Text:Rudolf von Tavel/Unspunne/Kapitel 6
VI.
Uf der hindere Loube z’Grächwyl hei dersälb Morge, wo der jung Herr i ds Ortbüehl underwägs gsi isch, ihrere zwöi d’Chöpf zsämegsteckt, der Gutschner und ds Bäbi, ds Chammermeitli. Si hei beidi a mene Zedeli umegstudiert, wo ds Meitli im einte Schueh vo der Jumpfer Herbort gfunde het; aber wil weder ds einte no ds andere Gschribes het chönne läse, sy si nid wyt cho. Ds Bäbi het welle ha, das Zedeli gälti ihm, und wäri nid der Hannes derzue cho, so wär’s halt d’Jumpfer Herbort ga frage, was si dermit welli säge. Aber der Hannes het du gwüßt z’brichte, der jung Herr sygi nächti da gsi und i aller Stärnefrüechi ume furt, eh weder nid heig dä das Zedeli gschribe. «Villicht — wär weiß — hätt er gärn zue re yhe wellen u het si-n-ihm nid begährt ufz’tue.»
«Eh, du bisch jitz o eine, du! — Das hei Herrschaftslüt nid im Bruuch.»
«Jä lue, es cha einisch ds erschtmal sy. Weder i wott nüt gseit ha.»
Uf das hi hei si lang geng nume ds Papierli agluegt und der Schueh vo innen und ussen und nüt begriffe, wil er no ganz und unversehrt gsi isch. Und chehrium isch es jedes mit der Hand dry gschloffen und het gseit, me gspüri emel ekei Nagel drin, daß men öppe sötti yhetopplen oder abstemme. Für e Schuehmacher chönni dä Zedel nid sy.
Ds Bäbi het scho lang gmerkt, daß der Hannes a öppisem umenürgget und nid darf userücke dermit, und villicht het’s es ihm scho ab synen Ouge chönnen abläse, wo nid besser hei chönne hinderzieh als e früsch putzten Uniformchnopf. Emel der Gleitigi vo der Antwort nah, hätti me’s chönne meine.
«Me sötti ds Amelie frage, das chönnt’s läse.»
«Ä’ä, dä chätzers Sydebitz bruucht d’Nase nid o no da drinne z’ha. Das geit die nüt a. Si meint scho so, si heigi ds Pulver ersunne.»
Aber di Abwehr isch scho z’spät cho. Ds Amelie steit bereits uf der Louben und streckt dem Chammermeitli nes Paar Stögelischueh vo der Maréchale dar.
«Dir täten allwäg o d’Finger sure bis Liechtmäß nam Jüngschte Tag, we d’einisch sälber müeßtisch e Schueh putze», brummlet ds Bäbi, ryßt dem Amelie di Schüehli us der Hand und schießt se bis a d’Hüslitüre hindere.
Ds Amelie überluegt di Unmanierlechkeit. Derfür het es ds Zedeli gläse gha, gäb öpper dra dänkt het, ihm’s under d’Nase z’ha. Und jitz hei syni Ougen o nid besser möge d’Freud a däm gfundene Frässe verstecke, als vori dem Hannes syni, trotzdäm es mit syr Herrschaft sowyt umenandere cho isch i der Wält. Es leit das Papierli mit der ganze Bordüre vo Schuehwichsi-Fingerabdrück schön zsämen und wott dermit überufe. Aber oha!
«Gib häre!» het’s gheiße.
«Hehe! Nume nid eso herrschelig!»
«La gschoue! Gib das Papierli vüre, oder i will der de zeige, wo d’Chatz im Strou lyt.»
Der Hannes isch rächt übel dranne gsi. Er hätti’s mit beidne guet sölle chönnen und het’s bis jitze famos guet verstande, geng di einti gäge di anderi usz’spile, und isch däwäg Hans oben im Dorf blibe. Aber jitz, wo beidi mit wilde Blicke Hülf von ihm verlangt hei, isch Neutralität meh gäbig als ehrevoll gsi. Ds Bäbi het di anderi bereits i de Finger und dräjt nere ds Handgleich, daß si grediuse brüelet. Jitz, wenn er’s nid wott la druuf abcho, daß im nächschten Ougeblick ds Amelie wie ne verhaglete Wäberchnächt im Egge lyt, so mueß er derzue tue.
«Hör uuf!» befiehlt er. «Hör uuf! Das chönnt fähle.»
«So gib use! Das ghört der Jumpfer Herbort.»
«La mi sy! Ui ui ui!»
«Seh! Heit doch o Verstand! Si ghöre’s ja dinne!»
Ds Bäbi lat aber nid lugg, bis es sy Zedel ume het. Ds Amelie mueß ne la fahren und geit i ds Huus yne ga pläre, e chly meh als absolut nötig. Ds andere strycht das verfunggete Zedeli mit der Handballe glatt, und derby überchunnt das billet-doux d’Standesfarbe vo Bärn, vowäge ds Amelie isch um und um voll Gufe gsi, und ds Bäbi het sech desse nid g’achtet gha. Erscht, wo der Zedel wieder i sym Schueh isch, schläcket es sech d’Chräblen a der Hand ab.
Aber, wär gwinnt, darf useheusche. E ganzi Kapitlete het der Hannes us ds Bäbis Ouge chönnen abläsen über ds Schöntue uf di lätzi Syte.
Wo du bald druuf ds Chammermeitli der Jumpfer Herbort, no schier usser Ate, di Schueh vor ds Bett a Bode stellt: «Da!» und derzue Ouge macht wie ne Schwingerchünig, isch ds Madeleine zerscht nid rächt drüber cho, was das «da» z’bedüte heigi. Der Zedel het es erscht lang nachhär gfunden und sech du der Chopf zerbroche, warum der Fritz Gatschet nid e chly nes süberers Papierli gfunde heigi für sys Message. Aber, suber oder nid, der Inhalt isch z’wichtig gsi, als daß ds Madeleine da dran wäri blybe bhange. Es isch also doch, wie-n-i vermuetet ha, seit es sech, aber wie chunnt dä Zedel dahäre? Der Fritz isch ja, weiß der Himmel wo, bim Militär. Oder am Änd doch nid?
Vorusse het der groß Stärbet agfange. Ds Loub isch scho rot und gääl gsi, und alles het a ds Ywintere dänkt; aber jitz het ds Madeleine, um nes neus Gheimnis rycher, ganz anders agfange däm Winter etgäge luege, wo’s ihm bis jitz geng so gruuset het dervor.
