Indiaaner

Dr Sitting Bull, Höiptling und Mediziinmaa vo de Hunkpapa-Lakota-Sioux, 1885

Dr John Ross, Höiptling vo de Cherokee-Häuptling, öbbe 1843

Indiaaner isch e Sammelbezäichnig für Aaghöörigi vo verschiidene indigeene Völker vo Nord- und Süüdamerika. Nid drzue ghööre d Eskimovölker und d Aleute in de arktische Gebiet. S Wort goot uf en Irrdum vom Christoph Kolumbus zrugg, wo gmäint het, er sig in Indie, wo zu sinere Zit Ostaasie bedütet het, aachoo. Hüte häi e Täil Lüt e Brobleem mit dr Bezäichnig, au wenn si vor allem vo de nordamerikaanische Indiaaner sälber brucht wird. Es wärde hüte au Nääme wie Indigenas, Native Americans oder First Nations brucht.

Allgemäins

Die erste Lüt si hauptsächlig us Aasie über e Landbrugg, Beringia, im Beriich vo dr hütige Beeringstrooss uf Amerika choo und häi noo di noo dr ganz Dobbelkontinänt besiidlet. Es häi sich alli mööglige Kultuure und Sprooche entwigglet, am Aafang no Jeeger- und Sammlerkulture, wie si sä mitbrocht häi, aber scho churz noch oder no wääred dr letzte Chaltzit si si uf em Pazifik dr Küste nooch gfaare.

D Kultuure

Kennzäiche vo de Kultuure im Norde vo Südamerika si Keramik, Ackerbau (wie dr Aabau vo Chürbis wo vor 4000 v. d. Z. iigsetzt het) und abgstuefti Forme vo dr Sässhaftigkäit und seer früeje Färnhandel, wääred im Süüde vo Nordamerika d Veezucht und Bewässerigswirtschaft zu hööchere Erdrääg und vor 3000 v. d. Z. zu stedtische Kultuure gfüert häi, wo im Norde bis an dr Mississippi und zum süüdlige Kanada gange si. Dank de Züchtigserfolg vo de indiaanische Buure in Middel- und Südamerika git s hüte kultiwierti Avocado, Härdöpfel, Domate, Mais, Ananas, Paprika, Dubak und d Wulle vo de Alpaka und s Meersöili. In groosse Däil vom Dobbelkontinänt häi immer no e Hufe Jeeger- und Sammlerkultuure existiert, wo mäistens nomaadisch in chliine Grubbe oder in gröössere Stämm organisiert gsi si.

Süd- und Middelamerika

Im hütige Latiinamerika häi im 16. Joorhundert die spanische Erooberer, d Konkistadoore, in nume weenige Joorzäänt d Groossriich vo Middel- und Südamerika zerstöört. Bsunderigs schlimm für d Mensche isch d Wirkig vo de Chrankhäite gsi, wo vo de Öiropäer iigschleppt worde si, alle voraa d Pocke. In e baar Regioone, wie z. B. in dr Karibik, het e Völkermord an dr indigeene Bevölkerig stattgfunde, wo denn dur afrikaanischi Sklaave ersetzt worde isch; in andere Regioone, wie z. B. in Südamerika, häi sich die indiaanischi und die öiropääischi Bevölkerig zum e groosse Däil vermischt.

Nume in weenige Gebiet vo Südamerika, wie in Boliwie und im Süüde vo Mexiko, befinde sich d Indiaaner hüte no in dr Meerhäit. In Boliwie isch vo 2006 bis 2019 dr Evo Morales dr erst indigeen Staatsbresidänt und Vorsitzend vo dr regierende sozialistische Bardei gsi. Hüte isch vor allem d Politik vo dr industrielle und agraarische Nutzig, em Abholze vom Wald und Usbüte vo de Boodeschetz e Gfoor für die lokaale Gmäinschafte, wo in Südamerika wie Naturvölker no stark an iiri natüürligi Umgääbig bunde si und zu chliine Däil wider isoliert lääbe.

