Simon Gfeller: Drätti, Müetti u dr Chlyn. Kapitel 8
Bättlerploog
A Bättellüten isch vo altersch här nie Mangel gsi, u ’s Bättle wird no lang nid us der Mode cho. Nume het es mit der Zyt angeri Formen agno. Früeher hei d’Bättler no sälber uf d’Fahrt müeße. I böse Schuehne u verhudlete Chleidere sy sie usgrückt u hei der Gottswillen agha für nes Täller Suppen un e Bitz Brot, für nes paar Härdöpfel, alti Chleider u Schueh oder für nes Bätzi Gält. Hüürmehi chöme sie i neue, staadische Chleidere, mödische Hüete u gälbe Schuehne, mit der Lyschten i der Hang, u erwarte Zwefränkler, Föiflyber u no gröbersch. Albe, we sie ggange sy, het’s gheiße: «Vergält’s Gott, z’tuusighundertmol!» Jetz tönt es uus «mit beschtem Dank». Albe het men em Ching no dörfe der rächt Name gä, jetz hei d’Lüt fynersch Musigghör u rede nume no vo «Sammle». Item.
Uf em Waldgüetli obe hei d’Bättler ou der Zug gha. Vo zwöine Nochbergmeine här sy die meischte cho. D’Bättler hei’s nämlig ou prezys wi d’Füchs: Die neechschti Nochberschaft wird gschonet, für daß me ne nid chöm cho ’s Näscht usnäh. Derfür wärde de die Wytere um so ungschinierter gstrabliziert.
Der Wärkligischt vo allne, wo cho sy, isch der Sunndigbättler gsi, es churzes, ungersetzts Maneli mit eme große, runde Chopf; teel hein ihm nume der Roßnagel gseit. D’Wuchen uus ischt er nie go bättle u het gluegt, si mit Wärchen ehrlig dürez’bringe. Sys Verdienschtli het ou grad so häbchläb möge glänge, für si a de Wärchtige z’verchöschtige: aber für e Sunndi het’s de nümme möge grecke. Er isch nämlig e grüüsligen Ässer gsi. Ganz Plattete voll hei i das bringe Manndeli yhemöge. Es isch brichtet worde, er heig halt einischt erschröckelig Päch gha. D’Dökter heigen ihm müeße der Magen use näh. U wo sie ne du am Gartehag heigi welle tröchnen u sunne, syg e Hung cho u heig nen ahe gschrissen u gfrässe. I der Not heige sie-n-ihm du e Chopfsack yhe gnäjt, wo me de Rosse der Haber drinne git. U sider müeß er jetz so unerchannt vil ggässe ha.
Item, der Roßnagel het ihm gwüßt z’hälfe. Am Sunndivormittag scho vor den englife ischt er bim erschte Burehuus vor der Tür gstange u het Zimis ghöische. D’Büüri het der Hafen abdeckt u gluegt, gäb afen öppis ling syg. «Eh, mi wird ihm müeße gä! Richt ihm Suppen a, u gib ihm toll Rüebli u Härdöpfel, un es Bitzli Späck cha men ihm ou derzue tue. Häb de uf lutere, dä schüücht ’s Schmutzige nüt!»
Der Roßnagel het gstrahlet u mit zitteriger Stimm gwünscht: «Der lieb Gott well ech’s vergälte!» U vo allem isch weder Tropf no Brosmen uberblibe. Dernoh het er no einisch danket u alls Guets gwünscht u isch gäg em Nochberhuus zue, was gisch, was hescht.
Dert ischt er gwöhnlia grad zum Mittagässe glüffe.
«Jä, hesch de no gar nüt gha?» «Wääger wääger nid, i bi no völlig nüechter u ha die ganzi letschti Wuchs nie gnue gha! I ha gäng eso ne grüüselige, grüüseligen Appedit.»
D’Büüri het glächlet, sie het ne wohl gchennt, u Astaltig ggä: «Machit ihm e Plattete zwäg! Es ischt ou es Chrüz, we me sövel mueß ggässe ha u nie cha gnue ubercho. U Räschte hei mer jo no vil!»
Guet, der Roßnagel het se scho gmacht z’mingere, e Putzewägg hätt me ke bessere chönne finge. U d’Chöchi het nid lang müeßen uf ’s Abwäsche warte. Uheimelig gleitig isch Löffel voll um Löffel voll u Gableten um Gablete versänkt worde, daß d’Büüri glachet het:
«Du gäbischt allwäg no ne guete Heuer, emel mit der Gable chunnsch tifig z’Chehr: i wett nume, i hätt ou no Zäng, daß i’s däwäg chönnt lo rücke!»