«Bäbi», het es agfangen und d’Türen i ds Schloß zoge, wo ds Chammermeitli isch cho d’Servante i d’Äßstube stelle, «wie isch das Zedeli i my Schueh cho?»
«He äbe», überchunnt’s zur Antwort, «äbe het’s di Allerwälts-Gwundernase scho i de Fingere gha, ds Amelie. U hurti hurti dermit zur Generali use welle. De hätte mer’s de gseh. Aber wolle, dere han i gseit, was Gattigs. Heit Der se nüt ghört weiele?»
«Ja, aber drum wie-n-es i my Schueh cho isch, das nähm mi wunder.»
«Äbe, er isch mit Schyn nächti da gsi, der jung Herr. Der Hannes het ihm ufta. Aber er isch scho ume furt, gäb’s nume taget het.»
Mit däm gseht ds Madeleine uf em Tisch e ganz e gattleche Brief mit der glyche Schrift. Gärn hätt es no meh erfahre; aber es sy Schritte dür e Gang cho, und bald druuf isch me, ohni viel Wort z’mache, zuechegsässe. Der Brief isch im Sack vom Herr Gatschet verschwunde, und chuum het me di letschti Ankeschnitte versorget gha, isch ds Madeleine i Hüehnerhof gschickt worde.
Der Herr Gatschet het am Fänschter vorne der Brief ufgmacht und um und um dräjt und gchehrt und gluegt und nüt begriffe, wil ekei Stämpel und nüt vo der Poscht isch druffe gsi.
«Lis doch!» D’Frou verzablet schier vor Ungeduld.
Emel drümal hätt er ne chönne läsen i der Zyt, wo-n-er derfür bruucht het.
«Was schrybt er?»
«Es nimmt mi nume wunder, wär dä Brief bracht het.»
«I möcht lieber wüsse, was drin steit.»
«Sä!» Mit däm git der Herr Gatschet syr Frou der Brief und fat a mit de Händ uf em Rüggen i der Stuben ume loufe. «I ha’s wohl dänkt, es chömm de so», seit er für sich. — «Er isch e dumme Kärli, der Bueb. — Mit settige sentiments chunnt eine halt syr Läbtig niene hi.»
Underdesse het du d’Frou Ida der Brief o düregläse gha. «Ach was!» het si nume gseit. Und du het me lang nüt meh ghört als dem Herr syni Schritte.
«Aber jitz wei mer se heischicke», fat d’Frou Gatschet wieder a, «ça ne sert à rien. Das chunnt halt so. Wie wett o dä Bueb e Frou finde, solang me däwäg ab der Wält isch!»
«Ja, du bisch guet. Wär het da use welle, für de Franzosen us em Wäg z’cho, du oder ig? Und es isch de no nid ds dümmschte, wo du mer i dym Läben agä hesch.»
«Nei, wenn i dänke, daß mer se jitz no der ganz Winter sötte goume! I weiß nid, wie-n-i das söll überläbe. Es verleidet mer alles zsäme.»
«Tant pis! Me cha se-n-emel jitz nid uf d’Gaß stelle.»
«So gangen i.»
«Es nähm mi wunder wohi. Du muesch di halt dryschicke. ’s isch no nid ds Grüüslechschte, wenn ein e Schutz hindenuse geit. — Aber me mueß nere’s säge.»
«Pärsee mueß me. I will nere der Brief de scho under d’Nase ha, wart nume!»
Der Herr Gatschet isch es paar Schritt wyters hin und här gloffe. Du chunnt er zu syr Frou zueche, und im Ougeblick, wo si mit mene Süüfzer zum Fänschter uus luegt, nimmt er nere der Brief vo der Schooß ewäg, steckt nen i Sack und geit use, ga Öpfel abläse. A der ganze Gschicht het ne schier am meischte g’ergeret, daß er sy Suhn nid emal zu Gsicht übercho het. Us der Art und Wys, wie-n-er’s agstellt het, isch liecht gsi z’errate, daß er’s äbe nid het welle la druuf abcho, mit den Eltere müesse z’rede, daß es ihm also bitter ärnscht isch gsi dermit.
Mit menen umghänkte Zwilchsack isch der Herr Jerome d’Leiteren uuf, i ne Galwylerboum, het afa abläsen und derby dänkt, es syge villicht di letschte Grächwyler-Öpfel, wo-n-er abläsi. Er isch ganz trüebsälig worde drob, juscht wil’s eso ne schöne Herbschttag isch gsi und d’Sunnen uf de bluetrote Bletter vom alte Spalierbireboum am Huus warm und fründlech glänzt het.
Er isch no nid lang i sym Boum obe gsässe, so ghört er d’Türen i der Stube vo der Maréchale gah und du d’Stimm vo syr Frou. Aha, dänkt er, jitz geit’s los. Er spitzt d’Ohre, was me dem brävschte Ma nid cha übelnäh, wenn er i nere Boumgrippelen obe zwo Froue ghört syni Sachen erläse. Sy Truurigkeit isch verfloge wie der Morgenäbel am Schüpbärg, wo-n-er ghört, wie sy Frou di Gschicht agattiget. Wie-n-es sech schickt, nimmt si ds postscriptum vom Brief mit de compliments empressés de la part de son fils voruus, eso zum Yschieße. Und du geit’s wyter mit nere ganz praktische Tournüre: «Aber weisch...» Und du chunnt du ds résumé vom Brief, wie numen e Frou cha resümiere. Es isch ungfähr alles drinne gsi i däm résumé, was i mene Muetterhärz chochet, wenn e guet ustüfteleti Bagglete fählgschlage het. Der Brief sälber isch nume so der Nagel gsi, wo me drann aghänkt het. Und nah-ti-nah isch geng dütlecher vürecho, wär a allem zsäme d’Schuld sygi, me sygi blamiert und heigi eis für allimal gnue vo dene Arrangements, wo doch nie öppis Gschyds derby usechömi.
Und du het en anderi Stimm g’antwortet: «Ma chère!»
Ähä, ähä, jitz wei mer lose. Aber bald gnue het der Herr uf em Boum dänkt: «jäso!»
