Text:Paul Haller/Gedichte/Hans und Häiri

S. 110
Hans und Häiri

Das hani ghöre zelle, was ech hinecht
Wil brichten uf dr Choust, wi bös as äinist
En Vatter und sin Bueb im äigne Häimet
Enand verhaue händ, und wie de Jung
Im Alte mitem Charst im bluetigen Ärnst
As Läbe welle het. ’S ist nonig lang,
Zäh Jöhrli sider. „Jesis! seit im Junge
Si Frau am Pfäister: Häiri, chum cho luege!
Was chunt dert unde für en alte Fötzel
Dur euses uf, wi wen’s sis äignig wer?
Näi säg, gits dere Möntschen uf dr Wält?
Ken ganze Schueh, kes subers Blätzli!
Und win er Auge macht! wi wen em d’Wält
Und ’s Läbe gläitig fäil wer für es Bränz!“
Iez stopfets vorem Hus und i dr Chuchi
Und chlopfet a dr Tör: „Tag, säit de Fötzel.
’s ist türi Zyt! en arme Handwärksburst
’s Gottswille bittet um e mildi Gab.“
Do luegt de Häiri schärbis: „Mano, säit er,
’s Gält wachst bin eus so wenig uf de Bäume
As änevör am Bach. Mr müends verdiene.
Göhnd won’r harcho sind!“ „Seh! winkt em d’Frau,
Was wit doch au? i ha no Suppe vör.“
Und ist i d’Chuchi. Dinne säit de Fötzel:
„Es chäibenätts und ordligs Wybervölchli!“
„Jo, nume z’guet für d’Lumpe,“ macht de Häiri.
„He, woni jung gsi bi und d’Chreft gha ha,
So hani gschafft trotz äim. Es isch mr fast,
I häig do hinden au scho Hutte träit
Und Mist verto. Jä, glaubed’s oder nid,
S. 111 I bi scho Chnächt bim Gyrehanes gsi,
Wo do das Hus gha het. Iez hani ’dänkt,
Er seig villicht no do.“ „De Gyrehanes,
Säit iez de Häiri gschwind, isch furt und tod
Z’Amerika.“ „He ist er furt und tod,
So hälf’ em Gott im Himel! macht dr ander.
Sind ihr de Bueb?“ „De weri! säit de Häiri.
Und wen i scho min Alt nid sälber kennt
Und gseh ha, wäisi glych, wi’s ’gangen ist.
De und en Chnächt im Hus! wen äine sälber
Nid wäis, wo neh und Frau und Chind loht hocke!
Du alte Hunn, du schlaus Zigünertuech!
Hesch gmäint, es gäb es Trinkgält für din Lug?“
„Und glych, de Herrgott wäis’s im Himmel obe,
Ihr händ no niemer i dr Stube gha,
Wo nöcher zuenech ghört!“ „Was mäined’r?
Mues ich ech zäige, wo de Zimberma....“
Iez stoht de Fötzel langsam vorem uf
Und zitteret am Lyb und luegt en a,
Wi wen er öppis anem z’sueche hätt,
Und chehrt si um und säit: „I wer de Vatter.
Gogrüeß di Häiri! grüeß di Gyrehäiri!“
Den lauft er gäg dr Choust und het si dra,
Wi wen er säge wett: do ghöri hi,
Das ist de Trost für mini alte Chnoche.
En Augeblick ist alles totestill.
Den lacht de Häiri uf: „’s isch chäibeguet!
Das wer no ’s best, esonen Strolch zum Vatter!
Iez use mit ech!“ „Häiri, macht dr Alt
Und wycht nid ab dr Choust. Zerst lo mi rede!
I wil jo nüt vom Land und nüt vom Hus;
Von allem, wo mr ghört het, nume d’Choust
S. 112 Zum Warmha und zum Gruehje. Lueg mi a!
Es duret nümme lang: en alti Hütte,
Wo morn scho zämegheit!“ „Hetz Donnerwätter!
Das ist doch starch! de Gyrehans ist tod.
Das het de Nochber gsäit, wo mitem ie
Und färn im Summer wider häicho ist.
Dryßg Johr kes Wörtli vonem und kes Tönli!
Drum het en ’s Gricht im Früehlig tod erchlärt.“
„So, macht dr Alt, was häißt das: tod erchlärt?“
„Das häißt, as äine, we me’s scho nid wäis,
Mues gstorbe sy und nüt meh z’säge ha.
Und wen er underem Bode vüre chem,
So wer er glych no tod. Bim Gyrehanes
Isch aber sicher, as er nümme chunt.“
„Und wen er chem?“ „So hätt er nüt meh z’säge,
Kes Häimet und kes Rächt meh uf dr Wält.“
„Und wen er vor ech uf de Chneune leg
Und ahätt, wini vorig agha ha:
’s Gottswille, löhm-mi ie, i bi de Vatter?“
„Den müeßt er drümel säge: ’s isch mi groue,
As i für d’Frau und ’s Chind nid glueget ha.“
Do macht dr Alt zweu Auge wi zum Bätte
Und lyt an Bode vorem äigne Bueb!
„Es isch mi groue, rüeft er, ’s isch mi groue!
Es isch mi ...“ „Halt! nid wyter! macht de Häiri.
I säg echs iez zum allerletschte Mol:
Zum Hus us, wen’s nid öppis dumms mues geh!“
Ietz stoht de Hanes uf und trümmlet zrugg
Und suecht, wo d’Fallen ist. „So gohni, säit er.
Das müeßt dr allertrurigst Fötzel sy,
Won iez nid Rächt verlangti: I dr Fröndi
Dryßg Johr lang häm-mr d’Lüt us guetem ’geh.
S. 113 Iez mues i mit em äigne Chind vor Gricht.“
Den a dr Frau verby, wo mit dr Suppe
Het welle cho, dur d’Chuchi und veruse
Und obsi gägem Bärg, und z’oberst obe,
Wo d’Felse stotzig ussen abe göhnd,
Dert ist er gstande, het i d’Bärge gluegt,
Wo föhnig, schwarz und blau, zum Gryfe noch,
In Himel zännet händ und het i d’Bärge
Und ob de Felsen über d’Matte grüeft:
„Für tod erchlärt! kes Rächt, ke Häimet meh!“

