Text:Rudolf von Tavel/Ring i der Chetti/Kapitel 21
Der Winter düren und wider bis i Summer ynen isch es still blibe z’Spiez. Di ganzi Hushaltig isch a der Junkeregaß gfüehrt worde, und d’Buebe sy flyßig i d’Schuel gange, in en alti verlottereti Hütte, wo me nüt meh dra gwändet het, wil si z’nach am Chor vom Münschter gstanden isch und bald het söllen abbroche wärde. Dert het me gar tuusigs guet Wältsch glehrt bim Barfüeßer-Läsmeischter Jakob Damp. Dene junge Bärner isch ds Muul gschliffe worde, me het se fei nümmen umegkennt. Zu sälber Zyt isch ds Dampen ufcho und bis uf e hüttige Tag im Bruuch blibe; aber der Pater Damp würd sech bsägne, wenn er wüßti, was me hüttigstags under Dampe versteit.
Ds Bärndütsch hei si aber nid verlehrt. Zum Brüele, Zanggen und Prüglen isch es chummlecher gsi. Das het me gmerkt, wo afangs Brachmonet das Studäntevölkli a mene glaarig schöne Tag d’Chilch-, d’Chrüz- und d’Junkeregaß mit mene Brüel erfüllt het, daß an allnen Orte d’Löufterli ufgange sy.
«Buebe, Buebe! Was git’s?»
«Chrieg git’s! — Ufbruch ga Mülhuse. — Juhee, mer reise mit!»
«Ja, dänk wohl! Lehret zerscht d’Nase schnüze!»
Rumpelsurrig sy d’Löufterli zuegfahre, währed d’Bueben enand d’Schifertafelen uf de Chöpf verschlage hei. «Die bruuche mer jitz nümme, und wenn mer ume hei chöme, isch ds Schuelhuus z’Bode, juhui, holieh, hhuhhu!»
Uf dä Ton gstimmt sy der Philipp und der Adrian vo Buebebärg i ds Huus cho z’stürmen und wi ds wild Heer i di stilli Stuben ybroche, wo d’Muetter mit dem Schnydermeischter e wundervolle Brokatstoff über e Tisch gspreitet und gmässe het. Uf Trög und Stüehl isch Samet und Syde gläge, und dem Schnyder hei schier d’Ougen us em Chopf welle vor Stuune.
«Das da chunnt vo Brügge. Und das het der Herr Schultheiß z’Gent gchouft, und das z’Valenciennes», brichtet d’Frou Jeanne. «Use, Buebe! Dir heit da nüt z’fingerle!»
«Wüsset Dr, Muetter, es git Chrieg...»
«So gäb’s! Use jitz mit ech!»
Der Lärme het ds Huus gweckt, und no gäb di beide wider über d’Schwelle gsi sy, steit der Herr Schultheiß sälber da. Ellstäcken und Schäri blybe lige. Der Schnyder streckt d’Gwundernasen über e Tisch, und d’Frou Jeanne het Müej, ihren Erger z’verstecke, bsunders, wo du no di anderi Türen ufgeit und der Frou Änneli ihri chalti Nasen i ds warme Schnyderdünschtli ynesticht. Me het ja sowyt vo der Schwigermuetter nüt gha z’schüüche. Isch si nid o Schultheißi gsi? Si weiß, daß eso eini mueß e Gattig ha. Wenn me bi Glägeheit Fürschte mueß epfa, cha me nid i mindere Fähndlenen umeloufe, und o ds Volk wott e schöni, stolzi Frou Schultheißi ha. Das versteit sech vo sälber. Aber d’Sach het e Chehrsyte. Gueti Gattig choschtet Gäld, und es verdräit d’Frou Jeanne fascht, wenn si dür irged öppis dra gmahnet wird, daß vo Lassarraz kei Batze z’erwarten isch und hie jede Chrüzer vo dene rahne Sparfinger darzellt wird. Schultheiß isch me jitz, Standeshoupt, mueß de Lüte der Meischter zeigen und isch bald jeder boutique ne Schübel Gäld schuldig, wil nüt ygeit. Das isch ds Thema gsi vo de schlaflose Stunde; aber am Tag het me nid Zyt gha, dra z’dänke. Der Ritter und Schultheiß het ei Gsandtschaftsreis über di anderi gmacht, uf de Tagsatzunge sys Wort gredt, und di Froue hei derfür gsorget, daß men ihm der Schultheiß vo Bärn agseht. Und jitz... ja, me het wohl gwüßt, was chunnt, nume gredt het me nid dervo. Aber jitz hei’s di Buebe vo der Schuel hei bracht und de Tuben uf em Dach verchündet, daß es en Ufbruch vo sibetuused Ma gäbi, ga Mülhusen abe, und daß der Vatter der Oberbefähl füehri. — Chriegsgruscht aber isch no lüüter als Ratsherregruscht.