«Wär anders», expliziert d’Frou Maréchale, «wär anders als ton cher mari het sech di ganzi Sach usdänkt? Grächwyl chönnti nätt sy, Grächwyl chönnti comfortabel sy, wenn — ja wenn me no dises und das chönnti dry und dratue; aber das alles choschtet e schöne Batze Gäld. Grächwyl hätti chönnen es charmants fief wärde, wenn der Stammhalter di rächti Frou derzue überchäm. Das isch en alti Gschicht: mit Schwigertöchtere bouet me de Sühn Schlösser.»
«I pfyffen uf Schlösser», ghört me d’Frou Ida.
«Ma chère, das isch geng so gsi: me pfyft druuf, sobald me weiß, daß si nid z’ha sy, aber erscht denn. Gib mer nume zue: du sälber und dys Mandli, dir heit ech di längschti Zyt mit nüt anders besser amüsiert als mit châteaux en Espagne. — Und — und — la mi nume rede! Und es hätti chönne grate, wenn nid ton cher fils... säge mer: ’s e chly dumm gmacht hätti.»
«Säg mer nüt über my Fritz. Er het eifach ds Härz uf em rächte Fläcke. I für my Teil cha numen approuviere, was er gmacht het. Aber mit däm han i ne nid ume, und der lieb Gott weiß, öb i ne no einisch umegseh. Chrieg isch Chrieg.»
«Du wirsch mi doch nid no welle nachenäh für das, was d’force majeure arichtet?»
«Churz und guet: du hesch mer mit der ganze Gschicht das Grächwyl verleidet.»
«Ah, das han i jitz dervo, daß i mer z’Bärn d’Füeß abgloffe und mi derfür härgä ha, bi dene Horrore ga z’antichambriere für dä Urleb!»
«Was du dervo hesch, muesch du sälber wüsse. Mir geit’s eifach gäge Strich, däwäg über d’Härzessache vo de Chinder z’dischponiere. Das isch en alti Mode, aber kei schöni, und es isch nid schad, wenn si verschwindet.»
«Si het ihres Guete gha. Gib zue, daß men im Alter, wo me hüratet, weder gix no gax vom Läbe weiß. D’Chatze sy di erschte nüün Tag blind, d’Möntsche di erschte dryßig Jahr. Da sött eis doch froh sy, wenn alti, erfahreni Lüt für ihns luege.»
«Es isch es Glück, daß me dryßig Jahr lang nüt gseht, sünsch wett niemer ynen i ds Läbe. Aber der Gspane suecht me mit dem Härz und nid mit den Ouge, und ds Härz gseht besser als d’Ouge.»
«Blindi Ouge sy blind, ja; aber so nes Muetterhärz isch mängisch no blinder als blind.»
«Chumm mer nid mit dem Muetterhärz! Wenn du öppis dervo verstüendisch, so hättisch üs hie oben im Fride gla.»
«Ah — so? — E nu — — —»
«Du hesch überhoupt ekeis Härz, sünsch hättisch scho lang gmerkt, daß mir nid Platz hei under em glyche Dach. Es isch eifach nümme ds Glyche, sitdäm du hie bisch. Du hesch öppis a der, wo d’Lüt us em Hüsi bringt.»
«Das nähm mi wunder. Weli Lüt?»
«Du bisch neue sünsch merkig gnue. Oder mueß i der’s no dütlecher säge?»
Der Herr Jerome het undereinisch gfunde, es wäri nache, sy Sack ga z’lääre — dä mit de Galwyler — und isch hübbeli d’Leiteren ab, aber nümme wieder ufe. Er het der Sack i Chorb gläärt, wo di paar Öpfel chuum der Bode hei möge decke, und derzue hei si nen alli i der schöne Herbschtsunnen agluegt, wie wenn si ihres Gspött hätte mit ihm.
«I will ech, dir chätzers Pumere», het er für sich gseit und der läär Sack über se gspreitet. Dernah het er d’Händ griben und isch i ds Huus. Nid lang nachhär het me ne gseh über e Fäldwäg gägen Ortschwaben abe loufe, mit Huet und Stäcke. Der jung Fritz het’s nid gstole gha, das Mißtroue gäge sich sälber. Und drum isch der Papa schnuerstracks gäge Bärn zue. Bis jitz het er so chly i Tag yne gläbt, und wenn sy Frou Längizyti gha het da oben am Schüpbärg, so het ihm äbe d’Gsellscheft vo der schöne Frou de Chateauvieux und vo ihrer junge protégée drüber wäg ghulfe. Aber es isch es tuusigs Züüg, daß d’Frouen a settigem Zytvertrib vo ihrne Manne nie rächt wei mitha. Ab und zue het er ja scho öppis dervo möge merke; aber so glahrig wie vori uf em Galwylerboum isch ihm dä Stumpe no nie ufgange. Da mueß Ornig gmacht sy, der tuusigsapperlot, i wott ekeis Ghürsch! Daß es eis chönnti gä, het er gspürt. Das isch halt eso. Solang me sech nüt dänkt derby, isch ekei Gfahr umewäg; aber so gwüß daß eim öpper d’Ougen uftuet und me der Grabe gseht, so het eine nid Rueh und nid Rascht, bis er drinne lyt. Drum uuf und ga Bärn, ga ne Chöufer sueche für Grächwyl, de het di Gschicht es Änd, gäb’s öppis Dumms git.
So philosophiert der Herr Gatschet, und er louft dervo, wie länger descht ärschtiger — prezys wie letschti Nacht sy Fritz. Der ganz Underschid isch numen im Alter vo dene beide gläge — sibenezwänzig Jahr. Aber anstatt jitze Nase vora im Lindechwald z’verschwinde, ma-n-er sech nid ebha, vor em Waldsoum no einisch hindere z’luege — uf sys Grächwyl. Und dermit het’s ne gha. Das heimelige Huus mit dem breite bhäbige Dach und de schönen Urne-Chnöpf uf der Firscht. Di bruun beizte Felläden und der dunkel-bluetrot Birespalier a der wyße Muure. Vor em Huus der Gchöchgarte mit syne Buchsheegli und de beide Pavillons i den Egge. Und dert zwitzeret der Brunnestrahl zwüschem farbige Loub. D’Tube sunne sech uf em Dach, und i der Hoschtet spaziert der Güggel mit sym Hofstaat. Und wyter usse weide d’Chüe. Es brändtelet vo Hüeterfüürleni und Mutthüüffe. Was wott me Heimeligers? Und das sötti me jitz alles la fahre wäge settige dumme Gschichte? Nei, i cha eifach nid.
