Text:Rudolf von Tavel/Der Houpme Lombach/Kapitel 10

X.

»Cheiser der Napolion ischt nach Rueßland zoge.« E schtrube Lehrplätz underem große Soldatemeischter.

Das sälb Jahr het's uf allne Heerschtraße vo Europa glänzt und glitzeret, trumpetet und trummlet. Ändlosi, schwarzi Heersüüle sy under Schtoubwulke dür d'Länder zoge. Schtunde-n-und Tage lang het ds Rolle-n-und Schmättere vo Kanone, Pulver- und Proviantwäge-n-i de Gasse duuret. Us Schpanie-n-und Portugal, us Sizilie-n-und Holland sy si marschiert, marschiert, marschiert. Alles het sech na eim einzige Wille dräit, ohni nume z'frage, warum und wohi, wie d'Walze-n-i-n-ere Musikdrucke. Jedes Dörnli het sys Tönli gä, wie's d'Fädere welle het, und d'Fädere het drückt, wie der Schlüssel welle het, und der Schlüssel isch der Cheiser Napoleon gsi, und der lieb Gott hett ne dräit.

»Hätt's in mainem Lebe nie gedacht, daß es so viel Franzosen auf der Welt gibt, Gott sai Dang, daß sie naus sind,« het der Pfarrer vo Weißnitwosowitz vor der Hustüre zu syne Lüte gseit, »jetzt gehn mer aber Abendbrot essen, Kinder.« Und währed dem Tischgebätt chunt scho wieder es Trara vom andere Schtadttor här, und zwee hungerigi chasseurs hei dem Pfarrer sys Habermues usglöfflet und zum Andänke sy silberigi Schnupfdrucke la mitloufe.

Es het o gar nid so viel Franzose gä, wie der Pfarrer vo Weißnitwosowitz gmeint het. Si sy nume-n-alli na der französische-n-Ordonnanz agleit gsi. Gredt hei si alli Schprache, wo's i Europa git. Dert ghöre-n-i emel o bärndütsch rede, a mene-n-Ort, wo's sünsch gwüß nid der Bruuch isch, dert a der wüeschte Schtraß mit schuehtiefe Chargleus, wo gäge Niemen abefüehrt. Da hocke-n-im Acherland usse Soldate-n-i füürrote Fräcke, mängs, mängs Bataillon. Schier so wyt me gseht, nüt als roti Chuttli, ängi, wyßi Hose-n-und schwarzi Überschtrümpf. Si sitze-n-uf ihrne Haberseck und leu d' Sunne-n-uf ihri schwarzglänzige Tschaggo zündte. Di halbe schlafe, Anderi brichte-n-und tubake. Und, wenn di Herre-n-Offizier, wo dert vorne z'sämeschtande, nid grad luege, so probiert da oder dert Eine sy Fäldfläsche.

»Da wär jitz no schön z'acherz'fahre,« meint Eine-n-am rächte Flügel.

»Auwäg scho bas, daß im Wyssachegrabe hinge, he?« antwortet-e-n-Andere.

»Ja schier, aber ds Härdli isch nüt nutz. Das het auwäg no nie Mischt gseh.«

»Macht's ächt hie geng so gottschtröfli heiß?«

»Es wott öppe de chly cho ge donnere, lue, wie's fyschter isch dert im Rueßland äne.«

»Müesse mer ächt dert yhe?«

»He, si säge's ja.«

»Losit, losit! Die blasi rächt verfluecht schön.«

»Das sy drum d'Gardi. Die hei so tou Musige.«

Rächts äne, hinder mene sandige Wälmli, däm si dert z'Land e Bärg säge, het me scho lang d'Pouke ghört pumm-pumm-pumm. Und jitz isch es füre cho i breite, breite Colonne, chrisdick, und us der Schtoubwulke het's glitzeret, wie wenn läbigi Gitter mit silberige Schpitze dahär chäme, eis über ds andere. Vorus isch e großi Musikbande gloffe,. öppe vierzg Musikante-n-a eim Chlumpe, wie-n-e-n Imb um d'Pouke-n-ume, und der Schälleboum isch z'mitts drus uf und nieder g'chesslet rattatschimm, rattatschimm, rattatschimm tschimm tschimm, täderättätärä, rattatschimm pumm pumm. Und vorus isch e Goliath i nere guldige-n-Uniform und mene grüsleche Fäderehuet gloffe-n-und het mit mene Portierschtäcke der Takt agä. Jitz schprängt e Ryter us em Schtoub füre-n-und kommandiert öppis. Aha! da wigglet sech e Marschkolonne-n-us em Huufe-n-ab, d'Gwehr flüge-n-uf d'Achsle-n-abe, und jitz geit's i länge, länge Züge vorby, i Wald füre.

»E der Donner, luegit! luegit! dert uf em Hübeli äne! Das isch my tüüri Seel der Cheiser,« rüeft e Schwyzersoldat.

»Ui, ui, wie chunt das cho z'räble.« Richtig, uf däm Hübeli, wo d'Garde-n-i ändlose Colonne derhinder füre chöme, touchet e glänzendi Cavalcade us em Bode-n-uf. Das glitzeret und zablet und schwänzlet. Z'vorderscht, öppe zwänzig Schritt vorus, isch der Cheiser i der grüene Chasseuruniform, mit mene-n-eifache, schwarze Huet. Er rytet es wunderschöns Araberschümeli. Wie das d'Nase füreschtreckt und mäuelet und der läng sydig Schtiel schwänkt! »Der Cheiser het der Chopf chly i de-n-Achsle, süsch wär's no nid e leide Mändu,« meint eine vo de Schwyzergrenadier.

Jitz wird's o i der flache, boumlose Landschaft hinder de Schwyzer läbig. Bald isch der Horizont hinder ne e furtloufendi Chetti vo Soldate. Aber si hei nümme lang Zyt z'luege, was no alles dahärchömi, wäge der Cheiser het der Chopf dräit und uf ihri rote Reihe-n-abegluegt, und gleitig, wie-n-e Muus übere Chuchibode, fläderet e Husarenoffizier dahär und vor ihrer Front düre. Grad druuf gseht me der General Merle az'ryte. Di Herre-n-Oberschte, Bataillonschefs und Adjutante sitze-n-uf; d'Subalternoffizier schpringe zu ihrne Kompagniee-n-und: »Auf! – Auf!« geit ds Kommando vo Peloton zu Peloton. Der Cheiser luegt übere. »Erschtes Regiment t'Achtung!« Rechts richt Euch! – Präsentiert ds Gwehrr – eins! – zwei! – Ruehig einisch dert hinde! Wär chrauet dert a der Nase? Notieret mer dä Ma, Herr Houpme! Tambours! T'Achtung! – Rrrrrrrumm-pum-pumbum!

Der General Merle galoppiert zum Cheiser übere. Der Cheiser chunt im Schritt und der ganz Schtab hinder ihm här ds Hübeli ab. Alles schteit bockschtill. Zächetuused Paar Schwyzerouge bohre sech i d'Gschtalt vo däm, wo jitz d'Wält regiert. Vor em Oberscht Raguettly haltet er e-n-Ougeblick. Si rede-n-öppis z'säme. Der Oberscht isch rot im Gsicht. Der Cheiser rytet zum zwöite Regimänt, zum dritte, zum vierte, und im Galopp chunt er wieder zrück. Da schwänke d'Oberschte-n-ihri Däge, und Regimänt um Regimänt brüelet, was use ma: »Pfyfe Lampenöl!« Der Schtab schwänkt ab und verschwindet i nere Schtoubwulke. »Hesch gseh, wie-n-er der Chifu gschteut het, wo mer brüelet hei?« seit der Sergeant Gnägi-Hans zu sym Näbedma. »Was sieg er ächt, wenn er's verschtieng?« Er miech's grad glych, wenn är Särschant, u Gnägi-Hans Cheiser wär, antwortet der Grenadier.

Druuf sy si abmarschiert, hinder der Garde här. Wo si vor e Wald use chöme, müesse si wieder ufmarschiere. Si schtande z'oberscht a-n-ere flach abheltige Halde-n-und chönne sech nid ebha, ihrem Erschtuune-n-i Worte Luft z'mache. »E was Lüt, was Lüt! – Wo chöme-n-o die alli här? – Es düecht Eine, es sött nid sövel gä uf derWält!« So ghört me da und dert Eine säge. Vor ihne bis zum Fluß abe, wo rüjig, wie-n-e See da gläge-n-isch, daß me nume-n-a de Pontons het chönne gseh, wele Wäg er louft, isch es gschtande, Tschaggodechel a Tschaggodechel, Bäremütze-n-a Bäremütze, längi, längi, Band vo höche, rote, schwarze, wyße-n-und tschäggete Schtrüße. Linggs und Rächts, so wyt me gseh het, isch Corps a Corps gschtande. Linggs isch e Schlange vo Artilleriefuehrwärch über ne Brügg gschnaagget und het sech i der Wyti under glychmäßigem Räble-n-und Chlingele-n-im Ouwald verlore. Rächts het sech d'Infanteriemasse-n-abgwigglet, über ne zwöiti Brügg. Ganz wyt änet dem Fluß scho het me di rot und wyße Fähnli vo de polnische Gardeulane vor em fyschtere Wald düre gseh zieh und e chly necher het e gwaltige Huufe Kürassier ds Ougschtrüpp mit Chrutte-n-und Chräschle niedertrappet. Überem Findesland äne-n-isch der Himmel choleschwarz gsi, so daß am Horizont di dunkle Wälder und d'Wulke chuum sy usenandere z'ha gsi. Und höch obe hei sech Wulkeschtöck langsam überwälzt gäge Weschte zue. Und wenn der Lärme-n-i der Nächi nid grad z'groß gsi isch, het me's ganz dumpf ghöre donnere.

