Simon Gfeller: Ämmegrund. Kapitel 3
Die brönnigi Backe
E Buregschicht
I myne jüngere Johre bin i z’Balmholz Pfarer gsi u ha dert mängs erläbt, wo-n-i niemeh ha chönne vergässe. Es ischt e strytberi Gäged, Eggen u Grebe, Höger u Chräche; aber d’Lüt hange dranne, u sälten amen Ort wird der Bode besser gschaffet u nes-n-jedersch Eggeli z’Ehre zogen u apflanzet wie dert. Zwüsche grienige Rüppine u lättige Schlünge git es Achere vom feißischte Land, wo-n-es e Freud isch, druffe z’bure. Der Bode het töüfe Grund, un i de Wälder stöh no Tannen u Bueche, wo einen aleini lang nid ma umchloftere; der Luft cha an ne nülpe u weiggele wie-n-er will, sie hei Hebi gnue, ihm zwiderstoh. D’Burehüser lige dertume ganz verzütteret, der Härd, wo derzue ghört, a eim Bitz drum ume. D’Lüt chöme weni zsäme u hei ihrer sibe Sache schön apartig; we sie es Eiertätschli bache, streckt ne niemmer d’Gwungernasen uber d’Pfannen yhe. D’Wuchen uus gseh sie sälten es frönds Gsicht u sy ganz uf seie sälber agwise. Was i der Wält usse vorgeit, kümmeret se nid am meischte, sie hei gnue mit ihne sälber z’tüe. Wachse tüe sie, wie d’Wildligen im Rütholz usse, chrumm oder grad, en jedere wie’s ihm am beschte gfallt un i der Art lyt. Das isch scho gäbig, u mängisch git au e Chrump no guets Wagnerholz; aber es cha de au vorcho, daß amene Stamme Chnüppen u Chnüre wachsen u Schwümm u Bohrer drychöme, wo der ganz Baum kaput mache. We so ne Näbenuus-Buur syr Läbelang numen im Härd gnüderet het u nume mit Lyb u Seel am Härd ghanget isch, wachst ihm zletscht der Härd i ’s Hirni yhe, daß nüt angersch meh dernäbe Platzg het. U die gliche Lüt, wo bim Acheriere u Holze u aller Arbit im Huus chöü gleiche u si wüsse z’dräje u z’hälfe, stöh de a re Muur anne, we sie ihne sälber sötti hälfe.
Das han i erfahre, i bi no erscht es Halbjahr dert im Amt gsi. Ame Sunndigobe het’s der Afang gnoh. I ha im Studierzimmer e Brief gschribe u ne Pfyfe graukt. Du chlopfet’s, u wo-n-i luege, steit e junge, ungersetzte Buur vor der Tür u dräiht der Strouhuet i de Hängen ume: Er hätt öppis mit mer z’brichte. I heiße nen yhecho, u wo-n-er Platzg nimmt, gsehn i, daß es der jung Hirschi i der Tüelen ischt, u daß er ordli verstöberete dryluegt:
«Es ischt ech doch nid öpper gstorbe?» frogen i.
«Äis nid. I chume wäg em Alte», seit er.
«Wägen euem Vater?» Vater han i de bitonet.
«Jo, wägen üsem Alte. Vater chan i-n-ihm nümme säge; für das ischt er z’verdräihte. Dir wüssit jo wohl, wie ne wunderlige Gring daß er het.»
«Biwahr, wie sött i das wüsse! I bi no zweni lang hiesig, für all Lüt z’chenne.»
«Do han i jetz nöüe z’glaube gnue dranne. Üsen Alte chennt me doch i der ganze Wält ume.»
«Jä meinit-er de, i lüg ech a?»
«Das jo wytersch grad nid; aber wie gseit, es düecht mi, es sött nid chönne mügli sy. Dir heit doch gwüß lengschte vernoh, daß mir’sch nid zsäme chöü; dir weit nume nid derglychetue u niemmere verrote.»
«Jä halt. Es isch mer in der Tat, i heig afen e Ton ghöre lüte, dir heigit ’s Heu nid uf der glyche Bühni.»
«Das han i doch welle!»
«Jo, aber wie u wenn u worum isch mer nid bikannt, u der Vater chennen i vo Hut u Hoor nüt.»
«E herjeh! Das weiß doch es-n-jedersch Ching, daß das der gröscht Düppelgring ischt uf Gottes Ärdboden obe u daß niemmer cha sy näben ihm yhe.»
«Jä jä — isch de der Fähler nid öppen uf beedne Syte.»
«I traue nid. Mir nähn is in acht u tuen ihm nüt widerdiene. Aber är cha üs nid lo sy, u dir söttit nen einisch ghörig cho i d’Stange stelle.»
«Do müeßt i de no gnauer i d’Sach yhegseh. Was heit-er de uber ihn z’chlage?»
«Hättit ne hütt solle ghöre, i bruuchti de nümme lang z’brichte! Dä het wider usgschiret! My Frau ischt ihm i ke Schueh yhe guet. Er seit ere, was ihm i ’s Muul chunnt. Die strübschte Schlämperlige syn ihm nid wüescht gnue. Sie plääret albe die halb Nacht u geit mit eme Ching. Das chan i nümmen eso anäh. Uf ene Syten ume mueß es.»
«Isch der Vater mit der Hürat yverstange gsi?»
«Nid düruse. Myni ischt ihm zweni rych gsi. Es sy ihren au mängs u git ke Huufe z’erbe. Dernäbe stammet sie vo rächte Lüte u ischt es wärchigs, ordligs Wybervolch.»
«Wie heit dir se glehrt chenne?»
«E sie het dickischt bi-n-is taunet im Heuet u i der Ärn, u do isch der Alt albe froh gsi uber sche u het se nid gnue chönne rüehmme. Dennzemol het er Sorg gha zue re, daß sie emel ume chömm. Mir chöü drum kener frönd Lüt ha; mit em Alte cha äbe niemmer gattige. De möü mer halt niene gcho u söttin is z’tod wärche. U my Frau ma nümme der ganz Tag springe, eso wie sie jetze zwäg ischt. Es ischt en Uverstang, ere das zuez’muete.»
«Mueß sie d’Hushaltig aleini bsorge?»
