Text:Rudolf von Tavel/D’Haselmuus/Kapitel 4

IV.

Der Xandi Wagner het no geng nid rächt gwüßt, söll er sech freuen oder nid, wo-n-er du ändlech usgähnds Aprille wieder ga Bärn gfahren isch, für sy Reis zum Regimänt von Ernst az’trätte. Afange het er als ds ungfreutischte Gepäckstück ds Gfüehl mitgnoh, daß sy Vatter ne nume heigi la gah, «damit einisch das Gchähr ufhöri.» Hätti nid der Ruedi Effinger dem Papa Wagner zuegsetzt, es sygi di höchschti Zyt, daß dä Xandi z’ grächtem i d’ Kur gnoh wärdi, so wär’ gwüß no einisch nüt druus worde, vowägen es isch ne grüslech hert acho. Aber z’letscht und am Änd het sech der Xandi dermit tröschtet, daß er de doch e Bitz Wält z’ gseh überchömi und nachhär nümme geng müeß schwyge, wenn eine vo syne Jugedfründen umechömi und uf jedes Wörtli der Bscheid parat heigi: Was weisch doch du? — Und so nes Ideeli hets ihm o wohl ta, daß ihm di piquanti Frou de Chateauvieux vor allne Lüte d’ Ehr gönnt het, se z’ begleite.

Am abgmachte Tag isch vorem hindere «Falken» a der Judegaß di stattlechi Berline parat gstanden und allergattig Lüt drum ume, wo di wichtigi Frou hei welle cho bhüete. Es isch fascht gar gsi wie der sälb Tag z’ Märchlige, wo me di großi Baggleten en train ta het. Scho der Wage het ein mit syne rote Reder a d’ Chäsertzgutsche gmahnet, und bis a Hämi isch eigetlech alles binenandere gsi, was dennzumal het ghulfe Meringues stäche. «Ganz Chäsertz» isch ufem Trottoir gstande. D’ Märchliger und d’ Frou Therese Willading hei im Huusgang mit dem Adieusägen agfangen und der Maréchale füre Fall, daß si ga Paris chäm, d’ Grüeß vom Madeleine a Hämi ufgä. Äs sälber isch nid wichtig zu Wort cho. Uf der Gaß usse het der Mundi Dittliger mit andere junge Herren ufe große Momänt passet. Der Xandi, bereits i der roten Uniform vo sym Regimänt, het mit dem Gutschner Cofferen und Valises versorget. Derby het ds Meitli vo der Frou de Chateauvieux meh als nötig dry g’regäntet, und der Xandi het ufe Momänt blanget, wo me di deteschtabli Pärson chönni heischicke.

Ändlech isch ds letschte Wort gredt gsi. ’s het ein emel dunkt, es sötti niemer nüt meh wüsse z’ säge. D’ Maréchale-n-isch afangen yneg’gogeret und het ihri Jupons z’ wäggfungget. Ihres Meitli isch am Schlag gstande, under eim Arm en enormi Huetdrucke, underem andere der Hund vo der Maréchale, e dicki Wurscht vo mene gruusigen Epagneul, wo me besser dem Schinter zrückgla hätti.

Jitz het sechs der Xandi trotz allem nid la näh, der Haselmuus no einisch ganz ghörig d’ Hand z’ drücke, bevor er näbe sy schöni Reisgfährti ynegschnaagget isch. Aber du isch er du dagsässe, wie wenn är der Herr Maréchal-de-Camp wäri und het dem Mundi zueblinzlet: Gäll!

Di Freud het aber chuum e halbi Minute duuret, nämlech grad bis der Maréchale ihres Amelie mit Hund und Drucken und Bündtle nachegrückt isch und sech ufem Vordersitz vis-à-vis vom Xandi nidergla het. Er het sech no nid Rächeschaft gä, was das söll bedüte, so het ihm d’ Frou Maréchale scho gseit: «Excusez, Herr Wagner, numen es Momäntli,» und dermit het er di großi bluemeti Huetdrucken uf de Chneu gha und es Gsicht derzue gmacht, so dumm, wie no nie i sym ganze zwöiezwänzgjährige Läbe. Und der Mundi het glachet, daß es ne nume so gschüttlet het. Es isch no nes Chehrli gange, bis men alli sibe Sachen a ihrem Platz gha het und si gfahre sy. Bald druuf isch öpper cho brichte, oben a der Judegaß heigi der Xander emel no geng d’ Huetdrucken uf de Chneu gha. Zwüsche de Toren isch er se du los worde; aber no bis zum Lombachturm use het er sech überleit, öb er nid das Amelie linggs und di Stinkburdi vo Hund rächts well zum Wagen us müpfen oder am Änd sälber no Ryßuus näh. «Wenn i das gwüßt hätti, so wär’ i de lieber uf eigete Füeße greiset,» het er dänkt. «Afin, di Reis wird o nid ewig duure.»

Z’ Bümpliz het du d’ Maréchale befohle, bi’m Schloß vorz’fahre. Si well hurti der Herr Oberscht vo Grafferied ga grüeße, es syg e Dienschtkamerad vo ihrem Ma. Me isch usgstigen und fründlech epfange worde. Bald druuf hets gheisse: «Ach, Alexander, wäret Dir so guet, dem Jakob ga z’ säge, er söll abspannen und ystelle, der Herr Oberscht wott is zum Ässe bhalte.»

Der Xander isch zwar touchiert gsi, daß d’ Frou Maréchale ne mit dem Toufnamen agredt het, aber sy Luun isch einewäg nid besser worde.

