Triiwelgàss (Mìlhüüsa)

D’ Triiwelgàss àn dr Kriizung vu dr Blüamagàss un vu dr Schüalgàss

Dialäkt: Mìlhüüserdiitsch

S’ zwaischproochiga Schtroossaschìld

D’ Triiwelgàss (offiziäll ìm zwaischproochiga Schtroossaschìld Triwelgass; uff Frànzeesch rue du Raisin) ìsch a Schtrooss ìm Schtàdtzäntrum vu Mìlhüüsa.

wu sa lììgt

D’ Triiwelgàss fàngt àn dr Kriizung vu dr Blüamagàss un vu dr Schüalgàss àà. Sa làuift uff äbba 110 Meeter ìn Rìchtung Nord-Nordwäscht bis àm Äcka vum Iitràchtsplatzla un dr Garwergàss. Uff ìhrer Làuifschträcka trìfft sa d’ Bäckergàss uff dr äschtliga Sitta un d’ Dräikeenigsgàss uff dr wäschtliga Sitta.

Gschìchta

Schun ànna 1649 ìsch dia Schtrooss unter’m Nàmma Trauben Gässlein bekànnt gsìì. Dr Nàmma schtàmmt vun dr Ìwwernàchtungsschtätta „zur Trauben“, wo sìch àn dr Schtross bfunda hàt. Ànna 1580 ìsch doo dr Michel de Montaigne blììwa; ìwwer siina Ärfàhrung z’ Mìlhüüsa hàt’r ìn siim Raisablättla Journal de voyage en Italie grädd. Schpeeter ìsch dia Schtätta-n-a Caféhüüs worra. Ànna 1873 ìsch s’ Gebäi vu’ma Brànd zärschteert worra un ìsch schpeeter uffbàuija worra. S’ Caféhüüs ìsch ànna 1926 gschlossa worra.

Sallamols ìsch àn’ra Fàssààda àm Äcka vum Iitràchtplatzla-n-a Gmälda gsìì mìt da biblischa Figuura Josua un Kaleb, wo düan mìt’ra Schtànga-n-a rììsiga Triiwel trààga. Unter dr Gmälda ìsch uff Diitsch gschrììwa gsìì:

„Wen wir gleich hier zu Land nicht solche Trauben tragen
So bringen sicherlich auch kleine Trauben Wein;
Dies werden Josua und Kaleb selber sagen.
Wer es nicht glauben will kehr in dies Wirtshaus ein.“

S’ Zunfthüüs vu da Rablitt hàt sìch àn dr Schüalgàss bfunda.

Sallamols ìsch d’ Triiwelgàss numma-n-a klain Gassla zwìschem Iitràchtsplatzla un dr Bäckergass gsìì. Àn dr wäschtliga Sitta vu dr Schtrooss, zwìscha dr Garwergàss un dr Dräikeenigsgàss sìnn àb’m 18. Joohrhundert d’ Müüra vu dr Ìwwernàchtungsschtätta zu da Dräi Keeniga gsìì, wo ìhra Iigàng àn dr Dräikeenigsgàss ghàà hàt. Ìnnerhàlb vu da Müüra sìnn àui àndra Gebäijer gsìì, wo zu dr Schtätta gheert hann.

Vor 1439 ìsch àm Äcka vum Garwergàss a Bààdahüüs gsìì. Ànna 1672 ìsch doo s’ Zunfthüüs vu da Bäcker gsìì; s’ Gebäi ìsch àm And vum Äärschta Waltkriag àbgrìssa worra. Àm Äcka vu dr Dräikeenigsgàss ìsch àb 1458 d’ Niklàuiskàpall gsìì. Ànna 1559 ìsch d’ Kàpall ìn a Garwaräi un Woohnhüüs umgwàndelt worra. Hìnter àn dr Kàppal ìsch numma-n-a klainer Durgàng gsìì, wo bis àn d’ Schüalgàss gfiahrt hàt. Naawa-n-em Gebäi ìsch s’ Niklàuisbrìckla gsìì, wo s’ Niklàuisbachla ìwwerschrìtta hàt — s’ Bachla hàt witterscht hìnter da Hiiser vu dr Bäckergàss gflossa. Üsserdam ìsch biim Iitràchtsplatzla d’ Auguschtiinerbrìckla ìwwers Schtàdtbachla gsìì. Àm hìttiga Nr. 1 hàt maa-n-àm And vum 14. Joohrhundert a Bfäschtigungsturm vu da Schtàdtmüüra bàuia. Maa hàt’na z’äärscht àls Pulvermàgaziin bnutzt, un d’rnooh ìsch’r a Woohnhüüs worra; ìn dr zwaita Hälfta vum 19. Joohrhundert ìsch dr Turm àbgrìssa worra. Schpeeter hàt maa àn dara Schtälla-n-a näi Hüüs bàuia fìrs Gàschthüüs vum Joseph Meyer.

