Wenkerboge vu Kolmer

Dr Wenkerboge vu Kolmer isch e Blatt vu dere grosse Ufnaam vu dr ditsche Sprooch, wo im 19. Joorhundert agfange het un hit Bschdanddeil vum Ditsche Sprochadlas isch. Sällimols, wo dr Sproochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 sinner Sproochadlas vorbereitet hed, hänn alli Schuele im domolige ditsche Riich e Froogeboge mid vierzig gliche Muschdersätz vorgleit griägt, wu d' Schiäler middem Léhrer in de lokal Mundart uffschriewe hänn mièn.

Hiwiis zuem Boge 36084

Kolmer het domols zuem Kreis Kolmer im Oberélsaß ghärt.
De Ord liegt im Gebiet vum Niederalemannische.
Die vierzig Sätz sén dozémol in Kolmer "durch Schüler" üssgfillt worre. Léhrer war de Johann Baptist Weck üs Moosch; Krais Dànn im Owerèlsass.
As Üssproch vum Ortsnamme wird im Boge „Kolmer“ angeh.
D' Elsässer Bege sinn wie die Südditsche 1887 uffgnumme worre, der vo Gawiler het d' Nummere 36084 griägt.
D' geografisch Lag vu Kolmer isch in dere Karde iitrage.
Vu de Colmarer Wenkersätz gits ne Tonufnahm vu 1922 wu de M. Masson beschbroche het (luäg aü undä).

Wenkersätz

Em Wenter flieje de truckene Bletter en der Luft herum.
S'hert glich uf a schnéje, derno wurd's Watter weder bèsser.
Thüe Kohle em Ofe, aß de Melch boll z'walle afangt.
D'r güete alte Mann esch met dem Pfard durchs Iß gebroche un ens kalte Wasser g'falle.
Ar esch vor vier oder sechs Wuche g'storwe.
S' Fier esch ze stark g'seh, de Küeche sen jo unte ganz schwarz verbrannt.
Ar eßt de Eier emmer ohne Salz un Pfaffer.
De Fieß thien mer weh, i gloib, i ja se durregeloffe.
I ben be d'r Froi g'seh un haß ehre gsait, un se hat gsait, se well's oi en ehre Tochter saije.
I well's oi nemm weder thüe.
I schléi dich gli met em Kuchleffel um de Ohre, dü Aff.
Wu gehsch dü hie, solle mer met der geh.
Aß sen schlachte Zitte.
Mi liewes Kend, blie do unte steh, de bese Gans bisse di todt.
Dü hasch hétte am mehrschte g'lehrt, un besch artig geseh, de dèrfsch friejer heimgeh aß de andere.
Dü besch no net groß genüe, um e Botall Win uszetrénke, de müesch zerscht no ebbes wagse un greßer ware.
Geh, séi so güet un sag en diener Schweschter, se soll de Kleider fer eure Mièter fèrtig nāije, un me der Berscht süfer mache.
Hatsch dü ehne gekannt, derno wärs andersch kumme, un s'that besser met em steh.
War hätt mer mi Korb met Fleisch g'stohle.
Ar hät so gemacht, aß hätt mer ne zum dresche bestellt, se hans awer salbst gethu.
Wam hätt er de néie Geschecht verzèhlt.
Mer müeß lutt schréie, susch versteht er eim net.
Mer sen mied un han Durscht.
Wu mer geschter z'nacht zurück kumme sen, do sen de andere scho em Bett g'lage un sen am beschte Schlofe g'seh.
Der Schnee esch die Nacht be uns léihe gebléwe, awer hétte Morge esch er vergange.
Henter unserem Huß stehn dréi schéne Epfelbeimele met rote Epfele.
Kennener net ne beßle uf uns warte, derno gehn mer mét Euch.
Er dèrfe net so Kenderéie triewe.
Unsere Barge sen net so hoch, èire sen viel hècher.
Weviel Pfund Werst un weviel Brot wèllener ha
I verschteh èich net, ehr mien ne besle lutter sprache.
Hanner net ene Steckle Seif fer mer uf mim Tesch g'funde.
Si Brüeder well sich zwei schene néie Hiser en eierem Garte boie.
Das Wort esch em vu Harze kumme.
Des esch racht gseh vo Ehna.
Was setze do fer Véjele drowe uf em Mierle.
De Büre hann fenf Ochse und nien Kié un zwelf Schafele vor s Dorf gebrocht, die hann se verkaufe welle.
De Litt sen hette alle drusse uf em Fald un māijè.
Geh numme, der brün Hund thüet der nix.
I ben me de Litt do hente ewer de Wiese ens Korn g'fahre.

Werder im Wenkerboge

heiß, nai, bloi, groi, hoie, Hand, Hanf, Helm, Flachs, ar wachst, Base, Pflüme, Brief, Hoft, jung, krumm
Sunntig, Mantig, Zischtig, Mettwoch, Dunnschtig, Fritig, Samschtig
elf, fufzehn, sachzehn, fufzig

Quelle

Digitalisat vum Wenkerboge vu Kolmer

Audi-Ufnahm

Uffnahm vu de Wänkersätz anne 1922; gschbroche vum M. Masson

Lueg au do