Musigalische Don
Don odder Ton bezeichnèt i dè Musig èn Klang (sowiè dèm sin Höryydrugg un Voarbeitig im menschlichè Hörzentrum), wo vo Musiginschtrumänt, vo dè menschlichè Stimm odder anderwitig mit ènèm elastischè Körpers erzügt wörd. Ènèm Don cha mò mee odder wènniger è exakti Donhöchi zuèordnè. Wôrènd diè phǜsikalischè Eigèschaftè rächt eidütig als Kombination vo Sinusdöön un Grüschdeili bzw. harmonischè/linearè Obberdöön analǜsyrt un bschribbè wörrè chönnèd, isch s subjektyve Donempfindè vo psǜchoakustischè Umschtänd, kulturèllè Traditionè un ästhetischer Erwartungè abhängig.
I dè Musigpraxis un Musigtheory sin Döön Elemänt von èm Donsischteem bzw. von èrè Donschtruktur, wo mathematisch beschribbè wörrè cha. Uffènand folgèndi Döön stôn in èrè Intervallbezièig zuènand un wörred durch Donsǜmbol un/odder Notè beschribbè.
Etǜmology un begrifflichi Komplexidät[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Dè Begriff „Ton“ stammt vo Tonus ab, dè ladynisyrtè Form vum altgrychischè τόνος, tonos, „Spannig“ zum Verb τείνειν teinein „spannè, aa-, uusschpannè“. D Bedütig vum Wort variyrt je nõch Kontext. D Komplexidät vo dè Beschriibig, dè Analǜsè un èm Hörè vo dè Döön isch huufèwyys dokumentyrt. Näbbè m grundsätzlichè Höryydrugg un objektyvè Aschpèkt wiè Donhöchi, Klang, eschtymyrti Donhöchi, Obberdöön, Klangschpèktrè wörrèd Aschpèkt vum subjektyvè Hörempfindè z. B. unter Hörtypologie, auditives Hörè, Musigpsǜchology, Donhöchèempfindig un Psǜchoakuschtik erlüterèt. Diè atonali Musig isch nit donlos, grüschlos, lutlos, klanglos odder gar it hörbar; s Wort atonal bezièt sich villmee uff è fäälendes Donalidätssischteem.
Donparameter[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Zuè nôchèrè Beschriibig von èm Don wörrèd entschprèchend èm Aasatz voschiddèni Parameter aagluèget.[1][2] Übblicherwyys sin sèll folgèndi:
- d Donhöchi; sy lòt sich akustisch als Frequänz (Aazaal vo dè Schwingungè pro Sekund) aagää odder pragtisch in Donsǜmbol odder Notè uusdruggè.
- d Donduèr; sy lòt sich phǜsikalisch-akustisch absolut in Sekundè messè odder pragtisch relatyv durch Notèwärt aagää.
- d Lutschtärki odder Donschtärki; sy lòt sich akustisch als Amplitudè (d Witti vo dè Schwingungè) odder als Schalldrugg (Lutschtärki) bschtimmè, abber au pragmatisch durch Lutschtärkiaagaabè.
- d Klangfarb; sy lòt sich akustisch uugfäär durch d Obberdonzämmèsetzig bzw. allgmeiner durch s Frequänzschpektrum charakterisyrè odder pragtisch durch Inschtrumèntaagaabè un Spylwyysè bschtimmè.
Zitlichi Struktur von èm Inschtrumèntaldon[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Dè Don, wo vo Musiginschtrumänt erzügt wörd, lòt sich zitlich in drei Abschnitt unterdeilè: Er bschtòt us dè drei Phasè vom Yschwingvorgang (èm Onset), dè stationärè Schwingig bzw. dè zmeischt vo Transièntè übberlagertè quasischtationärè Schwingig (Sustain) un èm Uusschwingvorgang (Decay).
Im zitlichè Volauf vum Klang ändert sich dõdeby s Lutschtärkivohältnis (Amplitudè) vo dè Deildöön. Sèlli Lutschtärkèvohältniss bschtimmèd d Klangfarb vo dè Döön. Au diè menschlichi Stimm isch sèllèwäg è „Inschtrumènt“ un broduzyrt Döön im gnanntè Sinn, wo abber sognannti Formantè d Färbig von èm Don beyflussèd.
