Text:Rudolf von Tavel/Ring i der Chetti/Kapitel 26
Wenn dennzumal dem Herr Adrian sy Rächnung nid so guet gstimmt hätti, so wär er chuum zwöi Jahr druuf wider uf em Schultheiße-Stuehl gsässe. Der alt, gsund Bärner-Verstand isch wider erwachet und het d’Lüt a Platz ta, wo si highört hei. Der Ritter vo Spiez het wider müesse ryte, zur Herzogin vo Savoye, zum Cheiser Friedrich ga Baden und anderswohi. Jitz isch er juscht wider heicho gsi, ga Bärn, vom cheiserleche Hof här, und syni beide Sühn sy ne-n-i der Stadt cho reiche, damit er z’Spiez e chly löui und o syr Familien öppis chönni sy. Si sy nid uf em chürzischte Wäg gritte. Me het uf Neu-Buebebärg übernachtet, isch bi Stärneschyn ufbroche, über e Längebärg, dür d’Herrschafte gritten und het no einisch übernachtet, dasmal im Pfruendhuus vo Bluemistei.
«Vatter, säget no chly, wi isch es du wyter gange bim Cheiser?» möchti der Junker Philipp wüsse, wo si bim Pfarrer am Tisch sitze. Aber statt dene Buebe z’brichte vo der Pracht am Hof, vo Turnier und Tanz, erzellt du der Schultheiß dem geischtleche Herr: «Me cha dert ussen ynerecke, wo me will, so stoßt men uf ds Gspinscht vom Hagebach. Dä wärchet is z’leid. Daß mir’s mit de Mülhusener guet chönne, lyt ihm nid rächt, und drum probiert er, alli Fürschte gäge Bärn ufz’reise. Und jitz isch erscht rächt nüt meh z’mache. Di Herre hei Wichtigers vor: Der Cheiser möchti d’Tochter vom Herzog vo Burgund, di schöni Maria, für sy Suhn. Und der Herzog vo Burgund möchti vom Cheiser als Chünig gchrönt sy!»
«Als Chünig vo Burgund?» fragt der Pfarrer.
«Ja, und damit Dir wüsset, was das für üs bedütet, das Chünigrych söll sech de vom Meer im Norde bis über Mailand aben erstrecke.»
«Und de d’Stadt Bärn?»
«Ja äbe...»
«Ho, da git’s nüt druus», proteschtiere di beide Junker.
«Gället?» meint der Pfarrer.
«Mir sy de o no da!»
«Ja nu», fahrt der Ritter furt, «jitz wüsset dr’s. Jitz — grad i dene Tage — söll das z’Trier unden usgmacht wärde. Dert chöme si zsäme, der Cheiser und der Herzog.»
Di beide Junker sy müed und froh, ga z’schlafe, währed der Vatter trotz allem no nid dra dänkt. Der Pfarrer schänkt ihm y und probiert ne mache z’rede; aber der Ritter isch uf der Huet, er weiß, daß, was er hie seit, ds morndrisch bi de Chorherre vo Amsoldingen erörteret wird.
Ob es jitz nid ratsamer wär, sech mit dem Burgunder uf ne guete Fueß z’stelle, möcht der Chilchherr vo Bluemestei wüsse.
«Mir wären ihm chummlech, mir und Venedig; aber i bi nid für Bündnis mit dem Mächtigschte. Sech mit dem Herzog vo Burgund verbünde, heißt, sech syne Luunen uf Gnad und Ungnad ergä. Drum han i vor dreine Jahre ghulfe, der Vertrag mit dem Chünig vo Frankrych abz’schließe. Das bindet üs d’Händ nid. Mir hein is nume verpflichtet, dem Burgunder nid z’hälfen i mene Chrieg mit dem Franzos, das isch alles.» Und na mene längere Schwyge seit der Ritter meh so zu sich sälber — es isch jitz so fyschter gsi i der Stube, daß keine der ander gseh het —: «Aber, natürlech, es git geng Lüt, wo sech nid gnue chönne tue und hinder settigen Abmachunge das gseh, wo si gärn gha hätte.» Der Pfarrer darf nid rächt frage, uf wän der Schultheiß mit däm zili, aber er erratet’s. Hei nid di beide Diesbach, wo me se vor zwöine Jahre ga Paris gschickt het und du dert juscht der Chrieg mit Burgund usbrochen isch, sech la bruuchen im französische Heer, bis ne der Rat dröit het: Jitz enanderenah hei, oder me schrybt ech i ds Totebuech? — Ja ja, er isch ihm uf der Spur gsi, der Pfarrer. Vo denn ewäg het der Herr Adrian gwüßt, daß er mit dene Herre vo Diesbach nümmen am glyche Trom cha zieh.
