Bammert

Dialäkt: Baseldütsch

Bammerthüüsli

Dr Bammert, au Ba(a)wart, Baiwe(r)t, Bauert und äänlig, isch im alemannische Ruum d Bezäichnig für e Fäld-, Wald- oder Druubehüeter, also en offizielli Ufsichtsperson über e Bann uf em Land.

Dr alemannisch Bammert entspricht sachlig in vilem em norddütsche Büttel.

Ufgoobe vom Bammert in dr jüngere Vergangehäit und dr Geegewart

Räbwirtschaft

In Räbgebiet het dr Bammert oder Räbbammert oder Drüübelbammert hauptsächlig d Ufgoob gha, die rife Druube in de Wiibärg vor Vogelschwärm (bsundrigs Stare) z schütze. Das het er mit lutem Rassle gmacht oder er het e Vogel gfange, und däm si Gschrei het die andere verdriibe. D Dienstzit vom Bammert isch beschränkt gsi uf d Zit, wo die erste Druube rif worde si bis zum Ändi vo dr Wiilääsi, also vo öbben em Aafang vom September bis Middi/Ändi vom Oktober. Dr Bammert isch mäistens nit vo dr Gmäind iigsetzt worde, sondern vo de Körperschafte vo de Landbsitzer mit öffentlig-rächtligem Status (in dr Schwiz z. B. Gnossame, Määrtgnosseschafte, Korporazioone).

Hüte git s käini offizielle Räbbammert me. Die örtlige Wiibuure mache iiri Arbet und handle eerenamtlig mit offizieller Gnäämigung. Si verdriibe aber nit nume Vögel sondern sorge au drfür, ass Duriste und Wanderer nid in d Wiibärge chömme, wo vo Aafang Septämber aa zuegmacht si, wil au sii erheebligi Schääde chönne verursache (Mundraub).

In dr schwööbische Fasnacht isch dr Räbbammert e Narrehäs. Bi dr Offeburger Häxezumft isch er e zentrali Figur vo dr Fasnacht/Fasent.

Es git Bammertsprüch, wo uf e Räbbammert gmünzt si, wie: „Bammert, Bammert mit em Spiëß, d Trüübli di sin zuckersiës, d Öpfel die sin suur, der Bammert isch e Lumbebuur“.

Forstwirtschaft

Dr Bammert oder Holzbammert isch bis in die jüngeri Zit iine in dr ganze dütsche Schwiz en Aagstellte in dr Forstwirtschaft gsi; amtlig git s en hüte nume no im Kanton Appezäll-Innerrhode. Er isch im Förster undergordnet, isch däm si örtlige Stellverdräter und eso für äi bestimmte Wald zueständig gsi. Er het au d Funkzioon vom ene Waldhüeter ghaa.

Wasserwirtschaft

Im Bärner Oberaargau het dr Wässerbammert d Ufsicht über d Bewässerigsaalaage ghaa.

Alpwirtschaft

Im Kanton Nidwalde bezäichnet Baiwert oder Alp-Vogt dr Vorsteher bzw. d Ufsichtsperson über e Gmäinalp.

Im niidere kommunale Ornigsdienst

Sit em spoote 20. und em früeje 21. Joorhundert git s in e baar Gmäinde vom undere Baselbiet (z Aesch, Bobbmige, Täärwil, Münchestäi, Muttez und Ettige) nöiji Bammert-Böste. E sonige Bammert kontrolliert, ass d Lüt die kommunale und kantonale Vorschrifte im Beriich vo dr Entsorgig vo Abfall, em Halte vo Hünd und Äänligem respektiere, und er het d Kompetänz, öbber, wo gege d Vorschrifte verstoosst und käi Iisicht zäigt, bim Gmeindiroot z verzäige.

Historischs

Historisch het dr Bammert im Ufdraag von ere Grundheerschaft ufbasst, ass d Vorschrifte vo dr Obrikäit iighalte wurde. Mit Bann isch ursprünglig e Gebot oder Verbot vo dr Obrikäit gmäint gsi, won e Stroof druf gstande isch, wemm mä drgeege verstoosse het. Die modärne Ufgoobe as Ufsichtsperson in Räbbärg, Wälder und Fluer mache das no dütlig. Die spootmiddelalterligi Funkzioon vom ene Boot odr Grichtsdiener, wo dr Bammert denn ghaa het, isch scho vor 1800 verloore gange.

Litratuur

• Alfred Blöchlinger: Forstgeschichte des Kantons Solothurn. Solothurn 1995.
• Andreas Deutsch: Büttel. In: Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte I, 2. Aufl., Berlin 2008, Sp. 798–799. ISBN 978-3-503-07912-4
• Heinrich Gerholz: Gerholz-Kartei. Eine Sammlung alter Berufsbezeichnungen, Verein für Familienforschung e. V. Lübeck, Lübeck, 2005.

Weblingg

• Deutsches Wörterbuch vo de Grimm-Brüeder: Bd. V 425, V 399, V 366.
• Schweizerisches Idiotikon: Bd. XVI 1578 ff., Artikel Bann-Wart, mit e Hufe Zämmesetzige und Abläitige. D Aagoobe in däm Ardikel wo d Schwiz beträffe, stütze sich im Wääsentlige uf d Aagoobe im Idiotikon.

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Bannwart“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.