D’ Sunnen isch scho ordlech nidsig gange gsi, wo me du wieder vo Bümpliz ufbrochen isch, und der Xandi het sech nid mögen ebha, bim Wangebrüggli umenandere z’ säge: «Wenn das aber eso wyter geit, so nimmts mi de wunder, wenn i zu mym Regimänt chume.»

«E myn Troscht,» het d’ Maréchale g’antwortet, «macht Ech das scho angscht? — Heit nume nid Chummer, mr chöme no tags ga Fryburg.»

Das isch du o gscheh. Und sobald d’ Frou de Chateauvieux gseh het, daß ihres Sechversuume z’Bümpliz keini fatale Folge gha het, isch sie mit ihrem Hieb o nümme hinderem Zuun blibe. «En votre qualité d’ours mal léché,» het si dem Xandi bim Vorfahre vorem Hotel gseit, «chönntet Dir jitz ga luege daß der Jakob mit Roß und Wage guet under Dach chunt.» Das het er nid gärn ghört, und will ihm kei schicklechi Antwort z’ Sinn cho isch, het er sech mit mene suure Gsicht dry ergä. Aber dä «ours mal léché» het ihms gar nid chönne. Er het sech überleit, es sygi di höchschti Zyt sech uf d’ Hinderbei z’ stelle, wenn er sech nid i d’ Rolle vo mene Chammerdiener well ergä. Aber wie das astelle? Vorlöufig isch ihm nüt bessers ygfallen als z’ duble. Sobald er sy Uftrag het bsorget gha, isch er i ds Salon gange, für uf ds Ässe z’ warte. Dert het er sech uf nes Ruehbett la plötschen und alli vieri vo sech gstreckt mit der Absicht keis Gleich z’ tue, wenn si de ynechömi.

Es het nid lang duuret, so geit d’ Türen uf, und es chunt e prächtig ufputzte Herr yne, so-n-en alte Läcker. Dä het ne dür ne Lorgnette gmuschteret. Z’erscht het der Xandi dänkt: «Lue du nume.» Aber ganz vo sälber sy syni usgstreckte Füeß wieder zue-n-ihm cho. Und wie necher zueche der Herr cho isch, descht gattlecher het sech der Xandi zsämezoge. Wo-n-er ne du lang gnue het gschouet gha, seit der Fryburger: «Monsieur, vous êtes du regiment d’Ernst?»

Jitz isch dem Xandi undereinisch z’ Sinn cho, daß er nümme syni gwanete Chleider anneheigi und o nümme bloß der Xandi vom Ortbüehl sygi. Er isch ufgschosse, het sys beschte Wältsch vüregnoh und afah Bscheid gä. Bald het er usegha, daß dä Herr d’ Maréchale suechi. Und wo-n-er am beschte drannen isch z’ brichte, wie und was, flügt wieder d’ Türen uf, und d’ Madame de Chateauvieux chunt wie uf Redleni cho z’ düderle: «Ah le voilà! Bonsoir, mon général.» Und der General het afah ruggen und scharwänzle, prezis wie-n-e Tübelichutter. D’ Maréchale het der Xandi zuechegwunke, für ne vorz’stelle. Jitz isch einschtwylen usdublet gsi, und me het müesse der artig jeune homme spile. Und usgrächnet, wo me gmeint het, jitz sygi’s überstande, hets du gheisse, me gangi zum Herr General ga z’nacht ässe. Dert sy du no meh dere suber bürschteten Offizier zum Vorschyn cho und Dame, geng eini schöner ufputzt als di anderi. Me het vo allerhand Lüte gredt, wo uf Campagnes im Fryburgbiet syge und wo me de en passant chönnti ga grüeße.

Das chunt guet, het der Xandi dänkt. Er het sech fescht vorgnoh, no hinecht mit der Frou Maréchale z’ Bode z’ rede, si bruuchi de nid z’ meine, er sygi ihre valet de pied. Aber si het ne no einisch nid la derzue cho.

Bis ga Milde sy si cho, bis sech e Glägeheit botte het, öppis z’ säge. «Wüsset Dr, Frou Maréchale,» het er du dert i mene Momänt, wo si allei gsi sy, gseit, «eigetlech bin i de gar nid z’fride gsi mit Ech, daß Dir di gräßlechi Pärson da mitgnoh heit, das Amelie. I ha mi so uf Eui Gsellscheft gfreut, aber däwäg...»

«Syd Dir grüseli toube gsi!» het si ne numen ufzogen und ihm als einzigi Etschädigung mit ihrem Lufter eis uf d’ Nase tätschlet.

Vo denn ewäg het er nümme probiert ufz’begähre. Si isch aber o chly artiger worde, emel bis ga Losane. Dert het si du wieder allerhand Visite gha z’ machen und het ne syner Wäge la gah, bis se der Luun acho isch wyterz’fahre. Der Xandi het dem Gutschner müesse d’ Ordres gä und gseit, me fahri jitze dem See nah über Morsee ga Neuß.

«Uf Neuß?» het der Jakob unglöubig gfragt. «I ha gmeint, d’ Frou Marschälli well uf Nancy ufe. Das isch myr Läbtig nid der Wäg uf Nancy.»

«Das weiß i wohl. Aber d’ Frou Maréchale wott drum nid über Tscherlitz.»

«Jä, da isch nüt vo Tscherlitz, Junker. Me chönnti ja o wäge dessi; weder gwöhndlia het me vorhär linggs u de übere-n-uf Cusseneh u de z’ Pumpapel übere Bach u dernah wieder linggs u de wieder gredifurt uf Leggli u dernah linggs ume Hoger und use. So isch di Gschicht. — I bchenne mi afen us. Es bhüet’is Gott. Wie mängisch bin i ächt afe dusse gsi?»