«Es Güetermeitli hei mer no; aber es ischt ihm no nid vil mügli. D’Frau erstickt schier im z’Tüe inne u sött de no gäng cho dusse wärche.»
«D’Muetter isch de gstorbe?»
«Äben isch schi. So lang sie gläbt het, isch es no so gnappet. Sie het nen alben öppe no vorume brunge.»
«U heit-er es großes Heimet?»
«He, was wärde’s sy? Emel uber füfzg Jucherte, gnau chan i’s nid säge. U zum Wärche bloß üsere Sächsi, ig u my Frau, der Alt, e Trappichnächt, der Hüttebueb u nes Güetermeitli. Do chöüt-er rächne, wievil daß ’s eim zieht, u gäb mer möge gcho. We anger Lüt fertig sy mit Heue, chöü mir de afoh, u we mir de ärne, fahre sie scho lang z’Acher. ’s Obs geit is ’s halbe zgrung, u d’Härdöpfel müeße mer de unger em Schnee oder gfrorne Bode vüreloche, we anger Lüt drösche. Däwäg erleidet ein ’s Läbe, u we me de nüt uberchunnt z’ghöre weder grobi, wüeschti Wörter, gixet der Charren ersch rächt u lauft uf g’eggete Redere. Mir chöü nümme so derby sy, es isch nid zum Ushalte. Dir müeßt em Alte einisch ghörig cho d’Dili obenahe wäsche!»
«Glaubit-er, das syg so ne gfreuti Ufgab?»
«He nei; aber dir heit derwyl, das z’mache. Für was hätt me de süscht e Pfarer?»
«Hm hm, es düecht mi, dir dörfit sälber au no userede, es hätt mi vilicht gar nid so nötig!»
«Jä, mit em Alte chan i nüt mache. Vo mir man er nüt agnäh. Bim erschte Wörtli brönnt er uuf. Er isch schuderhaft gäche. Wie ne Schwick wott er dryschloh u mi i d’Finger näh. Sägen i hüscht, so seit är hott, sägen i Heu, so seit är Strou, u sägen i Zucker, so seit är Essig. We’s mi düecht, es sött Chorn häre, so mueß dert Rogge gsäit sy, u wo-n-i Härdöpfel setze wett, bifihlt är äxtra, Rüebe z’säje. Wen er mir öppis cha verhah oder dürtue, spart er’sch nid. Das isch sy gröschti Freud.»
«U wen er mer de seit, es gang mi nüt a u mi au wott i d’Finger näh?»
«Das macht er nid. Mit anger Lüte chan er ganz styf brichten u ordli tue, nume mit mir nid.»
«He nu, mi cha jo e Probierer mache. Aber z’ersch mueß i de lose, was der Vater au z’säge heig. Vilicht het er de au z’chlage.»
«Chlage wird er scho; aber z’chlage hätt er nüt. U z’ploge bruuchti-n-er schi nüt, wen er nid wett. Er bruuchti nüt, weder mir ’sch Heimet z’verchaufe u mi lo z’mache. I wett de scho luege, daß es angersch gieng u daß i Lüt uberchäm. Aber das wott er äbe nid; er wott sälber meischteriere, bis ne der Tod streckt. Nid es Mütteli oder Härdchnölleli wott er mer loh. Chnächt sy soll i bi-n-ihm u vergäbe wärche u nienerzue nüt z’säge ha u mi lo vom Acher heijage, wie me ne Hung heijagt. Das macht ihm der Hof lieb, daß er mi mit cha ploge. U zletscht, wie geit’s de? Denn chunnt de der Schwager u trybt mer ’sch Heimet uehe, daß i’s nid verma z’ubernäh oder i de Schulde blybe stecke. So geit’s de!»
«Dir heit de no e Schweschter?»
«Jo, aber sie isch verhüratet u nümme deheime. U sie luegt au uf ihre Nutze.»
«Reiset sie der Vater uuf?»
«E weder nid; sie wott’s zwar nid glaube. U Chummer z’ha bruucht sie nid. I meine nid, daß er mer’sch vergäbe gäh soll. I will ihm en aständige Prys zahle u pünktlig zeise, wen er mer de freji Hang loht. Aber ändere mueß öppis; i cha nid ewig warte, u der Hof schlächtet all Tag. — Also darf i druuf zelle, dir chömit?»
«I will’s verspoäche ha. Aber gäb i cha rote u Fride stifte, mueß i der Vater au lose. Eines Mannes Red’ isch keine Red’...»
«Jä, so wie-n-i gseit ha, isch es u nid angersch, frogit nume, wäm der weit.»
Dermit ischt er ufgstange, het guet Nacht gwünscht u d’Tür i d’Hang gnoh. I bi no e Rung ufblibe u ha mer die Sach welle zrächtlege, bi aber nid guet z’schlag cho dermit. I ha nid gwüßt, wie-n-i mit dem Bürschtel deheime bi. Nid daß er mer wytersch schlächt i d’Auge gschinne hätt; aber sy Ton het mer schier i den Ohre weh to. Wahrschynlig ischt ihm au mängs grobhölziger u unghobleter usecho, weder daß er welle het. Mi het ihm wohl agseh, daß er schi nid rächt weiß umz’tue, u we men am meischten awängt, chunnt’s ein no gärn am dümmschten use. Immerhin het es mer z’däiche ggäh, daß er au nid es Gymmeli Schuld het wellen uf sy Achsle näh.
D’Wuche druuf han i gluegt z’vernäh, was i chönne ha. Es het mi wunger gnoh, was anger Lüt derzue sägi u wie sie’s aluegi. En jedere, wo-n-i gfrogt ha, het gseit: E bösi Gschicht, dehinedewägg verfuehrwärchet. Teel hei der Alt für gytig agluegt, anger hei das abgstritte. Aber e Zwänggring syg er u i der Töübi wie nes glüejigs Yse. Mängisch tüei er uschüngele, mi ghör nen e halb Stung wyt. Nume dörf men eis nid vergässe: Es wurd en angere au wimmselsinnig, wen er sövel z’tüe vor ihm gsäch u sövel weni Lüt zum Hälfe. Die jungi Frau hei alli lo gälte, die syg rächt. Der Jung hei teel grüehmt, es wär mit ihm usz’cho. Angeri hei funge, er tüei au nid wie-n-er sött u frog der Sach zweni noh. Churz, mys Nohefroge het nid der Huufen abtreit; i bi nid vil klüeger worde weder vorhär.