Und statt z’loufe wie ne Schelm, schwankt der Papa Gatschet vom Wäg ab, schländeret dür e Wald, studiert und grüblet und stolperet und chunnt uf kei gschydere Schluß als geng wieder: Das isch es donners Ghürsch. Er macht e wyte Bogen um sys Guet ume, luegt’s vo jedem Hubel uus wieder a und findt, es wäri schad drum. Und ds Änd vo syr Irrfahrt isch, daß er wieder bi sym Öpfelchorb ländtet und der Sack umhänkt, für no meh Galwyler abz’läse.
Und wenn’s jitz o i de nächschte Tagen und Wuche grüüslech still zuegangen isch im Herrehuus vo Grächwyl und jedes für sich drüber nachedänkt het, wie men ächt dür dä läng Winter well dürecho, ohni vor Längizyti z’stärben oder sech gägesytig ufz’frässe, so het doch der Husherr sy Meinung nid g’änderet. Het er einisch nümme wyter gwüßt, so isch er hinder ds Lächehuus gangen und het mit Andacht di allmänds Schyterbygen agluegt. «Du wirsch se scho wieder zsämebringe», het er zue nere gseit. Und i däm het er sech nid trumpiert. Solang jedes um ds Huus umen und drin inne syni Plätzli zum Chupe gfunden und keis ds andere mit dem Ellbogen agrüehrt het, isch es still blibe. Aber im Wintermonet het’s du afa pfyffen über e Schüpbärgrügge. Ds chlingeldürre Loub isch über e Boden ewäg dervo zwirblet, wie wenn alles i ds Fryburgbiet übere müeßt. D’Felläde het’s gschletzt. D’Schybe sy agloffe, und i de Gäng und Loube het’s zogen und gchutet. Wolle, da het der groß Chachelofen im Sääli nid lang bruuche z’nöte. Si hei sech ganz vo sälber zuechegla, und d’Dubelgrinde hei si mit de Hüet im Gang ussen ufghänkt.
Frylech, i däm Punkt het d’Frou Gatschet rächt bhalte, es isch nümme ds Glyche gsi wie albez. Und das isch nid zum Wenigschte dahär cho, daß d’Madame de Chateauvieux gägen ihre Husherr chalt bliben isch wie nen Yschzapfe. Und die, wo’s bsunders agangen isch, d’Frou Gatschet, het ganz guet verstande, wie das gmeint gsi isch, nämlech: Du bruuchsch nid z’meine! — Was isch mir doch so ne Gatschet!
Di dankbarschti Ufgab het jitz ds Madeleine gha. Es isch ds einzige Wäsen im Huus gsi, wo harmlosi Heiteri i d’Stube bracht het. Und i die Ufgab het sech mit ihm der Pfarrer Leu vo Meichilche nes bitzli teilt. Er isch alli Wuchen einisch en Aben übere cho zu menen uschuldige Taröckli. Ihm isch du neuen o bald ufgfalle, daß di Grächwyler enand weniger hei gha z’brichten als no im Herbscht. Är hingäge hätti de geng Neuigkeite sölle wüsse.
Ei Abe, wo me nümme gspilt het und der Husherr grad en Ougeblick nid i der Stube gsi isch, fragt d’Frou de Chateauvieux: «Jitz loset, Herr Pfarrer, säget mir doch einisch, wie das gmeint isch, wenn es i der Bibel heißt: ‹Betet ohne Unterlaß›?»
«I weiß es nid», antwortet der Herr Pfarrer, ohni di schöni Frageren az’luege, und fat a d’Spilcharte zu nere neue Partie z’verteile.
D’Frou de Chateauvieux het ne viel besser verstande, als er nere’s zuetrouet het. So nes Dorfpäpschtli underschetzi gärn d’Merkigi vo de mondaine Lüt. Oder isch er hert gnue gsi, für nere mit voller Überlegung so ruuch abz’winke? Jedefalls isch es für alli Zyte di letschti Frag gsi, wo d’Frou Maréchale de Chateauvieux a Pfarrer Leu gstellt het. Si het frylech o jitz ihri Contenance nid verlore. Gspilt het si, wie no nie, het gwunne, d’Charte mit nere ganz eigete graziös-übermüetige Gesten uf e Tisch gworfen und isch nachhär, ohni nes Wort la z’falle, zur Stuben uus.
Und währeddäm der Pfarrer Leu im Schneetryben uf em Heiwäg probiert het d’Büüle z’verrybe, wo ne settige Schutz dem Schütz sälber hinderlat, isch dobe, i der fyschtere, verriglete Stube, d’Maréchale-n-uf ihrem Ruehbett gsässen und het i ihres Battist-Lümpli briegget, bis das arme Hüdeli d’Träne nümme gfasset het.
Was di braven alte Bärner im Früehlig scho düregmacht hei, der Undergang vo ihrer Zyt, das isch für di läbesluschtigi Frou erscht jitz cho. Mit dem Brief vom Fritz Gatschet het’s agfange. Scho da het si gmerkt, daß ihri Rollen usgspilt isch, so daß si het afa nachedänke, wie si sech für ds wytere Läbe well yrichte. Di Frag, wo si dem Pfarrer gstellt het, isch ganz ufrichtig gmeint gsi, si hätti jitz gärn nes anders Töri ufta und ynegüggelet. Aber so geit’s halt, wenn me sys Läbe lang für di heilige Sache numen es Zucken i de Mulegge het und de undereinisch der ander Wäg möchti probiere.
Vo däm Aben ewäg isch es z’Grächwyl no stiller worde und doch o wieder um nes Brösmeli gmüetlecher. Der Übermuet vo der Maréchale isch z’vollem verrouchnet gsi. Dernah eini hätti nere-n-am Platz vo der Frou Gatschet dä Tätsch möge gönne, aber so isch d’Frou Ida nid gsi. D’Frou de Chateauvieux het se duuret, und si het sech o wieder Müej gä, nere-n-öppis z’lieb z’tue.