Am andere Morge — me het der Fallbach nume dür e Näbel ghöre ruusche — isch der jung Adrian der erscht im Sattel gsi, und währeddäm der Ritter dem Philipp no hilft gurte, fragt er: «Vatter, wär isch schöner, d’Herzogin Maria vo Burgund oder die vo Savoye?»
Da müessen alli lache. «Warum muesch du das wüsse?» fragt der Herr Adrian, jitz o im Sattel. «E Herzogin isch geng schön.»
«Ja, aber drum... Dir heit doch gseit... Und wenn eini Yolantha heißt. — Eso Yolantha! — Wenn i einisch e Frou sueche, mueß si o so heiße!»
Und wider lache si alli. «Mer wei hoffe, es sygi de nid e Häx wi die vo Savoye.»
«E Häx isch die? — Rytet si uf mene Bäsestil?»
«I luegti emel de, wenn i di wär, i der nächschte Walpurgis-Nacht! Gsehsch se de villicht um e Niesen ume ryte. — Hü jitz!»
Si schüttle dem Pfarrer d’Hand und ryte langsam dem Bach nah abe. Dem Ritter isch ds Gschwätz vo sym Jüngschten es Labsal gsi. Ändlech wider einisch chönne brichte, ohni jedes Wort zerscht drümal uf der Zunge müesse z’chehre! Er erzellt syne Sühn vom savoyische Herzogshof, wo-n-er vor zwöine Jahre het müesse ga Fride stifte. «Ja ja, Buebe», seit er, «e gschydi und mächtigi Frou isch e schöni Sach, aber nid, wenn me sälber e Züttel isch! Di Yolantha wird no öppis gä z’brichte! Weisch no, wär ihre Brueder isch, Philipp?»
«Der Chünig vo Frankrych.»
«Und ihri Schwäger?»
«Der Graf vo Romont.»
«Und?»
«Der Graf vo — wartet — vom Genevois.»
«Und?»
«Der Philipp vo Bresse.»
«Bravo! — He nu, si het ihren Amadoggeli eifach z’Montmelian hinder Schloß und Rigel ta und afa fuuschte, wi si’s für guet gfunde het. Und du sy du äbe di Brüeder dem Herzog z’Hülf cho, und mir hei müesse mit der Yolantha ga z’Bode stelle, der Herr vo Waberen und ig; aber es git dert no nid Rueh. Jitz isch ja ihre Suhn Herzog, e Bueb öppe vo dym Alter, Jäni. Und d’Muetter regiert für ne.»
Wo si unden am Bärg achöme, rytet zur Verwunderung vo de Junge der Herr Adrian nid alli Gredi dür ds Stocketäli gäge Reutige. Er nimmt der Wäg z’tromsig dür ds Tal, änenufe, Amsoldinge zue. Zu de Chorherre wott er. Är sälber wott dem Prior ga brichte, was er dem Pfarrer vo Bluemistei gseit het. Er weiß z’guet, wi’s de albe wyter louft, lätz verstande, verdräjt und geng mit dem Bherte: «Der Herr Adrian het’s gseit, der Schultheiß het’s brichtet!»
Bald scho lachet se ds Seeli a. «Da wei mer dry», isch dem Jäni sy erschte Gedanke. «He ja», seit der Vatter, «das tuet ech guet!» Der Philipp begährt nid. «I weiß scho, warum du nid wottsch», seit ihm der Jäni, «du wottsch nid, daß der Vatter dy Narbe gseht!»
«Hö, wi dumm! Er weiß es ja!»
Und chuum am See aglanget, sy di beide Junker, no naß vom Schweiß, bi de Hechten und Karpfe, währed der Ritter a d’Stiftstüre hämmeret. Der Adrian sprützt und schwaderet und brüelet eismal über ds andere, wi wenn er öppis Apartigs chüschteti: «Yolantha! — Yolanthaaa!»