Ganz bsunders het der Fäldweibel Bickhard i das wyte, flache, fyschtere Land übere gschtuunet. »Wenn i's de dert inne nid cha vergässe, so cha-n-is de gwüß nümme vergässe,« het er dänkt. Und wenn er so ghört het, wie der Donner dür di ändlose, schwarze Wulke grollet isch, isch's ihm grad gsi, wie wenn's dert äne-n-i der Luft hieß: »Ich bin der allmächtige Gott.« »Ja so isch es« het der Ludi Bickhard dänkt und i sym Innerschte zitteret.

Es isch aber o für jede vo dene zwöihunderttuused Soldate-n-es eiget's Gfüehl gsi, übere Fluß i das unbekannte, düschtere Land yne z'luege, und wenn a ihn ändlech ds Kommando cho isch: »Sack auf,« so het er sy chlyni Soldate-Hushaltig uf e Buggel glüpft und bi'm Yhänke vom Tragrieme dänkt: »Chume-n-i ächt wieder zrück?«

Ändlech sy o d'Schwyzer über d'Schiffbrügg troglet und i ds unbekannte Land gwanderet. Z'erscht het sech no gar nüt Appartigs zeigt. Schlächti Wäge-n-und längi Märsch sy ne wahrlech nüt meh neu's gsi. Aber es isch geng fyschterer worde, der Donner isch ne-n-afange-n-über d'Chöpf g'rollet, d'Blitze hei i de Gülle vom Wäg e gruusige Widerschyn gä, und bald hei sech di schwäre Wulke-n-usgschüttet. Di erschti Nacht scho het me-n-im Wald müesse zuebringe, wo me chuum a de Schtämm vo de gröschte Tanne no es troches Plätzli gfunde het. Und gschüttet het's di ganzi Nacht, ohni Ufhöre. Am Morge het me nid gwüßt, wott's eigetlech tage-n-oder nid. Vo Abchoche-n-isch nüt gsi. Wie hätti me sölle füüre? D'Wulke sy schier i de Böum unde ghanget, und der Bode het scho so usgseh, daß Niemer meh der Wäg usgläse het. »Dräck isch Dräck,« het's gheiße, »und düre muesch.« D'Colonne hei sech uf em Marsch ufglöst, und me isch dür di Waldgasse-n-us gflotschet, wie's öppe gange-n-isch. Zum Glück isch albe-n-einisch e Grenadier der Längi nah i dä Brei tätscht, so het's doch no öppis gä z'lache, und wenn's öppe-n-e-n-Offizier gleit het, so isch das scho für ne Morgeschnaps gange. Ds Lache z'verha brönnt o im Mage.

Däwäg isch es gschlagni drei Tag und drei Nächt gange. Nachhär het's emel ufghört rägne. Aber d'Misere-n-isch da gsi. Di halbe Lüt sy chrank gsi. Gsüchti und allerhand Rhüüme sy als unabtryblechi Marketänder mitgloffe. Der zuenähmend Hunger het me mit Schnaps betöubt; aber de Roß isch nid z'hälfe gsi, und mäng's isch ne blybe lige, trotz Geiselschtäcke-n-und Schuehnegel. Und dermit sy d'Bagagewäge z'rückblibe.

Vo Chrieg het me süscht neue nüt gmerkt. Me het e kei Find gseh und kei Schutz ghört. Erscht i de letschte Tage Heumonet het me-n-alli Bott müesse-n-ufmarschiere-n-und het öppe ghöre schieße. Aber es isch gwöhnlech nüt drus worde. Afangs Ougschte-n-isch me vor Polotzk acho. Da wohl, da het's du afah chlepfe. Me isch bald hie hi, bald dert hi dirigiert worde, het mängisch e Kanonechugle ghöre sumse, het toti und verwundeti Lüt am Wäg gseh lige. Ei Tag sy ds erscht und ds zwöit Regimänt ufmarschiert, aber i Resärve blibe. Nid wyt vor sech hei si e Wald gha, und hinder däm Wald mueß es ordlech wüescht zuegange sy, emel dem Lärme na. Aber es isch gsi, wie wenn me-n-üsi Schwyzer vergässe hätti. Schtunde lang hei si i der lötige Sunne müesse lige. Eint und Anderi sy scho ygschlafe gsi, da chunt's undereinisch us däm Waldsoum use, Franzose-n-und Russe hoggis-boggis underenandere. Russischi Kürassier hei uf di flüchtige französische Voltigeurs losgsablet, und di ganzi Chlopfete het sech wie-n-e Louene-n-uf üsi Schwyzer los gwälzt. Natürlech isch Alles ganz vo sälber ufgschosse gsi, und uf em rächte Flügel erschallet es mörderlechs Hurrahgebrüel. Mit blankem Sabel gseht me der Fäldweibel Bickhard füreschtürme-n-und hinder ihm här di halbi Kompagnie Brambärger. I häller Verzwyflung isch der Houpme syne dürebrönnte Lüt nachegschprunge-n-und het mit ne-n-ufbegährt, währed der Oberscht Raguettly im Galopp dahär chunt: »Hi-Himmel-Mi-Mil-li-li-o-o-one-Do-Do-Donner-wä-wä-tter, Herr-Hou-Houpme-was-söll-das gä?« Vor däm Gwitter hei der Ludi und syni Lüt d'Flucht i ds Glied ergriffe-n-und sech di nötige-n-Arräschte la diktiere.

Je necher das Handgmäng cho isch, descht närvöser sy üsi Grenadier worde. Aber si hei müesse zueluege, wie ds vierte Schwyzer-Regimänt vo der Syte-n-agrückt isch und mit dem Bajonnet der russisch Angriff z'rückgworfe het. Me het sech du dermit tröschtet, daß es emel o Schwyzer syge, wo d'Situation grettet heige, und het ne-n-ns vollem Hals zuegrüeft: »Bravo les Suisses, bravo le quatrième!« Wyt usse, uf em rächte Flügel, het's gar mörderlech pülveret, der ganz Tag. Me het gseit, d'Baiere syge dert äne-n-im Füür gäge d'Russe. D'Nacht druuf het's o nid viel Rueh gä. Alli Bott isch me-n-alarmiert worde, het i ne Gfächtsschtellung müesse schpringe, het g'höre schieße, Chugle ghöre pfyfe-n-und nid gwüßt wohär. »Das verfluechte-n-Umenandererütsche«, het's afange gheisse, »ließe si-n-is doch einisch ab der Chetti!« – Gäge Morge het sech der Lärme verzoge, und me isch i-n-es retranchierts Lager hienache der Düna marschiert, grad vis-à-vis vo der hölzige Schtadt Polotzk. Es schtandi guet, het's gheisse, d'Russe gange, me chönn afah fummle.

Die, wo i d'Schtadt gfahre sy zum Fasse, sy cho brichte, dert äne gseji's schtrub us. Di Verwundete lige z'zyletewys i de Gasse, me wüssi nid wohi mit ne. Ds Jesuitechloschter sygi gschtacket-graglet voll bis under ds Dach und si wärfe di Tode zu de Fänschtere-n-us. Ds meischte syge Baiere. Vom Divisionsrapport het e-n-Offizier bracht, ds zwöit Armeekorps sygi jitz allei hie, aber d'Baiere syge-n-ihm zueteilt. Si blybe jitz hie für di linggi flanque vo der große-n-Armee gäge General Wittgenstein z'decke, währeddäm si uf Moskau yne marschiere. So isch es o gsi, und me wär de da no nid so übel dranne gsi, wenn nid d'Baiere d'Ruehr ygschleipft hätte. Das isch e bösi Sach gsi. Fascht e Jede het's gnoh, und d'Gütterlifürschte hei nüt meh gha zum schtopfe. Di alte Soldate hei sälber dokteret. Me het afe-n-öppis glehrt gha i däm Fach.

