Quälltext vu Hessen aaluege

{{DISPLAYTITLE:Hesse}}
{{Infobox deutsches Bundesland
|NAME = <span style="font-size:1.4em">'''Land Hesse'''</span><br />'''Hessen'''
|BILD-FLAGGE = Flag of Hesse.svg{{!}}border
|ARTIKEL-FLAGGE = Landeswappen Hessen
|BILD-FLAGGE-RAHMEN = ja
|BILD-WAPPEN = Coat of arms of Hesse.svg
|BILD-WAPPEN-BREITE = 110px
|ARTIKEL-WAPPEN = Landeswappen Hessen
|WAHLSPRUCH = 
|SPRACHE =
|LANDESHAUPTSTADT = [[Wiesbaden|Wysbade]]
|FLÄCHE = 21.114,94
|EINWOHNER = {{EWZ|DE-HE|06}} <small>({{EWD|DE-HE|06}})</small><ref>{{Internetquelle|url=http://www.statistikportal.de/Statistik-Portal/de_zs01_he.asp|titel=Bevölkerung – Hessen|hrsg=Statistische Ämter des Bundes und der Länder|datum=2015-05-19|zugriff=2015-10-07|archiv-url=https://web.archive.org/web/20160826162814/http://statistikportal.de/Statistik-Portal/de_zs01_he.asp|archiv-datum=2016-08-26}}</ref>
|BEV-DICHTE = 292
|ARBEITSLOSENQUOTE = {{Aktuelle Arbeitslosenquoten DE|HE}}
|GRÜNDUNG =
|STAATSFORM =
|SCHULDEN = 32,6&nbsp;Mrd.&nbsp;€
|ISO 3166-2 = DE-HE
|KONTAKT =
|WWW = [http://www.hessen.de/ www.hessen.de]
|MINISTER = [[Boris Rhein]] (CDU)
|REGPARTEI = [[CDU]] und die Grüene
| SITZGRAFIKLANDTAG = Sitzverteilig vom 20. Landtag:
{{Sitzverteilung
| Breite   = 0.9
| Land     = DE
|LINKE|SPD|GRÜNE|FDP|CDU|AfD
| LINKE    = 9
| SPD      = 29
| GRÜNE    = 29
| FDP      = 11
| CDU      = 40
| AfD     = 19
}}
| SITZLANDTAG = Vo 137 Sitz sin:
{{Farblegende|#{{Wahldiagramm/Partei|CDU|dunkel|DE}}|[[CDU Hessen|CDU]] 40}}
{{Farblegende|#{{Wahldiagramm/Partei|GRÜNE|dunkel|DE}}|[[Bündnis 90/Die Grünen Hessen|Grüeni]] 29}}
{{Farblegende|#{{Wahldiagramm/Partei|SPD|dunkel|DE}}|[[SPD Hessen|SPD]] 29}}
{{Farblegende|#{{Wahldiagramm/Partei|AFD|dunkel|DE}}|[[AfD Hessen|AfD]] 17}}
{{Farblegende|#{{Wahldiagramm/Partei|FDP|dunkel|DE}}|[[FDP Hessen|FDP]] 11}}
{{Farblegende|#{{Wahldiagramm/Partei|LINKE|dunkel|DE}}|[[Die Linke Hessen|Linki]] 9}}
{{Farblegende|#
{{Wahldiagramm/Partei|Unabh.|dunkel|DE}}|[[fraktionslos]] 2}}
| LWAHL = 28. Oktober 2018
|NWAHL = Herbst 2018
|SBUNDESRAT = 5
|BILD-LAGE ={{Imagemap Deutschland|Deutschland Lage von Hessen.svg}}
|BILD1 = Hessen topografisch Relief Karte.png
|BILD2 =
|BILD3 =
|BILD4 =
|BILD5 =
}}

'''Hesse''' (dt. ''Hessen'') isch e [[Land (Deutschland)|Bundesland]] i de weschtliche Mitti vo Dütschland. S hät öppe 6 Millione Ywohner und e Flächi vo 21'000&nbsp;km². Hauptstadt isch [[Wiesbaden|Wysbade]].