«He ja, das glauben i scho,» seit der Xandi. «Aber d’ Frou de Chateauvieux wott jitz halt uf Neuß.»

«Henusode, i fahre ja. I bi no geng gfahre, i fahre mit ech i Himmel, we’s zwängt sy mueß. Dir bruuchit nume z’ befähle, i ha my Sach no geng rächt gmacht, ja, Junker, u das han i.»

Der Madame de Chateauvieux hets überhoupt nid pressiert mit ihrem Nancy. Si het sech i Chopf ta, z’erscht no i ds Emigrantenäscht vo Nyon und Coppet z’ fahre, und das isch dem junge Wagner no so rächt gsi. Sys Regimänt isch z’ Aix-en-Provence gstande, und er het druuf grächnet, vo Nyon oder dert umenandere chönni de d’ Maréchale mit ihrem Ma düre Jura uf reise.

Wenn nid di längwyligi Gäxnase vo Amelie da gsässe wär wie-n-e gwunderige Chuchitägel, so hätti me z’ plätzewys schier chönne meine, der Jakob fahri mit ne-n-i ds Paradies. So underem heiterblaue Himmel dür ds Pays de Vaud, wenns gruenet und trybt! I de Räbe hei si gschaffet und gsunge, und lingger Hand het der See dür ds früsche Grüen vo de Böum g’glitzeret, und uf de blaue Savoyerbärge hei d’ Schneefläcke no g’glänzt. Und d’ Frou de Chateauvieux isch gueter Luun gsi, wie no sälte. Der Xandi het sech mängisch ganz hindere gla i ds Gutschesoufflet, für se so rächt z’ gschoue, und i weiß nid, was es no gä hätti ohni ds Amelie. Si isch halt doch nätt gsi, di wunderlechi, übersühnigi Frou. So chly e Schafsnase het si gha, aber nüt descht minder es schöns Profil, blaui Ougen und duftig rotbruuni Haar mit gnue Puder druffe. Im Äcke hei si gar tuusigs luschtig gchrüselet. Aber ds Schönschten isch di dürsichtigi Alabaschterhut gsi, wo ds Pärlecollier druuf passet het, wie d’ Bluemen uf ds Blatt. Und will es gar schön warm gsi isch und e herrlechi Luft, het si vo Hals und Bruscht so viel abdeckt, als d’ Mode zu sälber Zyt erloubt het, und das isch nid wenig gsi. Aber ds Amelie, das Möff, het neren alli Bott ds abegrütschte Sydeshäwli wieder drüberzoge — wägem Stoub.

Gägen Abe sy si du z’ Nyon acho und grad i ds Schloß gfahre. D’ Frou Landvögti vo Boschtette het se mit offenen Armen epfange. Si het geng gar grüslech wohl gläbt dranne, wenn wieder öpper vo Bärn cho isch. Sobald si ihri Sachen i de Stube gha hei, isch me no einisch use, dem See nah, für e chly d’ Styfi us de Glider z’ träppele. Me het nid gnue chönne luege, was dä See für herrlechi Pärlemuetter-Dessins gmacht het. Am äneren Ufer isch alles rosig gsi, vom Wasser bis uf di oberschte Bärgkante. Sogar di spitzige Sägel vo de Barke sy gsi wie Rosebletter. Und hienache, uf der Weschtsyte, het zwüsche de schattige Böume ds luter Sunnefüür im junge Loub gflackeret. «Nei lueget mr dert di Barke,» het d’ Maréchale gseit, «es dunkt ein, si chöm gar nid i ds Wasser, ’s isch grad, wie wenn si im Dusem drüber würdi schwümme.»

Es sy neue no anderi Lüt, nid hiesigi, dem See nah gspaziert, und me het sech gägesytig im Vorbygah gmuschteret. Z’ usserscht uf nere Landzunge, wo schmal wie-n-e Ratsherredägen i See use gstoche het, sy ihrere zwee grüpelet und hei mit länge Finger öppis usem Sand grüblet. Zwüschen ihrne spinneledünne Beine düre het me di roti Wasserflechi gseh. Längi Tradle vo Schlamm hei si enandere zeigt und d’ Nase drygstoße. Eine het mit mene Vergrößerungsglas gfochten und derzue pradlet wie-n-es Buech. Und no wyter änen isch es Päärli dem Strandwäg nah gschländeret. Är het ihren offebar us mene Büechli vorgläse, derzue pathetischi Schritte gmacht und mit der freie Hand höch i d’ Luft greckt, so daß me di wyßi Spitzemanchetten i der Sunne het gseh lüüchte. Es het grad usgseh, wie wenn er sech vom Bode wetti lösen und uf d’ Wulke zeige: Lue dert obe möcht’ i mit dir sitze. Und si het ihm grüslech glost und albeneinisch mit ihrne Fingerli e längstiligi Bluemen a d’ Nase gha. Bald druuf het er sys Buech zueta, und du sy si gäge ds Wasser und hinder menen altersgraue Wydestamm verschwunde. Me het nume no sy Hand derhinder vüre gseh gestikuliere, wie wenn si us menen Aschtloch usereckti und Himmel, See und Ärdbode würd’ erkläre. No chly wyter äne sy wie farbigi Chlungeli Chinder am Bort umegchruglet und hei Grienplättli ufe See use gworfe. Me het silberigi Sprützerli us der rosige Flechi gseh uffahre. Und drum ume hets blaui Wälleringli mit guldglitzerige Glüetli gä.