Am nächschte Sunndinomittag bin i gäg der Tüele zue; i ha däicht, we me schwümme well, müeß men i ’s Wasser. Der Wäg het mi dür ne Sytegraben y emene luschtige Bechli nohgfüehrt. Zletscht ischt er i länge Schlänggen a d’Syten uehe gchlättet. E Zylete gälbroti Chirschbäum hei ’s Wägbord agschwieret, daß ’s nid hätt chönnen aherütsche. Uberhauts isch ’s Land gar nid uber die Maße stotzig gsi, mi hätt dürhar fräveli chönne der Flueg bruuche. Uf en erschte Blick han i gseh, daß e großi Wyti derzueghört u fasch zsringetum mit schönem Wald ygfasset ischt. Angfährt mitts drinne ischt es ferms, neulochtigs Burehuus gstange, u us der Hostert hei no chlynneri Decher useggugget. I der Nomittagherbschtsunne het das so fridlig usgseh, mi het ein gar nid rächt chönne vorstelle, daß dert Stryt u Zangg sölli deheime sy. We me hätt wellen Einsidler wärde, der Wältlärme hätt ein dert nüt to. Aber gang me go ertrünne, we ’s Gift i ein sälber inne steckt! Do hilft ein der schönscht Hof u ’s töllscht Huus u ’s abträgligischt Land nüt!
Ab em Uehelaufe isch mer allergattig ufgfalle: D’Abwüer sy ewig lang nid ufto worde. Härdöpfel no zsäges kener grabt. Der Soomchlee no nüt abgstreipft, ’s gspreitete Wärch töüf im Herbschtgras ygwachse. Unger de Gruembirebäume e Brügi Birli, teel scho schwarzteigg. Jungi Bäumli, wo vo de Stäcke dänne chiere. Dernäbe schön nohegschoßni Herbschtweid u uf de g’äferete Blätze zahme, schwarze Härd. I ha wohl gseh, ’s Land wär rächt; we Lüt wäri, für’sch z’wärche, dä Hof chönnt e gfreute Sitz sy.
Wie nöher daß i zum Huus cho bi, wie chürzeri Schritteli han i gnoh. Es isch doch so schwär, angerne go i d’Hushaltig yche z’rede! U mängisch macht me nume der Schümel schüüch u der Chnuppe, wo men ufstäche will, ersch rächt giechtig. U ’s Unagnähmschten isch der Afang. Nu, i ha’s nid bös preicht. Die jungi Frau ischt aleini deheime gsi u het mi wahrschynlig gseh cho, sie het emel uberen obere, offete Teel vo der Huustür usgluegt, wo-n-i zum Huus zuehe bi. Sie isch mer fründtlig cho d’Hang recke u het mi wellen i d’Stube füehre. I ha aber vorzoge, uf em Bank vorusse Platzg z’näh. D’Frau het mer uf en erschte Blick gfalle. Sie isch nümme ganz jung gsi u nid eini, wo mit ihrer Hübschi alli angere hätt chönne i Schatte stelle. Aber ihri Stimm, ihrer Auge u ihres stille, verständige Wäse het ein uf der Stell für se-n-ygnoh. I ha re gseit, worum i cho syg, u sie het mer afoh brichte u ihres ganze Härz usschütte, i ha nid vil bruuche derzuez’tue.
«Nei, es geit nid guet z’üsem Huus», het sie gsüüfzget, u ’s Augewasser ischt ere cho. «Mir sy allizsäme ploget. Der Vater au. Er het’s wäger schwär, i gseh’s wohl. U wäge myne sägit ihm de nid öppe wüescht. Es tuet mer jo scho weh, wen er mer albe so uschafligi Wort git. I bi mi dessi nid gwanet. Mir hei enangere deheime nie däwäg abgsüferet. Aber der Vater wird so erschröcklig taube, vil vil z’taube! U de foht er a brüele u weiß nümme, was er macht u was er seit. U Hans ma de au nid vil von ihm agnäh u cha’s nid lyde, we der Vater mir grob chunnt. U drum schwygen i de mängisch lieber, wen i scho Ursach hätt z’chlage. Wie soll das süscht usecho? Aber dickischt wird’s mer de so schwär, daß i nid angersch cha weder plääre, i weiß mer albe nümme z’hälfe. Mir hätti doch Sache gnue, meh weder nume gnue u so wohl Wyti näbenangere, we men enangere au besser chönnt verstoh u ’s Guete möcht gönne. Wie isch das es Läbe, we der Fride fählt u men all Augeblick mueß förchte, es gäb es Unglück!»
Wo-n-i die Frau so ha ghöre rede, isch mer gsi, es fall e Sunneheiteri dür feischtersch Gwülch. Es ischt eren Ärscht gsi; i ha gspürt: Sie het der bescht Wille. U guete Willen ischt en Anthäbi, wo me die schwerschti Lascht cha apacke. Drum han i afoh Hoffnig fasse, dä brochnig Fride chönnt doch no gschipfelet wärde u die vergattereti Hushaltig wider zsämewachse. I bi yfrig worde, ha der Frau prediget, wie sie e schöni Ufgab heig, z’sorge, daß Vater u Suhn wider zsäme chömi. I ha re-n-a’s Härz gleit, wie sie em Vater soll gueti Wort gäh u nes Gleich tue, wo sie chönn u mög, ha re grote, sie soll ihrem Ma abbräche u ne luege vorume z’bringe, i ha wäger d’Wort nid gspart. I ha re ’s Muul süeß gmacht, wie sie de ne Großi syg, we sie das uberort brunge heig — wie das d’Pfarer chöü, mit Worten isch liecht z’fächte. Aber bi allem han i nid chönnen erwehre, daß i mer sälber armsälig vorcho bi, wil i der guete Frau so vil ha müeße zuemuete u sälber so weni ha chönne tue. Sie het mer glost, het alls Guets versproche, sie well tue, was ere mügli syg, aber... aber... u nes Chopfschüttle.
