Ischlagkrater

E Ischlagkrater (Impaktkrater) isch e Senki oder Verdiefig uf dr Oberflächi vume planetare Körper, wo dur Kollision mit eme Asteroid, Komet oder dur e Meteoriteischlag entstoht.

Allgmeins

Alli Himmelskörper vum Sunnesystem mit fester Oberflächi besitze Ischlagkrater. E Besunderheit lit numme vor, wenn es uffeme feste planetare sehr wänig Ischlagskrater git, wie z. B. uf dr Erde oder em Jupitermond Io. E guets Bispil defür isch dr Mo, wo d'Oberflächi vu Ischlagkrater ybersait isch. Uf dr Erde, wo d'Oberflächi ständige Veränderigsprozesse dur Erosion, Ablagerige vu Sedimente un geologischer Aktivität underworfe isch, len sich Ischlagkrater nit so liicht erkenne wie uf vu Erosion wäniger betroffene Himmelskörper.

Bis in dr 1960er Johre hän d'Geologe Meteoriteischläg als Ursach vu ere Kraterentstehig abglähnt. Dr Grund isch gsi, dass mer exogeni Ursache fer e Kraterbildig abglähnt het. Es het wohl z'starch an e Art Deus ex machina als Erklärig vu ubekanntem erinneret. Mer het doher bi fast alle Krater, au un grad bi sällene uffem Mo, e vulkanische Ursprung agnumme.

Mit dr erste Flüeg und Landige vu Ruumsonde nit nur zum un uffem Mo, sondern au zum Mars, isch d'Hypothese vu dr Vulkankrater aber uhaltbar worre. Es zeige scho chleinsti Himmelskörper, wo an Vulkanismus nit z'denke isch, Krater.

Dr amerikanisch Geolog un Astronom Eugene Shoemaker het no in dr 1960er Johre s'Nördlinger Riis zwifelsfrei as e Ischlagskrater erchläre chänne un inzwische sin Ischlagskrater als geologischi Phänomene au uf dr Erde allgmein akzeptiert.

Fer's Ussterbe vu dr Dinosaurier vor öppe 65 Millione Johre giltet d'Bildig vum Chicxulub-Krater uf dr mexikanische Halbinsle Yucatán als eini vu dr wohrschinliche Hauptursache.

Entstehig

Nit alli Meteorite verglüehe oder zerplatze in dr Atmosphäri. Grösseri Objekte (Projektile) mit dr Masse vu einigi Tonne werre vum Luftwiderstand chum abbremst. Si erreiche mit Geschwindigkeite vu 10 bis 70 Kilometer pro Sekunde d'Erdoberflächi. Doher werre sonigi Ischläg as Hochgschwindigkeitsischläg bezeichnet. Bim Ufprall chenne si bis zue ere Diefi vu 100 Meter in s'Gstei idringe. Wil die kinetisch Energi debi in Sekundebruchdeile in thermischi Energi (also Wärmi) umgwandlet wird, chummt's zue ere Explosion. S'umligend Material wird dodur weggsprengt, un es entstoht, unabhängig vum Ischlagwinkel, e chreisrundi Senke, wo aa de Ränder s'Material wo usegworfe worre isch e Wall bildet. Um dr Krater ume findet sich usgworfes Material, die sognennte Ejekta (lat. fer ussigworfes. Sälli Ejekta chenne Sekundärkrater um dr primär Krater hervorruefe. Dringt e Objekt mit sehr hocher Gschwindigkeit in d'Oberflächi i, chummt's zu ere Ruckfederig vum Material, wodur e Zentralberg in dr Kratermiddi bildet wird. D'Böde vu grosse Krater gliiche sich au mit dr Zitt dr Chrümmig vum Himmelkörper. Bi Iismönd oder Mönd mit innerer Wärmi isch säll au bi relati chleine Krater e hüffigs Phänomen.

Grossi un bekannti Ischlagskrater

Krater vu dr Erde

Uf dr Erde sin näbe uzellte chleinere Ischlagskrater au iber 100 Ischlagkrater mit 150 bis 200 km Durmesser entdeckt worre. Allerdings trifft d'Bezeichnig Krater fer vili vu dr ufzellte Strukture nimmi zue, wil dr eigetlich Krater längst abtrage (erodiert) worre sich (zum Bispil dr Vredefort-Krater) oder vollständig vu jüngere Sedimente yberdeckt worre isch (zum Bispil dr Chicxulub-Krater). Mer spricht no neutraler vu ere Impaktstruktur.