Geng schöner und wermer hei d’ Farben afah lüüchte, bis es ein dunkt het, me schwümmi i neren andere Wält. Alles het nume no gstuunet und ds Rede vergässe. Und du isch es undereinisch erlöschen und e chalte blaue Huuch isch cho z’ schlyche. Nume d’ Bärge sy no rot blibe.

Jitz isch das Päärli necher cho, und d’ Frou de Chateauvieux isch ne mit usgspreiteten Armen etgägegange. Wo si zuechecho sy, het me du der Xandi vorgstellt. Dä stattlech Herr mit dem Büechli i der Hand isch niemer anders gsi als der Landvogt vo Neuß, der Herr Charles Viktor vo Boschtette, und di Dame — si het a Charme d’ Maréchale-n-i Schatte gstellt — isch d’ Madame Necker-de-Saussure gsi. Ordlech jünger als d’ Maréchale, isch si ehnder no schöner gsi, aber eifacher und fründlecher und gar nid so zum Jaglis mache. Me het du no uf di beide Herre gwartet, wo dert usse der Schlamm erläse hei. Der eint isch der Ma gsi vo der Frou Necker, neue gar e Glehrten i der Botanik, der ander e Fründ von ihm. Under allerhand artige Gsprächen isch me gäge ds Schloß zuegwanderet, wo us eim Fänschter ds Spil vo mene Spinett, us menen anderen e flattose Bratisduft cho isch. Dä het du der Xandi, wo no nid rächt der Rank zu dene Lüte gfunde het, e chly calmiert.

Ds Ässen isch ganz eifach und währschaft gsi, und doch het es d’ Gattig gha vo mene Fescht wäge der Gsellscheft, wo da im Schyn vo vielne Cherzen uf silberigen Armlüüchter um dä groß Tisch ume gsässen isch. Der Landvogt isch zwüsche der Maréchale-n-und der Frou Necker gsässen und het beidne schön ta. D’ Landvögti het der Herr Necker näbe sech gha und gruusam e vürnähme Franzos, e Herr de Varicourt. Die hei nere neuen o Komplimänt byget, aber si het Gattig gha nid druuf z’ lose. Si het schuderhaft uf ds Service müesse luegen und uf ihri zwee Buebe, wo unden am Tisch gsässe sy und probiert hei für vier yz’packe. Der Xander isch zwüsche der Mademoiselle de Varicourt und nere vürwitzige Waadtländere gsässe. Und de sy de no dä, wo mit dem Herr Necker gsandelet het und es wyters glehrts Huus und der Sekretär vom Landvogt, e junge Bärner, da gsi. Di Herre hei vo glehrte Sache gha, neue vo Beji, Poeten und Büecher, und d’ Froue hei derglyche ta, si verstanden o öppis dervo. Di Andere hei gschwigen und g’ässe.

Nachhär isch men i Saal übere, e prächtigi täfleti Pièce mit tiefe Fänschternische, vielne Büechergstelleni und mene Spinett. Im Kamin het es Füür gsprätzlet, vowägen i de Hüser innen isch es geng no chalt gsi. Da sy du no anderi Lüt cho, Herren und Frouen usem Stedtli. Der Xander isch zwüsche Herr de Varicourt und sy Tochter yne grate, wo-n-ihm i de höchschte Töne ds Lob vo der Bärner Regierung gsunge hei, will si di französischen Emigrante so schön under ihre Schutz nähmi. Da het du dä guet Bursch afah gspüre, was ihm no gmanglet het, trotzdäm daheim gnue französisch gredt worden isch. Wältsch chönne heißt nid nume Wort ha für, was nötig isch, z’ säge, me mueß o gar mängs chönne vo sech gä, wo niemer bruucht z’ gloube. Das wär jitz dem Xandi z’ guet cho, nid nume für di schöne Komplimänt vo ds Varicourts aständig z’ quittiere; nötiger no wärs gsi, für dene Lüte vo Neuß usez’gä, wo zwüschenynen über Bärn dängelet hei. Der Xander isch toub worde wie-n-es Bieli. D’ Frou Landvögti hets gmerkt und het ne du i nes gäbigs Eggeli versorget. Druuf isch si a ds Spinett gangen und het mit ihrer melodiöse Stimm vo Luscht und Liebi gsunge. Me het andächtig glost, und es isch nid eis im Saal gsi, wo nid us ihrne Lieder öppis Wehmütigs useghört hätti, wo eim z’ Härze gangen isch. Der Xandi hets o gspürt. Sünsch het er neue für settig Sache gar nid bsunders fyni Ohre gha: aber jitz — isch es gsi, will er sech hie no so frömd gspürt het, wär weiß? — hets ihm eifach i d’ Seel gschnitte. Derby het er geng i d’ Mitti vom Saal müesse luege, wo underem vielcherzige Lustre der Herr Landvogt zmitts zwüsche de schöne Froue gsässen isch wie-n-e Pascha. Linggs näben ihm het d’ Frou de Chateauvieux ihri prächtigi Syden usgspreitet und rächts d’ Frou Necker ihren Esprit us de schönen Ouge la zündte. Z’erscht hei si no zueglost, aber wie meh, daß es eim a ds Härz griffe het, descht meh hei si afah chüschele, und z’letscht hei si ganz ungeniert mitenandere parliert und glachet.

Einisch zwüschenyne seit der Xandi hübscheli zum Sekretär, wo näben ihm gsi isch: «Eue Landvogt isch Hanen im Chorb.» Der Sekretär chlepft mit de Finger und antwortet: «Das isch no nüt hütt. Dir söttet erscht gseh, wie’s geit, wenn d’ Madame de Stael da isch. Das isch alben es Füürwärk.» Er het nid chönne wyter rede, will d’ Frou Landvögti zue ne-n-isch cho sitze. So hets du da ne Bärner Egge gä, wo me frei und frank vo daheime brichtet het — bärndütsch. Der Frou Landvögti — es isch e geborni vo Wattewyl gsi — het men a jedem Wort aghört, wie’s nere wohl ta het, wieder einisch mit urwüchsige Landslüte chönne z’ rede, wo kei Ougeblick dra dänkt hei nes apartigs Liecht ufz’stecke.

