Diskussion:Schwäbisch/Archiv1

gheje keltisch? würgglig? y kenn d etymology zwor nid, würd my aber seer interessiere ! wathiik 14:18, 17 Oct 2004 (UTC)

Das Wort isch ällwä mit em Wort gheien identisch. I bezwyfle sehr, das es us em Keltische chunt, u drum han i dä Hiwys glösche. J. 'mach' wust 14:08, 15. Nov 2004 (UTC)

Des älbler Schwäbisch

Des älbler Schwäbisch wird oft von de Luit, die den ehnder abgflachta Dialekt um Stuagart rum sprechat, kaum verstanda.

dem isch blos ois zuzufüga: des abgeflachte Schwäbisch um Stuatgert rom nennt ma uf d'r Alb "Honoratiora Schwäbisch"

Grüß Gott,

Walter Väth; em Exil in Hessa (walter.vaeth /AT/ infraserv.com)

Sage m'r mol so. En Schtuagard - ben selbar a gebirdiger Cannschdatter - schwätzet vor allem die Leid, die moinet se wäret ebes bessers, des sognannte "Honoratioare-Schwäbisch". Sobald m'r abr aussem Zentrom en'd Omgebong fährt, wirds glei wieder viel schwäbischer. M'r macht sich iber dia luschdig mit folgendem Satz: „Ich habe mich so an das Hochdeutsche gewöhnt, dass es nemme bleiba lau kô!" :-)

Lutz Pacific Grove, CA, USA

gwä/gsai/gsii; Erwitterung vum Artikel

Gits im Schwebische tatsächlig e Gebiit, wu mer gsii (anschtatt gsai) sait? Wänn des dr Fall isch, mueß mi Änderung wider ruckgängig gmacht wäre. --Albärt 14:43, 28. Jan 2006 (UTC)

Dr Artikel in dr Version vum 25. 12. 05 het behaüptet:

"Bsonders charakterischtisch isch d'Onderscheidong nôch de Forma vom Partizip Perfekt vom Hochdeitsche "sein" in gwä odr "gsai" (Uff Hochdeitsch: "gewesen") und gsi (gewesen). De Gsi-Gruppe isch sprôchlich näher mittem Schwitzerdüütsch un em Alemannische en Südbada verwandt."

Des isch e wertligi Ibersetzung üs dr hochditsche Wikipedia, un des bi unserem üreigene Thema. Dr Südweschditsch Sprochatlas kännt diä "Gsi-Gruppe" nit, s git numme im Greis Tuttlinge un Rottweil e Gebiit, wus gsee heißt (SSA III/1.512). Aü suscht ka mer nit sage, ass d Unterscheidung gwä un gsai irgendwiä charakterischtisch sich - an dr Isoglosse gwä/gsai verlaüft sunscht nyt anders uffeligs.

De saischt sgäb z'Rottweil und z'Tuttlinge rum a Gebiet, wo ma gsee sait. Also i wet sage, eher gsi we gsee. Im Buach "Die Mundarten des oberen Neckar- und Donaulandes" vum Carl Haag (erschinna 1898) hosst es inara Schprochprob vo Mahlstette (Krais Tuttlinge) uff em Haibearg ksĩĩ. I nimm aa, själl ĩ isch näher am i we am e, odr it? Mei Verwandschaft in Neifra (Rottweil) und Mahlstette (Krais Tuttlinge) schwetzt heit no aso. (We soll iatz ii dear Schwa-Lout schreiba? Mit a odr mit e? I wuur no ganz verruckt well i mi so oft entscheide moss). --Hafnert 22:22, 16. Aug. 2008 (CEST)

