Gipsmuseum Schlaatè

S Gipsmuseum Schlaatè isch dèmm letschtè noch zuègänglichè Gips-Stollè vo dè Region vorglagerèt. S Museum informyrt übber dè Gipsabbau, wo im 18./19. Johrhundert i dè Gegènd intensyv betribbe wore isch. Zuèschtändig für dè Betrièb isch d Stiftig för d Förderig vom Gipsbärgwärch un Gipsmuseum Schlaatè.

Laag

S Gipsmuseum Schlaatè befindet sich im Ortsdeil Obberwisè, rund 300 m vo èm Gränzübbergang Schlaatè-Stüèlingè (D). Èn Wägwyser markyrt d Zuèfaart. S Museum vofüègt übber Parkblätz sowiè èn Raschtblatz.

Rohschtoff Gips (CaSO₄·2 H₂O)

S Gipsvorkõ i dè Gegènd vo Schlaatè langet deilwys bis a d Boddèobberflächi un sin im Keuper abglagerèt. Grösseri Vorkõ liget i dè düèferè Lagè vom Muschelkalk im Högerchetti zwischè m Wutach- un èm Schlaatemer Beggi. S ehemõligi Grubèfäld hèt öppè 50'000 m² umfasst. I dè Schlaatemer Gmeindsrechnig vo 1712 macht èn Ydrag uff diè örtlichi Vowertig vo Gips uffmerksam. Dè bislang älteschte schriftliche Beleeg datyrt uss èm Johr 1709 i dè Baugschichtè vom Kloschtèrkirchè Rhynau (ZH), wo zum Innèuusbau Schlaatemer Gips vowendèt worrè isch.

Zèrscht isch s Gipsvorkõ in obberirdischè Brüch abbaut worrè. 1790 isch èn èrschtè Stollè zu dè Gwinnig vom Gips unter Dag aaglait worrè. I dè Folg sin witeri Stollè uff èm Gebièt vo dè Gmeind Schlaatè entschtandè. Dè Rohschtoff Gips isch in müèsamer Handarbèt im Bärg abbaut un in Lorè nõch ussè beförderèt worrè. In drènntè Arbètsgäng sin d Stei zum Èndbrodukt Gips witervoschafft worrè. Unbrenntes Gipsmèèl hèt Absatz i dè Landwirtschaft, brenntè Gips im Baugewerbe gfundè. Bekannt sin diè schönè Stuckaturdeggè uss èm Rokoko- un Barockzitaalter, welli mit Gips gschtaltet worrè sin. Dè Schlaatemer Gips hèt abber zu rund 70 Brozènt Aawendig als so gnanntè Ackergips gfundè. Gipsmèèl bindet s Ammoniak un erzüügt è boddèbelebendi Wûrkig, womit d Fruchtbarkeit vo dè Pflanzè, bsunders vom Klee, erhöht wörd. D Absatzgebièt gôn wit übber d Gränzè vom Kanton drübber usè. 1860 sin 180'000 Zentner Gipsschtei brochè worrè. I dè Johr 1931 bis 1935 sin s öppè 1'300 Tonnè pro Johr gsi. Ohni Erfolg blibbè sin d Düèfboorigè nõch Salz i dè Johr 1823 bis 1838.

Witervoarbeitig vo dè Gipsschtei

Selli Stei sin in sognanntè Stampfè odder in Hammermüllènè brochè un aaschlièssend bi nidrigè Temperaturè dröchnet worrè (Vorbrand). Asè zerchlynerti un brennti Gipsschtugg sin dè Mülli zuègfüürt un zu Mèèl voribbè worrè. Aaschlièssend isch s Gipsmèèl je nõch Vowendigszwèck nommõls erhitzt (kocht, Hauptbrand) un denn in Fässer un Säck per Fuurwärch a d Abnemmer glieferèt worrè. Z Schlaatè hèn 10 Müllènè bschtandè, welli Gips voschaffèt hèn. Dè Gipsabbau sowiè d Witervoarbeitig un dè dõmit vobundene Bau von èm Werkkanaal (1872) zu dè Energygewinnig mittels zwei Turbynè sin usschlaggebend gsi, dass z Obberwisè è Induschtrygebièt entschtandè isch.

Wôrend dè Blüètezit sin bis zu 150 Personè bim Gipsabbau un bi dè Witervoarbeitig sowiè im Nebbègewerbe tätig gsi. Mit èm Uffkõ vo hochwèrtigem Dünger um 1900 isch d Nõchfrõg nõch Düngegips gsunkè; d Schwizer Gipsunion hèt 1903 s Schlaatemer Wärch uffgää un stillglait.

Nõch dè zwischèzitlichè Nutzig vo eim Gipsschtollè als Obschtkeller, èn anderè hèt èm örtlichè Byrbrauer als Byrlager diènt, isch 1927 èn neuè Aalauf zum Gipsabbau unternõ worrè. 1936 isch èn neuè Stollè eröffnet worrè. Abnemmer vo dè Gipsschtei sin d Portland Cementwärch z Thayngè gsi. 1944 isch abber s endgültige Aus für dè Gipsabbau z Schlaatè chõ.

Gipsmuseum sit 1938

D Familliè vom letschtè Gipsbärgwärchbetryber, d Buèchdruckerfamilliè Stamm, hèt 1938 è Gipsmuseum ygrichtet un hèt Interessenti i s Bärgwärch gfüürt. 1962 isch d Aalaag a d Gmeind gangè, welli si spôter für d Erhaaltig in è Stiftig übberfüert hèt. 1992 isch dè zwischèzitlich a mengè Stellè ygschtürzte Zuègangsschtollè widder begehbar gmacht un dè ganze Besuèchergang gsicherèt un elegtrisch uusglüüchtet worrè. 1996 isch s Museum vollschtändig erneuerèt worrè. Es zeigt d Entschtehig vom Gips, d Vorkõ i dè Region, d Wärchzüüg für dè Abbau, d Witervoarbeitig in èrè Stampfi un èrè Mülli sowiè d Vowendigszwèck. Dè Betrièb wörd hüt von èm gschäftsführendè Uusschuss sowiè Hobbyfüürer gwôhrleischtet.

• 
  Ussèaasicht vum Gipsmuseum z Obberwisè
• 
  Arbètsszenè im Gipsschtollè
• 
  Begehbarè Stollè

Gipsschtollèbaan

D Yyfaart vum Stollebäänli in Obberwisemer Gipsschtolle

Aktuèll (Stand: Auguscht 2023) wörd diè urschprünglich vorhandèni Stollèbaan widder uff- resp. in Gipsschtollè yybaut . Wèg èm Yybau vo dè Stollèbaagleis un dè allfälligè Aabassigè vum Stollèuntergrund resp. Lichtraumbrofyl isch dè Stollè temporär für Museumsbsuècher gschperrt. D Yyfaart vo dè Stollèbaan isch dirèkt bim Stollèyygang, d Strèggi gòt vo dè Yyfaart èwäg übber s Zuèfaartsschtrőssli zum Zivilschutzzèntrum resp. Gwann "Widè". Gegèübber vu dè Stollèyyfaart isch s Depot für s Stollèbäänli yygrichtet worrè.

Weblingg

 Commons: Gipsmuseum Schlaatè – Sammlig vo Multimediadateie

• S Gibsmuseum uf de Websitè vo de Musee z Schlaatè
• Gipsmuseum (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.myswitzerland.com uff www.myswitzerland.com
• Gipsmuseum Schleitheim Oberwiesen uff de Website vom Peter Müller

Fuessnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Gipsmuseum_Schleitheim“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

47.7486848.460924