Der Ludi Bickhard isch jitz natürlech nümme-n-eigetleche-n-Ufpasser vo sym liebe, chlyne Houpme gsi, aber d'Promotion zum Fäldweibel het im Verhältnis zu sym Houpme nid viel anders bedütet, als es avancement vom Chindemeitli zur Mama. Das het der Albär Brambärger erfahre, währed der Ruehr-Epidemie, und hätt er syr Kompagnie-Mama nid gfolget, so wär er nid dervo cho. Mit chindlechem Vertroue het er di greulechi Mixtur vo Muschgetnuß, Pfäffer und Zimmet abegschlückt, wo-n-ihm der Ludi brauet het, und es het g'hulfe. Ihri Fründschaft isch um nüt gringer gsi, als i de Zyte vom Schtäcklichrieg. Aber dem Houpme Brambärger isch scho lang ufgfalle, daß me dem Fäldweibel gägenüber nüt vo ehmale-n-und nüt vo daheime het chönne rede, ohni ne gründlech z'verschtimme. Er isch zu jedem Dienscht gsi z'bruuche-n-und het sech mit völlig blindem Yfer a d'Usfüehrung vo de Befähle gmacht. Di ergschti Zuemuetung het ihm no gschine Freud z'mache, und gförchtet het er sech vor nüt; aber so gwüß daß ihm Eine-n-öppis vo Bärn oder vo der Jugedzyt gredt het, isch er schtill worde-n-und, wenn müglech, furtgloffe. Nid emal vom Houpme Lombach het me-n-ihm meh dörfe rede. Z'zytewys het der Ludi syni böse Tage gha, wo me nüt mit ihm het chönne-n-aschtelle. Da het er de nume no mit eim Kamerad gredt, wo nie vo-n-ihm gwiche-n-isch, mit der Fäldfläsche. Er het sech ganz abscheulechi Schnapsbränd atrunke, und da-n-er leider scho viel vo däm Gift het möge verlyde, isch er nid hurti dienschtunfähig worde; aber i däm Zueschtand isch er de ganz zum Idealfäldweibel worde, het brüelet, gfluechet, Schtüpf usteilt und mit der Kompagnie gfuehrwärchet, daß sech sogar der Houpme schier vor ihm gförchtet het. Aber bekanntlech isch ds Erhabene hert näbem Lächerleche, und drum het's i dene Momänte niemer gar ärnscht gnoh mit ds Ludi's Tyrannei. Me het nume z'guet gwüßt, daß di Arräschte, wo-n-er z'Dotzetewys usteilt het, z'morndrisch wieder vergässe sy. D'Offizier hei gwöhnlech bi settige Gschichte der Kompagnie der Rügge gchehrt, damit me se weniger gsej lache, bsunders wenn albe der Ludi i där Verfassung d'Richtung vo der Kompagnie bsorget het. Da isch er de, wie-n-e Muni i ne Chrishuufe, zwüsche de Glieder düreg'raset mit de-n-Ellböge vor em Gsicht, und weh däm, wo der Buuch über d'Front füregschtreckt het! Me het aber das Manöver afange gkennt und het eifach Platz gmacht, wenn der Fäldweibel zwüsche d'Glieder yne g'rate-n-isch. Dernäbe het me ne reschpäktiert, will er guet für syni Lüt gluegt het.

Aber für Lüt, wo dem Schnaps zuegheltet hei, isch der russisch Fäldzug kei gueti Kur gsi, me isch dert viel z'fascht uf ds Brönnte-n-agwise-gsi.

Da bald der eint, bald der ander Offizier chrank gsi isch, het me glägetlech o der Fäldweibel mit nere-n-Abteilung Soldate zum Fouragiere-n-usgschickt. Und di Schtreifzüg, die mängisch schtundewyt gange sy, hei, wie nid grad öppis anders, de Lüte Glägeheit gä, z'zeige, öb si sech wüsse z'hälfe. Natürlech het's geng gulte, vor em Find uf der Huet z'sy. Aber nid minder het me müesse luege, daß me sech nid vo de Kamerade-n-us de-n-andere Divisione lat übere Chübel lüpfe. So-n-es erbütets Chueli het mängisch drü, vier mal, bald dür Lischt, bald dür Gwalt, Hand g'änderet, bis es im Lager aglanget isch. Di gschicktischte sy d'Kroate gsi, wo mit de Schwyzer zur Division Merle ghört hei, di frächschte d'Franzose, di gröbschte d'Baiere-n-und di guetmüetigschte natürlech d'Schwyzer. Aber grad juscht wäge däm hei si vo de russische Bure geng am meischte-n-übercho, und sy ne di Andere z'uverschant worde, so hei si e vatterländischi Prüglete-n-agschtellt und derby g'wöhnlech d'Oberhand bhalte.

Jedi Division het zwar ihre rayon gha; aber wenn de der Has zuefällig grad im Nachbar-rayon gsi isch, so het me natürlech d'Gränze nid so exakt g'kennt. Ds erschte Schwyzer-Regimänt het e zytlang sy rayon näbe däm vo de Baiere gha, und d'Gränze het e breite, sumpfige Bach bildet. Me het bald gmerkt, daß änet dem Bach »der feisser Bode«-n-isch gsi, und nid lang isch es gange, so hei sech a-n-ere-n-einsame Schtell zwee Boumschtämm übere Bach gleit gha, und der Houpme Brambärger isch mit syne Lüt übere gschliche. Me het's uf ds Vieh abgseh gha, wo d'Bure-n-im Wald verschteckt gha hei. Öppe-n-e halb Schtund vom Brüggli wäg isch me-n-a d'Gränze vo mene Burehof cho. Hie het der Houpme sy Fäldweibel mit es paar Grenadier zrück gla, für der Rückzug sicher z'schtelle, und isch sälber rächts düre Wald wyter gange. Dä Burehof het me sölle reschpäktiere, will er de Baiere ghört het. S'isch aber nid lang gange, so gseht der Ludi, daß französischi Voltigeurs i däm Burehof e Requisition aschtelle. D'Baiere, wo im Waldsoum vis-à-vis uf e Momänt gwartet hei, wo si de Franzose di z'sämetreiti War chönne ga abjage, het der Ludi Bickhard nid chönne gseh. Drum het er sech mit syne Manne-n-uf d'Bei gmacht für d'Franzose ga z'verjage. Mit Zuunschtäcke-n-und »guete Worte« hei üsi Grenadier de Franzose d'Sach abgnoh. Aber anschtatt dermit abzreise, hei si, ganz wie albe daheime, no hurti im Hus inne-n-e Härzschtärkung müesse ga näh. Si hei Eine vor em Hus la schtah für z'hüete. Chuum füf Minute nachhär chunt di Schildwach cho z'schpringe: »Fäldweibel, d'Baiere chöme, es ganzes Peloton und e höchere-n-Offizier.« Wäre's Wenigi gsi, su hätt's der Ludi uf ne-n-Usschwingete la abcho. Aber daß de no e höchere-n-Offizier derby sygi, das het ihm's nid chönne, und er het lieber ds Bratis la fahre. Uf verbottene Wäge sy si so wie so gsi, und di giechtige Rappört het me gschoche. Drum het sech der Ludi mit syne Lüte verschteckt, bis daß d'Baiere furt gsi sy. Wo me gar nüt meh ghört het um ds Hus ume, isch der Ludi füre gschloffe. Der Proviant isch furt gsi bis a ne-n-einzigi Schpäcksyte-n-und es Chrüegli Chornbranntewy. Uf der Schpäcksyte-n-isch mit mene Chnebeli e Zedel agschteckt gsi mit öppis Gschribenem druffe. Der Ludi nimmt das Papierli und liest:

»Von Feldweibel Ludwig Bickhard von der Grenadierkompagnie Bramberger, Ien Schweizer-Regiments, vormaligem Direktor der Kriegsakademie zu Ittigen, dankend empfangen:

2 Speckseiten

2 Laffli

1½ Dotzen Würst

1 Faß Branntwein

4 Säcke Mehl

5 Mütt Waizen

1 Hafen Schmalz

Den Rest lasse ich ihm zum Andenken, mit dem Rat, ein andermal besser aufzupassen, wenn er den Marder spielen will.

Sanscadenette

Major und Bataillonschef im kgl. bair.

3. Infanterie-Regiment.

Es dümmers Gsicht als i däm Ougeblick het der Ludi i sym ganze Läbe no nid gmacht. Nam erschte Schtuune schpringt er um ds Hus ume, für ga z'luege, wo di Baiere hi syge; aber es isch niene kei Schpur meh z'etdecke gsi. Uf em Heiwäg het er so mängisch der Chopf gschüttlet, daß syni Grenadier gmeint hei, ihrem Fäldweibel heig im Hirni öppis la ga. Nid weniger het sech der Houpme Brambärger g'wunderet ob däm Zedel, wo der Ludi vo Schtund a im Fuetter vo syr Bäremütze versorget het. Me het Erloubnis gheusche, z'morndrisch wieder i di glychi Gäged ga z'reguiriere, und het se-n-übercho. Me het de Baiere wieder öppis abgjagt, ohni öppis z'merke vom Major Sanscadenette. Aber d'Baiere hei du d'Schwyzer verfolget und bi där Glägeheit ihres Brüggli etdeckt. Uf der dritte Requisition hei sech der Houpme Brambärger und sy Fäldweibel vorgnoh, si welle de no über dä Burehof use, wo der Ludi ds erschtemal gsi isch. Der Ludi isch als Füehrer vorus über ds Brüggli trabet. Aber, wo-n-er mitts druffe-n-isch, git's e Chrach und der Ludi flügt mit zweene Soldate bis über d'Ohre-n-i Sumpfbach yne. Chuum schtreckt er underem Glächter vo der übrige Mannschaft und vom Houpme sy Chopf wieder füre, so tönt us em Wald e bekannti Schtimm: »Wie het's es Chüschtli, Ludi?« Der Houpme Brambärger gseht im glyche-n-Ougeblick änet dem Bach der Fritz Lombach zwüsche de Böume vo eim Bei uf ds andere hopse-n-und sech chrümme vor lache. Är sälber het nüt gschyders fürebracht als: »Jitz säge-n-i hingäge-n-o nüt meh.« Dem Ludi syni Unglücksg'fährte sy scho lang usegraagget gsi, wo der Ludi geng no mitt's im Bach schteit und schpeut und Schlamm und Wasser us Gsicht und Haare schtrycht und mit byssige-n-Ouge-n-i Wald use glotzet.

