Ziitalter

Mit em Begriff Ziitalter meint mä ä Periode odr Ziitruum, wo vom enä beschdimmte Ereignis, emnä gschichdlige odr kulturelle Brozäss odr erä Person schdark beiiflusst worden isch.

Gschichdligi Iideilige

Europa

In dr europäische Gschicht underscheidet mä

1. d Antike, wo bi dr germanische Völkerwanderig odr mit em Aafang vo dr Expansionsperiode vom Islam ufhört. Si isch beschimmt dur die griechischi und römischi Kultur.
2. s Middelalter, d Ziit vo dr Chrischdianisierig vo Europa
3. d Neuziit, wo in dr Renaissance mit erä Neuinterpretation vo dr klassische Kultur afoot, d Verbreitig vo dr europäische Macht und Kultur uf wiiti Deil vo dr Wält erläbt, d Wüsseschaft und Technik entwicklet und mit em Erschde Wältchrieg z Ändi goht.
4. d Neuschtziit, vo dr Ziitgschicht erfasst, won ä relativi Schwechig vom Iifluss vo Europa uf d Wält gseht.

Ägypte

Anderi Kulturrüüm deile ihri Gschicht ziitlig andersch ii. Die ägyptisch Gschicht, zum Bischbil, cha me in drei Ziitalter iideile:

1. s pharaonische Ziitalter, wo die indigeni ägyptischi Kultur, Schbrooch und Schrift vorherrsche. Si wird underdeilt in
   1. s Alte Riich
   2. s Middlere Riich
   3. s Neue Riich
   4. d Schbootziit
2. die griechisch-römischi Ziit, wo dr Undergang vo dr alte Kultur, Religion und Schrift bassiert
3. die islamischi Ziit, wo Ägypte islamisiert und arabisiert wird.

China

Die chinesisch Gschicht wird underdeilt in

1. s altchinesische Riich, wo mit de Dynaschdii Hia und Schang (800-1050 vor dr Ziitwändi) aafoot, dr Tschou Dynaschdii (1050-256 v. d. Z.) wo China än erschdi Blüetziit het und denn verfallt, d Ts'in Dynaschdii (221-206 v. d. Z.), wo China widrvereinigt, d Han Dynaschi (bis 220), ä neuji kulturelli Blüetziit, bis s Riich verfallt.
2. s neuchinesische Riich foot aa mit dr Widrvereinigung under de Sui (581-618), het ä Hegemoniischdellig under dr Tang Dynaschdii (618-906), erläbt under de Mongole (Yüan Dynaschdii) vo 1278 bis 1368 ä groossi kulturelli und wüsseschaftligi Blüehti. D Ming Dynaschdii (1368-1644) verdriibt d Mongole, und wird vo de Mandschu (1644-1912) abglöst.
3. d Republik, vo 1912 aa, wo noch emä Bürgerchrieg 1948 in ä Volksepublik umgwandlet wird.

Kulturelli Iideilige: Kulturschduefe

Ä wichdigs Merkmol von erä Kultur isch s Material, wo mä d Wärkzüüg drus macht. Bi vili Kulture redet mä do vo

1. dr Schdeizit, wo d Wärkzüüg wie Mässer, Pfiilschbitze usw. us Schdei gmacht worde si. Z Europa wird si iideilt in
   1. d Altschdeizit (Paläolithikum)
   2. d Middelschdeizit (Mesolithikum)
   3. d Neuschdeizit (Neolithikum)
2. d Chupferzit
3. d Bronzezit
4. d Iisezit

D Ideäwält chan e Zit bräge. So het z Europa s Zitalter vom Humanismus im schboote Middelalter aagfange und, je noch däm wie mä s aaluegt, setzt si sich bis hüt furt. S Zitalter vo de Entdeckige, wo drmit d Entdeckigsfahrte vo de Europäer gmeint si, het am Ändi vom 15. Johrhundert mit dr Entdeckig vo Amerika aagfange und isch öbbe im 19. Johrhundert abgschlosse gsi.

Au Technologie chönne emenä Zitalter dr Name gä. So het s Ruumfahrtzitalter in dr Middi vom 20. Johrhundert, s Buechdruckzitalter im 15. Johrhundert agfange.

Geologischi Iideilige

D Ärdgschicht wird in vier Äone iideilt. S letschde drvo, s Phanerozoikum, wo vor öbbe erä halbe Milliarde Johr agfange het, wird uf Grund vo dr biologische Entwicklig in die Ziitalter iideilt:

1. s Ärdaltziitalter (Paläozoikum)
2. s Ärdmiddelziitalter (Mesozoikum)
3. s Ärdneuziitalter (Neozoikum)

Bsundrigi Begriff

Guldigs und Silbrigs Ziitalter

Die Begriff schdamme us dr antike Mythologii. Hützudag meint mä mit emä Guldige Ziitalter ä Periode vo Glück und Sorgefreiheit, von erä groosse Kulturblüete, aber mänggisch au von erä Ziit vo politischer Hegemonii. In dr Gschicht vo Athen wird d Regierigsziit vom Perikles äso gnennt, in dr römische die vom Augustus. D Ziit, wo noch emenä Guldige Ziitalter chunnt, wo sich dütlig vo däm underscheidet und weniger schöpferisch und vital isch, nennt mä Silbrigs Ziitalter.