Uf ds Madeleine Herbort het di Gschicht e tiefen Ydruck gmacht. Es het sech wieder neecher a d’Tante Cecile zuechegla. Am Änd, het es sech gseit, sygi ja di verunglückti Bagglete guet gmeint gsi. Und wenn de albe d’Frou de Chateauvieux duuchi Zyte gha het, isch si ja härzig gsi, lieb, vornähm und graziös zuglych. Der vereinsamte Frou isch d’Gsellscheft vom Haselmüüsli no so erwünscht gsi, und chuum daß si sälber öppis vo tieferem Läbe het afa gspüre, isch es se-n-acho, dervo wyter z’gä a ihri jungi Fründin.
Niemer hätti na denen ungfreute Tage vom Herbscht dänkt, daß e Winter hie obe so heimelig chönnti wärde. Je strüber es guxet het über e Frieswylhubel ab, descht wermer isch d’Fründschaft i däm währschafte Huus ufgange. Di ganzi wyti Wält mit ihrem Trubel het me hie vergäße. Der Himmel isch wuchelang so fyschtergrau ghanget wie nes Ofehuus. Es het ein dunkt, me sötti chönne ga Spinnhuppelen abewüsche. Und z’ringsetum hei di totstille Tannewälder vermacht, daß me zu keim Aschtloch meh het chönnen useluege. Da het me sogar vergässe, daß dert unden a menen Ort di alti Stadt Bärn vo ihrne bessere Zyte troumet.
Aber es isch scho derfür gsorget, daß me nienen abachet. Wo du di Winterfründschaft uf eim Backen afange schön bruun worden isch, het’s undereinisch gheiße wieder a Schnee use. Vo Märchligen isch Bricht cho, es gangi dem Herr Gabriel nid guet und er heigi grüüslech Längizyti nam Madeleine. Me het nüt welle versuumt ha. Und wil jitz einisch ganz ungheuschen e Glägeheit cho isch, ga Bärn z’fahre, grad eso gäbig vor Wiehnachte, so het d’Frou Maréchale gseit, si welli ihri nièce heibringe. Damit emel ja niemer nüt ufz’begähre heigi, isch usgmacht worde, dasmal söll der Hannes gutschiere. Dem Herr Gatschet het es no chly gchoschtet, sy Platz dem Gutschner abz’trätte; aber afin. Gschyder isch gschyder.
Brrr, so vom Ofen ewäg im Schlitte dür ds Land uus! Es isch Glanz gsi, und der Schnuuß het eim ds Muul verbunde, was zwar nid im Programm vo der Maréchale gsi isch, aber villicht im Vorteil vom Madeleine. Wär ma rede, wenn me nid weiß, ob me syni Nächschte daheim no am Läbe findt? Ds Madeleine het — was weit der, jungs Bluet trybt’s eso — afa nachedänken über was de cho wärdi, wenn ds Schlimmschte gscheh sötti. Da isch es vor ihm gläge wie ne schwarzi Wulken und derhinder nüt meh. Aber e junge läbesdurschtige Möntsch isch nid zfride mit nere Lääri. Ganz vo sälber wachsen ihm d’Gedanke da dry usen und schaffen und boue, was ds Härz begährt. Und ds Härz het kei Kaländer. Hü, druuflos und nid gleuet, bis es het, was es wott. Wär wetti dem Madeleine ne Sünd druus mache, daß es ändlech d’Wand het gseh helten und bräche, wo z’tromsig über sym Läbeswäg gstanden isch?
D’Frou de Chateauvieux het o gnue gha z’dänken uf em Wäg zu ihrem alte Fründ und Verehrer, und so isch me du neue trotz der Chelti und der unkommode Fahrglägeheit schier ungsinnet i däm Märchligen usse vorgfahre. Franzose sy keini meh da gsi.
«Aber nei, chunnsch du bi däm chalte Wätter mit? Das hättisch jitz nid sölle mache. ’s isch touchant, aber du söttisch a dy Gsundheit dänke!» Mit dene Worte het d’Frou Ryhiner ihri Fründin a der Hustür afa schmähle. «Gschwind chömet a d’Wermi. Was cha men ech gä?»
Vor allem hei di Beide jitz welle wüsse, wie’s mit dem Herr Gabriel standi; aber viel hei si nid verno. D’Frou Ryhiner isch i däm Punkt ganz e Bärnere vo ehmale gsi. Si het grad chuum öppis la verlute, wo’s ihrem Ma fähli — für d’Gwundernasen isch gar nüt vürecho — und vo Lamäntiere kei Spur. Aber me het juscht a ihrem Zrüggha gmerkt, daß es se nachenimmt und daß me nid für nüt ga Grächwyl Bscheid gmacht het.
Sobald si z’grächtem sy erwarmet gsi, isch du ds Madeleine use gschickt worde zum Herr Gabriel, es söll ne ga frage, ob es ne nid würdi freue, wenn d’Tante Cecile ne chäm cho grüeße.
Es isch ziemlech lang gange, bis es wieder abecho isch, so daß me Zyt gnue gha het, über allerhand z’brichte. D’Frou de Chateauvieux het gluegt usez’hääggle, was nume müglech isch, ohne viel usez’bringe. «Das Härz!» het’s nume gheiße. «Alles andere miech eim weniger Sorge, aber das tuusigs Härz ma eifach nümme rächt.» Der Herr Gabriel macht sech gar keini Illusione, er redi vo nüt meh als vom Stärbe. Er fragt nume no nam Madeleine, sünsch na nüt. Mit der Wält syg er fertig, säg er eismal über ds andere, und er begähri vo nütem meh öppis z’wüsse, was früecher sys Läben usgfüllt heigi.
Äbe das het sy Fründin bsunders interessiert. Juscht wäge däm hätti si gar gärn es paar Wort mit ihm gredt.
Ändlech chunnt ds Madeleine wieder abe, ganz verschmeiet.
«Wie hesch ne gfunde?» fragt d’Frou Ryhiner; aber d’Maréchale lat dem Madeleine nid Zyt zu neren Antwort. «Und? — darf i zue-n-ihm?» wott si wüsse.
«Er het gseit, es syg ihm gar leid, aber dä Momänt lieber nid», lügt es us Verlägeheit. Hätt es sölle di puri Wahrheit sägen und das decidierte «Nei» wytergä, wo-n-es zum Bscheid übercho het, eis vo dene «Nei», wie se so rund und ändgültig niemer z’stand bracht het als der Herr Gabriel Ryhiner?