Der Roßnagel het wohl gwüßt, worum er so pressiert, er het de no an es dritts Ort welle u hätt scho sölle dert sy. We de albe d’Wybervölcher mit Abwäschen u Ufruummen i der Chuchi fertig sy, isch de der Zymme nümme guet. Drum het er nid lang i de Zänge ggrüblet, danket u d’Fäcke no einisch glüpft.
Am dritten Ort het’s de glägetlich öppen afen e chlynni Schnouzeten abgsetzt. «Solli mer jetz no einisch Gschir verchaare? Du chunnscht hingernohe, mir hei alls usggässe!»
«Das wär mer jetze grüüsli schröckli zwider! I ha gmeint, emel hie fähl es mer de nid, Dihr syt jo gäng so guet gsi gäge mer!» Ganz bikümmeret het er das gseit un e demüetigi Myne gmacht derzue.
«Jo, we d’öppe z’rächter Zyt wärisch cho... Hesch de würklig no nienen öppis gha?»
«Wääger nid, emel nid wichtig, daß i ’s chönnt mache!»
«So wird men ihm däich doch no öppis müeße vüreschryße! Aber ’s nächschtmol mach di de ehnder zuehe, süsch chönnt’s doch de fähle!»
Jo, emen angere hätt’s sicher gfählt. Aber der Roßnagel ischt eso nes bischeides, manierligs Manndli gsi u het so härzlig chönne danke u de Lüte derzue eso fründtlig i d’Ouge luege, daß sie-n-ihm scho öppis uberseh hei. Mit der Zyt sy d’Burelüt druberyhe cho, daß er all Sunndi a drüünen Orte z’Mittag ggässe het, weder nid, daß ’s ihm gschadt het by-n-ne. Sie hei’s vo der luschtige Syten ufgfasset u ne destwäge glych nid furtgjagt. «Was chan er derfür, wen er e Chopfsack im Lyb het, statt e Möntschemage! Er wär jo ou wöhler, wen er minger unerchannt müeßt ypacke. Un er tuet sy Strich emel guet yteile, daß er ein nid allbott vor der Türen ischt.»
En angeri Nummeren isch d’Vergält’s-Gott-Bättlere gsi. Die uf em Waldgüetli hei se so touft. We sie öppis ubercho het u vome Huus wägg isch, het sie nämlig nid chönnen ufhöre mit Vergält’s-Gott-säge. Meh weder zwänzgmol het sie ihre Dank aheglyret. Einisch hätt’s fryli ou to; aber sie isch der Meinig gsi, mi mach settig Sache nid hurti z’guet. In der Tat hei d’Burelüt druuf gluegt, wär fründtlig dankt, aber mi cha alls ubertrybe.
Immerhin het es unger dene Bättlere de no ganz angeri Chrütli gha. Ei Tag ischt ou wider eini vor der Türe gstange u het es Chingli uf em Arm treit. Sie het schuderhaft nötlig to u brichtet, wi sie wüescht Lüt atroffe heig u nienen öppis ubercho. U doch hätt sie für seie sälber gar nüt bigährt, numen es Tröpfli Milch für ’s Chlynne hätt sie welle, de wär schi scho zfride gsi. Aber nid emol das heig möge wärde, wi das doch afen e eländi Wält syg, niemmer heig Erbarme mit emen uschuldige Gschöpfli. U doch heig der Heiland so ne Freud gha a de Chlynne, u ne d’Häng ufgleit u se bsägnet u gseit: Lasset die Kindlein zu mir kommen, und wehret ihnen nicht; denn ihrer ist das Reich Gottes! Aber das wüssi d’Lüt nume no, we sie i der Chilche hocki. Do chönne sie albe derglyche tue, wi ne das gfall u wi sie’s guet meini mit den Arme. Aber we sie de eme hungerige u durschtige Chingli sötti es Schlückli Milch gä, syg es de uus mit Guetmeinen u möge-gönne. Do heige sie de e Stei i der Bruscht statt es mitlydigs Härz, u däichi numen a ’s i d’Hütte-gä u reu se nes n-jedersch Tröpfli, wo sie müeßi deheime bhalte. U die große Bure, wo uf der Milchtafele i der Chäserei am höchschten agschribe stangi, sygi de no grad vo de Gytigischte, e himelschreieti Sach syg es, es nähm ein nume wunger, daß der lieb Gott so chönn zueluege.