Dernoh isch der Vater heicho, der alt Tüelebänel, wie-n-ihm d’Nochberschlüt gseit hei. Vom Acher yhen ischt er cho, het es Breitachsli i der Hang treit u si versproche: «Üserein cha halt nid Sunndi ha, so gärn me wett. Mir wei morn Ägertechorn yege, un i ha no öppis Zinge müeßen ersetzen i der Eichte, süsch hätti mer morn wider nienisch druflos chönne.» Dernoh het er sy Achs versorget u isch zue-m-mer vorsch Huus cho hocke.
I mueß ’s säge: I ha mer «der Alt» angersch vorgstellt gha. We sie von ihm brichtet hei, han i gäng e vierschrötige Gwaltmöntsch mit grobe Füschte, wilden Auge u brandschwarzem Bart vor mer gseh. Un jetz, wär isch näbe mer ghocket? En alte Ma, bloß mittelgroß, mit wyße Bartstufflen im Gsicht, wo bal kes Hoor meh uf em Chopf u bal ke Zahng meh im Muul gha het. Die ungeren Augsdechle sy etzündet gsi u etstremmt vom Aug wägghanget. Uf en erschte Blick het’s ein düecht, es sött nid mügli sy, daß er sövel uhirsche wurd u uschüngele chönnt. Ums Muul umen ischt ihm es truurigs, hülfloses Lächle gschliche, es het em ganze Gsicht öppis Chindligs ggäh. Derzue het de aber die mächtigi Bogenase nid welle stimme, u au die graue, läbigen Äugli hei verrate, daß doch de no Gluet unger der Äsche lyt.
Z’ersch hei mer vo angerne Sache gredt. Dernoh, wo d’Frau isch dänne gsi, han i müeßen i Chnebel byße: I heig vernoh, är u der Jung chönni’s nid guet zsäme, un i hätt welle cho yrede u luege, gäb es nid z’mache wär, daß sie wider chönnti Fride ha zsäme.
Aha. So. Nu. Der Jung wärd mi öppen ufgreiset ha u härebschickt, für ihm d’Chappe z’schrote. Er heig’s scho däicht, wo-n-er mi heig gseh vor em Huus hocke. He nu, das chönn i jo mache, we’s mi düech.
Jä nei, i syg nid cho für ihm d’Chappe z’schrote. I syg cho für z’luege, was sie eigetlig au wideren-angere heigi, u gäb das nid z’ändere wär. Sie wäri doch bas, we sie mitenangere uschämi u Fride hätti.
Jo jo, der Fride wär e schöni Sach, ganz e schöni Sach, het er zueggäh u derzue mitlydig glächlet — gäb uber mi oder uber ihn, chan i nid säge. Un es syg wohr, sie chönni’s nid guet zsäme. Es erleid ihm mängischt, er chönnt si go häiche. We me si schier müeß z’tod wärche, wärd me halt ulydig. Un är u der Jung sygi sit Johre ubereggs. Es syg jo dumms, go zsäme z’zangge u si go z’eryfere; aber er heig hitzigs Bluet u chönn si nid angersch mache, weder daß er syg.
Worum er de nid meh Chnächten ystelli?
«He worum?» Der «Alt» isch läbiger worde u het gleitiger afoh rede. «Nid, daß mi ’s Gäld rau, we men ordlig Dienschten uberchäm. Aber die sy hüürmehi rar, wie d’Ärdbeeri im Horner. U wär chunnt zu ein uf ene Bärghof uehe? Nume der Usschaub! Uf em Äbene schaffe wei sie, wo me Maschine het. Sie wei nümme Gülle sode u Bschütti verschlängge. E Motor sött zuechen u Schlüüch, Heuwänder u Härdöpfelgrabmaschine, alls sött ygrichtet sy, daß me nume dernäbe zuehe bruuchti z’stoh u Tubak az’zündte. U het men ändtlig e Chnächt, so chan er nid schaffe. Git men ihm e Hauen i d’Hang, so haagglet er d’Fuhre nume chly obenab u macht es Gstampf, daß ’s ein übel gruuset. Git men ihm es Häröpfelchärschtli i d’Finger, so schloht er’sch mitts i d’Stude u charschtet die Schönschten a. Soll eine mäje, so haut er nid use u loht Streipfine stoh, daß me si mueß schämen u ergere, we ne frönde Möntsch dernäbe vorbygeit. Schickt men einen uf ene Leiteren uehe, so schryßt er ein d’Escht ahe, statt den Öpfle. Loht men eim es Fuehrwärch i d’Hang, so mueß me Chummer ha, er stell weiß Gott was a. Ab em i d’Hütte fahre, lääre sie ein d’Milch i d’Abwüer use. Chunnt nen es Roß i d’Finger, so meine sie, es müeß gritte sy, ke Schritt chönne sie näbenyhe laufe, u we’s scho numen es Füli wär! Hundertergattig chönnt i vernamse, wo ein i Grund u Bode ahe verleidet. I cha’s nid lyde, we ein d’Sach gschängt wird u cha nid angersch weder ufgumpe u füürtüüfle, we’s bim Schaffe lamaaschig geit. Das möü d’Lüt nümmen erlyde, machen ein äxtra alls zhingerfür oder laufen ein furt u verbrüelen ein, daß men i ke Schueh yhe meh guet ischt. Es ischt es Eländ! Reise cha me nüt dranne, u zueluege u ’s nid chönnen ändere, macht ein verruckt. Do säge sie de no, es gäb keni Unghüür u ischt allszsämen unghüürig um ein ume! Früeher isch mer alben im Traum so ggange; i ha welle springe u ke Fueß chönne verrüehre, ha welle brüele u ke Lut usebrunge, ha welle luegen u kes Aug chönnen uftue, ha mit der Fuuscht welle dryschloh u ke Finger chönne chrümme. Jetz geit’s mer am heiterhäle Tag eso u nid nume ungermitts einisch. Tag für Tag mueß i das erläbe. U niemmere han i, wo mer zgrächt hilft. Muetterseelenaleini stohn i do, wehre mi dergäge, angschte u wärche u ma i Gottsname niene gcho. U wirden i de füürig, daß es mi bolzgraduuf sprängt u daß i möcht us der Hut use fahre, verwungeret me si de u seit: Der Alt isch wider uwoodtlige, dä macht wider e düppelhürnige Gring! Das ischt es Läbe, niene ke Heiteri, niene ke Stärne, niene ke Ruehw u niene kes Verstoh! Gäng schryße, wie ne Hung a der Chötti u nie chönne loscho!»
