Wenkerbogen vu Kàrschbàch
Dr Kàrschbàcher Wenkerboge isch e Blatt vu dere grosse Ufnaam vu dr ditsche Sprooch, wo im 19. Joorhundert agfange hed un hit Bschdanddeil vum Ditsche Sprochadlas isch. Sällimols, wo dr Sproochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 sinner Sproochadlas vorbereitet hed, hänn alli Schuele im domolige ditsche Riich e Froogeboge mid vierzig gliche Muschdersätz vorgleit griägt, wu d' Schiäler middem Léhrer in de lokal Mundart uffschriewe hänn mièn.
Hiwiis zuem Boge 41548
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Kàrschbàch het domols zuem Kreis Altkirch im Oberélsaß ghärt.
- De Ord liegt im Gebiet vum Oberrhiinalemannisch.
- Die vierzig Sätz sén dozémol in Kàrschbàch vum Léhrer mit einige Schiäler üssgfillt worre. Léhrer war de Karl Berger us Bìsel im Owerèlsass.
- As Üssproch vum Ortsnamme wird im Boge „Khāschpach“ angeh.
- D' Elsässer Bege sinn wie die Südditsche 1887 uffgnumme worre, der vo Kàrschbàch het d' Nummere 41548 griägt.
- D' geografisch Lag vu Kàrschbàch isch in dere Karde iitrage.
Wenkersätz
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Im Winter flīage d' truckene Blätt'r in d'r Luft umme.
- s hèrt glī (bŏl) uf me schnèie, drno wird 's Watter wĭder bésser.
- Tüe Kōhle in d'r Ōfe, dass d' Milch bŏl āfangt koche.
- D'r gǖate alte Mann isch mit em Ross durs Īsch broche un ins kalte Wasser gfalle. (ghèit)
- Ar isch vor vier oder séchs Wuche gschtorwe.
- s Fīer isch z' schtarck g'si, d' Küache (Wāie) sin jo unge ganz schwarz brénnt.
- Ar isst d' Aier (Eier) allewīl (immer) ohne Salz und Pfaffer.
- D' Fīess tüe m'r wèh, i glaüb i hā se durglŭfe.
- I bī bi d'r Frai g'si un hā 's ere gsait, un si hat gsait, si wéll 's o ihrer Tochter sāge.
- Ich will 's o mimme mè thüe.
- I schla d'r glī mit em Kochléffel um d' Ohre, dü Aff!
- Wu gèhsch dü āne, sélle m'r mit d'r gēh?
- As sin schlachte Zitte.
- Mi līeb Kind, blĭb di unge schtèh, d' bèse Gans bĭsse di tot.
- Dü hasch hit am meischte (am mérdellscht) glért un bisch brav g'si, dü derfsch frieier heim gèh as d'andere.
- Dü bisch nit net grōss gnüe, um e Flasche Wī üsztrincke, dü müesch zérscht no mèh wackse un grésser wārde.
- Gang sick so güet un sāg diner Schwéschter, si séll d'Kleider (s' Blunder) fir èier Müetter férig nāie un mit d' Birschte sǖfer mache.
- Hattsch dü nen kénnt, so wār's angescht kū un es wār em bésser (un es schtieng bésser mit em).
- Wér hat m'r mi Korb met em Flesich g'schtōhle?
- Ar hat d'r glīche thō, as wénn se nen zum Trésche bschtéllt hatte, si hann's wber salbscht g'macht.
- Wém hat er d' neü G'schicht erzählt?
- Me mǖess lǖt schrèie, suscht verstèht er is net.
- Mer sin mīed un han Durscht.
- Wu mer géschter z' Ōbe z' ruck kū sin, sin d' Angere scho im Bétt glāge (gsi) un hann féscht gschlōfe.
- D'r Schnee isch die Nacht (hinecht) blīwe līge bi uns, awer hete (da) Morge isch er vergange.
- Hinger unserem Hüss schtèhn drèi schène Äpfelbaimle mit rōthe Äpfele.
- Kennet er nit no ne Aügeblickle uf is wārte, drno gèh mer mit èich.
- Ihr dérfet nit so Kindersache mach (trīwe).
- Unseri Bārge sin nit racht hōch, èiere sin vĭl hécher.
- Wīevĭl Pfund Wirscht un wīevĭl Brōd wăn d'r hā?
- Ich verschtèh ech (éich) nit, ir mīen e wèni lǖter rède.
- Hannt er ké Schtickle wĭssi Seife fir mi uf mim Tisch gfunge?
- Si Brǖeder will fir sich in èirem Gārte zwai schène nèie Hīser boie.
- Das Wort esch im vo Hārze kū.
- s' isch racht vo Èich (īhne) gsi.
- Was sitze do fir Vègele obe uf dam Mīrle?
- D' Bǖre han finf Ockse un nīn Kīa un zwélf Schéf vor's Dorf brocht, se hann se wélle verkaife.
- D' Lit sin hit alle uf em Fald und māie.
- Gang numme, da (d'r) brǖne Hund thüet d'r nit.
- Ich bi mit de Līt do hinge iber d' Matte ins Korn gfāhre.
Werder im Wenkerboge
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- heiss, nāi blāi, grāi, hăie, Hănd, Hănf, Hélm, Flăcks, er wăckst, Bāse, Pflūme, Brīaf, Hōff, jung, krŭmm
- Sunntick, Māntik, Zĭschtik, Mĭttwuche, Dunnerschtick, Frittick, Samschtick
- élf, fŭfzèhn, săchzèhne, fŭfzick
Quelle
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Audi-Ufnahm
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Uffnahm vu 1921; Sprächer isch de Edouard Hubschwerlin