Anderthalbi Stund später trabe di drei Spiezer über e Zwiselbärgrügge. Vor em Wald usse ryte si Schritt. Es isch z’schön, für da so derdür z’houdere. Di Bärge, di Bärge! Luter Silber i der duftige Blöui. Und da unde, a de Börter git’s scho gääli Böum, sogar scho bluetroti Bletter a de Chirsböum, wi Flämmli im Herbschtglanz. D’Sunne glaaret. Numen i de Chrächen am Stockhorn schlyche no verloreni Näbelfätzli.
«Lueget dert, Vatter! — Was gilt’s, das sy ds Theterli und der Herr vo Müline!» Der Philipp zeigt uf e Soumwäg, wo dunde, im Reutige-Moos, gäge ds Stocketäli füehrt.
«Allwäg», stimmt der Adrian y, «das sy se.» En Ougeblick verschlat’s dem Herr Schultheiß der Ate. Das sy se. Der Junker vo Chaschtele het wahrhaftig sy Tochter hinder sech uf em Roß. Si leit ihm der Arm um e Lyb und luegt ihm vo hinden über d’Achsle.
So so. — Das wär doch nid nötig gsi, däwäg... Der Junker vo Chaschtele wär ihm ja no so rächt.
No bevor der Vatter us sym Stuunen usen isch, het der Jäni ne Juzer ufgla, und es paar Atezüg druuf pariert der Junker Hans-Brächt sy mächtige Choli. Si winke beidi — und chehren um. Aha, jitz erklärt sech alles. — Die hein is wellen etgägecho! Aber einewäg. Der Ritter luegt e chly fyschter. Grad eso vor allne Herrschaftslüten uf eim Roß uuf und dervo...! — Was wott me, Verliebti dänke nie a di böse Müüler. Me winkt sech, me juzet und rytet der Kander zue, di einten uf em Bärgrügge, di andere dunde dür ds Moos. A der Furt under Reutige chöme si zsäme. Der Ritter het der Finger uuf und probiert sys böschte Gsicht, fascht wi denn, wo-n-er mit dem Venner Chischtler z’Bode gredt het; aber da söll eine — o wenn’s e Schultheiß us em guldige Hof wär — no bös dryluege, wenn ihm us em Gsicht vo mene Theterli ds Glück etgägelachet! — «Wi sötti men anders», fragt di Etfüehrti, «wenn men eim ekeis grächts Roß daheime lat?»
«Scho rächt. En Usred isch geng öppis wärt.»
Ds Theterli gseht scho ds verdrückte Lachen im stränge Gsicht vom Vatter. O, es kennt das Gsicht, weiß besser drinne z’läsen als e Herzogin vo Savoye. «Mir hei nüt anders welle, als Euch etgägecho, Vatter!»
«Uf Ehrewort, Ritter, nüt anders!» seit der Junker.
«So wyt?»
«Ja, Vatter, es het is nümme glitte z’Spiez. — Es isch drum... mir hei drum lieber grad sälber mit Euch...»
«Was mit mir?»
«Ach, Dir wüsset’s wohl!»
«Was wett i wüsse? I weiß doch vo nütem!»
«Ach, Vatter!»
Der Herr Adrian wott nid wyter Komedi spile. Er cha sech ja wohl dänke, warum me hinder de Muure vo Spiez d’Geduld verlore het.
«Sit wenn syd Dir z’Spiez, Junker?»
«Sit dä Morge.»
«Also guet», befihlt der Ritter syr Tochter, «du sitzisch jitz zum Philipp! Und Dir, Junker, blybet hie zrück! In ere Stund chömet Dr de nachen und chlopfet a ds Tor vo Spiez!»
Das het’s dem Junker nid chönne; aber was nimmt me nid uf sech, wo d’Liebi regiert?
D’Spiezer ryte dür di herbschtlech luteri Kander. Und im Spiez-Moos stecke d’Burelüt d’Chöpf zsäme: «Ähä, er het ihm se wider abgjagt!»