== Geografy ==
=== Lag ===
Hesse hät e maximali Nord-Süd-Usdehnig vo 260 Kilometer und e maximali Ost-West-Usdehnig vo 170 Kilometer.<ref name="www.survol.de"> {{Webarchiv|url=http://www.survol.de/ffm/hessen.htm |wayback=20160304135700 |text=www.survol.de |archiv-bot=2018-06-03 16:48:35 InternetArchiveBot}}</ref> D Flächi isch 21.114,94&nbsp;km². Hesse gränzt an d Bundesländer [[Thüringen|Thüringe]], [[Bayern]], [[Baden-Württemberg|Bade-Württeberg]], [[Rheinland-Pfalz|Rhyland-Pfalz]], [[Nordrhein-Westfalen|Nordrhy-Westfale]] und [[Niedersachsen|Nydersachse]].<ref name="www.survol.de"/>

=== Nadur ===
E Deil vo de [[Mitteldeutsche Gebirgsschwelle|Mitteldütsche Gebirgsschwelle]] ghört zu Hesse. Wäge denne losst sich s in sechs Gebirgslandschafte ydeile:
* Westerwald
* Volgelsberg
* Meißner
* Taunus
* Odenwald
* nördliche Deil vom Spessart
Hesse hät e rächt milds Klima.

Hesse under de dütsche Bundesländer hät mit 40% de höchst Adeil an Wald.

Gwässer sin de [[Rhein|Rhy]] im Weste, d [[Lahn]], de [[Main]] und d [[Werra]].<ref name="www.survol.de"/>

== Staatsrächt ==
Hesse isch e [[Parlamentarische Republik|parlamäntarischi Republik]]. D Verfassig datiert vo 1946 (mit Änderige sit do).

=== Exekutive ===
Di „Hessisch [[Landesregierung|Landesregierig]]“ wird vom [[Ministerpräsident|Minischterbresidänt]] gläitet, wo vom Landtag gwäält wird. De Minischterbresidänt ernännt d Landesminischter, wo jede eme Landesminischterium vorstaat. D Landesregierig bruucht e Meerhäit im Landtag, wo si understützt, suscht mues si zruggträtte.

=== Legislative ===
De „Hessisch [[Landtag]]“ hät 110 Mitglider und wird vom Volch uf amig föif Jaar gwäält (sit 2003, voranen uf vier Jaar). Är erlaat d Gsetz und lueget de Landesregierig und de Verwaltig uf d Finger. Änderige vo de hessische Verfassung müend i jedem Fall vors Volch.

Uusgschaffeti Gsetz chönd au vomene Zwänzgischtel (aso 5 %; bis 2018 händs müese 20 % sy) vo alne Waalbirächtigte voorgschlage wäärde. Wänn de Landtag dää Vorschlaag abänderet oder abläänt, gits e Volchsabstimig. Dass de Voorschlaag dänn as vom Volch aagnaa gilt, müend zmindscht en Viertel vo alne Stimmbirächtigte zuegstume haa (die Yschränkig häts bis 2018 nöd ggää gha).

=== Judikative ===
S Verfassigsgricht ghäisst „Staatsgrichtshof vom Land Hesse“; es hät de Sitz z Wiesbaden. Di ordentlich Grichtsbarkäit lyt bim Oberlandesgricht mit Hauptsitz z Frankfurt am Main, de nüün Landgricht und de öppe vier Totzed Amtsgricht. Dezue ane chunt d Fachgrichtsbarkäit.

=== Bezirk, Stedt, Chräis und Gmäinde ===
D Verwaltigsgliderig vo Hesse isch die:
* 3 Regierigsbezirk: Darmstadt, Kassel, Gießen
* 5 chräisfreii Stedt ([[Darmstadt]], [[Frankfurt am Main]], [[Kassel]], [[Offenbach am Main]], [[Wiesbaden]]) 
* 21 Landchräis
* 421 chräiszueghörigi Gmäinde.

== Wirtschaft ==
Noch re Umfrog under 3000 Undernehme isch festgstellt worre, dass Infrastruktur und Förderigspolitik z Hesse dütschlandwyt am meiste gschätzt werde; usserdem sin d Undernehmer z Hesse zimli optimistisch (16 % erwarte z Hesse e Verbesserig, Durchschnitt isch 12 %). Wäge de Wirtschaftspolitik git s gnüeg Areiz zum Gründe vo Undernehme. Im «Erfolgsindex»<ref>De Erfolgsindex misst d Attraktivität vo me Land als Standort</ref> stoht Hesse vor Bade-Württeberg an erschter Stell.