Säll ganz Absätzli isch näblig - i han s drum gstriche.
I will d äng Verwandschaft vu Tuttlinge un Rottweil mit em Alemannische im ängere Sinn nit abstritte, aber diä glidet firs ganz Schwebisch un bsunders firs ganz Gränzgebiit zwische Schwebisch un Alemannisch im ängere Sinn. Zu dr Verwandschaft lueg aü bi Hochalemannisch (Oscht-Wescht-Ufdeilung).
Wu des näbelhaft Gsätzli ewäg gsii isch, sin numme no zwei Absätzli Schwebisch ibrigbliibe. Uf dr andere Sitte han i dr Artikel stark erwitteret - des sotte mer is in dr alemannische Wikipedia nit leischte, ass dr Artikel Schwebisch e Stumpe isch. Wu jetz aber 10% vum Artikel Schwebisch, 90% Oberrhiinalemannisch wore sin, han i d Dialäkt-Vorlag "Schwäbisch" ewäg glo. D Iberschrifte han i versuecht, uf Schwebisch z mache.
Wär dr ganz Artikel verbessere un/oder in guets Schwebisch ibersetze will, soll dra goh! --Albärt 20:22, 5. Feb 2006 (UTC)

Dua masch a guate Erbät, Albärt! I han scho lang em Sinn ghet, des "Gsi"-Schwäbisch aus dem de:Schwäbische Dialekte zom lescha. Abr wia dus mit am Alemannischa Sepertatismus grad gmacht hoasch, soat mr scho Fakta wissa ond neibrenga. Des hoaißt, end Bibliothek ganga. Weil dann will i au des Schwiizerdüsche gang go essa als Form em Schwäbischa mit Fakta aussekeia (odr beschtägtiga); i kenns bloaß mit zom essa gange.--KaPe 16:32, 11. Feb 2006 (UTC)

Schwäbischer Schdandardsads: "Wemmr d Hennâ hennâ hen kemmr gô gao on dr Abaraad ra draa". Säll geits sogar dobbld: "Wemmrs Hae honda hen kennâ mr gô ge essa gao." uusgwanderte 11:22, 15. Jan. 2007 (CET)

Was hôissd dô missgschdaldâd?

Also vom Schbrôchwissâschafdlichâ Schdandponkt âus isch ällâs, was ân Muâdrschbôchler mid guâdâm Gwissâ said, au korregd. Wenns dLeid wellâd ond brâuchâd, werrâd se schao an Grond drfir hao. Sisch hald âmôl so, dass mâ ao Mischfôrma brâuchd, wemmâ sooschd ed vrschdândâ wrd, abr sHochdeidsch ao ed bassd. SDruffromhaggâ wrd koin drô hendrâ, so zom Schwätza, wiânrs brâuchd. Wemmâ gnao nôhaird, isch dui Mischschbrôch ächd endressând. Dui hôd genauso ihre Reglâ wiâ jedâ ândrâ Schbrôch ao. Also mai Vôrschlag wär oifach: als Ibrschrifd 'Mischforma', des isch neidral ond reschbegdierd dLeid ond dSchbrôch.

Dr Begriff "missgstaltets Schwäbisch" stammt vum Vogt (lueg bi Literatur un im Text). Wänn derfe mer emol diä erschte Artikel vu Dir läse? I find Di Schwäbisch kei Mischsproch, s isch zimli guet. E guet Vorbild. (Dü wirsch jetz sage: No däm briälet koi Gockeler ...) --Albärt 22:25, 12. Mei 2006 (UTC)

I fend dae Ordografie ao endressand. I hao ao scho ieberlegd, bloß no so zom schreiba, aber des oedibba vo denne Sonderzoecha isch hald a krambf. Aber ao asoschd hosch schao reachd: Es isch hald emmer vom Schdandpungd abhengich, ob äbbes missgscdalded odr bloß a bsondere Ousdrucksform ischd. I dääd ao liäbr von verschiedene Schprochdiafa schwädza, on ed oobedengd sälle bewärdnd Aasicht vom Vogt iebernemma. --MKlemm 07:27, 16. Okdobr 2006 (UTC)

Sunschtigs

Abr i denk, mid derra Agdsjo "Mir kennet älles, außor Hochdeitsch" hemmr ao viale Sembadia gwonnä. I fend's a subbr Schbruch, luschdig on wohr ischr ao no. --- Dä Satz het eber unvermittlet unter "Lueg au" iitrage gha - derte isch er fähl am Platz. --Albärt 20:41, 20. Jul 2006 (UTC)

Diallägt vom Ardigl

I hao dr Oedruck ghet, sälle urschprengliche Fassung von dem Ardigl isch in ama e'r weschtalemannischa, mittelalemannischa oder hochalemannischa Dialägt gschriaba gwä. Drom han I amol probierd, a baar Abschnidd in ebbes zom iebersedza, was I von moener Kenderschtub her als Schwäbisch kennaglärnd hao. Des isch zmoescht von Oefliss ousem Remsdaal brägd, wo ganz weid nerdlich im Schwäbischa Schprochraom ischd, aber es ischd oenewäg schwäbisch ond von demher beschdimmd besser zom Bschreiba vom Schwäbischa als Sproch g'aegnet, wie an andara alemannischa Dialägt, wo koe schwäbisch isch.