Nid mänge Tag, isch d’Frau emol am Obe
Zum Hüsli us di geche Räben uf
Und bis is Holz, wo d’Jegerhütte stoht.
Dert isch de Hanes uf em Bänkli ghocket
Und het en Stumpe graukt. Si het em’s Chörbli
I d’Hütte gstellt und gsäit: „Iez also morn!
Was säit ächt ’s Gricht drzue?“ „Was wänd si säge?
Si müem-mi läbig mache, das isch ’s erst.
Und müem-mr geh, was Rächt ist, das isch ’s zweut.“
„O losed, säit si, ’s isch mr grüsli schwer.
I wäis nid, was de Häiri säit und macht,
Wen’s dewäg usechunnt.“ „Was wil er mache?
Er mues mi ha, süst häißt’s: zum Hüsli us!“
„O Gott im Himel, und den d’Chind und i?
I glaub ech’s jo, i wäis’s: ihr sind de Vatter.
O wen er’s sind, so trybed’s nid as Änd!
I wil ech alls geh, wo no mynen ist;
I wil ech zueha, was i nume cha,
Und d’Chind nid bruche. Sid ihr häicho sind,
So hani Tag und Nacht mit Träne ’bätte:
Mach Fride, Häiri! lueg es chunt nid guet.
Und alls vergäbe. Gwüß di Fels det unde
S. 114 Ist wäicher, weder mynen i dr Täubi.
Iez mues i goh; es chönnt es Unglück geh,
Wen öpper gsecht, as i do obe bi.“
„Chind, säit dr Alt, und zitteret am Lyb,
I bin en Lump, i bi voll Dräck und Lüs,
Es flieht mi, wer mi gseht und wem’s nid gruset,
Butzt d’Schueh no amer ab. Das quellt mi nüt.
Das säg dr aber, vor em äigne Bueb
Go z’Bode chneue, bi mi nonig gwonet.
Gwüß Gott, das mach i nid zum zweutemol.“

D’Frau ist mit Briegge wider d’Reben ab
Und het e langi Nacht kes Aug zueto,
Und mornderigs am Morge nimmt si ’s chlynst –
’s ist nonig jährig gsi – und träits im Häiri
Eggäge, woner us em Hüsli wil:
„’s Gottswille, säit si, Häiri! dänk a d’Chind!
Mach Fride, Häiri! lueg es chunnt nid guet!“
„Das Mäitli,“ säit er, nimmt sis Chind uf d’Arm
Und macht em Schmützli, wi no nie vorane,
„Das Mäitli mues kem Strolch vo ab dr Stroß
Großätti sägen und go Äli mache,
So wohr as i de Gyrehäiri bi
Und rede cha.“ „Und wen d’s verlürst vor Gricht?“
„Den sött me d’Richter a dr höchste Tann
As Güpfli hänke, as me d’Nare gsecht!“
„Und wen’s halt doch de Gyrehanes wer?“
„Und ’s isch en nid; de ghörsch es: ’s isch en nid!
Und ehner git’s es Unglück, dänk mr dra.“