Wi nes Bleigwicht sy dem Schultheiß alli di Tag di diplomatische Verhandlungen und politische Sorgen im Chopf gläge. — Nüt — nid e Silbe, nid e Huuch, het me sech unüberdänkt dörfe la etwütsche. Alles isch Gspinscht, alles Rächnung, o ds Allerchlynschte. — Und jitz! Isch es nid wi i mene Märli? Jitz, da, i der Bärgfreiheit, am blaue Wändelsee, chunnt d’Liebi derhär, macht, wi-n-es si luschtig dunkt und rächnet a keim Finger nache. Eifach graduus, i ds Blauen yne. — Isch es nid am Änd besser so? — Us vergangene, nie ganz vergässene Jahre, chunnt öppis wider ufe. Dert, ob Äschi, steit der Wald, stande di fyschtere Tanne, wi wenn si tief, tief drüber würde nachedänke. Dem Ritter tuet’s weh. — Furt jitz mit däm! — Dert chunnt ds Turmdach vo Spiez us em Bärg vüre.
Me rytet dür ds Tor yne.
Under der Hustüre gäge Hof steit d’Frou Änneli. Ihri Ouge gseh uus wi d’Müüler von ere Zwillingswallbüchse; aber wo si ds Theterli vo ds Philipps Roß gseht springen und kei frömde Junker umewäg isch, da isch si nume no ei Bewunderung vo ihrem Suhn. Däm etwütscht doch nüt! Alles bringt er i d’Ornig.
Und d’Frou Jeanne? Wo isch die? — Öpper het se gseh i d’Chilche gah. Der Ritter bsinnt sech nid lang, er het alles erraten und geit schnuerstracks i d’Chilchen übere. Ja, dert chnöilet si, ganz zsämegknickt und mit verschwullenen Ouge. D’Längizyti nach Lassarraz het se wider im Bann. Aber, wo ihre Ritter näben ere steit, springt si uuf und chlammeret sech a sy mächtigi Bruscht. — «Was chan i derfür?» schluchzet si. «Bin i Frou Schultheißi vo Buebebärg oder Torwart vo Spiez? — Er isch cho, der Junker, ganz wi-n-es sech ghört. — Aber mueß me de so eine hüete wi ne Schelm?» So isch es vo ihrne schöne, zuckende Lippe cho und het sech wellen ergießen über d’Tyrannei vo... vo...; aber der Ritter nimmt ihre Chopf zwüsche d’Händ und wott mit syne Lippe dem Strom wehre. — Nei, nid da inne! dütet si mit mene Blick uf ds Tabernakel. Si lat’s aber la gscheh, daß er se-n-use füehrt, vor d’Chilchen use, a d’Brüschtung, wo hert under ne der See i tuused Stärne zwitzeret. Dert seit er: «Dasmal het d’Liebi sälber ds Regimänt i d’Hand gno. Mir wein ere nid dry rede. — Chumm!» Und uf em Wäg i ds Schloß füehrt er se, wi wenn si sälber es Brutpaar wäre, und seit: «Gott sei Dank! Einisch öppis, wo nid vorhär um und um berächnet worden isch! — Wenn me doch geng und an allnen Orte d’Liebi chönnti la mache!»
Däwäg, a der Syte vo ihrem Ma, isch es der Frou Jeanne weniger schwär worde, wider i ds Schloß z’cho. Was si eigetlech ohni ihn gmacht hätti, isch nere sälber nid klar gsi, so wenig wi das, was hie vor sech gange sy müessi, sit däm Ougeblick, wo alles under em Torboge zsämegloffen isch und enand mit stöberen Ougen agluegt und keini Wort meh gfunde het. Me het nume gwüßt: Dert usse rytet er, d’Jumpfer Theterli hinder sech uf em Roß. — Me het se ja wohl binenandere gseh under der Linde, aber niemer het dra gsinnet, daß er öppis Urichtigs mit nere chönnt im Schild füehre. Wi sturmgschlage sy si umenandere gstande. Nüt isch ne z’Sinn cho, bis undereinisch di «Alti» derhärchunnt, wi ne Wältschhahnen uf rot los. Da isch der Hof und der Torboge läär gsi, es hätti kei Hund Zyt gha, wou z’bälle. Nume di zwo Froue sy zrückblibe. Und du isch es über di Jungi härgange, und die het dasmal d’Frou Schultheißi gmacht und sech nüt welle la säge. Si het gwältschet und di anderi gsundgaueret.