So isch das cho schwallswys wi ne Bach, mi hätt nid mit eme Hämmerli chönne derzwüsche schlo. Müetti het nüt Bessersch gwüßt weder es Häfeli voll Milch go z’reiche, daß sie afe schwyg. Dernoh het es ere der Rügge gchehrt u ischt i d’Chuchi. Aber der Chlyn het achtig ggä, was gspilt wärd. U was macht du die Täsche? Häicht ’s Häfeli a ’s Muul u setzt nid ab, bis ke Tropf meh isch drinne gsi. Das isch der Chlyn richtig du go säge, u d’Muetter isch wider use cho.
«Worum het jetz ’s Ching nüt dervo ubercho? Het das ou e Gattig!»
«Jä, die chunnt wääger alli ihm z’guet! Es isch jo no nid etwennt, es cha se de suuge. Der Heer well ech’s vergälte! Was ihr getan habt einem unter diesen meinen geringschten Brüdern, das habt ihr mir getan!»
Dermit het sie der Dewang gno. Müetti isch gar nid derzue cho, re wüescht z’säge, es ischt ihm alls vil z’gleitig ggange. Es het nid rächt gwüßt, soll es höhnne wärde oder lache uber die Frächheit. Aber wo-n-es ’s Drättin brichtet het, dä isch es du worde.
«Mit der Geisle chlepf se furt, die uverschanti Trucke, we sie no einischt e Fueß unger’sch Dach setzt! Das ischt ou eini vo dene, wo de Bibelsprüche d’Nydlen obenab näh für seie sälber, daß se dernoh niemmer meh ma ghöre. Es hätt nume gmanglet, daß i sälber wär do gsi, i hätt ere de welle heizündte!»
Nujo, es angersch Mol het’s du Drätti würklig derzue troffe. Im Weidheuet isch es gsi, emene Wärch, wo me numen uf em Waldgüetli gchennt het. Drum mueß i zwüschyhe gschwing paar Wort druber säge. ’s Waldgüetli isch früeher e Chüejerweid gsi. Aber wo ’s du der Staad Bärn gchouft het, sy die abglägne u stotzige Weidteile mit Wald apflanzet worde. Fascht alli Johr het e Bitz müeßen ufgforschtet wärde. Die folgete vier, föif Summere, wil d’Grotze no sy chlyn gsi, isch zwüschinnen es chüschtigs Naturgresli gwachse, u das het es fyns, wohlschmöckigs Heuli ggä. Fryli isch es scho chly ne Kunscht gsi, das usez’houe, ohni die Waldpflänzli z’verletze, es het e sichere Streich gmanglet. Aber we me rächt Sorg gha het, isch es ohni Schaden abggange. Meh weder ei Schnitt het es natürlig nid ggä, u so het me de mit Heue gwartet, bis im Flachland unge der Rogge ryff isch gsi. Derzue het es Wägpörter u Waldränder ggä abz’putze, u dert isch de i der Regel hellischt es uhouigs Fuetter gwachse. Do het me de e guet dängeleti Sägesse müeße ha u scharpf müeße wetze, we men öppis het welle verrichte. E großen Ertrag isch nie gsi usez’bringe; aber d’Chüeh hei’s vil lieber gfrässe weder das grobstängeligen Acherheu u sy derby guet a der Milch u am Fleisch blibe.
Em Chlynnen isch der Weidheuet gäng vil lieber gsi weder der Acherheuet. Es het nid Made ggä, wo me nid het möge gfergge. U mängisch het me schöni Ärdbeerblätzli funge oder Heubeeri. Oder mi isch zu Erläbnisse cho mit Vogelnäschtline, Ummlere, Wäschplere, Eidöchsline oder Grasfröschline. Aber es het de ou Tage ggä, wo me bösgha het, u dersälb Tag, wo die Bättlere cho sy, ischt eine vo de strängschte gsi. Es isch e Hitz gsi, mi isch schier verbrunne, u ’s Fuetter het wytume müeße zsämegsprängt wärde u wyt u stotzig uehe treit. Die unger de Rääfe sy fasch zergangen u dünn worde. E Bitz obe zuehe ischt es gäbigs Högerli gsi, mit schöne, scheichesgrobe Lerchen uberwachse. U währed d’Waldgüetler hei müeßen angschten u bösha, ischt uf däm linge, sydige Mieschboden unger dene Lerchen es lumpigs Bättlerpack umeplegeret. Zwöi Wybervölcher mit eme Ching syn es gsi un e luusige Schnydergsell, wo mit nen umegheit isch. Die hei si’s lo wohl sy am chüele Schatte, hei glachet u ggügelet, enangere i d’Wade gchlemmt u gchutzelet u sy uf d’Lerchen uehe gchlättet u hei mit ne gwalpelet u gygampfet. Stungelang hei sie’s so tribe. Vatter het nid derwyl gha, süsch wär er sche go furtjage.