«Und mir gange mit!» erklärt der Adrian.
«Bis zum undere Tor!» seit der Vatter und lachet ne-n-uus.
«Oh, gället, Vatter?»
Mit mene neue Gspaß wird der Adrian zur Stuben uus gmuschteret. Der Philipp hingäge hänkt sech am Vatter fescht — mit Blicke voll Zueversicht. Er het sech der ganz Winter nüt la amerke, und me hätti wohl chönne meine, es sygi jitz alles ume guet. Aber der Vatter het meh gseh, als dem Junge lieb gsi isch. Er luegt ne-n-o jitz wider a, überleit en Ougeblick und seit du — so wi me’s gwanet gsi isch an ihm — daß es steckt wi ne Marchstei: «Wart no! Du bisch no nid nache für settigs. Dänk, di länge Märsch! Und wenn’s einisch losgeit, darf me nid churzen Ate ha. Du chunnsch de scho no dra, wart nume!»
Fascht het’s dem Schultheiß sälber e Hieb gä, das «wart no!» — Wi doch alles umechunnt i däm Läbe! Es chunnt ihm vor, es syg no gar nid lang här, daß ihm sy Vatter das gseit het, ds sälb Mal, wo’s ne dunkt het, er müeß eifach syr Läbeschraft Luft mache. Er isch sech nid reuig, daß er denn gfolget het, aber er weiß no, was es ne gchoschtet het. Und jitz da, sy Eltischte! Dä arm Kärli! Es bruuchti nid ds Oug vom Ritter vo Spiez, für z’gseh, wi dä jung Möntsch, wo vori no ufzwitzeret het vor Läbesluscht, i sech inne zsämebricht. Er schlycht dervo, irged i menen Egge sech ga i ds Handgleich byße, wi-n-er’s im Bruuch het.
No luegt der Ritter vor sech anen i ds Lääre, so rüeft me na-n-ihm. Es isch eine da vom Rathuus, der Herr Schultheiß söll übere cho, es sygi Bscheid vo Mülhuse da, vom Venner Zurchinde. Und unden a der Stäge, im Hof, wartet e Junker, der Herr Chaschper vo Scharnachthal laj la säge, wenn der Herr Schultheiß ne Momänt Zyt hätti, es wär jitz ungfähr binenand, was a Rüter ufz’trybe sygi.
«Wo?»
«Uf em Breitfäld.»
Und mit däm chunnt der ander Scharnachthal derhär, der Oberhöfeler, der schön Chlous. Der Herr Adrian merkt wohl, daß er gärn zur Frou Schultheißi ufe chäm; aber er nimmt ne bim Arm: «Chumm, es sygi Bricht da vo Mülhuse!» und zieht ne-n-i d’Louben use.
Me merkt’s uf der Gaß, daß d’Stadt im Gusel isch. Ds Rathuus zieht a. Vo der Chilchgaß, vo de vordere Gasse stadtuuf und stadtab und vo de hindere Gasse här chöme Rät und Burger, allei, breit und rumpelsurrig, z’zweene schwygsam und i chlyne Trüppeli, wo geng numen einen uf ds Mal redt, vornähmi Herre vom Adel und gsatzlechi Handwärchsmeischter. Me gspürt nen a, wi der Gwunder a ne schryßt; aber si hätte sech nid derfür, wäge däm o numen ei Schritt gleitiger z’tue. D’Lüt bruuche nid z’meine, me chömi wäge menen Ufbrüchli i Thäber! D’Lüt — ja, wär sy d’Lüt? Bursche — nid nume jungi, wo ungeduldig a den Eggen umestanden und lieber no hütt als erscht morn d’Halparte gienge ga fasse, Wyber, wo under de Loubebögen alli Heiligen ufzelle, und Buebe, wo eim mit Brüelen und Zwirblen überall vor de Füeße sy.