Dr grösst noch einigermasse erhalde Ischlagkrater vu dr Erde isch vermuetli dr Vredefort-Krater in dr Nächi vum Witwatersrand-Gebirge bi Vredefort in Südafrika. Dr Einschlag vume Himmelskörper het dert verschidene Agabe nooch vor 2 bis 3,4 Milliarde Johre e bis 320 km lange un 180 km breite Krater, vu dem allerdings numme no e bis zue 50 km grosse Rest vorhande isch, bildet.
E wittere grosse Ischlagkrater isch s'Sudbury-Becke in Ontario (Kanada), wo öppe 200 bis 250 km Durmesser het un gschätzti 1,9 Milliarde Johre ald isch.
Dr Chicxulub-Krater in Yucatán (Mexiko) het öppe 180 km Durmesser. Dr dertige Ischlag vume Himmelskörpers vor öppe 65 Millione Johre het möglicherwiis dur globali Tsunamis, Waldbränd un die dorus resultierend Verschmutzig vu dr Atmosphäre d'Dinosaurier un vili anderi Spezies usglöscht oder zuemindist ihr Nidergang beförderet, wil öppe fast zittgliich uf dr domols andere Site vu dr Welt in Indie starche Vulkanismus igsetzt het.
Dr Manicouagan-Krater in Québec (Kanada) isch dur dr Ischlag vume Himmelskörper vor öppe 212 Millione Johre entstande. Vu dr ursprünglich rund 100 km Durmesser sin dur Sedimentablagerige un Erosion numme no 72 km vorhande.
Dr Siljan-Krater in Schwede, wo vor rund 360 Millione Johre entstande isch, isch mit 50 km Durmesser dr grösst Ischlagskrater vu Europa.
Dr Vélingara-Krater im Senegal isch mit öppe 48 km Durmesser dr zweitgrösst Ischlagkrater vu Afrika.
Zwei Ischlagkrater in Dytschland im Oste vum alemannische Sprochruum sind sin s'Nördlinger Ries in Bayern, wo öppe 24 km Durmesser ufwiist un vor 14,7 Millione Johre entstande isch, un s'40 km entfernt Steiheimer Becke in Bade-Württeberg. Beidi Krater besitze e Zentralberg. Mer goht devu us, dass beidi Krater zuer gliche Zit entstande sind, wohrschints sogar dur s'gliich Ereignis (dem so gnennte Riisereignis, vermuetlich dur e zerbrochene Asteroid). Möglicherwiis isch au d'Wipfelsfurt, e vu dr Done durflossene un öppe 500 m grosse Dalkessel bi Kelheim, e zittgliich mit em Nördlinger Riis entstandene Inschlagkrater.
Dr sehr bekannt Barringer-Krater (au eifach numme Meteor Crater gnennt), wo vor numme öppe 50.000 Johre entstande isch un numme öppe 1,5 km Durmesser ufwiist un bis 170 m dief isch, befindet sich in dr Wüste vu Arizona (USA). Ufgrund vu dr gringe Erosion befindet er sich ime guet erhaldene Zuestand. Er isch e typischs Bispil fer e eifache Krater ohni Zentralberg.
Dr Silverpit-Krater isch anno 2001 in dr Nordsee entdeckt worre un wiist – obwohl numme 2,4 Kilometer im Durmesser – e dr Krater umgäbendi Struktur us konzentrische Ringe uf, wo sich in bis zue 10 Kilometer Entfernig erstrecke. Dr Ursprung vum dodur sehr unübliche Krater isch nit hiriichend chlärt, s'wird aber e Ischlag vor öppe 65 Millione Johre agnumme.

Witteri Impaktstrukture vu dr Erde

Elgygytgyn in Nordostsibirie
Roter Kamm in Namibia
Chesapeake in dr USA
Popigai in Nordsibirie
Bosumtwi in Ghana
Kebira in dr Sahara in Ägypte
Morokweng in Südafrika
möglicherwiis mehreri Krater im Chiemgau, Dytschland, lueg Chiemgau-Impakt

Krater uf andere Himmelskörper

Dr grösst Ischlagkrater vu unserem Sunnesystems isch mit 2.240 km Durmesser wohl s'Südpol-Aitken-Becke uf em Erdmo.
Hellas Planitia isch mit 2.100 km Durmesser dr grösst Ischlagkrater uf em Mars.
Caloris Planitia isch mit öppe 1.340 km Durmesser dr grösst Ischlagkrater uf dr erst zue 40 % bekannte Oberflächi vum Merkur.
D'Valhalla-Impaktstruktur auf em Jupitermond Kallisto het 600 km Durmesser, un isch vu konzentrisch verlaufende Ringe bis in e Entfernig vu fast 3.000 km umgäbe.
Mead isch mit öppe 280 km Durmesser dr grösst Ischlagskrater uf dr Venus.
Herschel isch mit öppe 130 km Durmesser un bis 10 km Diefi dr grösst Krater uf em Saturn-Mond Mimas (390 km Durmesser) un dr Ischlag bi dr Bildig hätt säller fast zerstört. Mimas siht mit sällem Krater us wie e zernarbte Todesstern ud dr Star-Wars-Filme.
Uf dr Jupitermönd Io un Europa git's degege bemerkenswert wänigi Ischlagskrater.

Weblink

Commons: Ischlagkrater – Sammlig vo Multimediadateie

Mineralienatlas:Impakt - Geologi, Uswirkige, bekannti Krater etc.
Artikel iber Impakte (Ischläg)
S'Problem vu dr "Sekundärkrater"
Datebank vum Geological Survey of Canada (Englisch)
Liste vu alle bekannte irdische Ischlagskrater (Englisch)
Onlineprogramm fer d'Berechnig vu dr Uswirkige vu Ischläge (Englisch)

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Einschlagkrater“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.