Guet dass des gmacht hesch. S'isch jo dogstande dass mer de Dialäkt derf verändre. Au guet dass du seisch i welles Schwebisch du de Artikel "übersetzt" hesch. Grüess, --Chlämens 16:51, 13. Okt. 2006 (CEST)

Cha mer de Abschnitt "Awende vo Werder ond Wendunga" no e weng besser schrybe? Dass mer imene Artikel d'erschti Person bnutzt isch (usser imene Zitat) nüt ganz rächt. Wer chümmet sich drumme? --Chlämens 01:46, 22. Okt. 2006 (CEST)

Guad, I probiers a mol, abr I han jetzt grad ed so viel Zeit... --MKlemm 09:55, 23. Okt. 2006 (UTC)

Onderschied zwischâm Schwäbischâ ond andere alemannische Dialegd

Die Sektion gfällt mer no nüt ganz. Wyl 98% vo de Alemanne un Schwobe nüt wisse was dr winzigi Unterschied isch söt mer des ganz eifach erchläre. Dr Unterschied isch doch im Grund dass d'alti Monophthong u un i im Schwebische züe ei un ou verschobe worre sin. No gits au no de alte Diphthong ei wo im Schwebische züe oi verschobe worre isch. Die Sachlag söt mer ganz eifach dostelle. Dr Artikel Diphthong isch do e gueti Quell, do wird eigetlich alles gseit. --Chlämens 19:47, 20. Nov. 2006 (CET)

I mues zuegäâ, I hao sällen Diphtong-Ardigl vorher gared ganz gläsâ, abr em Grond isch des jô doch s'Gleiche wie in sällem Abschnidd schdôhd. Guad, mr kedd etz die Erklärong vo dr "neihochdeidschâ Diphtongierong" leschâ ond a derâ Schdell ân Verweis uf dr Diphtong-Ardigl machâ, säll kedd mr nadirlich...

Abr fir mi isches ao no ed so honderbrozendich glar, dass d'neihochdeidsche Diphtongierong s'ledschdendliche Onderschaedongsmerkmôl ischd. I kenn dô zom Beischbiel a baar Fleggâ om Roddweil rom in Richdong badisch Grenz, wo zwar oedeidich en Wirdâberg lieget, ond wo die Leid sich au selber fir Schwobâ aguggâd, wo mr abr en "Hiiser" läbd ond äbbes "uuspaggd"... Drom hao I ao en dem Ardigl absichdlich koe endgildichs Onderschaedongsmerkmôl gnennd, sondern oefach a baar tibbische Onderschied zwischâm Schwäbischâ ond em Alemannischâ em engerâ Senn...uusgwanderte 21:51, 20. Nov. 2006 (CET)

Chlor, s'git au Lüt wo zwar Hous un Wei sage, ihri Sproch aber als Alemannisch bezeichne wyl ihri Gegend züe Bade ghört het. Uf dr andre Syte gits die wo zwar Huus un Wy sage aber sage dass se Schwebisch spreche...Des isch aber e Uswuchs vo dr Bade vs. Württeberg Animosität wyl Bade mit Alemannisch un Württeberg mit Schwebisch wird glychgsetzt, mit Sprochwüsseschaft het des nüt viil z'tüe. I ha de Absatz jetz e weng gändert; vorher hets so chlunge als ob Huus un Wii jüngri Forme sin obwohl des doch d'ältre Forme sin. Do muesch des jetz no ganz uf Schwebisch übersetze. Lueg au emol uf Mittelalemannisch, des isch d'Sprochstuf vum Alemannisch wo's die Unterscheidig zwüsche Schwebisch/Alemannisch no nüt gää het. --Chlämens 22:22, 20. Nov. 2006 (CET)