Der Ritter vo Spiez, wo-n-er mit dem alt-Schultheiß vo Scharnachthal i d’Chrüzgaß yschwänkt, merkt wohl, daß alles uf ihn gaffet. Meinet dir eigetlech, i chönni häxe? dänkt er. Es lat sech niemer an ihn zueche mit Frage; me weiß, er isch churz vo Worten und ruuch.
Im Rathuus innen isch es schier fyschter vo Manne. Ussert dem Chaschper vo Scharnachthal, wo uf em Breitfäld Roß gschouet, sy alli da, wo ds Chriegsvolk sölle füehre, z’mitts under ne wi ne rote Fluehmocke der Peter Chischtler. Di Ritter gspüren öppis wi Aaresand uf de Zähnd, wenn si ne nume vo wytem gseh. Daß me dä mueß mitnäh im Houptquartier! Aber, was wott me? Es isch der Chehr a der Metzgerezunft, der Ratgäber vo de Houptlüte z’stelle. So mueß me halt ihre Venner schlücke. — E Metzger als Ratgäber vo chriegserfahrene Ritter! Isch das nid zum Lache?
Item, der Herr Schultheiß bhört dem Venner Zurchinde sy Bott. Dä tuet nötlech. Es chöm uf d’Gnepfi mit der Stadt Mülhuse, und es sygi höchschti Zyt mit Ornig-Machen im Sundgou, Dorf um Dorf gang i Füür uuf.
«Ja, wär zündtet de da eigetlech a? Zündte di übermüetige Herren ihri eigete Dörfer a?» wott der Bannerherr Brüggler wüsse.
He äbe syg das so ne Sach, brichtet der Bott, es trybe sech da Bande vo Eidsgenossen umenand, wo uf eigeti Fuuscht Chrieg füehre.
«So», meint der Scharnachthal, «da gseht me, was e cheiserleche Mahnbrief nützt, und bättet worden isch o nid comme il faut.» — Der Cheiser het vor churzem alli Eidsgenosse la mahne, si söllen ufhöre Fehde vom Zuun bräche, me heigi Gschyders z’tüe. Der Türgg dröji und d’Chrischteheit täti besser, zsämez’stah. Druufhi het me d’Gottshüser und Chlöschter gheiße für e Fride bätte; di strytsüchtige Herren und d’Eidsgenosse hingäge hei dänkt, bis der Türgg nache sygi, heig me no Zyt zu allerhand Abrächnung.
«Hm», macht der Venner vo Metzgeren und blinzlet derzue under syne schwülschtigen Ougsdechle vüre, «hm, und ds Bätte? — Di Chloschterbrüeder chönne hinder ihrne Muure dem Herrgott Plätzen abchääre. Was nützt das, wenn sech di übersüünige Herre vorusse bim Grind näme!»
Es isch ja d’Red gsi vom Sundgouer-Adel; aber wenn der Peter Chischtler vo übersüünige Herre redt, so weiß men afange, a wän er dänkt. Me gseht’s o uf de Gsichter vo syne Fründe. Der Herr Adrian schnydt ab: «Mir wei ne’s jitz ga verleide!» Er nimmt sech vor, ganzi Arbeit ga z’mache. Grad rächt, daß dä Metzger mitchunnt, er söll gseh, was üsereine mit sibetuused Bärner ma usrichte!
Der Ufbruch isch dem Bott uf e längschte Tag versproche worde. Me het no mängs gha abz’mache, und es isch spät worde, bis si usenand gange sy. Bim Usegah us em Rathuus hei sech di beide Diesbach zueche gla, und der Herr Adrian het mit nen afa brichte vom Heilige Land. Si hei wider wi gueti alti Fründe mitenandere gredt. Vor der Hustüre vom Buebebärger-Huus meint der Herr Niklaus vo Diesbach na mene Blick loubenuuf und -ab: «Cha men eigetlech nid dä Metzger abschüssele? Das isch kei Schläck, dä Kärli geng um sech ume z’ha!»
«Nei», antwortet der Schultheiß, «das cha me nid. Was rächt isch, mueß rächt blybe!»