„Iez sind z’Mittag de Vatter und de Bueb
Äin gäg dr ander gstande vorem Gricht.
Di alte Mannen us em ganze Dorf
S. 115 Händ müeße züge, ob’s de Hanes seig.
Im Gricht ist käine gsi, wo zwyflet hätt
Und käin, wo nid us Grusen ab em Alte
Glych ’s Rächt im Junge lieber zuegha hätt.
Si händ’s verschläikt und gsäit, me wel no warte
Und d’Büecher froge, bis i vierzäh Tage.

Z’nacht lauft de Bueb durhäi. ’s het tobet in im:
„I gseh wi’s chunnt, i mues en glych no ha,
Wen’s hunderttusigmol erlogen ist!
Näi, säit er wider, freu di nonig, Alte!
I vierzäh Tagen isch scho mängs passiert.
I vierzäh Tage cha de gsündist Ma
Zum Stärbe cho. I vierzäh Tage, säg dr,
Räist äine ring vo do – – – wäis Gott, wohi.“
Iez lauft er über d’Brugg und gägem Dorf
Dr Halde no, wo undevör de Bach
Dur d’Matte schüßt und ab de Börtere frißt.
Und won er lost, wi’s ruschet, chunt vom Brüggli
De Hanes hindenoh, säit: „Gueten Obe!
Bist du no uf dr Stroß?“ Und wil vora.
„I chume mit ech, säit de Bueb zum Alte,
Und bed sind gloffe hüscht und hott vom Wäg
Wi wüetig Stiere, won en starche Bur
A d’Diechsle zwunge het. Wen grad de Mo
Dur d’Wulke möge het, so ist im Vatter
Sin Schatte gägem Häiri duregschosse.
De het em i dr Wuet mit beede Bäine
De Chopf vertrampet, bis di feister Nacht
De Wäg und d’Manne wider zuedeckt het.
Am Hüsli säit dr Alt: „Iez wer’s mr lieber,
I chönnt do unde schlofe, weder z’nacht
Dert ne go früre. Loh mi hütt in Stal!“
S. 116 „Gäll, hütt in Stal und morn efang i d’Chuchi,
Und übermorn i d’Stube und i d’Chamer!
Hest dewäg grächnet?“ fahrt de Häiri uf.
„Gwüß Gott im Himel obe! nid i d’Chamer.
I d’Stube wili und uf d’Choust, sust nüt.
Und bini uf dr Choust, so stirbi gärn.“
„Verreck do usse!“ brüelet iez de Häiri,
Und ryßt de Charst bim Schöpfli ab dr Latte.
Dr Alt verwütscht e Haue, trifft de Bueb,
Pariert und wehrt si win en Grenadier,
Wo mit em Cholbe druf goht i dr Not.
Den sinkt er schwer i d’Chneu. Im Augeblick
Versteckt de Mo d’Latärne, schwarzi Nacht
Ist um si gsi, as käin dr ander gseht.
Wo d’Feisteri nid wycht, so lost de Häiri
Und ghört de Vatter weiße win es Chindli,
Und ghört en briegge; rüehrt de Charst ewägg
Und suecht und gropet vürsi uf de Chneune,
Bis wo de Hanes lyt. Iez zieht de Mo
De Vorhang wider uf und luegt uf d’Wält,
Was dunde ’gange seig und gseht di zwee,
Di starche Manne, wi dr äint dr ander
Um d’Achsle gnoh und müejhsam ufgstellt het.
De Jung het mit em Lumpe, schüch und duch
Im Alte ’s Bluet abbutzt und het em ghulfe,
Di schwache Bäi bis gäg dr Hustör schläike.
’s het ken kes Wörtli gsäit, bis d’Tör ufgoht,
Und d’Frau veruse zündt: „Ums Himels Wille,
Was ist do usse los?“ Do säit de Häiri:
„De Vatter hani troffe. Dank’s im Hergott:
Er ist no läbig. Nim en iez i d’Stube!
Er möcht uf d’Choust und ’s ghört em. Hilfsch mr nid?“