Dô hôsch nadirlich wieschd reachd... I fends blos manchmôl a bissle schwierich zom Vermiddlâ, wann mr schbrôchwissâschafdlich vorgôôd, ond wann mr die in de Kepf vo de Leid gwachsene Oedoelonga iebernemmâ duâd. Drom hao I d'Oelaedong zu sällem Abschnidd nomôl ieberarbaedâd. I hao etz ao Doene Enderonga ins Schwäbisch iebersedzd, ond nomôl a baar Gloenichkaedâ genderd, dass die Sach mit derâ Diphthongierong nomôl a bissle deidlicher wird.

Vo wo chunt eigetlech dä bsundrig Gebruuch vom Accent Circonflex?

I merke, das für ds Schwäbischen alben e Circonflex bbruucht wird, und offebar für zwo ganz verschidnigi Bedütige: Zum einten i Wörter wi Oschdâ vo Badâ-Wirdâberg offebar fürne Bezeichnig vomene schwache Vokal; zum anderen i Wörter wi Sprôch, Schwôb allwäg fürne Bezeichnig vomene länge Vokal. Gits für dä uneinheitlech Gebruuch e Begründig? -- j. 'mach' wust ☛ ☏ 10:57, 18. Aug. 2007 (CEST)

Wenn E itzônd amôle von maim Gebrauch vom Circonflex beim Schwäabischa ausgang, ônd mr dia Ardiggl auf Schwäabisch agugg, nô hodd des vrmoadlich bloß bedengd midd k'rzam ônd lamgam Voggal zôm doa. Vrmoadlich schdodd dr Circonflex drzua, âzômzôiga, dass a Voggal schdarg nasal ausgschbrocha w'rrd. Des Sischdeam b'rgd abbr a baar Brobleam, weil's em Schwäabischa eddliche ôndrschiadliche Nasalschduafa geid. Drzua nâ kommad nô (vor ällam en dr'Geagend ôm Ulm rôm) a zeamlicha Azahl vo nasale Diphtong, dia de midd ram normala Zôichasadz iabrhaubbd ed wiadrgea kasch. Brobblemaddisch isch au s'Wordend. Em Schwäabischa isch dô heifich a "a" oddr "e" gebreichlich. Selliche w'rad zwar offa ausgschbrocha (also drchaus äanlich wia's normale hochdeidsche "a"), abbr se send z#gleich au nasal, allrdengs edd ganz so schdarg, wia zôm Beischbial s "ô" en zôm. Manche dend drômm au dia Endnasal bzw. dia "offane, leichde Nasal" endweadr midd am Circonflex oddr midd am Accent de Gu schreiba, also Z.B. "schreibá" oddr "schreibâ", ôm zôm Zôigá, dass dô ebbs andrschd alls en dr Hochschbrôch isch. De Maischde schreibad abbr dr Ôifachhaid halbr ôifach s'normale "a" oddr "e" au am Wordend'. Ensgesamd isch's ôifach schwirig, dia Nasale Aigaarda vomSchwäabischa ohne auf d'Laudômschrifd zriggzômgreifa feschdzômhalda. --84.148.221.82 14:17, 28. Okt. 2007 (CET)

Die von mir gschriebne Doel von dem Ardigl hend glare Reglâ, wiâ dr Accent Circonflex brouchd wird:

- Ufâm "A" zoegd r ân oobedoondâ Selbschdloud aa (Schwa). I nemm ed s "e" drfir, weil s "Schwa" em Schwäbische e'er wiâ s "A" gfärbt ischd, ond weils ân Houffâ Werder geid, wo in onderschiedliche grammadigalische Formâ dadsächlich a reachds "e" am End hend. Beischbiil: "Zwanzich onderschiedliche Formâ" (Nominativ Plural) <-> "En erâ onderschiedlichâ Form" (Dativ Singular)

- Ufâm "O" zoegd r â offâs "O" aa, ao dô kaa dr Accent helfâ, beim Lesâ d reachd Ousschbrôch zom findâ, weil nadierlich ned älle "O" offâ ousgschbrochâ werâd onds ao werdr geid, wo sich blos dren onderschaedâd, ob s "O" offâ odr gschlossâ ischd. Beischbiil: "oobradâ" ("ungebraten") <-> "ôôbradâ" ("anbraten"), odr ao "no" ("noch") <-> "nô" ("dann").