Es isch aber nid lang gange, so hei di Lüt vo Neuß, wo jitz mit dem Landvogt und de Glehrte vo Ufklärung und Freiheiten und settigem Züüg pralatzget hei, der Bärner-Eggen afah zäpfle wägem Bärndütsch, und der Landvogt het, für däm Gusle d’ Giechtigi z’ näh, ne ghulfe. Er het sälber nid rächt bärndütsch chönne, und drum het er als guete Diplomat mit syne Gsätzli beidi Lager gmacht z’ lache. D’ Franzose hei nid viel dervo begriffe; aber ds Gschwätz vo der Ufklärung het se-n-i Bärner-Egge tribe, so daß du undereinisch alles wieder wältsch gredt het.

I däm Ougeblick isch der Bedient ynecho und het dem Landvogt e Brief bracht. Chuum het ne der Herr vo Boschtette gläse gha, steit er uf, befiehlt dem Bediente ga z’ sattlen und seit, es syg ihm leid, er müessi wäge nere wichtige Sach über Land. Di Herrschafte sölle sech aber ja nid la störe. Er het sech höflech verabschidet und isch use. Me het vo der Türe här es eigetümlechs Gyre ghört; aber niemer het druuf g’achtet.

Trotzdäm es nid sälte vorcho isch, daß der Herr Landvogt plötzlech furtmüesse het, isch me jitz doch e chly verstört gsi. So spät am Aben isch doch gwöhnlech nüt meh los gsi. Am ungmüetlechschten isch es den Emigrante vorcho. Scho das Gred vori vom anderen Egge het ne chly der Luun verderbt. Und wenn zu ungwaneter Zyt öppis gangen isch, wo me nid rächt gwüßt het, was derhinder steckt, so isch ne das gradeinisch uheimelig vorcho. Verschüücht und ghetzt, wie si gsi sy, hei si uf der Stell gmeint, me syg ne-n-uf de Färsere, und zu sälber Zyt isch me kei Stund sicher gsi, daß di französischi Revolution nid übere Jura ynerecki, für z’ näh, was nere bis jitz ertrunnen isch.

Nah-ti-nah het sech du wieder es Gspräch agspunne, und will der Herr Landvogt, wo’s usem Fundamänt verstande het jeden a sy Platz z’ tue und allem öppe ne Rank i ds Luschtige z’ gä, nümme derby gsi isch, isch du bald e dummi Zigglete druus worde. Der Herr de Varicourt het nüt meh nätts dranne gfunden und syr Tochter es Zeiche gmacht, es sygi Zyt i ds Bett. Höflech hei si sech verabschidet, uf all Syten ihri Serviteurs gmacht und... Ja, was isch jitz das? — D’ Türe bschlosse!

D’ Frou Landvögti chunt ne z’ Hülf; aber weder si, no der Sekretär, no der Xandi hei chönnen uftue.

Me het ergerlech am Lütiband grisse, und, wo das nid het welle patte, a d’ Türe popplet; z’erscht mit de Fingerchnödli und z’letscht mit Mannsfüüschte. Aber das het alles nüt abtreit. So geits halt, wenn me di ganzi Dienerschaft hindenusen und absyts logiert und d’ Sunnsyte für sich allei bhaltet. Der Chnächt isch mit dem Herr Landvogt furtgritte, und d’ Meitli sy scho lang z’ Sädel gsi.

D’ Frou vo Boschtette het gseit, das glychi aber einisch ihrem Ma. Wenn alben öppis eso ungsinnet chömi und ne präokupieri, so syg er imstand us Vergäß di gröschte Dummheiten az’richte. Es sygi nid z’ erschtmal, daß er öpper ybschlosse heigi, ohni’s z’ achte.

Di Waadtländer Herre hei nume glachet. Eint und andere dervo isch o scho ganzi Necht im Probierchäller ybschlosse gsi, ohni daß ers gmerkt hätti. Aber der Herr de Varicourt isch jitz erscht rächt i Thäber cho. Sy Tochter het gmeint, si sygen i ne regelrächti Falle grate. Und wie meh me se het welle tröschte, descht närvöser und bleicher isch si worde. Alli mügleche Gschichte vo Lydesgfährte sy nere z’ Sinn cho, wo’s o ungfähr so agfangen und de mit dem Schaffott g’ändiget het.

Jitz hätte du o ds Neckers furt möge. Was mache?

— Bald het di ganzi Gsellscheft a de Wänden und a der Türe polderet. Aber das isch de Müüse pfiffe gsi. So i menen alte Schloß ma’s gar viel erlyde, bis me ds Chlopfe ghört. Me hets du zum Fänschter us probiert. Si hei ufta und grüeft und grüeft. Aber wyt und breit isch niemer uf der Gaß gsi, und i de Nachbarshüser het me nid begriffe, was si im Schloß ufz’begähre heige, und d’ Nasen under d’ Dechi gsteckt.

Wo d’ Fänschter und d’ Felläde wieder zue gsi sy, het me ne zytlang der gäl Erger ghört im Saal umenandere schnaagge. Isch es öppe nid ergerlech, wenn me mit früehligsmüede Glider gärn i ds Bett möcht und de mit Lüte zsämegsperrt isch, wo men am liebschte stüpfti? No vor nere Stund isch alles so heiter gsi, und jitz het men undereinisch a de Cherze längi Uschligplämple gseh, und alli Bott isch eis mit der Abbräche ga d’ Däche schnüze.