Di gueti Frou Rosine merkt, was für ne choc dä Bscheid ihrer Fründin git, und trotzdäm si vermuetet, ds Madeleine heigi ne vo sich uus verzuckeret, steit si uuf und seit: «I will ga luege», wie wenn si öppis chönnti änderen a der Sach.
D’Frou Maréchale ma sech nid ebha, nere nache-z’loufe, für emel ja grad parat z’sy. Oder het si gmeint, wenn der Herr Gabriel ihri Neechi gspüri, so bsinn er sech de anders?
Si ghört, wie d’Frou Ryhiner uf nen erschte Bscheid antwortet: «Aber nume hurti cho grüeße!»
Und druuf ghört si jitz mit ihrnen eigeten Ohre sy Stimm: «Wenn i doch säge: nei! Heit mer se zäche Schritt vom Lyb ewäg! I ha jitz anders z’dänke.»
Uf das hi isch d’Frou de Chateauvieux ganz hübscheli d’Stägen ab. Si geit i ds Salon ga sitze, allei. — Ds Madeleine isch underdesse syni Sache ga yruume. — Und wo d’Frou Rosine wieder chunnt und seit: «Es isch nüt z’mache, i gloub, er sygi de mauvaise humeur», lost d’Maréchale gar nid druuf.
Trüebsälig und gschlagen isch si am Namittag allei ga Grächwyl heigfahre. «Was söll i eigetlech no da obe?» het si sech gfragt. Aber si het sünsch niene hi gwüßt und sech wohl oder übel dry müessen ergä, i der Stilli ga nachez’dänken über di großi Veränderung vo der Zyt. Niemer het erfahre, warum di viel bewundereti Frou undereinisch so yzoge läbt und us ihrem Versteck nümme vürez’bringen isch. Ne Zytlang isch si nid emal meh zum Ässen abecho. Und wo si ändlech wieder mit den anderen a Tisch gsässen isch, het si nüt meh welle wüsse vo Spilabede. Kei Charte meh het si agrüehrt. D’Frou Maréchale het ihrer Läbtig nie zu de Dumme ghört. Nüt lächerlecher als e Frou, het si dänkt, wo nid merkt, daß ihres Charme nümme zieht, und ’s einewäg no zwänge wott. I ds alte régime han i ghört, ds neue lyt mer nid, also suechen i lieber es Charme, wo nid mit dem Alter verdorret und abfallt. Daß si dermit vielne Lüte chönnti lächerlech wärde, het si als wälterfahreni Pärson wohl gwüßt. Aber wär sy die Lüt?
Ändlech aber isch o der Winter i ds Usplampe cho. Langsam frylech, und mängisch het’s ein dunkt, di erhudleti Wält bringi kei Früehlig meh zwäg. Aber wo-n-er du doch cho isch und d’Matte z’ringsetum voll Söublueme gstande sy, da isch der Gluscht na Luft und Lüten o i ds Herrehuus vo Grächwyl cho. Und a mene schöne Meietag isch alles ga Bärn, der Herr Gatschet und sy Frou und d’Frou Maréchale. Am Üssere het me dere nid agmerkt, was dä Winter über se gangen isch. Si het sech schön gmacht, wie geng, für under d’Lüt. Si isch Sinns gsi, ihres Glück z’Bärn bi mene bsunders yferige wältsche Pfarrer ga z’probiere. Si het’s o gmacht und het’s nid gha z’bereue.
Underdesse sy di andere beiden ihrne Kommissione nachegange. Der Herr Gatschet hätti gärn i churzer Zyt müglechscht vieli vo syne Bekannte gseh, und drum isch er um di Endlefi umen uf e Chilchhof gange, wo me geng öppe d’Chance gha het, es paar Herre binenandere z’träffe. D’Cheschteneböum hei blüeit, und d’Chinder hei sech mit großem Gschrei umenand balget. Si hei nid emal meh umegluegt, wenn französischi Soldate vorbygloffe sy, so hei si sech scho dra gwanet gha.
Der Herr Jerome het druuf grächnet gha, emel der Sigmund Wagner hie z’finde. Da begägnet ihm der Herr Samuel Bundeli. «Eh Herr Jeses», het dä gseit, «me merkt, daß du ab der Wält bisch. Der Wagner isch ja scho der ganz Winter z’Zürich. Er geit i synen alte Tage no bi mene Chupferstächer i d’Lehr oder sünsch bi öppisem der Gattig. Aber es wird ihm jitz de wohl verleide, wenn’s losgeit. Da wär er de dert schön z’mitts drinne.»
«Ja, was sötti losgah?» fragt der Herr Gatschet.
«Aber nei, aber nei! Me sött’s nid gloube, daß eine zwo Stund vo Bärn ewäg läbt und hinden und vorne nüt weiß vo allem, was i der Wält vor sech geit. Du hesch ja no ne Suhn derby! Schrybt dir de dä nie nüt?»
«Er verwöhnt mi nid.»
«Es macht Gattig. Überhoupt! Wie cha men o um ds Himmels willen i di Helvetischi Legion?»
«Ja, jitz wott niemer der Name ha; aber vor mene halbe Jahr het’s gheiße, me tüej e patriotischi Tat, wenn me sech derfür härgäbi. I ha wohl gmerkt, daß sech üsi Lüt dervo drückt hei, aber erscht z’spät. Der Fritz isch du scho derby gsi.»
«Glücklech, wär furt isch, vo dene junge Lüte. Jitz git’s keis Ertrünne meh. Todesstraf! — Todesstraf steit jitz druffe. Entre nous» — mit däm zieht der Herr Bundeli der Grächwyler ganz usen a d’Muure, a nes Plätzli, wo niemer i der Nächi gsi isch — «es isch e Souerei vo dertnache. Zerscht hei si-n-is usplünderet, di Hagels Franzose, d’Züghüser gläärt und is plaget bis uf ds Bluet, und jitz heusche si all Tag Truppe von is. D’Öschtrycher sy uf em Marsch ga Zürich. Es heißt zwar neue hütt, si heigen a der Luziesteig Schleeg übercho. Aber derfür brodlet’s an allnen Orten i de Bärge. Me weiß würklech nid rächt, was me söll. Das helvetische Gschmöus, wo z’Luzärn regiert, isch nüt nutz.»