Item, jitz isch alles wider binenandere gsi ussert der Frou Änneli. Vo dere het me nume d’Hubehörner im Erkerfänschter gseh, und dene het men agmerkt, daß Ohre drunder sy, wo lose. Ds Theterli het i der Wohnstuben obe sy Putzer übercho und di schuldige Träne vüregmacht; nume het me nid gwüßt, briegget’s vor Leid oder vor Lache. Undereinisch schießt es uuf und a ds Fänschter.
«Nei, nei, es isch no nüt umewäg», lachet me’s uus.
Aber ändlech, zur abgredte Stund, ghört me doch du nes Roß. Bald druuf woulet’s im Hof. Ds Theterli wird i sy Chammere gschickt. Und du het der Junker Hans-Brächt i aller Form sy Ufwartung gmacht und um d’Hand vo der Jumpfer Dorothea aghalte. Hindedry isch du usecho, daß er das hütt no gar nid heig im Sinn gha. I ds Heilige Land het er zerscht no welle fahre, sy Ritterschlag ga reiche; aber jitz het men ihm ja eigetlech, ohni nume z’welle, uf d’Nase bunde, was er z’tüe heig. Der Herr Adrian isch der Meinung gsi, zur Wallfahrt nach Jerusalem gäb’s es jitz grad no bis zum Hochzyt.
So ne schönen Abe wi hütt het me lang nümmen erläbt gha. Der Ufruehr vom Morgen isch bald vergässe gsi, bsunders bi de Junge. Den Alte frylech schlyche d’Sorgen überallhi nache. Es dräjt ne, ob si wei oder nid, geng vo Zyt zu Zyt ds Gsicht gäge d’Schattsyte. Der Herr Adrian isch mit sym künftige Schwigersuhn no nes Chehrli uf der Muuren änet der Chilche gsässe. Er isch vo wenig Worte gsi, het mängisch der See uuf gluegt, wo hinder em Abedbärg es Chloschter lyt, und de wider vor sech i ds Gras. «Dir heit es großes Los zoge», seit er zum Junker, «wüsset Dr warum? — Nid öppe, wil Dr e rychi Frou überchömet — i chan ere-n-einschtwyle nüt mitgä, ihri Muetter het mir o nüt ybracht, und i bruuche meh als i ha — aber einewäg es großes Los: Wil Dir e Bärnere zur Frou überchömet.»
Underdesse het d’Frou Jeanne, wyter änen uf der glyche Muure, ihrem Eltischten i di fieberigen Ouge gluegt. «Bisch du nid zwäg?» fragt si. «Warum?» Er wott nid der Name ha. E Muetter gseht o alls, dänkt er. — Mueß er jitz scho wider derfür büeße, daß er dä Morge z’Amsoldinge das Bitzli Spott vo sym Brueder nid het mögen erlyde?
Der guldig Hof isch a däm Aben übergloffe vor Freud. Es het ein zu allne Toren und Töri use zoge, für ga z’brichte, was gscheh sygi. Sogar der Herr Adrian dunkt’s, er müessi’s öpperem ga säge. Es wahrs Juhee isch usbroche, wo-n-er dem Narr befihlt, ds große Schiff la z’rüschte, me welli morn ga Oberhofe mit dem Brutpaar. Ne Stund druuf chunnt der Hänsli, vo der Freud no narrochtiger als sünsch, mit dem Bricht, es sölli nid fähle, wenn’s dene Herrschafte glych sygi, mit nassem Hindergschirr ga Oberhofe z’cho. Da springt der Ritter uuf und dröit sym Narr mit der Fuuscht: «Kennsch du mi no nid besser? Morn am Morge na der Früehmäß isch das Schiff suber a der Ländti, oder du channsch acht Tag im Turm über dyni Pflichte nachegrüble!»
Der Narr tuet e Blick uf d’Frou Änneli, wi wenn er wetti säge: Da heit Dr’s jitz!, findt aber für guet, mit de flache Hand uf sym Hinderteil us der Neechi vo ds Ritters Schuehspitzen ewäg z’cho. Di ganzi Nacht isch Liecht a der Ländti, und ds Hämmere git der alte Frou dobe vil z’dänke. Es isch ja wahr, daß si erscht vor churzem no der Hänsli apfiffe het, er söll nere nid mit dem Schiffbouer cho, jitz chöme zerscht d’Wyfesser und Bränte dra. Si het nid begährt, grad allne Handwärker z’änetum Gäld schuldig z’blybe.