«Worum syt-er de mit em Jungen eso i Hatz cho?»
«O herjeh, das ischt en alti Gschicht! Das gryft vil Johr zrugg.»
«Aber irged amen Ort u irged zu re Zyt mueß es doch agfange ha.»
«Das het es au, un i weiß guet wenn u wo. Afangs ischt er mer lieb gsi. I ha Freud gha, wo-n-er agstange ischt u ha däicht, das müeß e rächte Buur gäh. Aber du ischt er chrank worde, het afoh dehinger blybe u isch lang gäng es schwechligs Buebeli blibe. Weder destwäge ischt er mer glych lieb gsi u vil um mi umepföselet. De het mer gfalle, daß er gärn isch bi der War gsi. Scho als chlys Buebli het er gärn ghüetet, u het das rächt styf chönne. Mi het ne chönne bruuche, er ischt is mängisch fei e chly e Hülf gsi. U mit der Zyt het er schi zwäggloh u het gleitiget. I ha Freud gha an ihm u vil uf ihn baue. Er isch zur Chraft cho, u mi het ne chönne brichte. Wo-n-er us der Schuel cho isch, het er scho ne Sack Härdöpfel ufgnoh, es het ihm nid vil z’tüe ggäh. Aber du ischt öppis derzwüsche cho; dert het es der Afang gnoh. Ei Tag ischt is es jungs Hüngli zueheglüffe, u niemmer het’s agsproche. Mir hei’s bhalte, u vo denn a isch der Jung zhalbe minger nutz gsi. Nüt weder mit däm Hüngli het er schi versuumt. Es ischt ihm lieber gsi weder alli Arbit u weder mir allizsäme. Der Tüüfel het is das Hüngli zuehegreiset. We me der Jung niene gwüßt het, ischt er bi däm Hüngli gsi u het mit ihm galet. All Tag han i mi g’ergeret un ihm’s verwise. Aber statt daß es besseret hätt, isch es gsi wie aghetzt. I ha dem Narewärch nümme chönne zueluege u gmeint, das Hüngli müeß furt. De het ihm de d’Muetter gäng zbescht gredt. Hans wärd doch au öppen e Freud dörfe ha; i syg z’stränge mit ihm. Un är sälber het dröüt, we ’s Hüngli furt müeß, gang är au, i mög ihm nume ke Freud gönne. Das het mi i Ote gstoche. Jetz was gscheht? Ei Tag verschryst mer das Fotzelhüngli e schöne Sanghas. I ha’s mit eigeten Auge gseh. Du schießt mer ’s Füür i ’s Dach, i nime’s bi den Ohre u schloh’s ab. Un es isch mügli, daß i-n-ihm wohl unerchannt ggäh ha. Es isch de albe nümme sufer um mi ume, wen i abchume. ’s Hüngli het ggöüßet u gweielet, u du chunnt der Jung z’springe. ‹Loh ’s Hüngli lo goh!› brüelet er mi a, un i druuf: ‹Schwyg du, süsch schlohn i’s muusdräcktod. Du hesch mi jetz afe gnue g’ergeret mit.› Dernoh är zuehe u wott mer’sch us de Fingere schryße. I wott’s nid lo fahre, u du haut er mer e Chlapf mit der Hang do uf mi linggi Backe. Är mir, em Vater, wäge däm Dräckhüngli, mir, wo syr Läbelang für ihn gwärchet u denn scho wyßi Hoor treit het — e Chlapf wie eme Schnudernasebueb! Es het mi eso ubernoh, daß i ’s Hüngli ha lo fahre u näbenume müeße ha. I ha mängen unerchanntere Streich ubercho i mym Läbe; aber kene het mer so weh to. D’Backe het mer gsüüret und mi brönnt bis uf d’Seel yhe. U luegit, Herr Pfarer, sie het niemeh ganz ufghört sure. Mängischt e längi Zyt han i se nümme gspürt. Aber allimol, we mer öppis zsäme hei, der Jung un ig, brönnt sie wider wie im Afang, un es isch doch vil Johr sider. Dennzemol ischt öppis brochen i-m-mer, es wird nie wider ganz. Dä Streich isch d’schuld, daß mer enangere niemeh hei chönne verstoh u niemeh frank u frei zsäme hei chönne rede. ’s Hüngli het ihm meh ggulte weder der Vater. Der Vater isch nume der Alt, u däm darf men eis abstrecke, we’s ein gluschtet. Jetz isch ’s Hüngli lengschte verfulet; aber jetz het er e Frau, u die ischt ihm au wider lieber weder der Alt. Der Alt sött jetze stärbe, daß är der Hof chönnt erbe u mit mache, was er wett. Er wird ech wohl aggäh ha, dir sollit mer de zuespräche, daß i-n-ihm der Hof ubergäh soll. Isch nid so?»
I ha’s nid chönnen abstryte.
«Nu, guet. Do gseht-er, um was es geit. I bi nid bläsne u nie ke Held gsi im Schrybe; aber es soll niemmer meine, der Aff heig mi bisse, u der Esel heig mi trappet. U wen ihm der Jung ybildet, er verstieng ’s Bure zähemol besser weder ig, chönnt er schi au trumpiere. I ha mit weni agfange u vil erhuuset, er chönnt mit mer zfride sy. Aber alls tuet er mer vernüütige, i bruuhe nume ne Meinig z’ha, de isch schi i synen Auge dumm, sie ma sy, wie sie will. Un i ha doch vil erfahre u mer hinger d’Ohren uehe to, was i Wichtigs erläbt ha. U niemmer het mi für ne Tüsel agluegt, numen am eigete Fleisch u Bluet mueß i das i Chauf näh, u settigs müeiht ein u hocket ein uf der Bruscht, Tag u Nacht. Derfür sött me de so eim der Hof ums Halbe lo verschypbe u ne lo meischteriere, daß er de ersch rächt der Chopf chönnt ufha wie ne Hung im Rogge. Nei, Herr Pfarer, das wott mer ei Chehr no nid yhe.»