«I merke scho, i mueß mi wieder neecher ga Bärn zuechela, sünsch chumen i ganz näbenab. Us däm Grächwyl chan i glych nümme mache, was i mer vorgno ha. I ha’s z’spät gchouft.» Das het der Herr Gatschet meh so für sich gseit; aber der ander het ihm einewäg druuf g’antwortet: «Nei nei, das würd i nid mache. Wär jitz no Grund und Bode het, sött ne nid la fahre. Das isch am Änd de no ds einzige, wo men eim nid cha under de Füeß ewägzieh.»
«Scho rächt, aber es sy halt da no anderi Sache... Afin.»
«Los, chumm du zu mir cho ässe, so chönne mer no chly brichte.»
«Jää, i ha drum my Frou mit.»
«Tant mieux! Wo hesch se? Bring se nume mit.»
Me het ds Nötige verabredet, und du isch jede syner Wääge gange.
Underdesse het d’Frou Maréchale bi ihrem Pfarrer erboulechi Gspräch gfüehrt und isch uf anderem Wäg zum glychen Etschluß cho, wie der Herr Gatschet: neecher ga Bärn. Si het gspürt, daß si da besseri Wägzehrung überchäm als am Frieswylhubel obe. Aber prezys der glych Rat wie der Herr Gatschet het o si übercho: nume jitz nid i d’Stadt! Anderi, het der Pfarrer gseit, wo welle zum Fride cho, sueche d’Einsamkeit und gäbe viel drum, wenn si ne settigi retraite wüßte.
Wie us mene geischtleche Jungbrunnen isch d’Madame de Chateauvieux cho, wo si sech ufgmacht het, zu alte Bekannte. Ihre Wäg het se-n-a Wybermärit gfüehrt, und zwar a der Sunnsyte, wo me dä Morge nid gseh het, wil der char-à-banc gäge d’Schattsyten offe gsi isch. Und da het du d’Mittagssunnen i ne Modistelade zündtet. D’Frou Maréchale het müesse blybe stah. Wie Schuppen isch’s nere vo den Ouge gfalle. — «Nei, wie cha me doch so us allem use cho!» Da isch ja ganz es neus Modell vo nere Capote-n-usgstellt gsi. Und jitz het si erscht gmerkt, daß di elegantere Froue ja scho alli das neue Modell trage. — Und si sälber chunnt sech eso ancien régime vor, daß si nid en Ougeblick länger wärweißet. Yne, i Lade. Und d’Modisten isch um di schöni, geng no stadtbekannti Chundin umetanzet und het nere chehrium der ganz Laden uf e Chopf gsetzt und nümme Wort gfunde vor Bewunderung.
Ds Änd vo der Probiereten isch gsi, daß me nes farberychs Geböu vo mene Huet i ne gwaltigi Drucke versorget und mit der Adresse Madame la Maréchale de Chateauvieux aux soins de Mr. Gattejette à Gracqueville sur Ortschwabe zum Stallhalter a d’Spychergaß gschickt het.
Uf das hi sy du no wyteri Schuppe vo dene schönen Ouge gfalle. Ihri ganzi Alegi isch nere demodiert vorcho, und me het bi mene Haar ob nere länge Visite bi der Schnyderen und bim Schuehmacher ds Diner vergässe.
Di Bundeli hei’s vo Alters här verstande, ihrne Gescht ufz’warte. Und dem Herr Gatschet isch es vögeliwohl worden am Münzrain. Scho lang lang het er kei so guete Tag meh gha, het g’ässen und trunken und trunken und g’ässen und derzue verno, was sit mene halbe Jahr i der Wält gangen isch. Zum Glück isch es währschafts Gländer a der gwundene Stäge gsi, sünsch weiß me nid, wie dä glücklech Ma wieder i d’Stadt ufecho wär. Ds Huus steit drum dert am Bord und het d’Hustüren under em Dachchänel obe.
Zur verabredete Stund isch men a der Spychergaß agrückt. Der Wagen isch agspannet parat gstande. Aber wo der Herr Gatschet dry yne luegt, seit er: «Jä, der Donnerli, wo sölle mir de sitze? Lue jitz da, Ida! Gheiet mer dä Gräbel use!» Und gäb der Stallhalter begriffe het, wie und was, het der Grächwyler afa usruumen und Schueh- und Huetdrucke, Schnydere-Cartons, Chörbli und Seckli uf d’Gaß use gstellt, und das nid hübbeli.
«Mais, mais, Jérome!» seit d’Frou Ida, und scho gseht si vo wytem d’Maréchale-n-arücke. Si geit nere-n-etgäge, und wo si fragt: «Je t’en prie, qu’est-ce qu’il y a?» seit si nere: «Mon Dieu! Er trinkt sünsch nid e böse Wy. Häb nume chly Geduld, er calmiert sech bald wieder.»
«E e, bin i öppe jitz no d’Schuld mit myne Päckli?»
«Ja, Päckli! — Päckli!» brummlet er. «Me mangleti ja ne Frachtwage derfür.» Nütdeschtminder het er du alles ganz gattlech gwüßt zsämez’binde. Faute de mieux het me der Chram i nes Grasbogenetz gschnüert, hinden ufgschnallet und isch gfahre. Zerscht het me sech allerhand gha z’brichte; aber am Neubrüggstutz het men undereinisch am Druck gäge hinde gmerkt, daß der Herr Gatschet schlaft wie nes Murmeltier. D’Frou Maréchale, wo z’hinderscht gsässen isch, het gfunde, me sygi dans une position fort gênée und überhoupt, me sötti doch zum Roß luege. Aber d’Frou Gatschet het tröschtet, im Gägeteil, es gangi grad am sicherschte so, ds Roß sygi frömmer als e Yänfer-Momiere. Das isch du natürlech übel agange. D’Frou Maréchale het aber nid wellen ufbegähren und nume gseit: «Merci.» Im Grund het’s nere no schier wohl ta, wil si het dörfe dänke, es schmöcki scho chly nach Verfolgung. Schad, daß nere d’Frou Gatschet i ihrer währschafte Bärner Tröcheni o die Freud verderbt het mit der Erklärung: «Herrjeh, i ha würklech nid dra dänkt, daß du par alliance-n-e Yänfere bisch.»
Gspässig isch es villicht; aber dä Pick us Verschuß het der Maréchale fervänt e guete Dienscht gleischtet. Er het se chly us ihrne Modesorgen ufgschüücht und dra gmahnet, daß me dene, wo i der Frömmigkeit der devant nähme, bsunderbar uf d’Finger luegt und e Tütschels-Freud het, wenn si öppen einisch über nes Stüdli trohle.