»Chum doch use!« rüeft ihm der Lombach zue, und schtreckt ihm es Gwehr use, für ihm z'hälfe. Wo si ne-n-ändlech dusse hei, isch er e so übernoh gsi, daß er gar keini Wort gfunde het. Er het nid gwüßt, öb er dem Major Lombach söll di militärische-n-Ehre-n-erwyse, oder öb er ihm söll ume Hals falle, bis ihm der Lombach vorgryft und ne mit samt allem Schlamm und Dräck umarmet und a sech drückt und seit: »Aber Ludi, kennsch mi eigetlech nümme? Salut, Vikari vo Bollige!« Baiere-n-und Schwyzer sy dasume gschtande mit offene Müüler und hei allerwälts nüt begriffe. Me het du es neu's Brüggli härgschtellt, damit der Houpme Brambärger o übere chönni. Und du hei di drei Fründe-n-es Wiederfinde gfyret, wie-n-es sälte-n-eis git. Sobald alli Soldate-n-uf der glyche Syte vom Bach gsi sy, hei si se la ablige-n-und sy z'säme-n-a-n-es guet's Plätzli sech ga i ds Miesch schtrecke. D'Fäldfläsche het cirkuliert uf ds Wohl vo der alte Fründschaft und allem Liebe-n-und Heimelige z'Bärn.

»Gäll, dir ha-n-i der Proviant erläse,« zäpflet der Lombach.

»Wenn i gwüßt hätti, daß du's bisch,« seit der Ludi, »so hätt i mi de nid so la usplündere.«

Mit »obrigkeitlecher Genähmigung« het der Fäldweibel sy Montur abzoge-n-und sech mit unbeschryblechem Wohlsy am sunnige Waldsoum la usdunschte.

»Sit wenn syt Dir da?« fragt der Houpme Brambärger.

»Erschtes,« antwortet der Major Lombach, »sy mer scho sit sibe Jahre duzis, ha-n-i g'meint, oder nid? Z'Polotzk bi-n-i ungfähr so lang wie dir Beide. Major bi-n-i sit vierzäh Tage.«

»Und dy Frou?« platzet der Ludi jitz use.

»My Frou? – Sit wenn ha-n-i e Frou?«

»Ja, syt der de geng no verschproche?«

»I bi nie verschproche gsi.«

»Das isch jitz aber vom Mehbessere,« meint der Ludi mit Etrüschtung, »was hesch is de ga Paris gschribe?«

»I well se ga heusche,« ha-n-ig ech gschribe-n-und nüt anders. Aber es isch halt du ganz anders usecho.«

Natürlech sy du di beide Fründe-n-uf e Lombach los g'schtürmt und hei welle wüsse, was gange syg. Z'erscht het er sech g'wehrt und nüt welle säge. Me het ihm agseh, daß ihm di Frage-n-e chly d'Schtimmung verderbe. Nadäm er e zytlang, uf em Rügge-n-usgschtreckt, i d'Böum ufe gluegt het, sitzt er undereinisch uf und seit: »Ja nu, eigetlech wüsse mer ja kei Tag, öb mir is z'morndrisch ume gseh, und schade cha's am Änd nüt, wenn dä, wo einisch wieder ga Bärn chunt, weiß, was gange-n-isch. I für mi rächne nit druuf, wieder hei z'cho. – He nu, i bi also würklech verliebt gsi i ds Blanche, und i ha's welle. Es het mi zwar schwär g'choschtet, ändlech dra z'gloube. Aber das Töchterli het mi duuret, und i ha gseh, daß doch meh hinder ihm schteckt, als i sünsch g'meint ha. Dem Alte ha-n-is zwar nid gönnt, aber, wie gseit, si het mi duuret.

»Bisch de dyr Sach so sicher gsi?« erloubt sech der Ludi z'frage, obschon er der Lombach z'guet g'kennt het, für nid z'wüsse, was er wärd antworte. Aber ds Güegi het ne gschtoche, ne z'provoziere.

»E bhüetis,« meint der Major, »wie mängisch het si na mer g'anglet! – Item, i ha my Rächnung g'macht gha, ha mi und ds Roß useputzt, daß es e Gattig gha het und bi gritte. Wo-n-i gäge ds Wittigkose-n-use chume – wüsset der, dert under de-n-Eiche – und wyters a nüt dänke, da schteit undereinisch d'Frou Landorfer vor mer im Wäg. I weiß no jitz nid, was si het welle. Aber gsi isch si halt wieder! – Herrgott, lueget, – hätt se-n-am liebschte zue mer uf ds Roß grisse-n-und wär mit ere-n-uf und dervo. Es isch mer gsi, wie wenn mer Öpper es füürigs Schytt tät i d'Bruscht ynebohre. I weiß nid, was i nere gseit ha, i bi komplet verhürschet gsi. Dänkt ha-n-i gloub nüt. I ha nume-n-es Gfüehl gha, wo mi zwunge het, dem Goul d'Schporre-n-yne z'drücke. Wie bsässe bi-n-i dür ds Zollgäßli us gschprängt, ohni z'luege, wohi. Dermit isch d'Sach us gsi. Was ha-n-i z'Bärn no welle? I wär myr Läbtig e-n-unglückleche Möntsch gsi, zwüsche dene Zwo inne. Zu euch ha-n-i nid welle. I ha mer anno achtenünzgi gschwore gha, i gang nid zu de Franzose. Und jitz ha-n-i doch zue ne müesse. Was wott me i nere Zyt, wo si um Schtaate-n-und Fürschtetümer handle, wie um nes Heimetli? – So, jitz wüsset der, wie's gange-n-isch, und jitz redet mer nüt meh dervo. I wott nüt meh ghöre vo der ganze Gschicht.«

Allne wytere Frage-n-isch der Major Lombach usgwiche. Er het vo der erschte Schlacht bi Polotzk afah brichte, wo-n-er sech d'Majors-Epaulettes verdienet het. Und di Andere hei ne wyters o nümme plaget, will si gmerkt hei, daß es ihm mit syr Liebesgschicht gar nid um ds Gschpasse gsi isch.

»Und de du, Ludi,« fragt er du no, bevor si wieder usenandere gange sy, »wie gfallt's der? Chas der's jitz nid besser als d'Theologie, he?«

»Chönne tät's mer's scho, a däm fählt's nid.«

»Ja, was isch der de nid rächt?«

»O,« macht der Ludi, zieht d'Achsle-n-ufe-n-und chehrt sech um, für i d'Uniform z'schlüüfe.

»La gschoue! Füre mit! I wott wüsse, was der fählt,« seit der Major und nimmt der Ludi fescht bi'm Arm.

»Du chansch mer glych nid hälfe.«

»Das fragt sech de no.«

»Nei. Was Eine sech sälber ybrochet het, mueß er halt o usässe. Da hilft e kei Protäktion und nüt.«

Der Lombach schüttlet der Chopf und luegt mit gwundrige Blicke der Houpme Brambärger a. Aber dä zieht o d'Achsle-n-ufe-n-und schüttlet der Chopf, währed der Ludi troschtlos i d'Waldblütti useschtieret.

»Feldwebel Bickhard!« kommandiert jitz der Major z'Gschpassem, »will er wohl rapportieren, wo ihn der Schuh drückt, oder ich schmeiß ihn in Arrest.«

Der Ludi lachet so chly gallig, list sy Bäremütze-n-uf und wott sech umdräje für z'gah. Da het ne der Lombach zrück und seit: »Allons, Ludi. Sy mer der nümme guet gnue, daß de-n-is dy Chummer nid wottsch avertroue. La gseh, rück use! Lue, du weisch nid, öb mer no einisch z'säme chöme. I förchte geng . . . . . afin, nei i förchte nüt. Es wär mer ja no so rächt. – Was meinsch de, was de der ybrochet heigisch?«

»I bi halt untreu worde. I bi eifach nid, wo-n-i sött.«

»Himmeld . . . . .« fahrt der Lombach uf, »hör mer uf mit . . . . .«

»Du channsch lang donnere. Das fluechisch mer nid ewäg. Lue, das wär erscht rächt zum Verrücktwärde. I gseh geng my Muetter vor mer und der Pfarrer Müsli.«

»So? – dä isch eigetlech o d'Schuld, warum i hie bi, weisch. I ha, weiß Gott, nid mängs Paar Schueh düregmacht i di großi Chilche; aber natürlech ha-n-ig ihm grad denn müesse-n-i d'Predig loufe, wo-n-er vom Hürate gha het. Was het er neue da gha, so-n-e Schpruch: »Wer eines Andern Weib ansiehet, der hat mit ihr . . .«

»Ihrer zu begehren,« verbesseret der Ludi, »der hat mit ihr die Ehe gebrochen.«

»Ja präzis.«

»He nu, dä het er emel nid erfunde, dä schteit i der Bibel.«

»I weiß scho. Äbe drum. Da bsinnt sech de Eine, göb daß er hüratet.«

»He ja, natürlech. Aber das isch no kei Grund zum Ryßus näh.«

Der Major het sech uf d'Läfzge bisse, und der Brambärger het ds Lache verha.