«Un i wett ech doch derzue rote. We der’s nid em Junge zlieb tue weit, so tüet’s doch euch sälber zlieb! Dir heit eue Teel gwärchet, heit lang gsorget u g’angschtet u gchummeret u heit’s wyt brunge. Jetz wett i mer Rueh gönne u der Rügge strecke, wett us de Tragbängere schlüüfe u die Lascht jüngeren Achsle uberloh. Zletscht sött der Möntsch doch au no angerhalbe guete Tag ha, u dir syt doch au nümmen e Hüürige. Worum weit-er ech de no ploge, we der meinit, dir heigit doch ke Dank dervo? Das wett i mer doch de au uberlege. Der Jung soll de zeige, was er cha! Vilicht stoßt er de d’Hörner au no ab.»
«Es ischt jo scho. Alterschthalb wär es Zyt, daß i abgäb; i bi jo bal sibezgi. Der Nochber a der Hasehaule isch sibe Johr jünger u scho zwöü Johr im Stöckli. Aber das loht si nid zsämezelle. Däm sy Junge schloht em Vater noh. Das git einischt e Prezysige wie der Alt. Er het ’s gliche Bluet i den Adere u die gliche Gidanken im Hirni, u drum lost er uf e Vater u macht nüt, wo dä nid gärn gseht. Wen i ’s so ygrichtet hätt, i wett scho morn go lo schrybe. Aber myne, oder besser gseit, dä wo sött myne sy u nüt vo mir het, miech mer alls z’Gunteräri, was er chönnt.»
«Vilicht het doch der Jung meh von ech, weder daß der glaubit. Emel afe Fähler heit-er beedsame die glyche. Em Suhn isch der Hof u ’s Bifähle lieber weder der Vater, u em Vater isch der Hof u ’s Bifähle lieber weder der Suhn. U hert Chöpf heit-er beedsame, u kene wott nohgäh u ungerdüre u drum syt-er beedsame übel ploget u ligit beedsämen i de Neßlen u Dörne. U we der weit druus usecho, mueß einen em angeren eggägecho u der Fride sueche, vo sälber chunnt er nid.»
«Dir sägit do vo Fählere: I weiß scho, daß mängs a-m-mer isch, wo nid sött sy. Aber gwärchet han i, niemmere um d’Sach brunge u niemmere hungerig vom Tisch gloh. I meine, das dörft men au aluege.»
«Das tuet men aber au! Emel eui Schwigertochter gseht’s y u gönnt ech nüt Bös’s. Was heit-er de wider seie? Es macht ein der Aschyn, mi sött mit ere chönne gattige!»
«Ach waß! Sie isch dem Junge d’Frau u mueß’s mit ihm ha. U am Wäg sy wirde re wohl au! Dernäbe chönnt sie mer am Änd rächt sy, sie isch no nid die Mingschti, we sie scho üser Muetter nid nohe ma. U was der Hof anbitrifft, jo, dä isch mer wichtig, a däm hangen i, wie sött i au nid? Ke Schueh breit ischt uf em Heimet, wo-n-i nid mit mym Schweiß gnetzt ha, ke Scholle, wo-n-i nid ha unger em Wärchholz gha. U plötzlig soll me kes Rächt meh ha druffe, soll nüt meh dörfe säge, soll alls lo fahre u luege, wie-n-en angere niderschryßt, was me baue het, wie-n-er die schöne Tannen ummacht u verchauft, wo me gäng gspart het. Settigs wärchet mit ein, das wott öppis heiße! Bsungerbar, we me däm alls soll unger d’Chloope loh, wo ein het d’Hang i’s Gsicht gchleibbet u d’Backe mache z’brönne.»
«Für das söll er ech no einischt Abbitt leischte. Das will ihm säge. U de meinen i jo nid, dir söllit der Löffel ganz us de Fingere loh, bhaltit der Stil i der Hang! Es loht si alls yrichte, daß der einewäg no öppis Meischter blibit, we der ihm der Hof scho tätit verchaufe. Dir chönntit ne bim Schryben abinge, daß er nid chönnt druflos fäliere un ech alls zleid wärche, wen er scho wett. U we dir ihm de nümme verheit, verstellt är de vilicht au minger gägen euch. U nachhär hättit dir’s doch so vil schöner, chönntit Rentier sy un us de Zeise läbe.»
«Jo u z’tod Längizyti ha derby. Was frogen i dem Gäld noh, wen i süsch nüt meh soll ha? He jo, i chönnt de em Junge go hälfe wärche, was mer guet tät, wärdit-er säge. Das chönnt i fryli. Aber i weiß, wie’s chäm. Glaubit dir, er möcht si de uberha, mer z’zeige, daß är jetz z’bifähle heig u glaubit-er, i möcht de das erlyde?»
«Aber einisch müeßt-er doch dervo u chöüt nümmen a der Wält u a euem Hof hange. U vorhär söttit-er Fride mache, es chönnt ech süsch no uf em Todbett ploge. I wott ech ke Predig ha, aber däichit au e chly a das, wo nohechunnt, meh will i nid säge.»
«Scho rächt, es isch guet, hört’s einischt uuf. U meinit nid, i heig nie dra gsinnet. Der Tod sy mer alli schuldig; aber denn hei mer d’Auge zue u müeße nümme luege, wie verchehrt es geit uf der Wält obe. — Item, i will mer’sch jo uberlege. Antwort chan ech keni gäh, z’ersch mueß i druber schlofe u no mängisch. Aber jetz wei mer go nes Gaffee näh, i ha d’Frau scho langisch ghören i de Pfanne räble, sie wird wohl eis zwäg ha.»
I ha abgwehrt, i heig nüt nötig; aber es het nüt abtreit, i ha müeße hinger em Tisch Platzg näh. D’Frau het Gaffee u Eiertätsch uftreit u de guete. Der Vater het mer useggäh, e gwaltige Bitz u het mer Milch nohegschüttet, i soll der Gaffee nid so schwarze treiche, Milch syg vür u gnue im Huus. Die jungi Frau ischt au zum Tisch cho u het zue-n-is gluegt. «Söll der no yschäiche, Drätti? Nät-er nid no e Tasse, Herr Pfarer?» Mi hätt chönne meine, es wär alls im Glöüs.