Da het me du chönne gseh, was es wärt isch, wenn Eis glehrt het der Erger schlücken ohni z’ chähre. I däm Punkt isch di stilli Frou Landvögti Allnen über gsi, vorewäg denen hommes und femmes d’esprit. Si, wo am meischte Grund zu Töubi über ihre Ma gha hätti, isch jitz wieder a ds Spinett gsässen und het afah singe. E gueti Halbstund het si däwäg der Luun vo der Gsellscheft über Wasser möge bhalte. Aber ds Schiff het halt doch grunne. Und will si gmerkt hei, daß di ganzi Gschicht doch bald im Längizytisee undergeit, het sech du öpper anders zuechegmacht, für d’ Landvögti abz’löse. Es paar Löuf uf und nider sy di Finger — es sy jitz wältschi gsi — über ds Spinettli zäberlet, und du isch undereinisch e Hopser druus worde, und d’ Ougsdechle hei wieder Hebi übercho, und dernah isch es ne-n-i d’ Füeß gfahre. D’ Maréchale de Chateauvieux het mit ihrne Zehjeli gwunke, und der Xandi het begriffe. Und wenn ers o bi Wytem nid chönne het wie der Herr Houptme von Erlach, so isch es doch für dä Ougeblick guet gnue gsi. Di Andere hei sech du o zuechegla. Und will me zum Tanze ds Muul nid bruucht, hei sogar d’ Bärner und d’ Waadtländer enandere fridlech i d’ Finger gnoh.

So isch es du no rächt luschtig gange, bis me zum Klavierspile nümme heiter gnue gseh het.

Es isch scho gäge de sibne gange, wo der Herr Landvogt i sym Bett erwachet isch. Di hälli Sunne het ynegschine, und es het ne dunkt, me heigi a sy Türe gchlopfet. — Ja, richtig, no einisch. «Qu’est-ce qu’il y a?» rüeft er.

Da steckt sy Bediente der Chopf ynen und fragt: «Der Herr Landvogt weiß nid öppe, wo der Saalschlüssel isch?»

«Comment Saalschlüssel? Qu’est-ce que ça me regarde?...» Da schießt dem Herr vo Boschtetten e Gedanke düre Chopf. «Sapristi!» seit er und isch mit eim Satz zum Bett us. Er schlüüft i sy grüen und gäl bluemete Schlafrock und d’ Pantoffle, suecht i de Täsche vom Chleid, wo-n-er nächti het annegha und findt richtig dert der Saalschlüssel. Grad, wie-n-er gsi isch, mit der große wyte Chappen uf den uncoiffierte Haare, rönnt er dem Bediente vora d’ Stägen ab zum Saal und riglet uf.

Es Ougeblickli isch er i Versuechung gstande, sech grad wieder i sy Schlafstube z’ verzieh; aber sy Gwunder het ne gmacht der Momänt z’ verpasse. So het richtig der Saal vom Schloß z’ Nyon no nie usgseh gha. — Schier wie-n-es Schlachtfäld. I de wunderlechschte Positure sy d’ Herren um ds Kamin ume gsässen oder gläge, mit de Füeß gäge ds erlöschene Füür, die einten am Boden usgstreckt, mit dem Chopf uf mene Schämeli oder sünscht öppisem. Di andere hei d’ Armen uf ne-n-umgleite Stuehl und der Chopf uf d’ Arme gleit gha. Einen isch uf mene Stuehl gsässen und het der Chopf a d’ Wand glähnt, und der Chlynscht isch der Längi nah ufem Tisch gläge, het der Chopf la hindenabe hangen und gschnarchlet wie-n-e Sagi. D’ Froue sy uf de Ruehbett und i de Fauteuils gläge. Dür d’ Heiterlöcher vo de Felläde sy Sunnestrahle schreg ygfallen und hei hie uf nere verchuzete Herrefrisur, dert uf mene müedtanzete Damefueß öppis Glänzigs gsuecht. Und gschmöckt hets wie i nere Seifesiederei. D’ Däche vo de Cherze sy jeden i mene Glünggli vo Uschlig ertrunke gsi. Ei einzigi Figur isch i däm Halbdunkel ufrächt gstande, wie-n-e Geischt: D’ Frou Landvögti. Gseit het si nüt, aber i ihrem bleiche Gsicht isch e Triumph gsi, wo si mit nere graziöse Handbewegung ihrem Ma het chönne zeige, was er mit syr Zerstreutheit agrichtet heigi.

«Si j’avais songé que vous étiez encore là...» het er gseit. «Je suis rentré à minuit.» Aber länger isch er nid under der Türe blibe. Di Mumie hei sech afah strecken und dräje, und no bevor d’ Frou Landvögti ne Fellade ganz ufgschlage het, isch eint und anders ufgstande. Wo di Dame mit halb abegrütschte Coiffüren i Gang usecho sy, für ihri Schlafstube ga z’ suechen oder hei z’ schlyche, het me niene nüt meh gseh vom Herr Landvogt.

Der Xandi het e chly Toilette gmacht. Für no i ds Bett z’ lige, isch ihm der Morge z’ schön gsi. Er isch lieber ga dejeunieren und het de use welle, a See. Aber bim Dejeuniere het ne du der Landvogt no troffe. Däm isch es grad aständig gsi, will er gärn öppis vo Bärn ghört het. Der Xandi het ihm du müesse brichte, was si di Nacht im Salon alles agstellt heige, und der Landvogt het sy hälli Freud gha dranne, jedefalls meh als a synen eigeten Erläbnisse vo der Nacht. Me het ne wäge nere Schlegerei ga Crassier grüeft gha.