Nom z’Obe het Müetti für morndrisch Chüechli bache. Offebar het das Pack ou öppis dervo gwahret u vermuetet, d’Heuete syg nohe. U dervo hätte sie ou paar Schnäbel voll welle luege z’erhasche. Drum hei sie gwartet bis bal zum Zuenachte, dernoh hei sie si zum Huus zuehe glo, heißt das: die zwöi Wybervölcher mit em Ching; ihre subere Liebhaber het si nid dörfe zeige. «Gäb sie nid do dörfti ubernacht sy: sie heigi gruusam e wyte Wäg u mögi nümme hei ko. U ’s Ching syg gar es schwärsch, sie mögi’s wääger, wääger fasch nid trääge, u loufe chönn es ou no z’weni guet, für mit ihm z’rücke. Sie heigi der Tuusiggottswillen a, mi söll se nid furtschicke, sie wüßte hälf mer Gott nid, wo ungere schlüüffe.»
Dä Rung isch du Drätti derzue glüffe u het der Sach Ote gmacht: «Was, dihr ungschämte Trüechler, dihr mögit nümme hei ko! So wärit dr ehnder uf e Wäg, statt am Schatte z’lige wi die fuule Hüng! Oder wärit dr is e chly cho hälfe Heu uehe fergge, statt enangeren i d’Wade z’chlemme u z’tue wi die rammlige Chatze! Machit, daß dr wi ne Schwick vom Huus ewägg chömit, süscht nimen i e Stäcke u machen ech Bei!»
Wohlmähl, die sy abgschobe! Nid es Wörtli hei sie dörfe säge. Es isch nen ou nützer gsi, sie heigi nid no gmuulet, Drätti ischt äberächt warme gsi, es hätt ihm nid vil z’tüe ggä, eini z’uberschieße.
Die guete Möhler hei se-n-azoge wi ne Magnet. Einisch hei sie uf em Waldgüetli Sichlete gha. Alls isch bim Tisch ghocket, d’Suppen isch scho vorby gsi, u Müetti het ’s Fleisch uftreit. I allem tuet es e Blick zum offene Pfäischter uus u seit:
«Aha, mir uberchöme wider Visite. Luegit, wi sie vom Lerchehoger vüre chöme, grad z’dreiehöch marschiere sie uuf!»
«So, grad dreie mitenangere», brummlet Drätti, «das tuet’s emel de! Es wird öppe ’s Chropferfroueli sy mit syr Garde, das gruusige Schnapserfroueli, wo z’fuul ischt, einisch paar Ähri go ufzläse. Jetz blybe sie stoh. Düecht es se-n-ächt sälber, dreien ungereinisch syg wohl vil? Es schynt. Zwo dervo göh emel wider i ’s Lerchewäldli zrugg. U ohni die dritti chönnti mer’sch ou säuft mache. Lieber wei mer de mit dene teile, wo-n-is hei ghulfe wärche, weder mit der Fulänzerbande. Aleh, es soll eine go ’s Netteli ablo, das wird de scho mit der Chropferen usfahre!»
Das ischt em Chlynnen aghulfe gsi. Gleitig ischt er hinger em Tisch vüre gschloffe go ’s Jaghüngll ablo. Er het ihm numen e chly uber’sch Gfäl hingere zeigt u derzue süüferli Gß-gß! gmacht, dernoh het Netteli bigriffe gha. Es het ’s Äckehoor ufgstellt wi Säuburscht, paarmol chyschterig bulle u ischt uber’sch Gfäl hingere gschosse wi ne Pfyl. D’Chropfere isch no meh weder e halbe Kilometer vom Huus ewägg gsi, wo sie ’s het gseh cho. Aber wohl, die het umgchehrt! Meh gfloge weder gsprunge, isch sie wider gäg em Lerchewäldli zue dechlet. Dert sy ihrer Gspane scho uber d’Stämmli uus gchlättet gsi, u sie hätt ou welle. Aber ’s Hüngli het se no mögen errecke u re ne Fätzen us em Chitteli gschrisse, was wyter nüt het z’bidüte gha, weder daß no eine meh ahe ghanget isch weder vorhär. Derfür het sie Flüech u Schlämperligen uf ihn ahe gspöit, die wüeschtischte, wo re-n-i ’s Muul cho sy. Netteli isch no nes Zytli um e Lerch umegsprunge u het dry uehe bulle, wi wen er sche frässe wett, dernoh het er ändtlige Notiz dervo gno, daß men ihm scho lang pfyffet het u ischt ume gäge hei zue. Dert ischt er mit ere wahre Siigermyne i d’Stube cho, wo druffen isch gschribe gsi: «Gället, dere han i ’s Maji gsunge!» u ’s het ne gwünd glächeret bis zu den Ohre hingere, mi het ihm’s dütlig agseh. Alli hein ihm Bravo brüelet, ne gstrychlet u tätschlet, u Drätti het gseit:
«Das hescht jetze famos gmacht, aleh, rüschtit ihm ou es Möhlteli, er het’s säuft verdienet!» U Müetti het ihm es Blättli voll zwäggmacht, Schwarte, Gäder u Chnöcheli. Das het Netteli mit Freudejuzere u Schwanz-Schwungredere i Epfang gno u dervo ufputzt, was ihm isch mügli gsi. Dernoh isch es si go lege u het vor süeßem Behage gstöhnet u päärschet.
