Sisgau

Dialäkt: Baseldütsch

Dr Sisgau isch im Middelalter e Landgroofschaft im Gebiet vo dr hütige Nordwestschwiz gsi. Vermuetlig isch er zur Zit vo de Karolinger iigrichtet worde, und bis 1585 isch er e Verwaltigsregion im nordöschtlige Jura gsi.

dr Name

Dr Sisgau erschiint in ere Urkunde, wo in s Joor 835 datiert isch, as pagus sisigaugensis. Wohrschiinlig hängt si Name mit dr Ortschaft Sissech zämme.

d Usdehnig

e Charte vom hütige Kantoon Basel-Landschaft. Dr Sisgau isch im Oste vom Kantoon gsi

Dr Sisgau isch wohrschiinlig wie dr Frickgau und dr Buchsgau e Däil vom alte Augstgau gsi. Noch ere Beschriibig us em Joor 1363 isch er im Norde bis an Rhii gange, im Oste an dr Möhlibach und d Ergolz, im Süüde an d Jurahöchene und d Lützel und im Weste an d Birs. Die ursprüngligi Usdehnig het sich bsundrigs im Oste gänderet, wo d Gränze vom Möhli- zum Violebach verschoobe worden isch. Das het mit dr Usdehnig vo dr habsburgische Herrschaft Rhiifälde z due gha.

Gschicht

Ane 1041 het s Fürstbistum Basel dr Sisgau vom römisch-dütsche König Heinrich III. überchoo. D Landgroofschaft isch denn as bischöfligs Lääche über Erbgang und Hüroot dur d Händ vo de wichdige regionale Aadelshüüser gange: d Hombärger, d Habsburger, d Frohburger, d Thierstäiner und d Falkestäiner si alli emol Herre vom Sisgau gsi.

Dr hoochgrichtlige Landgroofschaft si e huuffe gröösseri und chliineri Herrschafte undergordnet gsi. 1461 het d Stadt Basel d Landgroofschaft vo dr Familie Falkestäi as Pfand übernoo, wo die 1418 vo de Thierstäiner gerbt ghaa het. D Näbelinie Thierstäi-Pfäffige het denn aber bis 1510 sälber Aasprüch druf erhoobe.

Über d Rächt, wo mit dr Landgroofschaft verbunde gsi si, isch s 1531 fast zun ere milidäärische Konfrontation zwüsche Soledurn und Basel choo, wo s Hoochgricht über d Soledurner Gmäinde im Sisgau für sich beaasprucht het. Mä het däm dr «Galgechrieg» gsäit, wo denn aber umbluetig vom ene äidgenössische Schiidsgricht zu Gunste vo Soledurn entschiide worde isch. D Gränze vo dr Landgroofschaft isch uf d Linie verläit worde, wo hüte no d Kantöön Solodurn und Baselland drennt.

D Landgroofschaft het während dr Geegereformazion zum letschte Mol e wichdigi Rolle gspiilt, wo dr Fürstbischof Jakob Christoph Blarer vo Wartesee in de 1580er Joor d Wiiderlösig vom Lääche und vo alte grundherrschaftlige Pachte vo Basel verlangt het. Basel het sich eme äidgenössische Schiidspruch müesse böige, wo as «Baadener Verdraag» bekannt worden isch. Si het em Fürstbischof 200'000 Gulde für d Ablöösig zaalt und isch drfür in dr ändgültig Bsitz vo de ehemoolige fürstbischöflige Ländereie, drunder d Landgoofschaft, choo. Für zum d Schulde decke, wo si het müesse mache, het d Stadt s Wiiumgäld uf dr Landschaft erhööt. Das het d Baselbieter geergeret, und es isch zum Basler Rappechrieg cho. Dä Strit het vo 1591 bis 1594 duurt, isch aber nit schlimm usgange, wil dr Basler Hauptmaa Andreas Ryff d Landschäftler drvoo het chönne überzüüge, ass es käi andere Wääg gäb.

D Reformazion im Sisgau

Chirchlech gseh isch dr Sisgau e Landkapitel vo dr Diözese Basel gsi. Under em Iifluss vo dr Reformazion z Basel si vom katholische Landkapitel nume no die Pfarreie übrigbliibe, wo im Kanton Soledurn glääge gsi si: Büüre, Seewe und Nuugle-Bantälion, und s Frickdaal, wo de katholische Habsburger ghöört het.

Litratur

• Maria Wittmer-Butsch: Sisgau. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Sisgau. In: Victor Attinger (Hrsg.): Historisch-Biographisches Lexikon der Schweiz. Band 6, 1931, S. 380–381. 

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Sisgau“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.