»Ja nu,« seit ändlech der Lombach, »jitz hei mer wieder einisch Chindelehr gha. Wär hätti das hie gsuecht? – Aber jitz mueß i gah. Läbet wohl.«

Di drei hei sech härzlech bhüetet und sy zu ihrne Soldate gange. Im Abryte het der Major no einisch der Finger uf und rüeft de Schwyzer zue: »Jitz reschpäktieret mer de aber d'Gränze vo enem rayon.«

»Nei, nei, Herr Major,« hei si-n-ihm g'antwortet, »mer luege de z'erscht, öb der d'Trämle düregsaget heit.«

Kei russischi Chugle hätti der Lombach epfindlecher chönne träffe-n-als der Vorwurf, wo der Ludi sich sälber gmacht het. Aber wie vo je här het er nid gwüßt sech dermit abzfinde. Sy Fähler wieder guet z'mache, het ihm ganz unmüglech gschine. Er het sech nie gärn über Rächt oder Unrächt vo sym Tue und Trybe Rächeschaft gä; aber plaget het's ne halt einewäg, und drum wär's ihm am liebschte gsi, der Chrieg hätt ihm uf irged e-n-Art drus und dänne ghulfe. Jedefalls het er nid na'm Recäpt, daß wyt vom Gschütz alli Soldate git, gläbt. Aber es het ihm nüt g'nützt. No lang hei si z'Polotzk müesse-n-umenandere marschiere-n-und fouragiere, ohni z'grächtem wieder a Find ane z'cho. Und währed där längwylige Zyt isch du der Lombach mängisch es eigetümlechs Gfüehl vo Einsamkeit acho. Er hätti du Öpper g'manglet, wo-n-ihm e chly hätti ghulfe dänke. Je länger descht meh het er Längizyti na'm Ludi Bickhard übercho, ohni daß er sech zuegschtande hätti, wettigi, wichtigi Rolle der verfählt Vikari i sym Läbe müessi schpile. Zwöi-, drümal het er ne welle ga sueche, für mit ihm z'brichte, und jedesmal het er e so ta, wie wenn er nume gieng, für dem Ludi e Gfalle z'thue. »Kenne da einen armen Teufel, der bei meinen Landsleuten dient, muß mal nach ihm sehen,« het er öppe syne Regimäntskamerade gseit. Aber der Lombach het ne nid sölle finde. S'isch grad gsi, wie wenn ihm Öpper dä Fründ verschteckti, damit er sech sälber mit syne Skruple müeß abfinde.

Der Ludi sälber isch ganz i der glyche Verfassung gsi, nume mit dem Underschid, daß är vo Natur meh nachedänkt und lieber Anderi us em Schpil gla het. Der Lombach het ne mängisch gnue la merke, daß er weder Sinn, no Verschtand gha het für syni Sorge. Überhoupt isch er zwüsche däm ruuche Soldatevolk geng meh zur troschtlose-n-Überzügung cho, daß ne ja doch i der ganze Gottswält Niemer begryfi und verschtandi. Albe-n-einisch het er sech de ne Ruusch atrunke, für nachhär descht tiefer i sys Eländ yne z'cho. Hätt ihm nid sy liebe chlyne Houpme-n-albeneinisch bi Nacht und Näbel i ds Gwüsse g'redt und gseit: »Hör mir z'lieb uf, i cha di sünsch gwüß, gwüß nümme bhalte,« so wär's no ganz hinde-n-abe gange mit ihm. Wäge syne böse Lüün hei d'Soldate nume Freud gha, wenn ihm öppis lätz gange-n-isch. Nume der Hans Gnägi het öppe no chly Härz gha für ihn.

Einisch het ds Regimänt bi schröcklechem Wätter drei oder vier Tag lang müesse-n-umenandere marschiere. Me het i de Wälder bivouakiert, het schier nüt z'ässe gha und d'Soldate hei das Umenandere-rütsche-n-im Dräck geng meh verwünscht. Der Ludi het ds sältmal d'Fahne gha z'trage-n-und isch emel o i so mene troschtlose Momänt i der Front gschtande-n-und het glost, wie d'Soldate vo der Fahnewacht sich mit schlächte Witze tröschtet hei. Är sälber het gschwige. Nid emal glachet het er, wenn öppe-n-e »Guete« gfloge-n-isch. Wo-n-er du gar no ghört, wie-n-ihm Eine zurüeft: »Bätt doch Pfaarer! du söttisch ds Wättermache verschtah,« da isch's ihm e so bitter über ds Härz cho, daß er syni nasse-n-Ouge-n-im Fahnetuech het müesse verschtecke.

Ändlech, ändlech, am Namittag vom sibezächete-n-Oktober hei si im Lager vo de Schwyzer Generalmarsch gschlage.

Me het am Trybe vo de höchere-n-Offizier gmerkt, daß öppis anders los isch. Mit großer Hascht het me Munition verteilt, und chuum isch Alles rächt bi-n-enandere gsi, het ds erscht Bataillon underem Kommando vom Houpme Gilly vo Luzärn im Gschwindschritt müesse-n-abrücke. Öpper het ghört, daß der Brigadegeneral dem Houpme Gilly gseit het, si müesse bi Rostna di französische Vorposchte ga use houe. Uf däm Marsch isch nüt gredt worde. Scho het e Jede müesse luege, daß er gnue Schnuuf bhaltet, und de het me gschmöckt, daß es Ärnscht gilt, bsunders, wo me's du na nere Schtund afange het ghört chlepfe. I nere Schtraßegable-n-isch e Kupälle gschtande-n-i mene Totehof. A däm Totehof isch me-n-im Loufschritt vorby, het deployiert, und undereinisch sy linggs und rächts Soldate-n-i ds Gras gfalle. Ds Bataillon isch i ds Füür grate, me het nid gwüßt wie. Si sy wieder einisch so a mene-n-uheimelige Wald gägenüber gschtande, wo me gar nid gwüßt het, was drin isch. No kei Halbschtund isch me da gsi, so chrache d'Rottefüür i wytem Boge z'ringsetum us däm Wald. Es het scho chly afah nachte, so daß me vo jedem Schutz ds Füür gseh het. S'isch grad gsi, wie wenn der ganz Waldsoum brönnti und schprätzleti. E dicke Pulverdampf isch dahär cho z'schlyche, und ei Salve-n-über di anderi het üsne rote Soldate-n-über d'Chöpf pfiffe. I däm fürchterleche Lärme-n-und Rouch inne het me gar nid begriffe, wo düre sech d'Sach eigetlech zieht. Undereinisch chunt ds Kommando zum Rückzug mit Richtung uf di Kapälle. D'Offizier hei sech d'Häls usgschroue: »G'ordnet marschiere! nume g'ordnet! Arm an Arm!« Es isch es verdammt uheimeligs Gfüehl gsi, dem Find im Ougeblick müesse der Rügge z'chehre, wo-n-er juscht mit aller Macht us em Wald füre broche-n-isch. Daß si ganz allei und vo aller Hülf abgschnitte gsi sy, hei di schwyzerische Soldate dä Ougeblick no nid gwüßt. Mit Müj het me sech ebha, Loufschritt az'schla. Es isch no ringer gange, eint und anderi Abteilung z'schtelle-n-und dem Find no ne Salve-n-i ds Gsicht z'brönne. Wie uf ne rettendi Insel hei si sech du i dä chly Friedhof yne gschtürzt. Me isch über d'Greber gschtolperet und het sech i chrisdicker Füürlinie hinder d'Umfassungsmuure gschtellt. Ds letscht Aberot het juscht no i de Schybe vo der Kapälle glänzt, wo me sech i däm Todesgarte-n-ygnischtet het.

E-n-Ougeblick het d'Verfolgung nahgla, will d'Russe-n-im Pulverdampf e chly d'Richtung verlore gha hei. Aber chuum hei si d'Bäremütze hinder der Chilchhofmuure gseh, so het Salve-n-um Salve g'chrachet, und mit jämmerlichem Chlingele sy di guldige Fänschterschybe vo der Kapälle-n-erlösche. Jitz ersch het me du gseh, daß me völlig umzinglet isch und daß es nume no gulte het, sy Hut müglechscht tüür z'verchoufe. Wenn es jedes Gebätt als es Röuchli sichtbar würdi, so wär i däm Ougeblick der Friedhof vo Rostna ei einzigi Rouchsüüle gsi; denn e Jede het dänkt, jitz syg's us. Der Chilchhof isch aber ohni däm i Churzem e-n-einzigi Rouchwulke gsi, e Höll uf Ärde. Ds Chrache, Chlepfe, Brüele, Schtöhne het Allne völlig d'Bsinnnug gnoh, und was Alles i däm Rouch umenandere gfloge-n-isch: Chugle, abgschprängti Schteine, Escht, Monturschtück und allergattig bluetigi Fätze. Aber na wenige Minute scho het sech der Rouch verzoge. Me het afah erchenne, wär am Bode ligt und wär no schteit. Me het de Schtärbende, schtatt se chönne z'tröschte-n-und ne-n-ihri letschte Grüeß und Wünsch abz'näh, nume d'Patrontäsche-n-und d'Seck na Munition erläse. Nume no vereinzelt sy d'Schüß gfalle, währed ds Suuse-n-und Pfyfe vo de findleche Gschoß um nüt abgä het. Hätti nid di zuenähmendi Fyschteri nacheghulfe, so wär Niemer meh gschtande. Jitz ghört me dem Houpme Gilly sy Schtimm: »Manne, händ er kei Patrone meh?«

Es isch kei Antwort cho.