- * *
Währeddäm me z’Grächwyl chehrium i di beide Spiegle gluegt, Lyb und Seel verglichen, üsseri und inneri Charmes gägenand abgwogen und zwüsche der alten und der neue Zyt türlet het, ohni Rueh z’finde, sy z’Märchlige ds alten und ds junge Bärn schidlech und fridlech usenandere cho.
Vor de Fänschter het der Früehlig gjuheiet. Nid es Eschtli, wo no nid tribe hätti. Es Meer vo Bluescht isch um ds alte Huus umegläge, und ds junge Buecheloub isch zwüsche de fyschtere Tannen ufgfächeret. Me het nid gwüßt, wo am liebschte luege.
Dinnen aber, im halbfyschteren Alkoven, isch en alte Ma gläge, wo nume no gäge d’Wand gluegt und a vergangeni Zyte dänkt het, a Zyte, wo-n-er Großes im Sinn gha het, a Tage voll Jugedmuet und ehrleche Kampf. Aber zwüsche dene Tagen und dem hüttigen Ougeblick isch es ganz fyschter gläge. Albeneinisch het men e tiefe Süüfzer ghört, es Stöhne, und nume wenn es churzes, glychligs Atme verrate het, daß der Herr alt-Heimlicher schlaft, het me dörfen anäh, er gspüri öppis Bessers, vowäge, wenn er de erwachet isch, so het er e Zytlang niemer wellen um sech ha, für di gueten Ougeblicken usz’chüschte.
Ei Tag het er ds Madeleine, wo nid von ihm gwichen isch, zueche grüeft und ihm gseit: «Hilf mer e chly uuf und sitz dahäre. I mueß der no öppis säge.» Mit syne gsunden Arme het es ne so guet wie müglech ufgrichtet und sech du a ds Bett häregsetzt.
«Du hesch mi villicht mängisch nid begriffe», seit der Chrank, «wenn i dyne Wünsch nid ha welle nahgä. Aber lue, du muesch nid vergässe, daß du nid mys eige Fleisch und Bluet bisch. Du bisch mir avertrouet worde, und i hätti kei rüejigi Stund meh gha, wenn i mir hätti müesse vorha, daß i ds Gringschten a dir versuumt heigi. Der lieb Gott söll mer vergä, was i lätz gmacht ha. Es wär für üs Alti mängisch kommöder gsi, dir der Wille z’la und di la z’springe. Aber was hättisch dervo gha? — Afin, das isch jitz vorby. Es Jahr oder anderthalbs no, und du steisch uf eigete Füeße. I bi de nümme da...»
«Ach, Unggle, säget doch nid settig Sache!» wott ds Madeleine yrede, aber der Herr Gabriel bhertet: «Es treit nüt ab, sech öppis welle vorz’mache, es chunnt, wie-n-es söll. I erläbe’s nümme, und drum han i vorgsorget. D’Zunft söll de bis zu dyr Volljährigkeit zu dyr Sach luege, und dernah muesch es halt de sälber wage. Du meinsch geng, mir heige dir welle vor dym Glück sy. Bsinn di, was d’machsch. Dä Xandi Wagner isch rächt und guet; aber me het’s no geng gseh: Wenn eine, wo sälber nid viel het, es nätts Vermögen erhüratet, so git’s sälten es guets mariage. Da cha me nid gnueg uf der Huet sy. Wart nume no chly, bis d’öppis meh vo der Wält erfahre hesch, und du wirsch mer dyr Läbtig rächt gä. Und wie elter du wirsch, descht besser wirsch mi begryffe.
Jitz bhüet di Gott, für hütt. Und gschej, was well, so han i dir’s emel de gseit. Und gäll, vergiß nie nie, di zerscht z’frage: Isch es dem liebe Gott rächt, was i vorha? — Bhüet di Gott, mys lieb Haselmüüsli!»
Der Herr Gabriel het dem Madeleine di abgmagereti Hand dargstreckt. Es het se gno und bhalte, bis es ihns dunkt het, er sygi am Yschlafe.
Da tuet er wieder d’Ougen uuf und luegt ihns eso lieb a, es het ihns dunkt, wie no nie, und seit: «Briegg nid, Chind. — Häb nid Chummer, es chunnt, wie s’söll.»
Es isch nid ds letschtmal gsi, daß si zsäme vo dene Sache gredt hei; aber jedesmal het der alt Herr ungfähr ds Glyche gseit und geng wieder: Bsinn di, bsinn di! Und vo Mal zu Mal, het es ds Madeleine dunkt, red er no meh vo Härze, und es müeß ihm schuderhaft dranne gläge sy, daß es uf ds rächte Trom chömi.
No lang het der alt Herr gsärblet. Fascht het me sech afa dra gwöhne; aber wo me du einisch a mene trüebe Herbschtmorge dem Madeleine Herbort isch cho säge, der Herr Ryhiner sygi di Nacht gstorbe, da isch es doch erschrocke, nid wil es na den Ydrück vom geschtrige Tag unerwartet gscheh isch, aber ob der Idee, daß es jitz undereinisch allei i der Wält standi, ohni vätterleche Ratgäber, uf eigete Füeße. Wo-n-es ne isch ga luege uf sym Totebett und das schöne, stränge Gsicht betrachtet het, isch es ihm gsi, es sygi däm Ma, wo i de letschte Monete fascht nume no um ihns sech gsorget het, viel viel schuldig. Ohni Wort z’mache, isch es zur Ussichtsterrasse gange, het dert di schönschte Rose vom Spalier gschnitten und isch ihm die i di wachsbleiche Händ ga stecke. Lang het’s ne wieder agluegt und derby geng sech gfragt: «Het er nid am Änd doch rächt gha?»
Und wie merkwürdig! Bis i Winter yne het eim uf jedem Fläcken i Huus und Garte, ja sogar im Fäld usse dä alt Herr, wo doch sit emel mene Jahr nümme vor ds Huus use cho isch, gfählt. Geng het’s ein dunkt, me sött ne gseh derhär cho i sym ufrächte, wohlüberleite, sichere Gang. Und wil’s jitz juscht no i Winter yne gangen und ds Loub gfallen isch, het es erscht rächt usgseh, wie wenn o der Garte mit der alte Zyt wetti ygah und a keis Ustage meh dänke.