- Dr "schwache AU Diphthong" em Schwäbischâ, wo s Schwäbische ond s Alemannischâ em engerâ Senn onderschaedâ ond gleichzeidich ao verbindâ duâd, schreib I ed als "âu", obwohl mr säll nôch derâ Regel loudschrifdlich ao kedd, sondern als "ou". Des bassd fir mii oefach besser. (N.B.: Dr schdarge isch "ao")

- Dr "schwache EI Diphthong" schreib I als "ei", on mr muâs des ao genao so als "e-i" (abr als oen Diphthong) ousschbrechâ, ed als "ai", wie em Hochdeidschâ. Dr schdarge EI Diphthong schreib I als "oe", en manche schwäbische Dialegd kedd mr abr ao "ae" schreibâ.

- S "ie" ischd ällâweil diphthongiert ond koe langs "ii", wie hald em Alemannischâ ao sonschd ieberall. 194.196.8.229 13:43, 5. Feb. 2008 (CET)

Ja, i gseh ja scho, das die Zeiche nach ganz bestimmte, sinnvolle Regle bbruucht wärde, aber myni Frag wär ehnder, wär ächt uf dä Gebruuch isch cho. Git's e schwäbischi Schrybtradition mit dene Zeiche? Wärde die Zeichen ir schwäbische Literatur bbruucht? Wärde si i schwäbische Wörterbüecher oder Grammatiken empfole? -- j. 'mach' wust ☛ ☏ 08:01, 6. Feb. 2008 (CET)

Soviil I woes geits koe verbindliche Schwäbische Rechtschreibong, abr zmindescht s "ô" fir â offâs "O" ka mr en ganz viele schwäbische Tegschd fendâ. Onder anderem kaasch ao bei http://www.petermangold.de guggâ, ond zom Beischbiil dr Friedrich E. Vogt nemmd "ó" fir's offâ "O" her. I woes abr etz ao ed, wer zerschd drufkommâ ischd, des "ô" so zom brouchâ. Des mit dem "â" fendet mr abr seldâ, I woes etz loeder nemme, wo I säll gsäâ han. I fend abr, dass des oefach besser zom lesâ ischd (vor allem fir Leid, wo Schwäbisch blos am Rand kennâd), wiâ wemmr blos â "a" nôschreibt. 194.196.8.229 12:39, 6. Feb. 2008 (CET)

Wär o komisch, we's e verbindlechi Rächtschrybig gub! Naja, i zwyflen ehnder drann, das der Circonflex uf em â (und uf em ê, wien i's ir Wikipedia o scho ha gseh) ds Läse für Lüt eifacher macht, wo nid guet Schwäbisch kenne. Immerhin bezeichnet ja der Circonflex normalerwys längi betonti Vokale, so das den es Wort wi offâs ehnder irgendwie nach offAAs würd usgseh. Drum wunderen i mi ja so über dä schwäbisch Circonflex. Dergägen uf em betonten ô, dert lüüchtet der Circonflex sofort y. -- j. 'mach' wust ☛ ☏ 09:10, 8. Feb. 2008 (CET)

Wa moenscht, wemmr sich ao en de schwäbische Ardikl aa dr Dieth-Schreibong oriendiirâ dääd, was dr Gebrouch von de Accents ôôgôôt, wär des besser? Soweit I d Dieth-Schreibong verschdand, wär säll ao gar ed so schwär. Mr miest halt älleweil s "ô" mit ema "ò" ousdouscha, ond dr Accent vom "â" miest mr weglao.uusgwanderte 14:17, 8. Feb. 2008 (CET)