Der Xandi het du gfragt, obs di Waadtländer geng im Bruuch heige so z’ ziggle. Ihn heigs gwunderet, daß si sogar vor den Ohre vom Landvogt öppis eso dörfe. Der Herr vo Boschtette, wo vo Chindsbeinen a so z’ säge nüt als wältsch gredt het, isch geng chly uf bösem Fueß gsi mit dem Bärndütsche. Aber will ers het müesse chönne, für im Große Rat z’ rede, het er gärn profitiert vo der Glägeheit und dem Xander afah ds Härz lääre.

«Di chlyne Lüt sy ganz z’fride,» het er gseit. «Es isch no gar nid lang, daß si da unde, vorem Schloß ’ei gsunge:

‹Ah que nous sommes bien ici! Restons commes nous sommes.›

Aber les gros becs, d’ meneurs, ’ei gfrässe der Narr am Frankrych. Ihren Ideal isch ufem andere Syte vom Jura. Anstatt z’ mache wie di alte Schwyzer, wo sech ’ei frei gmacht sälber und jitze mit Rächt sy stolz vo ihrem Schwyzername, si ’ei Längizyt na révolution vo de Franzose. Aber das isch dumm. D’ Franzose ’ei ihre ’uus azündtet für e neue z’ boue. Und jitze di guete Lüt vom pays de Vaud meine, si müesse ihre ’üttli o azündte. Wär wird ne de es neus boue? Öppe di Charlatans und schlächte Ratgäber vo Paris?

Wenn e révolution soll diene zu öppis guets, si mueß cho vo inne use. Si mueß afah z’ mitts im eigene ’ärz. Alle gsunde développement sech macht vo innen use und nid vo usse yne. Vor allem andere es isch der Möntsch, wo mueß neu gebore, und neui Möntsche bilde neui Gsellschaft und e neue Volk. D’ révolution mueß afasse da, wo der Möntsch isch agwachsen a sym Land.

Aber, ganz under üs gseit, z’ Bärn me ’et nid begriffe, was isch nötig. Äbe die, wo sy agwachsen a mene Land, me mueß la mitregiere. Nume die ’ei der Sinn für z’ begryfe, was däda Bode bruucht.

Dir syd no jung. Dänket de dra, wenn einisch Dir chömet a ds Regier. Dir würdet mir rächt gä.»

Der Landvogt het sech i Yfer yne gredt und sy Gascht nid la zu Wort cho. Derzue hei di große schönen Ougen und di läbige, fyne Züg vom Herr vo Boschtette, wo-n-er geng het müesse betrachte, dem Xandi d’ Sach nid liecht gmacht. Erscht jitz, wo der Herr Landvogt ändlech e Schluck us syr Tasse nimmt, profitiert er hurti und seit:

«Zum Regiere chumen i doch nie. Aber me het mir grate Dienscht z’ näh i Frankrych.»

«Ah, c’est trop tard.»

«Alles seit, me wärdi z’ Bärn bald Offizier und Soldate nötig ha, und da han i dänkt...»

«Das isch sehr wahrschynlech. — Mais, c’est trop tard. — Besser wärs gsi, me ’ätti erzoge meh gueti, gschydi Rats’erre und me ’ätti usgwytet ihres horizon. Isch ganz guet militärischi Erziehung, discipline, Lehre folge und Mache folge. Aber das alles isch politique vo ussen ynen und nid vo innen use. Ds Wäse vo Wahrheit und Natur isch Etwicklung vo innen use. Da isch di gsundi Chraft. Und wenn me die Chraft ’inderet, so wird si explosiv. Aber das isch no nid üse Gfahr. Viel gfährlicher isch, daß me isch nid gnue stark und entschlosse für abz’wyse d’révolution vo usse.»

«Äbe drum meint me, es sötti alles gscheh für ne tüechtigi Armee z’ bilde.»

«Scho rächt, gute Fründ, aber für z’ verteidige d’ intégrité vom Vatterland, me bruucht no andere Sachen als nume Pulver und Blei und Soldate.»

Wyter hei si du nid chönne politisiere. Der Sekretär isch mit mene Portefeuille cho, und der Herr Landvogt het gseit: «Je viens, je viens» und der Räschte vo sym Dejeunieren abegschlage.

Uf guet Glück isch der Xandi uszoge. Im undere Gang begägnet ihm d’ Frou Landvögti, wo no rächt übernächtig usgseh het. Er het se gfragt, öb si nid es paar Schritt mit ihm a di früschi Luft chämi.

«Aber, was dänket Dir?» het si gseit. «Vo was wettet dir alli läbe, wenn i jitz o no afieng schwärmen und blüemele?»

Der Xandi het begriffen und g’antwortet: «Vo schöne Diskurse.»

«Wüsset Dr, Herr Wagner,» het si no gseit, «mir beide bruuchen is gar nid z’ geniere. Wenn mir no zu öppis währschafterem Appetit hei, so sy mir de hütt i gueter Gsellschaft. Nous aurons l’honneur de nous mettre à table avec Monsieur le maréchal de Chateauvieux», und derzue het si sech ganz hindere bogen und isch gravitätisch der Chuchitüre zuegstüüret.