Don un Klang i dè phǜsikalischè Akuschtik[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Wôrènd mò i dè phǜsikalischè Akuschtik unter Don nur dè reine unändliche Sinusdon voschtòt, isch èn vokal odder inschtrumental erzügtè Don us Sicht vo dè phǜsikalischè Akuschtik è komplèxès Schallsignaal, wo èn Klang darschtellè duèt.[3] Unter Klang voschtòt mò i dè Phǜsik è periodischs Schallsignaal, wo us Sinusdöön zämmègsetzt isch, bi dèm d Frequänzè vo dè Deildöön in èm ganzzaaligè Vohältnis zuènand stôn un sich „harmonisch“ zuènand vohaaltèd. Dõdeby handlèt s sich abber um è voeifachts Modell, wo uff reali Kläng nu näherungswyys aagwendèt wörrè cha.
Reali Kläng sin im allgemeinè komplèxèr, woby Grüsch- un unharmonischi Komponäntè è wichtigi Roll schpillèd. Bi dè menschlichè Stimm un bi Blõsinschtrumänt isch d Deildonzämmèsetzig fascht nu harmonisch un stimmt guèt mit èm eifachè Modèll übberyy. Bi Sitèinschtrumäntè isch d Frequänzzämmèsetzig nu näherigswyys harmonisch, un bi Schlaginschtrumänt sin nu no einzelni Deildöön fascht harmonisch, wôrènd s Gsamtschpèktrum ehnder unharmonisch isch. Solchi unharmonischè Kläng, wo mò i dè phǜsikalischè Akuschtik au als Dongmisch dauft, trèttèd z. B. au bi Paukè, Gloggè, Stäbleschpyl, Röörle odder membranartigi Körper. È Tonhöchèydrugg cha au durch sognanntè Formantè gformt sy, wo zum Byschpill bi nèrrè Schnörrègyygè durch im Mund- un Rachèruum bildèt wörrè. Au inneri Strukturè vo Grüsch chönnèd èn Donhöchèyydrugg erzügè, wo uff Einzelfrequänzè mit voschtärkter Amplitudè basyrè düèn.
Im Johr 1863 hèt dè Helmholtz diè phǜsikalischi Theory vo dè Donempfindig ygfüürt.[4] D Donhöchèempfindig setzt è uusreichèndi Duèr vum Schallsignaal voruus, well suscht d Donhöchi nu unscharf bschtimmt wörrè cha.
Literadur[ändere | Quälltäxt bearbeite]
- Wieland Ziegenrücker: Allgemeine Musiklehre mit Fragen und Aufgaben zur Selbstkontrolle. Dütschè Volaag für Musig, Leipzisch 1977; Daschèbuèchuusgaab: Wilhelm Goldmaa Volaag, un Musigvolaag B. Schott’s Söön, Meenz 1979, ISBN 3-442-33003-3, S. 11–15.
Weblinggs[ändere | Quälltäxt bearbeite]
- Musigtheoretischi Grundbegriff vo dè Elegtronischè Musig
- Lärmorama
- Döön, Intervall, Frequänzè un Frequänzvohältniss
Einzelnŏchwyys[ändere | Quälltäxt bearbeite]
- ↑ Jürgen Meyer: Akustik und musikalische Aufführungspraxis. Leitfaden für Akustiker, Tonmeister, Musiker, Instrumentenbauer und Architekten. Hrsg.: Volaag Erwin Bochinsky (= Das Musikinstrument. Nr. 24). 1995, ISBN 3-923639-01-5.
- ↑ Donald Hall, Johannes Goebel: Musikalische Akustik: Ein Handbuch. Hrsg.: Schott Music. Meenz 2008, ISBN 978-3-7957-8737-0.
- ↑ Dieter Meschede: Gerthsen Physik. Springer-Volaag, 2015, ISBN 978-3-662-45977-5, S. 207 (Iigschränkti Vorschau uf books.google.de).
- ↑ Paul Diepgen, Heinz Goerke: Aschoff/Diepgen/Goerke: Kurze Übersichtstabelle zur Geschichte der Medizin. 7., revidyrti Ufflaag. Springer, Bèrlin/Göttingè/Heidelbärg 1960, S. 41.
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Ton_(Musik)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |