Wenkerbogen vu Gawiller

Dr Wenkerboge vu Gawiller isch e Blatt vu dere grosse Ufnaam vu dr ditsche Sprooch, wo im 19. Joorhundert agfange hed un hit Bschdanddeil vum Ditsche Sprochadlas isch. Sällimols, wo dr Sproochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 sinner Sproochadlas vorbereitet hed, hänn alli Schuele im domolige ditsche Riich e Froogeboge mid vierzig gliche Muschdersätz vorgleit griägt, wu d' Schiäler middem Léhrer in de lokal Mundart uffschriewe hänn mièn.

Hiwiis zuem Boge 68170

Gawiller het domols zuem Kreis Gawiller im Oberélsaß ghärt.
De Ord liegt im Gebiet vum Niederalemannische.
Die vierzig Sätz sén dozémol in Gawiller vum Léhrer nach Agabe vu eldere iihaimische Persone üssgfillt worre. Léhrer war de Joseph Hueber üs Waldighofe; Krais Altkirch im Owerèlsass.
As Üssproch vum Ortsnamme wird im Boge „Gāwiler“ angeh.
D' Elsässer Bege sinn wie die Südditsche 1887 uffgnumme worre, der vo Gawiler het d' Nummere 41372 griägt.
D' geografisch Lag vu Gawiler isch in dere Karde iitrage.
Vu de Gawiler Wenkersätz gits ne Tonufnahm vu 1922. Gschbroche het se dr M. Früh (lueg aü unde)

Wenkersätz

Im Winter fliage d'truockene Blätter in der Luft 'erum.
Es haltet bol mit schneie, d'rno wurd 's Watter wieder besser.
Mach Kohle in d'r Ofe, daß d' Milch bol kocht.
's Is isch gebroche unter däm güeter alta Mann sim Roß un er isch ins kalte Wasser g'falle.
Vor viar oder sechs Wuche isch 'r g'schtorwe.
's Fīr isch z' schtark gsėne, d' Küche sin jo ganz verbrennt.
Er ißt d' Eier allewil ohne Pfáffer und Salz.
D' Fiaß thia m'r weh, i gloib, i han si (fascht) durgloffe.
I bė bi dar Froi gsėne und han's ra gsait un sė hat gsait, sė welltigts in ihrer Tochter oi sage.
I wills oi nimme thüă.
I schlack d'r glī d' Kochläffel um d' Ohre dü Aff.
Wu gehsch āne, solle m'r mit d'r (geh)?
Das sin schlachti Zĭte.
Blib do unte steh, mi liäbs Kind, die bēse Gans bisse di dot.
Dü hesch hėt am mehrtelscht glehrt un bisch ordlig gsėne, dü därfsch frìiăjer heimgeh aß d'Andri.
Dü bisch no nėt groß genüă, für a Bŭtáll Wi üsz'trinke, dü müăsch z'erscht noch e betzi wachse un grēßer ware.
Horch, bisch so güet un sag diner Schwechter, sie sottigt die Kleider fertik nāje fir ëire Mueder un abbürschte.
Wenn dü 'ne gekännt hattisch, d'rno war's anderscht g'kumme un 's giăng em besser.
Wer hat m'r mi Korb mit samt em Fleisch gstohle?
Er hat gémacht, wiă wenner ágstellt gsė war züem Dresche, sė han's aber salber g'macht.
In wem hat er die nëi G'schicht' verzēhlt?
Me müaß briălle, sunscht verstheht er eim nėt.
M'r sin miăd un han Durscht.
Wu m'r geschter z'Obe z'ruck kumme sin, so sin d' Andri scho im Bett glāge und han fescht g'schlōfe.
Nacht isch d'r Schnee lėge geblėwe, aber da Morge isch'r vergange.
Hinter unserm Hüß schteh'n drëi schēni Äpfelbaimle mit roten Äpfele dra.
Kennten ėhr nėt noch a wenig warte, d'rno giănge m'r mėt i.
'r därfe nėt so Kinderdings triewe.
Unseri Barge sin nėt züe hoch, ëiri sin vėl hēcher.
Wiă vėl Pfund Wėrscht un wiă vėl Brot wann ihr?
I verstand i nėt, ihr mian a bėtzi schtärker rēde.
Han ihr nėt a Schtėckle wißi Seif' uf mim Tėsch g'funde für mich?
Si Brüeder will für sich zwei schēni nëi Hīser boie in ëirem Garte.
Das Wort isch m vo Hārze kumme.
Do han sė ràcht g'hāne.
Was sin sall für Vēgele uf sallem Mīrle dert obe?
D' Bǖre han fėmf Ochse un nīn Kiăh un zwälf Schēfle vor's Dorf gebrocht g'hane, wo si han wälle verkoife.
Hėt sin d' Lit alli druß uf em Fäld un māje.
Gang nur, da brǖn Hund macht d'r nix.
I bin mit dane Lit do hinte über d'Matt(en) übere ins Korn (Fald) g'fahre.

Werder im Wenkerboge

heiß, nai, blai, grai, haie, Hand, Hampf, Hälm, Flax, 'r waxt, Base, Pflüme, Briaf, Hof, jung, krumm
Sunntik, Mantik, Zischtik, Mittwuch, Dunschtik, Fritik, Samschtik
elfa, fufzehna, sachzehna, fufzik

Quelle

Digitalisat vum Original Gawiler Wenkerboge

Audi-Ufnahm

Audio-Ufnahm Wänkersätz vum M. Früh, uffgnumme anne 1922

Lueg au do