»So müend mer se vo Hand näh. Wenn ich zum Angriff blose lo, su schpringid all mitenand über d'Muure. Aber blybid binand! Nu der Schtroß noh, wo mer här cho sind.«

Es isch e fürchterleche-n-Ougeblick gsi, bsunders für die, wo verwundet zwüsche de Greber gläge sy. Jede het no ds Usserschte probiert, für nid müesse z'rück z'blybe.

Der Trumpeter setzt a und blaset der Regimäntsrefrain: »Bhüet di Gott, fry Alpeland . . . . .« Wyter isch er nid cho. Z'sämebroche-n-isch er und het sys Bluet über ne Grabschtei la loufe.

Aber me het ne scho verschtande. Im Nu isch Alles über d'Muure gsi. Frylech, Mänge-n-isch grad druffe blybe lige-n-oder mit mene Schrei z'Bode gfalle. Alli Andere sy a mene Huufe, wie-n-e Heerd wüetigi Schtiere, mit fürchterlechem G'schrei uf di nächschti findlechi Abteilnng los – es sy Finländer gsi – und hei mit de-n-umgchehrte Gwehr um sech ghoue, daß d'Chölbe z'dotzetewys umenandere gfloge sy.

Es het Luft gäh, und, was no het chönne loufe vo de Schwyzer, isch im Loufschritt gäge Polotzk zue. Eini vo de letschte Chugle, wo ne d'Finländer nache gschickt hei, het der Houpme Gilly troffe. Er isch uf de-n-Achsle vo syne treue Soldate gschtorbe, währed si ne-n-i ds Lager treit hei.

Chuum sy d'Finländer underem Aprall vo de Schwyzer ufenandere gschtobe gsi, so merkt der Ludi Bickhard, daß sy Houpme nid umewäg isch.

»Wo isch üse Houpme?« fragt er i allem wyterschpringe. Aber es het ihm Niemer Bscheid gä. »Wo isch der Houpme Brambärger? – Redet doch! – Het ne Niemer gseh?« – Ohni z'antworte-n-oder o nume hindere z'luege, sy si vor ihm här trabet. Erscht na vielem Frage seit Eine: »I ha ne z'letscht no im Chilchhof gseh, i weiß nid, öb er mit use cho isch.«

»De gange-n-i ne ga sueche. Wär chunt mit?«

Ohni Lut z'gä, isch alles wyter marschiert. Der Ludi isch blybe schtah und het bald nume no ds Chlefele vo der Colonne-n-us der Fyschteri use ghört. Seelenallei isch er da gschtande. Der Gedanke, daß sy liebe Brambärger uf däm Chilchhof chönnti zrückblibe sy, het ne schier i d'Verzwyflung tribe. »Aber jitz mueß es sy,« het er sech gseit, »das la-n-i hingäge nid uf mi cho.«

Ohni sech wyter z'bsinne, isch der Ludi zrück gloffe, de Charrgleus vo der Schtraß na. Wo-n-er öppe füfhundert Schritt gange gsi isch, het er bald da, bald dert ghöre schtöhne-n-us der Fyschteri use. Er het nid rächt gwüßt, wo-n-er eigetlech isch. Bi jedem Ton, wo-n-er ghört het, isch's ihm chalt übere Lyb gloffe. »Isch das ne-n-ächt?« het er sech gfragt. Aber us Angscht vor em Find het er's nid gwagt z'rüefe. Meh als einisch isch er über ne Tote gschtolperet. Plötzlech gseht er es eigetümlechs Schtärnli vor sech, wo sech mit dem Nachtluft het gschine z'bewege. Er isch erschrocke drob. Aber im nächschte-n-Ougeblick chunt im z'Sinn, was es isch, nämlech ds ewig Liecht, wo dür di verschmätterete Fänschter vo der Kapälle glüüchtet het. Jitz erchennt er o d'Chilchhofmuure-n-und weiß bald, wo ihri Kompagnie gschtande-n-isch. Er schlycht der Muure na, taschtet sech über di Gfallene-n-und rüeft hübscheli: »Houpme Brambärger! Houpme Brambärger!« Kei Antwort.

Jitz chlätteret er uf d'Muure-n-und rüeft wyter. Ändlech ghört er grad under sech, am Fueß vo der Muure, verworreni, französischi Wort.

»Brambärger, bisch du's?«

»E! – Was isch?«

»Bisch du da, Albär?

»Wo bi-n-i?« – »Wär isch da?«

»I, der Ludi. Der Fäldweibel.«

E-n-unverschtändleche Ton het g'antwortet. Der Ludi schpringt abe-n-und fallt uf möntschlechi Lyber. Er erchennt e Gschtalt, wo a der Muure sitzt und schnaagget zueche: »Bisch du da, Albär?« Es dumpfs Jammere-n-antwortet. Andlech verschteit er: »Oh comme j'ai soif!« Jitz het er d'Schtimm umegchennt. Das mueß ne sy. Aber er het sech nid chönne verschtändlech mache. Ne furtschleipfe-n-isch i der Fyschteri nid wohl müglech gsi. Und so het der Ludi bschlosse, bi sym Houpme z'blybe, bis es e chly tagi. Er het sech näbe-n-ihn a d'Muure gsetzt und het ne-n-uf d'Schooß zoge. Wo's ihm wohl chalt worde-n-isch, het er a mene Tote der Kaput ab em Habersack gschnallet und sy Fründ zuedeckt. Es isch e-n-etsetzlechi Nacht gsi, so under de Tote mit mene villicht schtärbende Fründ i de-n-Arme. Er het sech gränzelos afah förchte. Alli Bott isch's ihm gsi, wie wenn Eine vo dene Tote d'Händ na-n-ihm usschtreckti, für ne mit i ne schwarze-n-Abgrund abe z'zieh. I der Höll chönnt's nid gruusiger sy, het's ne dunkt. Und wie läng, wie läng isch ihm di Nacht vorcho! Wie dütlech und uheimelig isch sy Vergangeheit a-n-ihm düregange. Ds Gwüsse het ne g'marteret, bis er ändlech us sym gschpänschterhafte Nachtlager zum glitzerige Schtärnehimmel ufgluegt und ufgschroue het: »Vatter im Himmel, wenn du bisch und läbsch, so verzieh mer my Sünd. Häb Geduld und Erbarme mit is. Füehr is use-n-und hilf mer wieder guet mache.« Isch er z'erscht ob syr eigete Schtimm schier erschrocke, so het's ihm uf dä Notschrei abe gwohlet. Er het ds Gfüehl übercho, er heig es Rettungsseil ergriffe. Aber di Nacht het der Ludi um mängs Jahr elter gmacht.

Na viele qualvolle Schtunde-n-isch d'Kapällemuure chly häller worde. Grabchrütz und Grabschteine hei sech dervor afah abzeichne, und ändlech het me-n-o am Bode chly chönne-n-underscheide, was dasume gläge-n-isch. Grad vor der Kapälle-n-isch der Trumpeter gläge. I allne mügleche Positione sy di Tote-n-uf und zwüsche de Greber zum Vorschyn cho, teilwys mit verzerrte Gsichter, so daß es dem Ludi nume no gruusiger vorcho isch. Er het's nümme chönne-n-ushalte-n-i däm Moderloch und het der Houpme-n-ufgrüttlet. Es isch nid so liecht gange, ne zue sech z'bringe. Aber ändlech het er doch d'Ouge-n-ufgschlage-n-und der Ludi groß agluegt, mit etsetzlechem Schräcke-n-uf em Gsicht.

»Häb nid Angscht,« seit ihm der Ludi, »i bi's ja, der Ludi. – Wo fählt's der eigetlech?«

Ohni es Wort füre z'bringe, reckt der Houpme mit der Haud usicher a Chopf ufe, wie wenn er öppis wett abwüsche.

Der Ludi het ihm am Chopf ume taschtet und gmerkt, daß ds Haar hindenabe naß isch vo Bluet. Er het's ufgä, ne zum Verschtand z'bringe, sondere het ne-n-a d'Muure gschtellt und ne-n-uf syni breite-n-Achsle glade, grad wie dennzumal i der Bolliger-Allee. Über Greber und Lyche wäg isch er dem Tor zue und mit syr liebe Lascht düre chalte Morgenäbel der Schtraß na uf Polotzk zue gloffe. Halb tot isch er im Lager acho. Es isch scho Alles wieder marschfertig gsi, und währed si der Houpme Brambärger i ds Lazaret treit hei, isch di zwöiti, furchtbari Schlacht bi Polotzk dür di russische Kanone-n-ygleitet worde.