Des ô hanni i schwäbische Teggscht scho oft gsehe, sunscht sin Accents do aber glaub sälte. Bi denne Dialäkt wo dr Vokal vo „Sprooch“ ebe kei langs o isch sundern änder [ɒ] (wie im Schwäbische, im Schwarzwald un au i mym) het mer ebe echt grossi Luscht e neus Schriftzeiche yz'füere. I chönnt eigetlich gnauso guet "Sprooch" wie "Spraach" schrybe. Spraach wär sogar fascht no besser wyl es sich jo eigetlich bim [ɒ] um d Ussproch vum lange /a/ handelt. --Chlämens 15:54, 8. Feb. 2008 (CET)

I vermuete, Dieth-Schrybig für ds Schwäbische gieng allwäg scho, aber i gloube chuum, das das süsch nöume scho wär gmacht worde. Müglecherwys wär d Dieth-Schrybig o chly umständtlech, we ds Schwäbische di churze Vokalen i offnige Silbe wi im Wort bade het ddehnt u glychzytig di länge Konsonanten i Wörter wi immer het gchürzt, wil denn würde d Buechstabeverdoppligen i de meischte Fäll abwyche vo de vertrouten us der Standardsprach, es müessti denn nach Dieth nämlech imer baade gschribe wärde – anders als i vilne Schwyzer Dialäkt, wo's o nach Dieth würd heisse immer bade. Aber öb das im Schwäbische würklech der Fall isch, da bin i mir nid sicher.

Wen i das richtig gseh, de isch gloubs füren o-Lut, wo sech us emnen a-Lut het entwicklet, ir Schwyz d Schrybig o (bzw. oo) am verbreitetschte, also ohni spezielli Bezeichnig. Nach Dieth würd allwäg i dene Dialäkt, wo dä o-Lut offniger isch als der ursprünglech läng o (i Wörter wi groß), der accent grave bbruucht: Stròòss (und ou Strö̀ö̀ssli mit accent grave uf em Umlut vom o wo's nid emal i Unicode git; dört gub's nume ȍ!). -- j. 'mach' wust ☛ ☏ 16:15, 10. Feb. 2008 (CET)

Blos a "O" oone Accent herznemmâ wär mr etzt abr doch ed deidlich gnuâg. S geit halt doch a baar Fäll, wo nô gleich gschriebâ werâ däädâd, abr wo d Ousschbroch ond ao dr Senn onderschiedlich send. Em Schriftdeidschâ wär des zom Beischbiil dr Onderschied zwischâ de Vorsilbâ "un-" ond "an-": "oobachâ" ("Bischd scho oobachâ bleed"), "ôôbacha" ("Duâsch s gschwend ôôbachâ"). En viile Schweizer Dialekt geits jô des Broblem ed, weil dô die Onderschaedong odeidich isch "uu-" ("uubache"), "aa-" oder "oo-" ("aabache")... Dô wär nô doch vileicht d Dieth-Konvention fir s Schwäbisch ed schlecht, em Schwäbisch geits ao koen gar so offânâ Umlout, dô wär Dae Beischbiil: "Stròòss", "Sträässle", so dass mr sälle ganz oogweenliche Zôechâ gar ed breichd. Glaar, s "ää" in "Sträässle" isch ao scho viel offânr wiâ s "ä" em Hochdeidscha ond gôôt scho in d Richdong vom "Spàck" wo mr weidr weschdlich heert, abr mr kennd bschdemmt drmit lääbâ, wemmr säll ed dääd bsonders rousschdreichâ... uusgwanderte 11:46, 11. Feb. 2008 (CET)

Ds Dieth-ä wär ja äbe grad esones "Spàck"-ä, u nid es Standardsprach-e/ä. -- j. 'mach' wust ☛ ☏ 20:24, 12. Feb. 2008 (CET)

Ha no, nòò bassts jòò oogfäär... uusgwanderte 17:26, 18. Feb. 2008 (CET)

faarâ wellâ / wellâ faarâ

Im Artikel hosst es:

Drôm miasts oegedlich hoeßâ: "Uf de schwäbische Eisâbahnâ hôd amôl â Beierle faarâ wellâ."

Mr kinnt au d'Verba umkehre (so ähnli däd ii's sage): "Uff de schwäbische Eisâbahnâ häd amôl â Beierli wellâ faarâ." --Hafnert 02:12, 15. Aug. 2008 (CEST)