So isch me du ds morndrisch doch gfahre; aber no gäb der Näbel glüpft het, hei si a der neechere Ländti wider agleit und sy mit tropfnasse Schueh und Strümpf dür e Burggraben uuf cho. Di Junge hei numen ihres Gaudi gha a däm Abetüür und sy sech a der Eidechsemuur bi der Chilche ga tröchne. Di Alte hingäge hei mit de Strümpf nid o der schlächt Luun chönnen usdräje. «Ja, schau, mei Lieber», het d’Frou Änneli zu ihrem Suhn gseit, «i kann dir nit helfe. Geld muß her! So kann’s nit weiter gehe. Du brauchscht und brauchscht, und es geht nix ei. Di verdammte Stadt soll dir doch emal deine Auslage vergiite!»
Uf dä Ton het der Herr Adrian nüt ghört und sit dem Handel mit dem Chischtler erscht rächt nümme. Uf em Ritt dür syni Herrschafte het er wohl chönne gseh, daß Neu-Buebebärg der Dachdeck und der Zimmerma übel nötig hätti, daß aber us de Bure niene nüt meh usez’drücken isch. D’Lüt plagen und schindten isch nie sy Sach gsi.
Da sitzt er jitz mit blutte Füeß, ds nasse Züüg i der Stuben usse, der Chopf i d’Händ gstützt, daß ihm d’Haar vorabe hange, und grüblet — grüblet.
Me het ne dür di halboffeni Türe gseh, und der Zuefall het’s welle, daß Muetter und Frou zur glyche Zyt i der Näbedstube zsämechöme. Beidne tuet’s weh, ihre Ritter däwäg drinne z’wüsse. Stolz und chalt stande si beidi vorenand, und jedi erwartet, daß di anderi ihre der Vortritt laj. D’Muetter möcht als Muetter mit ihm rede, als die, wo z’Spiez rächnet und ihm zur Sach luegt. D’Frou Jeanne isch ihm Kamerad im Bruuchen und wott mit ihm lyde, was si us politischem Pflichtgfüehl sech zsämen ybrochet hei. Drei, vier Atezüg lang luege si sech i d’Ouge, und du chehrt d’Frou Änneli stumm, wi si cho isch, um, ga luege, was di Junge trybe.
Nei, so cha si ihre Ma nid gseh, d’Frou Jeanne. In ere Wulke vo Glanz söll er vor syne Bärner stah! Si kenne ja sy Gredi, sy großi Art und Gschydi; aber so lang er se nume so unschynbar im graue Schürlitz under nen umetreit, achte si gar nid, was da Großes i ihrer Mitti läbt. Glanz mueß sy, und da sorgen i derfür! Nume jitz nid la merke, daß me sech i änge Chleider gspürt! Wenn scho dä Ougeblick alli Gänterli läär sy und Land und Rächt verpfändet, was macht das? Jitz isch me Schultheiß, jitz mueß men öppis dra setze! Nachhär isch es gwunne! Dene Bäre mueß me nume wüssen i d’Ouge z’gä, de cha men alles mit ne mache. So dänkt d’Frou Schultheißi, wo si jitz zum Ritter yne geit und ihm d’Haar i Äcke zrückstrycht. «Chopf uuf, Adrian! — Wirf’s hinder di! — Hesch nid geschter no gseit, me sötti d’Liebi chönne la mache?» Es fählt nid vil, so gieng ihm wider e guldige Schyn uuf; aber er löst sech us ihrnen Arme. «Du versteisch mi nid.»
Nei, jitz bruucht der Ritter öppis anders als Möntschewort, und chäme si vo de schönschte Lippe!
Das «du versteisch mi nid» het der Frou Jeanne schon e Stich gä; aber si isch du no bald drüber ewäg cho, wo-n-er ufsteit, sech reckt und seit: «Mir wei zu de Jungen a d’Sunne!»
Gägen Aben isch der Brütigam verreiset, für lang. Es isch ihm ärnscht gsi mit der Fahrt a ds Heilige Grab. Und o dem Theterli isch es ärnscht mit dem Vorsatz, alli Tag, bis er wider da sygi, ne ganze Rosechranz für ihn z’bätte.