Mit der unglückleche Schlacht, wo d'Schwyzer dür ihri Kampfluscht dem Marschall Gouviou St-Cyr e Schtrich dür d'Rächnung gmacht und doch sy Armee vor der völlige Niederlag grettet hei, het erscht ihri eigetlechi Heldeloufbahn agfange.

Währed si i der Nacht druuf di brönnendi Schtadt Polotzk verteidiget hei, bis d'Loufgrebe mit russische Lychname bis obe-n-usgfüllt gsi sy, isch ds bairische Korps zrückmarschiert gäge Wilna. D'Schwyzerdivision hingäge het mit dem zwöite-n-Armeekorps gäge d'Beresina müesse marschiere, für dert di großi Armee uf ihrem Rückzug vo Moskau ufz'näh.

Der Houpme Brambärger isch scho währed der Schlacht mit dem Lazarett uf Wilna abgschobe worde. Dert het ne der Lombach erscht na mehrere Wuche-n-etdeckt und ne zue sech i ds Quartier gnoh.

Underdesse het sech der Winter mit grusamer Chelti ygschtellt und nameloses Eländ über di ganzi Armee bracht.

I der erschte Hälfti Chrischtmonet ghöre di beide Bärner einisch, wo si z'Wilna i ihrem Quartier zum Fänschter us luege, trummle. Me het vernoh gha, daß d'Nachhuet vo der große-n-Armee im Azug sygi. Wär di byßigi Chelti nid z'hert gschoche het, isch uf d'Gaß ga luege, öb me keini Bekannte gseji, so o der Lombach. Wo d'Schwyzer cho sy – vo der ganze Division no es Trüppeli vo chuum drühundert Ma – het der Lombach se gmuschteret, so guet es müglech gsi isch. Aber, wär het di Lüt sölle-n-ume kenne. Di ygfallene Gsichter, nid viel anders als Toteschädle, mit abgfrorene Nase, schtruppige Bärte, länge Haare, alles ygwigglet i allergattig z'sämegläseni Hudle. Nid emal a der Figur het me se chönne-n-erchenne. Si sy so abgmageret gsi, daß si gar nüt meh vorgschtellt hei. Alli Bott isch uf em Marsch Eine-n-i Schnee gfalle. Me het nid umegluegt. Wär z'Bode cho isch, isch vergässe-n-und verlore gsi.

So het der Lombach vergäbe gsuecht. Aber z'hinderscht a der Colonne löst sech e so ne Jammergschtalt ab, plampet uf ne zue und grinset ne-n-a us mene völlig verunschtaltete Gsicht.

»E du barmhärzige Himmel! – Bisch du's, Ludi?« fragt der Lombach.

Di Jammerfigur nickt mit dem Chopf.

»Chum zue mer, chum,« seit der Lombach, und zerrt ne i sys Quartier. Wo der Ludi da sy Houpme-n-ume findt, het er vor Freud afah hüüle-n-und zittere. Si hei ne-n-us syne Hudle losgwigglet, ne-n-abzoge, ihm mit Schnee di halb erfrorene Glieder abgribe-n-und ne-n-i-n-es Bett gleit. Der Ludi isch lang nid im Schtand gsi, öppis z'säge. Erscht es paar Schtund schpäter het er Wort füre bracht für z'danke-n-und z'erzelle; aber me het ne di längschti Zyt nid chönne verschtah. Ob sym merkwürdige Gschtaggel, sy si afange-n-uf d'Idee verfalle, der Ludi syg ganz ume Verschtand cho. Erscht i der Nacht het sech dä unglücklech Möntsch z'grächtem chönne verschtändlech mache.

»Mir isch's übel gange,« het er gseit, »eh myn Gott im Himmel, was hei mir usgschtande! Sit dreine Wuche ha-n-i kei Bitz Brot meh gseh. Mer hei müesse Miesch und Boumrinde frässe. Es nimmt mi nume wunder, wie mer dahäre cho sy.«

Da d'Armee und di einzelne Corps völlig ufglöst gsi sy und kei Möntsch meh kontrolliert het, wo d'Lüt blybe, sondere Jede gluegt het, wie-n-er sech dürebringi, hei si du usgmacht, si welle vo jitz a z'säme ga. Der Lombach het für Proviant gsorget und het dem Ludi Chleider und Schueh chönne verschaffe. Gärn hätte si no-n-es paar Tag hie gleuet. Aber nid lang na de letschte Nachzügler vo der große-n-Armee het der Kosakeschräcke d'Schtadt überfalle, und Alles, was chönne het, isch uf und dervo. Di drei Fründe sy sälbander mit Lombachs Roß gange-n-und hei Chehri um gmacht, für z'ryte.

Ds Eländ isch über alli Begriffe gange. Es isch nid z'beschrybe, was si a Chelti, Hunger und Schmärze hei müesse lyde. Z'schaarewys sy d'Lüt umcho.

Der Ludi het sech einisch nid chönne-n-ebha, zu mene Wachtfüür ga zueche z'schtah, und das het ihm syni Finger gchoschtet. Si sy-n-ihm druuf abe-n-erfrore. Und usser däm isch er so übel zwäg gsi, daß er bald chuum meh d'Chraft gha het z'loufe. Vo Tag zu Tag het's ihm böset, und ei Morge, wo si ne-n-us mene Schtall vo nere verlassene Schüüre hei welle fürezieh, für ne-n-uf ds Roß z'setze, het der Ludi gseit, si sölle ne la lige-n-und gah, mit ihm syg's us.

»Da kennsch du-n-is schlächt, wenn du meinsch, mer laje di im Schtich,« seit der Lombach, halb erbost. Er isch um d'Hütte-n-ume gschtriche, für z'luege, öb d'Kosake nid umewäg syge. Es isch e troschtlose Tag gsi. Der Näbel isch i de düre, bäseförmige Chrone vo de Birkewälder bhanget, und i ändlosem, verzatteretem Zug sy di verlumpete Gschtalte-n-im höche Schnee vorby gschtriche. Wahri Chnochegschtell vo Roß mit abgfrässene Schtile hei müehsälig Wäge, Schlitte-n-und Kanone dahärgschleipft, und der Schnee het under de Reder ggyret i der furchtbare Chelti.

Der Major het sys Roß wieder i Schtall yne zoge-n-und alli drei hei sech hert anenandere gleit. Lang hei si schtumpfsinnig dür ds lääre Schparrewärk i Näbel usegluegt – ds Schtrou vom Dach isch längschtes abegrisse-n-und de Roß verfuetteret gsi. Ändlech seit der Ludi zum Lombach: »Gäll i ha doch rächt gha?« Der Lombach het gschpürt, was sy Gfährte gmeint het und het e kei Antwort gfunde.

»Lue,« fahrt der Bickhard wyter, »i ha jitz abbüeßt. Will's Gott! – I ha's schwär büeßt, daß i mi nid gmeischteret ha. – Aber du bisch no nid düre. Und du channsch no guet mache. Gäll, du dänksch de a mi. Mi bruucht Niemer meh i der Wält. Aber uf di wartet no Öpper. – O du glückleche Möntsch! Du channsch no guet mache.«

»Wohl, Ludi, di bruucht o no Öpper.«

»I wüßt nid wär? – . . . . . D'Muetter . . . . . . o myn Gott . . . . . my Muetter . . . . . my armi Muetter.« Großi Träne sy us de hohle, vergeischterete-n-Ouge vom Ludi füre broche-n-und uf syne-n-abzehrte Backe gfrore. Es het ne gschüttlet vor Jammer.

»Dy Muetter isch ja sälig. Die weiß nüt vo Allem. – Aber i ha di no nötig, Ludi, ig. I gschpüre's jitz. – Hätt' i di nid gha, so wär's no böser usecho.«

Druuf sy si wieder schtill blibe. Der Ludi het dür ds lääre, schmale Schtallfänschter i wyße Himmel use gschtieret. Vo wytem het me ds Gyre vo de Wagereder ghört und uf der Schtraß ds Chräschle vo de flüchtige Füeß im Schnee.

Da sühnet und schtöhnet der Ludi und syni Arme zucke z'säme.

»Loset,« seit er fieberig, »loset! Si lüte z'säme. – Loset, wie si chöme! Si louse-n-um d'Chilche-n-ume.«

»Was Chilche?« seit der Brambärger. »S'isch ja kei Chilche da.«

»He wohl – da – lue da! Der früsch gwyßget Turm. Das isch ja d'Bolligechilche. – Lat mi doch gah! Lueget, si warte. I mueß ga predige. Loset, wie si uf em Chilchhof umetrappe. – E was Lüt! Was söll i ne säge?«

Der Lombach und der Brambärger hei gmerkt, daß der Ludi ganz vo Sinne-n-isch, und hei sech verschmeijet agluegt, i der Erwartung, daß er bald der letscht Süüfzer tüj.

»Was söll i ne säge?« schtöhnet der Ludi wieder. »Wohl, jitz chunt's mer z'Sinn: Sei . . . . . sei . . . . . getreu . . . . . bis . . . . .«

Druuf het der Ludi d'Ouge zueta und het gschine z'schlafe.

Gäge-n-Abe-n-isch es dusse-n-o ganz schtill worde. Es sy fascht keini Flüchtige meh vorbycho, so daß di beide-n-Offizier sech gseit hei, jitz müesse si eifach furt, sünsch falle si ganz gwüß de Kosake no i d'Händ. No vor em Vernachte hei si der Ludi gweckt, ne-n-use gschleipft und uf ds Roß gsetzt, so guet es gange-n-isch.

Es het geng chehri-um Eine ds Roß gfüehrt und der Ander het der Ludi am Kaput gha, daß er nid aberütschi. Di erschti Zyt isch er no ganz schlampig gsi und het der Chopf la vorne-n-abehange. Aber nah-ti-nah isch er doch wieder zu Läbe cho. Z'morndrisch isch sogar wieder e heitere Schyn i syni Ouge cho, – er het schier, schier gar e chly glachet – wo-n-ihm der Lombach seit: »Bsinnsch-di no, wo mer zum erschtemal däwäg z'säme greiset sy, zwüsche Jegischtorf und Bäriswyl?«

Ds erschte, was der Ludi wieder het la verlute, isch gsi: »Wenn i jitz e so ne brave Bitz Burebrot hätti! Nache chönnte si de mira mit mer mache, was si wette.«

»I ha scho mängisch dänkt,« antwortet ihm der Brambärger mit Galgehumor, »wenn mer nume das hätte, was i ds sältmal bi dyr Muetter z'Bollige z'viel g'ässe ha, so chönnte mer alli drei e Wuche lang guet ha.«

Der Wunsch na mene Bitz Brot isch dem Ludi i der nächschte Schtadt i-n-Erfüllung gange, und wenn's o nid grad Burebrot isch gsi, so isch es doch emel o vo Mähl gmacht gsi und nid vo Ghüder. Er het sogar vo denn ewäg wieder welle loufe, will ne di Andere, und nid weniger ds Roß, duuret hei. »Du chönntisch jitz de dym »»Mustapha«« o »»sans-cadenette«« säge,« het er zum Lombach gseit. Di andere Roß hei-n-ihm bi mene Halt o d'Haar vom Schtil abgnagt gha. Für gschwinder furt z'cho, het me-n-aber doch der Ludi wieder gmacht z'ryte, obschon der Lombach verrisseni Schueh gha het und bös z'Fueß gsi isch.

Ei Tag chöme si a mene z'sämegchruttete Schtabswage vorby. Da sy e Huufe verfotzleti Soldate drum ume gschtande, und e-n-Offizier isch uf em Wage-n-obe gschtande-n-und het rouleaux vo Napoleönli usteilt. Wo der Lombach fragt, was das da gä söll, überchunt er zur Antwort grad e Hampfele dere rouleaux zuebängglet. Si welle das nid de Kosake-n-überla, het's gheiße. Der Lombach het du dem Ludi welle d'Seck fülle; aber dä het sech gwehrt dergäge. Uf mene-n-andere Bagagewage hei si aber e Sack Haber etdeckt. Der »Mustapha« het mit sym blutte Chnocheschtili gwädelet und e Tschaggo voll gschnouset, der Räschte het me mitgnoh. Währed der Füetterung hei der Brambärger und der Ludi de Soldate zuegluegt, wie si mit ihrem Guld dervo dechlet sy. Ei Voltigeur het se bsunders amüsiert. Dä het alli Seck voll packt, so daß er dervo gloffe-n-isch, wie wenn er i d'Hose gmacht hätti. Und de isch er de no halbers gschprunge, daß sy knickte Schtruß uf emTschaggo wie-n-e Glogge-Challe-n-umenandere plampet het. Jedefalls het er ob allem Schpringe ganzi Dörfer vo Luftschlösser bouet. Aber gäge-n-Abe sy si-n-ihm nache cho. Da isch er uf em Gsicht im Schnee gläge-n-und erfrore gsi. Jitz het du der Lombach gfunde, das wär doch o gar so dumm, wenn si dä mitsammt sym Gäld ließe lige. Da täte ne ja d'Russe no vergrabe, ohni öppis dervo z'merke. Är schlaj vor, si welle-n-ihm ds Gäld abnäh und für sich e-n-Invalidefonds drus mache. Villicht syge si de einisch no froh drüber, und sünsch chönne si's ja geng dem Fiskus wieder abliefere. Di beide-n-andere sy dergäge gsi. Aber der Lombach het nid lang glost, sondere dem Voltigeur d'Seck gläärt und dem Ludi syni gfüllt.

Es paar Tag schpäter het der Lombach nümme chönne loufe, und der Ludi het mit ihm tuuschet. Si sy no nid wyt gange gsi, so seit der Ludi: »Du chönntisch hingäge der Invalidefonds jitz näh. Das Züüg plampet mer i myne verhudlete Seck ume, und göb's lang geit, ha-n-i Alles verlore.«

»So gib«, seit der Lombach und packt der Schatz – es sy mehreri tuused Fränkli gsi – i syni Satteltäsche.

Aber am glyche Tag no isch der »Mustapha« underem Major Lombach z'sämebroche-n-und verändet. Dem Ludi sy erschti Bemerkung zu der Katastrophe-n-isch gsi: »Da isch jitz das donners Gäld d'Schuld dranne«. Der Lombach het d'Träne z'vorderscht gha, nid will er jitz uf syne böse Füeße het müesse loufe. Aber sys Roß het ne meh duuret als alli Möntsche. Si hei's übriges alli drei beduuret, vo wäge däm guete Tier hei si ihri Rettung gha z'verdanke.

Der Lombach het sech du wyter gschleppet, und für ne-n-uf z'chlepfe, het ihm der Brambärger vorgha, är syg d'Schuld am Unglück, will er so feiß syg wie-n-e-n-Ankehafe. I Wahrheit isch är o nümme viel anders gsi als Hut und Bei. Der Humor het aber geng bösers Schpil gha, vowäge di unerhörti Chelti het üsi Fründe zwunge, schträng z'marschiere, und derby het der Lombach mängisch lut uf gschroue vor Schmärze-n-a de Füeß. Es isch allerhöchschti Zyt gsi, daß si nach Kowno cho sy. Dert het me sech bösdings wieder e chly chönne zwägfuettere-n-und alege, bis daß es wieder gheiße het, d'Kosake chöme. Di halbi Zyt isch das nume blinde Lärme gsi, wo Flüchtigi verbreitet hei, für di Andere vom Proviant furt z'schüüche. Aber je necher me der dütsche Gränze cho isch, descht weniger het me's la druuf abcho, no im letschte Momänt gfange z'wärde. Me hätti schließlech lieber der grusamscht Tod erlitte, als under Knutehiebe-n-uf Archangelsk oder no wyter zrück müesse z'loufe.

Für emel nüt z'risquiere, hei der Brambärger und der Ludi ihre fueßchranke Kamerad i ne Schlitte ta, ne mit Schtrou und Chleider ypackt und sech sälber a »Mustaphas« Platz vorgschpannet.

Dem Lombach isch es schuderhaft zwider gsi, sech däwäg müesse la z'fergge. Er het aber kei Wahl gha und het sech wohl oder übel müesse dry schicke. Di beide Fründe hei ne nume-n-usglachet, wenn er ufbegährt het. Die Demüetigung syg ihm ganz gsund, er bruuchi sech nid yz'bilde, er müeß wieder einisch der Einzig sy, wo ganz uf eigete Füeße dem Verderbe-n-ertrunne sygi. »Überhoupt«, meint der Ludi ganz arglos mit mene Blick uf di usghungereti Jammergschtalt vom Lombach, »es isch schad, hei mer kei Schpiegel da; du hättisch Freud a der mit dyr Mähne-n-und däm schtrube Bart. Weisch, wäm de glychisch? Dem schtumme Fährme vo Rychebach«.

Ändlech sy si übere gfrorene Niemen zrückcho. Am änere-n-Ufer hei si e-n-Ougeblick verschnuufet und gluegt, wie im hälle Mondschyn di erbärmleche Trümmer vo der schtolzischte-n-und schönschte-n-Armee, die je bi-n-enandere gsi isch, us em fyschtere, uheimelige Land z'rück cho sy. Kei Musik, kei Trummle, keis Kommando, nüt meh het me ghört, nid emal meh ds Gyre vo Wagereder. Nüt meh als e schtumme Zug vo graue Gschpänschter isch über d'Schneeflächi dahärzoge. Wär jitz sy volli Pracht etfaltet het, das isch der Winter gsi. Er het vor de Wälteroberer, wo jitz um Broträschte bättlet hei, es wundervolls, wyßes Tapis mit Millione vo farberyche Diamante – byßigchalte Schneechrischtalle – usbreitet.

Aber vo jitz a isch es üsne dreine Fründe nah-ti-nah besser ergange. Als Schwyzer sy si im Prüßeland liechter dürecho als d'Franzose. Mänge barmhärzige Möntsch het ne-n-Obdach und Zehrung gä, will me se mit de-n-eigete Landslüte für Opfer vo Napoleons Muetwille-n-agluegt het, und ändlech hei si i Depots und Lazarete Zueflucht gfunde.