Dä Bscheid sticht der ander bös i d’Nase. Grad bsunders fründlech luege si bim Usenandgah beidi nid dry. Im Huus inne seit sech der Herr Adrian, es syge no ander Lüt als der Venner vo Metzgere nid chummlech um sech ume z’ha. Verbunscht und Schadefreud ryten uf ghaberete Hängschte mit. — Und grad no einisch feschter nimmt er sech vor, im Sundgou unde scharf az’packe. Mit nere Waffetat, wo’s nüt dranne z’nüdere gäb, müessi zeigt sy, daß me nid vergäben e Buebebärg a d’Spitzi stelli. «Die will i scho gschweigge!»
Uf em Ochsefäld vor em Stedtli Thann het es chuum taget, so isch es scho läbig zuegangen im Lager vo den Eidsgenosse. Aber was reden i vo Lager? Vili zwar sy z’reietewys im Gras glägen und hei ihre Ruusch under em Stärneschyn usgschlafe. Geschter het men en Alouf uf Thann underno, nid für d’Stadt z’erobere. Me het nume welle ga gusle. Derby isch men i der Vorstadt i guet versorgeti Chäller grate, und was me nid het mögen ersuuffe, het me la loufe. Eint und anderen isch schier nid gsi z’wecke. Derfür sy jitz die descht läbiger worde, wo geschter nid a d’Fesser zueche cho sy, und das het der groß Huuffen usgmacht. Da hei d’Houptlüt nid lang bruuchen ufz’begähre. D’Luft isch no voll Brandgruch gsi vo verbrönnte Heustöck us de Dorfruine, wo Froue und Chinder d’Räschte vo ihrne Habsäligkeite gsuecht und halbvercholeti Schaf und Söuli us em Schutt vüre zoge hei. Wär nid vor Rachsucht der Halpartehalm feschter umchlammeret, dä zablet sünsch vor Ungeduld, ändlech einisch chönne ga dryz’schla. Dert äne, hinder dene Huble, zwitzeret öppis uuf. Dert rücke si zsäme. Me gseht d’Schildwachten i de Läbheeg. Dasmal wott’s grate.
Der Herr Adrian het syni Schlachthüüffen yteilt. Im Vorderträffe di Verbündete vo Bärn: die vo Saane, d’Bieler, d’Solothurner und dem Graf vo Neueburg syni Lüt.
Rächts vorusse, für der findlech Harscht i d’Breiti z’lööke, d’Eidsgenosse, und i der Mitti, chly wyter zrück, der Gwalthuuffe vo Bärn und dernäbe dem Chaschper sy Rüterei, uf der Huet, für abz’wehre, was öppe hindenum sötti welle probiere.
Dasmal hei mer se sicher! Der hinderscht Ma zellt druuf, daß es e Tag voll Glanz und Ruehm gäbi. Einschtwyle hei d’Houptlüt nüt anders z’tüe als z’hinderha.
Der Herr Adrian rytet bald linggs, bald rächts: «Was weit dr o? — Nume Geduld! — Hindere! — Abe, abe! — Wartet nume no! — Heit nid Chummer! I gibe de scho ds Zeiche!»
Einisch mueß er nes Fähnli, wo scho um ne Bogeschutz vor isch, wider ga zrückjage.
D’Sunne steit scho höch, und es rüehrt sech geng no nüt da äne. Nume wenn me Kundschafter usschickt, wird’s läbig i de Sundgouer Vorwache. Es schwirre Bolzen und Pfyle. — «Aber hie häre müesse si cho! Hie wott i se ha», het der Ritter vo Spiez aller Ungeduld etgäge. Es isch jitz scho nümme bloßi Ungeduld. D’Lüt wärden uwirsch. «Er wird no welle, bis si-n-is us em Lätsch sy!» heißt’s.
«Heit nid Chummer!» wird ne vom Houptquartier g’antwortet. «E settigen Übermuet erlöscht nid so hurti.»
«Si warten uf Zuezug. Was hei mer de dervo?»
«Löjt mi nume mache!»
Es wird Mittag, und es geit geng no nüt.
«Mer wei se no la d’Büüch vollfrässe. Mer möge ne de ringer nache», tröschtet der Herr Adrian.
Aber jitz gseht me d’Vorwachte dervo schlyche. Was söll das bedüte? Der Herr Adrian winkt der Chaschper vo Scharnachthal zueche. «Ganget ga luege, was da äne los isch!»
Der Chaschper sprängt zu syne Manne. «Ufsitze!» Und bald trabet d’Rüterei i mene breite Schwarm über Fäld. Alles Fueßvolk het uuf, reckt der Hals.
