Galgechrieg
| Dialäkt: Baseldütsch |
Dr Galgechrieg isch en umbluetige Komflikt in de Joor 1531 und 1532 gsi zwüsche de äidgenössische Ständ Basel und Solodurn. Vordergründig isch s bin em um grichtsherrligi Zueständigkäite gange. Im Hindergrund vo dr Usenandersetzig si aber konfessionelli Geegesätz und territoriali Rivalidäte gstande.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Basel het vo dr erste Helfti vom 15. Joorhundert aa Gebiet im Sisgau kauft. Wo Solodurn denn au aagfange het, dört Territorie z chaufe, isch s Verheltnis zwüsche de bäide Kantöön immer schlächter worde. Wo s Huus vo de Thierstein-Pfeffige 1519 usgstorbe isch, isch e Strit über s Erb usbroche, wo sich Solodurn und s Fürstbistum Basel 1522 zämme gege Basel häi chönne duuresetze. Solodurn het d Burg Dornegg, wo s scho 1485 kauft gha het, mit Hinderland uf em Sisgauer Gämpeblatoo chönne erwiitere. Dört het s 1502 d Landvogtei Dornegg iigrichdet. Basel het aber scho 1461/1510 d Sisgauer Landgroofschaftsrächt kauft und het dänkt, ass es dr oberst Grichtsherr über wiiti Däil vom Juranordfuess und eso vom Gämpeblatoo sig. D Solodurner und d Basler hai aso Herrschaftsaasprüch im gliiche Gebiet gha. Dr Antagonismus het non e konfessionelli Komponänte gha, wo Basel sich 1529 reformiert het, wäärend Solodurn katholisch bliibe isch.
Dr Komflikt isch im Februar 1531 usbroche wägen eme Mordfall und wär drfür zueständig sig. Basel het für sich d Hoochgrichtsbarkäit über d Solodurner Gmäinde Dornach, Hochwald, Büre, Nuglar-St. Pantaleon, Seewe und Gämpe in Aaspruch gnoo. Solodurn het aber z Gämpe demonstrativ e Galge lo baue, zum zäige wär dr Herr isch. Basel het dä Galge lo abbräche, und Solodurn het sini Soldaate afo ufbiete. Denn het aber d Äidgenosseschaft as Vermiddlere zwüsche de bäide Ständ iigriffe. E Schiidsgricht mit ere katholische Meerhäit het am 27. Juli 1531 Solodurn Rächt gee. Nume im östlige Däil vo dr Gmäind Nunnige het Basel s Hoochgricht bhalte (bis 1665). Am 13. Dezämber 1532 het mä e Verdraag gmacht, und in däm isch d Gränze vo dr Landgroofschaft uf d Linie verläit worde, wo hüte no d Kantöön Solodurn und Baselland drennt.
Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Othmar Noser: Galgenkrieg. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.