Nume der Jung het si nüt zeigt. Er syg scho im Stall, es fähl ere Chue nöüis. I ha aber agnoh, es syg numen es Vürwort u bi au zue-n-ihm use. «Du muesch mer jetz au no dür d’Chnüttlete», han i däicht. Dernoh han ihm alls dargleit, was i mit em Vater verhandlet heig u bi hinger ihn, er müeß si au chly besser noheloh u em Vater meh lose u zlieb läbe, es syg jo nume sy Nutze. U er soll ihm i Zuekunft au Drätti säge, wie das bi anger Lüte der Bruuch syg, der Vater heig das wohl verdienet, er heig lang für ihn gwärchet un ihm vil erhuuset. Süsch mein der Vater, er syg nen am Wäg u sött stärbe. U zletscht froge ne no:
«Heit-er em Vater au einischt Abbitt to, wäge dennzemol, wo der ne gchläpft heit?»
«Was gchläpft, dä han i nie gchläpft!»
«Oder bsinnet ech emel nümme dra! Wüßt-er nümme, sälbmol wäg em Hüngli!»
«Chunnt er jetz no mit däm? E herjeh, das ischt jo bal füfzähe Johr, i bi jo no erscht us der Schuel gsi. Wott er jetz dervo no ne großi Sach mache?»
«Es isch fryli en alte Bräschte; aber die süchere mängisch lenger u sy gfährliger, weder daß me meint. Das isch wie Chräbs, es frißt alli Johr töüfer.»
«Jä luegit, dir chennit ne nid, er mueß jetz emel au öppis z’Wort ha.»
«So machit, daß er das nümme cha z’Wort ha. Sägit ihm, das syg ech leid u dir wellit ihm i Zuekunft Vater säge u ne für e Vater ha. D’Backe brönnt ne halt no gäng, die sött no einischt abglöscht wärde. Süsch brönnt sie ne no so lang er läbt, we der ech nid no einisch tüet ungerzieh.»
«Wäge däm Chläpfli, das sy bloß Fisimadänte. Destwäge wurd er prezis glych wunderlige. Er het mir au mänge ggäh, i ha’s nid verdienet gha. Er hätt das Tier au nit so bruuhe z’traktiere.»
«Syg das, wie’s well, dir hättit nie d’Hang söllen ufha gägen ihn, das isch wider alli Natur, u der Vater gspürt’s wohl. Das isch nid e chlyni Sach, wie dir meinit, un es stieng ech wohl a, au es Gleich z’tue. Der Vater seit jo nid, das syg der enzig Grund zu euem Stryt, er seit nume, dert heig es der Afang gnoh. U we der das Chrut Ufride weit usrotte, müeßt-er der Würze nohgrabe, bis z’ungerisch.»
Der Jung het d’Achsle glüpft, wahrschynlig ischt ihm my Ansicht chindtlig vorcho. I han ihm no dis u das vorgstellt, aber nid ’s Gfüehl gha, daß es vil fruchti. Dernoh bin i go Bhüetechgott säge u wider dür d’Tüelen ab.
Es Zytli dernoh han i vernoh, es gang doch chly besser zsämen i der Tüele, u im Winter druuf ischt em Junge sy Wunsch erfüllt worde, er het ’s Heimet ubercho, uf erschte Merzen ischt ihm Nutzen u Schaden aggange. Der Vater het ’s Hüsli lo zwägmache u si derthi zruggzoge. I ha mer vorgnoh, i well ne de rächt flyßig go bsueche. Aber sälbe Früehlig isch es spät use ggange, i bi uf eme Zybi etschlipft u ha mer ’s Gangwärch verderbt, daß i längi Zyt Wäg u Stäg nümme ha chönne bruuhe. Ersch wyt im Summer usse bin i derzue cho, mys Vorhaben usz’füehre.
Z’ersch bin i zum Vater cho. Er ischt us em Wald cho z’trappe, u mir sy a’s Wägbord ghocket unger ne schattige Baum. I ha ne gfrogt, wie’s gang.
«Jä stolz Händel han i jetz. Jetz bin i Rentier u cha go ge spaziere. Z’wärche bruuhen i ke Stumpe meh. Öppe no d’Schueh tuen i sälber alege u d’Strümpf sälber binge u d’Chappen uber d’Ohren abzieh u ’s Gilet ytue. Dernoh isch mys Tagwärch verrichtet. Dernoh chan i go ge spaziere, u we mer e Flöügen uf der Nase abstellt, ha se derwyl z’wehre. Das ischt öppis Schöns für nen alte Buur, chönne z’spaziere, we anger Lüt dranne sy u müeße schwitze! Albe het mi düecht, i chönnt nen e Scheiche verstüpfe, dene Schlingle, wo näben ein düre sy cho spaziererle, we men all Häng voll z’tüe het gha u bis i alli Nacht yhe het müeßen angschte. Jetz bin i vürnähm worde u cha ne sälber vor de Nasen umeflanggiere u derzue chratze, we’s mi amen Ort byßt. We ne Rägetropf fallt, chan i a Schärme, u we mi d’Sunne sticht, a Schatte. Am Morge chan i im Bett lige bis Löcher im Lylache sy u am Oben ungere, we no d’Sunnen am Himmel steit. Jä, jetz han i’s guet u cha fulänze, wen i’s numen au chly besser glehrt hätt, das Fulänze!»
Derzue het er glächlet, aber uf enen Art glächlet, daß es mer’s Härz zsämezoge het. I bi ganz verdatterete gsi u ha nid gwüßt was säge, uf dä Hohn. Ändtlig han i en Alauf gnoh. «Eh, a ’s Guetha chöü si d’Lüt süscht öppe no gwane, besser weder a ’s Bösha. U dir bruuchit emel nümme z’sorge!»
«Jä nei, z’sorge han i nüt meh. Es uberchunnt mer ke Chueh meh die stilli Fülli, kes Roß Buuchweh u ke Sau ’s Fläckfieber oder d’Brüüni. Gäb d’War öppis gälti, gäb ’s Gras wachs, gäb ’s Chorn groti u d’Härdöpfel schön stangi, settigs cha mer alls glych sy, so glych wie emen Igel. Es verhaglet mer kes Gwächs meh, verbrönnt mer kes Huus, verlauelet mer kes Bord, verwässeret mer ke Wäg meh u verrägnet mer nid es Fueder Heu, destwäge chönnt i rüejig schlofe — wen i süsch chönnt.» U derzue gäng das lyse, höhnische Lächle.