Noh-n-em Ààschluss vu Mìlhüüsa àns revoluzionäära Frànkrììch ìsch d’ Schtross uff Frànzeesch Rue du Raisin gnännt worra — dàs bedittet aifàch „Triiwelgàss“. Daa Nàmma hàt d’ Schtrooss offiziäll dur a Verordnung vum Mìlhüüser Gmaindaroot àm 11. Nowamber 1843 bikumma. Ànna 1867 ìsch dr Tail vu dr Schüalgàss zwìscha dr Bäckergàss un dr Blüamagàss ìn dr Triiwelgàss gaa worra. Ànna 1878–1879 hàt maa näija Gebäijer ààschtàtt da Hiiser vu dr Ìwwernàchtungsschtätta zu da Dräi Keeniga bàuia. Domìt ìsch d’ Schtrooss braiter worra. Ànna 1898 ìsch s’ Gebäi vu dr ehamààliga Niklàuiskàppal, wia àui àndra Gebäijer drumm umma, àbgrìssa worra. Numma dr Meewelmàkler Léon Schwob hàt sii Hüüs nìt wälla fàraloo, àlso ìsch sii Gebäi nìt àbgrìssa worra un hàt allai ìn dr Mìtta vu dr Kriizung gschtànda. Wagadam hàt maa s’ Gebäi „Schwobìnsla“ odd’r „Schwoowaìnsla“ gnännt. Àn dr Zitt vum Riichslànd Elsàss-Lohtrìnga so wia vum Drìtta Raich hàt d’ Schtrooss uff Diitsch Trauben Strasse ghaissa.

Ànna 2023 soll dr Tail vu Triiwelgàss zwìscha dr Gàrwergàss un dr Bäckergàss a Füassgangerzoona wara.

wàs doo z’ sah ìsch

• Uff dr Fàsààda vum Nr. 1 sìnn mehrera ghàuijta z’ sah: dr Gambrinus (a Sìmbool fìr Biar-Liabhààwer), a Bràuijerschtarn, s’ Nàmmazaicha vum Joseph Meyer, so wia d’ Wàppa vu Mìlhüüsa un dr Schwiiz.
• Àm Nr. 2-4 ìsch a Gebäi, wo dr Àrkitäckt Alexandre Louvat ànna 1898 zaichent hàt. Uff dr Fàssààda sìnn zwaifàrwiga Bàckschtaingàttunga z’ sah.
• Àm Äcka vu dr Dräikeenigsgàss ìsch a Hüüs mìt’ma Glockatìrmla; uff dr Fàssààda sìnn mehrera ghàuijta Bìlder, drunter d’ Schtàdtwàppa vu Mìlhüüsa.
• Àm Äcka vu dr Garwergàss ìsch a Gebäi mìt da Wàppa vu mehrera Schtädt. Uff dr Sitta vu dr Triiwelgàss sìnn d’ Wàppa vu Metz, Mìttelwihr, Schtrossburi, Kolmer un Durni; ìm Wìnkel ìsch d’ Wàppa vu Mìlhüüsa (Wìnkel), un uff dr Sitta vu dr Garwergàss sìnn d’ Wàppa vu Gawiller, Àltkìrìch, un Thànn. D’ Nàmma vu Schtädt sìnn doo drunter uff Frànzeesch gschrììwa.

Lìteràtüür

• Rue du Raisin. In: Conseil Consultatif du Patrimoine Mulhousien, Société d’Histoire et de Géographie de Mulhouse (Hrsg.): Les rues de Mulhouse : Histoire et Patrimoine. JdM Éditions, Mìlhüüsa 2009, ISBN 2-915836-67-1, S. 473–474 (französisch, Erstausgabe: 2007). 
• Traubengæsslein (rue du Raisin). In: Musée historique de Mulhouse (Hrsg.): Bulletin du Musée historique de Mulhouse. Band 1–4, 1876, S. 34–35 (französisch, google.fr [abgerufen am 14. Februar 2023]). 

Ainzelnoohwiisa

47.746447.33599