Nordamerika

In Nordamerika si d Indiaaner vo 1600 aa noo di noo in d Minderhäit groote. Dä Verdrängigsbrozäss isch bis in s 20. Joorhundert gloffe. Die öiropääische Iiwanderergsellschafte häi d Indiaaner as „minderwärtig“ aagluegt und brobiert, si z verdränge, am Aafang no unkoordiniert, bald aner süstemaatisch: die milidäärischi Underwärfig und mänggisch Vernichdig isch uf dr äinte Site von ere ziilte Assimilazioonspolitik abglööst worde, dur s Verschleppe vo de Chinder in Internaat und Versüech us de Indiaaner sässhafti Buure z mache; uf dr andere Site dur Segregazioon und Zwangsumsiidlige in Indiaanerreservaat. In dr Meerhäit si si hüte nume no in de fast umbesiidlete Gebiet vo de kanaadische Noodelwälder und in dr Wildnis vo Alaska. Im Kärnland vo de USA isch das nume no in de groosse Reserwazioone in de nördlige Great Plains dr Fall und in e baar Gebiet im Südweste.

D Folge vo dr Draumatisierig si lang underschetzt oder ignoriert worde. Sit em Ändi vom 20. Joorhundert häi sich Chille und e baar Regierige für Misshandlige, Genoziid und Kulturvernichdig entschuldigt, und es het Versüech gee, d Schääde wider guet z mache. Au häi d Indiaaner Partizipazioonsmöögligkäite und Fertigkäite überchoo, zum verbriefti und politischi Rächt duurezsetze.

Kwelle

Dr Ardikel «Indianer» uf dr dütsche Wikipedia

Liddratuur

• Patricia Roberts Clark: Tribal names of the Americas. Spelling variants and alternative forms, cross-referenced, McFarland, 2009. ISBN 0-7864-3833-9 (für Nord-, Mittel- und Südamerika)
• Gord Hill: Fünf Jahrhunderte indigener Widerstand in Nord-, Mittel- und Südamerika, Verlag Edition AV, 2012 (500 Years of Indigenous Resistance, Oakland (Kalifornien) 2009
• Susanne von Karstedt: Akteure, Ideologien, Instrumente. Grundzüge der US-amerikanischen und argentinischen Indianerpolitik (1853–1899) im Vergleich, Wissenschaftlicher Verlag, Berlin 2006.
• Wolfgang Lindig, Mark Münzel: Die Indianer. Kulturen und Geschichte der Indianer Nord-, Mittel- und Südamerikas. dtv, München 1978.
• Charles C. Mann: Amerika vor Kolumbus. Die Geschichte eines unentdeckten Kontinents. Rowohlt Verlag GmbH, 2016, ISBN 978-3-498-04536-4, S. 720. 
• Museum für Völkerkunde Hamburg, Eva König (Uusegääber): Photographische Reisen von Alaska bis Feuerland: Indianer 1858 – 1928, 1. Uflaag, Katalog zur gleichnamigen Ausstellung vom 28.04.2002 – 15.06.2003 im Museum für Völkerkunde Hamburg, Edition Braus, Hamburg 2002, ISBN 3-89904-021-X.
• Steven T. Newcomb: Pagans in the Promised Land. Decoding the Doctrine of Christian Discovery, Fulcrum Publishing, 2008.
• Luis Alberto Reyes: El pensamiento indígena en América. Los antiguos andinos, mayas y nahuas. Biblos, Buenos Aires 2008, ISBN 978-950-786-647-0.

Weblingg

 Commons: Indianer – Album mit Multimediadateie

 Indianer im dütschsprochige Wikisource

• Arndt Reuning: Knochen, Gene, Totempfähle. Wer waren die ersten Siedler in der Neuen Welt?, Deutschlandfunk 31. Mai 2009