.

Die grösste Beschlüünigeraalaage wärde in dr Grundlaageforschig (zum Bischbil in dr Hoochenergiifüsik) iigsetzt, zum mit de hoochenergetische Däili die fundamentale Wäggselwirkige vo dr Materie z undersueche und die allerchliinste Strukture z erforsche. Däilibeschlüüniger häi aber au e Bedütig in dr Medizin, wo immer gröösser wird, und für vili industrielli Aawändige.

Groossbeschlüüniger wärde im Fachjargon vilmol aber ungnau as „Maschine“ bezäichnet.

Litratuur

• Herbert Daniel Beschleuniger, Teubner 1974 (Grundlage)
• F. Hinterberger: Physik der Teilchenbeschleuniger und Ionenoptik. 2. Uflaag, Springer 2008, ISBN 978-3-540-75281-3
• R. Hellborg (Ed.): Electrostatic Accelerators. Springer Verlag, 2005, ISBN 3-540-23983-9
• Klaus Wille Physik der Teilchenbeschleuniger und Synchrotronstrahlungsquellen, Teubner, 2. Uflaag, 1996
• Pedro Waloschek, Oskar Höfling: Die Welt der kleinsten Teilchen- Vorstoß zur Struktur der Materie, rororo 1984, 2. Uflaag, 1988
• Andrew Sessler, Edmund Wilson: Engines of discovery – a century of particle accelerators, World Scientific 2007

Für Hoochenergiibeschlüüniger:

• Helmut Wiedemann Particle Accelerator Physics, 3. Auflage, Springer 2007, ISBN 3540490434

Weblingg

• Moderne Beschleuniger- und Detektortechnik am Beispiel des Deutschen Elektronen-Synchrotrons
• Wie funkzioniert e Däilibeschlüüniger?
• Vorlääsig über Beschlüünigerfüsik vom Otmar Biebel, Uniwersidäät Münche (PDF-Datei; 842 kB)
• Informazione über dr Large Hadron Collider
• Hohlleiter und Klystron.pdf

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Teilchenbeschleuniger“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.