«U wie buret jetz der Jung?»
«Jä, guet buret er, das lauft wie am Schnüerli! Dä zeigt jetz, wie me’s mache mueß, u wie’s der Alt hätt söllen achehre, der Alt, dä dumm Kärli, wo si vergäbe ploget het syr Läbelang. Dä verma’s jetze, Chnächte u Jungfraue z’ha, z’zyletewys hocke sie ums Huus ume am Oben am sibni. Dä verma fröndi Meschti zuehez’chaufe — we me halt der Hof so wohlfel ubercho het! U jetz schießt ’s Gras uehe, mi man ihm nid nohgluege, u vom Flachs u Rogge mueß men allwäg no i d’Zytig tue, wie läng daß er wärd. We me halt der Rank chennt u ’s ein nüt macht, we d’Chnächte scho desumestöh u d’Zähng tröchne! Mi mueß äbe nid so dumm sy, nid so dumm sy u si go ergere u ploge, mi chunnt ringer dür d’Wält, vil ringer!»
I ha no mängergattig an ihn brunge; aber i ha ne nid us sym spöttische Ton usebrocht. Es isch mer wind u weh gsi, wo-n-i von ihm furt bi; i ha gspürt, daß er en ungfellige Tropf isch, wo ke Möntsch cha tröschte u druber ewägg bringe.
Die jungi Frau het mer ’s Glyche gseit: «Wie soll men ihm hälfe? Gohn ihm go betten u wüsche, so heißt es: ‹Du hesch mer nüt d’Nasen i myner Sache z’stecke; i wott für mi sy.› Geit me ne Zytlang nid u loht ne mache, so tönt’s umen angersch: ‹Mi well nen im Dräck inn lo ersticke.› Anerbieten ihm öppis Bsungerigs, so seit er: ‹Schläckit dir numen euer Guetsache sälber, i ha ’s Brösele myr Läbtig uf em Strich gha; es reuti-n-ech doch de hingernohe.› Eismol chlagt er, mi löüh ihm d’Chleider verhudle, er heig nid emol öpper, für ihm e Chnopf az’näje, ’s angermol, mi well ihm d’Finger i allem inne ha u ne nüt weder regänte. Däwäg erleidet’s ein, mi chan ihm’s doch nie preiche. Er duuret mi gwünd glych, er luegt mängisch dry, wie die sibe tüüre Johr, er ischt en Armen Arme.»
Mit däm Bscheid han i müeße goh. Im Chehr nide uf em Acher han i au paar Wort mit em junge Buur gredt, der Vater chönn si glaub nid am beschte dryschicke.
«Nid grad, nei,» het der Jung gseit, «u tuet ihm, so wahr i do stoh, niemmer nüt zleid, i hätt au gar ke Grund meh. Der Hof han i im Prys ubercho un jetz chan i fahre, wie-n-ig will. Aber sider sy d’Heimet im Prys uehe, un jetz meint er, er heig mer z’wohlfel verchauft. U de plaget ne eh weder nid, daß mer ohne ihn so guet vom Fläck chöme u ganz ordlig möge gwatte. I han ihm’s jo gäng gseit, är gryf’s lätz a u mi chönn mit de Lüte nid däwäg umgoh; aber er het mer nid glost, der Chopf het ihm’s nid zueggäh. U wie wett ein öppis grote, we me nüt wogt u gäng im alte Plamp wyterfahrt! Jetz, wo-n-er mueß gseh, wie-n-es mer Sache git u wie-n-i mit de Dienschtlüten uschume, wil mer nümme so schindten u raggere, ischt ihm das e Dorn im Aug. Wen es mer schlächt gieng, daß er chönnt triumphieren u säge: ‹Gsehscht jetz ändtlig, daß i ha rächt gha?› i glaube wäger, es gfiel ihm besser. Dertdüre chan ihm nid hälfe, worum ischt er eso. Dernäbe wei mer ihm tue, was is mügli ischt. Aber es isch bös aggäh; luegit, jetz het er derwyl, alli Plöterli ufz’blose, bis sie groß sy u verspringe, drum ischt er nid z’doktere, er fingt gäng wider es Loch, wo-n-er cha schwarz aluege, oder e Stei, wo-n-er schi dranne cha stüpfe.»
Dermit het er wider afoh schaffe, un i ha müeße goh, we’s mer scho nid isch rächt gsi, daß i nüt ha usgrichtet gha. Dä alt Ma het mi ufrichtig erbarmet, un i ha no mängischt an ihn däicht. Aber wie-n-es geit, we me ne großi Gmeind u vil z’bsorge het; nohtinoh ha ne meh oder minger us den Auge verlore u vergässe, un es isch Herbscht worde, i bi niemeh bi-n-ihm gsi.
Du chlopfet’s einischt ame trüebe Vormittag wider a myr Tür, u wo-n-i uftue, steit d’Tüelebüüri vor mer. Sie isch schwarz agleit gsi u het e verpläärete Chopf gha. «I wett der Herr Pfarer froge, gäb er de wett cho bäte. Der Vater isch gstorbe. Hütt am Morge hei mer ne funge. Er isch i der Stuben uß gläge i re Glungge Bluet inne. I der rächte Hang het er sys Rasiermässer gha. Die linggi Backen isch voll Bluet gsi u am Hals e schröckligi Wunge. Er ischt allwäg die letschti Zyt düre schier e chly verhürschete gsi. Er het emel gäng gchlagt, wie ne die linggi Backe brönn, u doch het me nüt gseh, daß ihm öppis dranne fähl. Es ischt is schuderhaft zwider; d’Lüt wärde jetz de säge, mir heigi ne verliederliget u schlächt zue-n-ihm gluegt. Aber was hei mer welle? Wär cha eme Möntsch hälfe, wo nüt vo ein wott anäh?»
Das isch ’s Änd gsi. Drei Tag speter hei mer ne vergrabt. Der Täxt, wo-n-i mer ha usegläse, het gheiße: «Wir sind allzumal Sünder und mangeln des Ruhmes, den wir vor Gott haben sollten.»