«Halt! Halt! — Hie blybe! — Nider!»
Me bhet se schier nümme.
D’Rüterei räblet grediübere ds Bort uuf, drückt dür d’Heeg düre. — Kei Bolz, kei Pfyl. — Si ryten über e Walm. Me gseht nume no d’Manne, keini Roß meh — nume no d’Chöpf — nüt meh. Und hienache luegt men enand a. Was söll das bedüte? I de Reie fat’s afa rurre. Stärnedonnerwätter!
Jitz ma sech der Herr Adrian sälber schier nümmen ebha, nachez’ryten und ga z’luege. Aber er blybt uf em Platz, linggs der Venner Chischtler näbe sech und rächts der Bannerherr Brüggler mit dem zsämeglyrete Bärn-Banner. Di andere Herre schickt me nache. Der Herr Niklaus vo Scharnachthal, der Junker Hartmann vom Stei, di beide Diesbach galoppiere dervo. Bald gseht men o vo dene nüt meh.
D’Halparte lige wider im Gras. D’Manne hocke z’kuppelewys binenand, chärtle, lache, schwätze, flueche, währed eint und anderen a blaue Himmel schnorchlet, bis men ihm uf e Buuch hout.
Ändlech — ändlech — e Rüter! Heh! — Pressier e chly! — Er nimmt sech d’Zyt, für Lücken im Hag z’sueche, und chunnt ändlech cho z’trääble. — Was isch los? — Um e Ritter vo Spiez ume schaaret sech e wahri Landsgmeind. Alles reckt sech, für öppis z’ghöre. Und du louft’s vo Chopf zu Chopf: «Uus isch. Fertig! — Furt sy si — di Hoseschyßer. — Ja, we’s mit nere große Schnörre gmacht wär!»
Es geit no meh als e Stund, bis wider öpper zrüggchunnt. Der Schultheiß rytet langsam uf e Hubel grediübere. Syni Manne gangen ihm nache. Vor der Front lat sech eint oder andere Füehrer o zueche, währed ds Heerlager afat surren und singe.
Der Herr Chaschper chunnt ändlech mit dem Bricht, ds Heer vo de Sundgouer sygi usenand, ufglöst, fertig.
Me schickt alles zrück, was nid zum Chriegsrat ghört.
«Was jitz?»
«Ja nu. D’Houptsach isch gmacht. Mülhusen isch frei.»
Aber für nüt wott me nid so wyt marschiert sy. Jitz müeß no öppis gah, jitz well me vor Waldshuet, uf d’Öschtrycher z’Dorf und de Schaffhusener z’Hülf.
«Das geit üs nüt a», seit der Venner vo Metzgere, «üsi Sach isch gmacht. Mer lege no ne Bsatzig uf Mülhuse, punktum!»
«Ähä, da hei mer’s», seit der Herr Niklaus vo Diesbach zum Oberhöfeler.
Der Herr Adrian schwygt. Er gspürt, daß men uf ihn luegt, währed d’Houptlüt vo den Eidsgenosse reden und rede. Me bruuchti nume dert übere z’zeige, i der Richtung vo Waldshuet, und alles wär im Gang. Me wartet druuf. D’Glägeheit zu mene ruehmvolle Sieg isch ihm etgange, dem stolze Bärner-Schultheiß.
Er lat se rede. — Alles wott gäge Waldshuet zue.
Es isch fuchsig, daß der Peter Chischtler scho gredt und gseit het, was am Schultheiß wäri gsi z’säge.
Di Bärner Herre gäbe sech hinder em Herr Adrian düre Blicke. Warum seit er o nüt? Es gluschtet ne doch!
Aber, wo’s e Stilli git im Kreis, seit er: «He nu, wärti Herren Eidsgenosse, wenn dir ga Waldshuet weit, so ganget! Heit Dank für eui Hülf hie im Sundgou; aber mit Öschtrych az’binde, han i kei Vollmacht. I mueß mit de Bärner hei. Bhüet ech Gott mitenand! Vil Glück!»
Um d’Blicke hinder sym Rügge kümmeret er sech nid. No am glychen Abe hei d’Bärner ihre Befähl zum Heimarsch. — Wär het sech jitz schwärer verrächnet gha, der Ritter vo Buebebärg oder der Ritter vo Diesbach?