Der Xander isch du allei dem See nah gstriche. Di Wort vom Landvogt hei-n-ihm gä z’ dänke. Scho uf der ganze Reis und du erscht rächt hie ischs ihm klar worde, daß me halt d’ Wält doch vo neren andere Syte chönni aluegen als daheim. Und wenn ihn o nid grad e Gluscht na Philosophie und Naturwüsseschaft acho isch, so het ihm di Gsellscheft da obe, im Schloß, halt doch Ydruck gmacht, und er het afah gspüre, daß me mit echly meh Wüsse villicht i Stand chämi, meh usz’richte. «Trop tard! C’est trop tard!» het er gseit, der Herr vo Boschtette. Aber für öppis guets z’ wellen isch es nie z’ spät. Wenn er das, was der Ruedi Effinger ihm gseit het und jitz das vom Landvogt vo Nyon zsämegrächnet und derzue überleit het, daß er ja no jung und gsund und läbesluschtig sygi, so isch es ihm ganz warm um ds Härz worde, und er het sech usgmalet, was eso ihreren es paar jungi tüechtigi Lüt no chönnte düresetze, wenn si sech ds Wort gäben und ghörig derhinder gienge. Fascht isch es ne-n-acho, grad wieder hei z’ reisen und es paar Fründe zsäme-z’trummle zu nere patriotische Gsellschaft. Aber der chly Finger het ihm gseit, er fiel z’ Bärn wie-n-e Fliegen i Hunghafe. Nei, z’erscht het er no ne Bitz Wält welle gseh und öppis lehre.

Ob däm allem isch er wyter gloffe, als er eigetlech het welle, und es het ne dunkt, es sygi Zyt umz’chehre. Ufem Heiwäg gäge ds Stedtli sy-n-ihm geng no neui Gedanke düre Chopf gange. Es isch halt, wenn er ehrlech het welle sy, da no öppis gsi, wo ne, emel füre-n-Ougeblick, vo daheime furt tribe het. So wie-n-ihm di Haselmuus i ds Härz gschloffen isch, hets ne dunkt, er sygi’s sym Fründ, dem Hämi, schuldig, so lang vo Bärn furtz’blybe, bis dä wieder hei chömi. Villicht — villicht chönnt’ er se de bis dahi chly vergässe. Was het er nid alles vo charmante Froue gseh, scho numen uf der churze Reis!

Wo-n-er i Schloßhof chunt, isch dert näbe der Reisgutsche vo der Maréchale-n-e großmächtigi Carosse gstande mit mene Wagschyt vornen a der Diechsle, so daß me grad gseh het: Da wird vierspännig gutschiert. Jitz gilts, het er dänkt und isch sech d’ Cadenette neu ga binde, für der Excellänz sy Ufwartung z’ mache.

Der Herr Maréchal isch im große Saal gsässen und het de Froue der Hof gmacht. A däm het er sech o nid im Mindischte la störe, wo men ihm der Xandi vorgstellt het. Chuum agluegt het er ne. D’ Maréchale het ihm du la Schrybzüüg bringe, damit er ihrem junge Begleiter es Empfählungsschrybe machi. Jitz erscht het er du der Xandi afah bhöre, wär er eigetlech sygi und was er im Sinn heigi. Und du het er wieder mit de Frouen afah dampe. Erscht, wo me zum Ässe grüeft worden isch, het er du no hurti di Recommandation gschribe. Derby het der Xandi das alte verwätterete Gsicht gstudiert, wo so viel Spure vo chriegerischen Abetüür und Stolz drinne gläge sy. — Und das isch jitz der Ma vo der übersühnige Maréchale, het er sech geng nume müesse säge. Der eltischt Chräbel uf däm graue Chopf, hets gheisse, sygi no-n-es Andänken a d’ Schlacht vo Fontenoy. Dämnah het er also scho ordlech i de Sächzge müesse sy. Und no geng im Dienscht! So z’ säge nütmeh isch an ihm gsi als der Geischt vo neren alte Chriegsgurglen und e schön gwachsne, aber ganz gstabelige Lyb. — Di lybhaftigi Chünigstreui.

Bald nam Ässe het sech das unglychlige Paar verabschidet. Dem Xander isch es ganz eige z’muet gsi, wo-n-er sech vo der Maréchale het müesse trenne. Er het nere doch mängi schöni Stund gha z’ verdanke, und wenn er scho uf ei Wäg gärn vo nere loscho isch, so hets ne-n-ufen andere doch wieder greut. Si isch scho i ihrem große Wage gsässen und het vo allne Syte no Komplimänt und gueti Wünsch uf d’ Reis ygheimset. Du hei si du wäger Troscht der Herr Maréchal-de-Camp — me cha nid anders säge — zue neren i d’ Gutsche büret. Er isch grüslech plaget gsi vo Gsüchti. Es wäri schier zum Lache gsi, wenn eim nid di touchanti Chünigstreui übernoh hätti. Di ganzi Gsellscheft het dem Wage no lang nachegluegt, wo di vier Roß mit de züpfete Stilen und Chammhaar d’ Straß us trabet sy. Und niemer het es Wort gseit. Was wartet ne-n-ächt? het es jedes dänkt.

Der Landvogt isch der erscht gsi, wo ds Schwyge broche het. «Ils arriveront trop tard», het er für sich gseit. Und das trop tard het der Xandi gar nümmen us den Ohre bracht. Trop tard! Trop tard! — Was isch ne der Bourbonethron agange? — Aber bheit e junge Ma, wo ds Härz ufem rächte Fläcke het, wenn er weiß, daß es a menen Ort es Unglück wott gä. — Und sy nid es paar tuused bravi Schwyzer mit i der Gfahr gstande? Es het ihm kei Rueh meh gla, gäb wie si ne-n-yglade hei, no nes paar Tag daz’blybe. Z’morndrisch het o är la sattlen und isch über Gänf i sy Garnison greiset.