Vo denn a het’s mit der Bättlerploog fei e chly besseret. Das guete Netteli, wo syr Läbelang niemmerem bisse het, isch verschroue worde für nes bluetgierigs Unghüür. No mängs Johr speter, wo ’s lengschten ischt unger em Bode gsi, hei d’Bättleren albe schier nid zuehe dörfe u ängschtlig gfrogt: «Heit dr das schröcklige Hüngli nümme, wo alls bisse u ne d’Chleider vom Lyb gschrisse het?»...
No ungärner weder d’Bättler het me d’Ubernächtler gseh cho. Bett hei sie fryli gwöhnlia kes verlangt, sie sy mit eme Strouschoub im warme Stal zfride gsi. Aber mi het müeße förchte, sie chönnti ein d’Muul- u Chlauesüüch zuehe schleipfe, oder ds nacht afo bubele. Zur Vorsicht het ne Drätti meischtes d’Tubakruschtig u ’s Füürzüüg abverlangt, weder nid daß ’s vil gnützt hätt. Teel hei vo allem Zuebhör zwöi Riis by-n-ne gha, eis für abz’gä u ’s anger für z’bruuche. U glägetlich sy ganz verdächtigi Kundine cho ahosche.
Einischt, a re Brächeten isch es gsi, het si am Obe spät ou no eine zuehe gschlänglet. Z’Nacht heig er gha, er bigähr nüt, weder daß er im warme Stal dörf schlofe. U het si gäng vom Liecht ewägg dräjt. Nujo, das ischt ihm erloubt worde. Sofort ischt er uf ’s Strou, het d’Chutten abzoge, lätzi gmacht un unger e Chopf gno, er syg schuderhaft müede, er well schlofe. Jetze, das het ihm niemmer verwehrt u het si niemmer meh syne g’achtet.
Am angere Morge, wo der Mälcher i Stal cho isch, het er gluegt, gäb der Ubernächtler no do syg. Aber ’s Näscht ischt erchaltet gsi u der Vogel usgfloge. Affäng, gschej nüt Bösersch! Der Mälcher het d’Chrüpfe gruumt, e Barrete yhe ggä u fot a abschore. Jetz wott nüt dür’sch Schorloch ab, weder Dicks no Dünns, verstopfet isch es gsi. Er nimmt d’Gable u wott Ote mache, du chunnt e Chutte zum Vorschyn. Er bitrachtet se näher: Gälbbruuns Tuech mit Strichline drinne. «Jä, wi ischt jetz das, trääge nid nöie d’Thorbärger settige Strichlizüüg? Syg’s oder nid, öppis isch do nid i der Ornig! Ke Wunger, het si dä Kärli gäng i Schatte drückt!» däicht der Mälcher u seit’s bim z’Morgenässe.
Zwo Stung speter chunnt der Landjeger schweißnasse z’chyche.
«Ke Vagant umewäg gsi?»
«Wohl, es ischt eine do ubernachtet u het is e Chutte hingerlo.»
«Vüre mit ere!»
Der Landjeger visidiert se u het uf en erschte Blick gseh, was gattigs.
«Dä Luuscheib! Was het mi dä jetz afen umegsprängt! Vor dreine Tagen ischt er z’Thorbärg etwiche, ganz e gfährlige Kärli! Wo ischt er düre?»
«Jä, es het ne niemmer gseh furtgoh. Aber vermuetlig ischt er hingerwärts, gäge der Luzärner-Gränze zue.»
«Das chönnt no sy, eh weder nid! I mueß uuf u nohe. Bscheid mache, wen er si wider sött vürelo! Wär nen erwütscht, uberchunnt es schöns Treichgält, adie!»
Am Tag druuf isch der Thorbärgler i der Langnou-Gmein äne wider gfasset worde, u die Bärgburelüt hei ume rüejiger chönne schlofe.