Lut re Studie wird sich Hesse in de nächschte Johr wyter steigre.<ref>[http://www.hessen.de/irj/hessen_Internet?cid=c0cbc28e064421b715e7d26220593ec0 www.hessen.de/Wirtschaft]{{Toter Link|date=2017-09 |bot=InternetArchiveBot |url=http://www.hessen.de/irj/hessen_Internet?cid=c0cbc28e064421b715e7d26220593ec0}}</ref>

== Verchehr ==
[[Frankfurt am Main]] isch für Hesse bezüglig Verchehr am wichtigste. Do git s zum Bispyl de Flughafe und de Frankfurter Hauptbahnhof mit durchschnittlig 150'000 bzw. 350'000 Gäst däglig. S Frankfurter Chrüz durchfahre pro Dag etwa 330'000 Fahrzüg.<ref>{{Internetquelle |titel=www.hessen.de/Verchehr |url=http://www.hessen.de/irj/hessen_Internet?cid=67ce50152f2297afaedd52e544e4b590 |zugriff=2008-08-09 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080310031534/http://www.hessen.de/irj/hessen_Internet?cid=67ce50152f2297afaedd52e544e4b590 |archiv-datum=2008-03-10}}</ref>

== Gschicht ==
[[Datei:Hessen 1900.svg|thumb|rechts|328px|Hesse im tüütsche Kaiserryych]]
Bis 1264 isch d Landgrafschaft Hesse vo de [[Ludowinger]] regiert worre. D Sofie vo Brabant hät s rych Hesse vo [[Thüringen|Thüringe]] abtrännt; Hauptstadt isch 1277 [[Kassel]] worre. Denooch isch Hesse mehrmols deilt worre.

Under em Philipp em Großmietige, Landgraf vo 1509/1518 bis 1567, isch Hesse widdervereinigt und [[Reformation|evangelisch]] worre. De Landgraf hät au Universitäte ygfiehrt. Nach sym Tod isch Hesse aber wider i verschideni Staaten usenandgfale; langfrischtig überläbt händ [[Hessen-Darmstadt]] (im Süüdtäil und i de Mitte vo Gsamthesse; ab 1806 es Großherzogtum) und [[Hessen-Kassel]] (im Nord- und Oschttäil vo Gsamthesse; ab 1803 es Kurfürschtetum).

1866 isch s Kurfürschtetum Hesse-Kassel nach em [[Deutscher Krieg|Tüütsche Chrieg]] vo de [[Königreich Preußen|Prüüßen]] annektiert woorde. S Grooßherzogtum Hesse-Darmstadt häts aber na bis 1918 ggää, und us däm isch am Schluss vom [[Erster Weltkrieg|Eerschte Wältchrieg]], nach der Uusrüeffig vo de Republik 1918, de «Volchsstaat Hesse» woorde.

Im [[Zweiter Weltkrieg|Zweite Wältchrieg]] händ di Alliierte bis 1945 Frankfurt, Darmstadt, Gießen und Kassel bombardiert und di hischtoorische Zäntre vo dene Stedt i Schutt und Äsche gläit.

1946 isch s hüttig Land Hesse ggründt woorde. Zeerscht häts de Name „Großhessen“ ghaa, wils us em früenerige Grooßherzogtum bzw. Volchsstaat Hesse-Darmstadt (ooni [[Rheinhessen|Rhyhesse]]), em früenerige Kurfürschtetum Hesse-Kassel, em Oschttäil vom früenerige Herzogtum [[Nassau]] – Kassel und Nassau sind ab 1866 zur prüüßische Provinz [[Hessen-Kassel]] zämegschlosse gsy – und em früenerige Fürschtetum [[Waldeck]] zämegstiflet woorden isch. Sit de Gründig vo de Bundesrepublik Tüütschland im Jaar 1949 isch Hesse es Bundesland daadevoo.

== Dialäkt ==
De hessisch Dialäkt isch e dütschi Mundart, wo durch de Adeil an de hochdütsche Lutverschiebig als mittelhochdütschi Mundart kennzeichnet isch. Hessisch bildet zämme mit em [[Pfälzisch]]e uff de eine und me Mischgebiet zwüsche Hessisch, Pfälzisch, [[Alemannisch]] und [[Ostfränkisch]] im Rhy-Main-Neckar-Ruum uff de andere Site s [[Rheinfränkisch|Rhyfränkisch]]. Au [[Lothringisch]] wird deilwis zum Rhyfränkische zällt.

S Fehle vom Übergang vo p >(p)f (Appel statt Apfel) kennzeichnet s Rhyfränkisch zämme mit em Moselfränkische und em [[Ripuarisch]]e als westmitteldütschi Mundart.<ref>[[:de:Hessischer Dialekt]]</ref>

Für d Dialäkt z Hesse gits drüü meerbändigi Wörterbüecher, nämli s [[Hessen-Nassauisches Wörterbuch|Hesse-Nassauisch Wörterbuech]] (publiziert syt 1927), s [[Südhessisches Wörterbuch|Südhessisch Wörterbuech]] (sächs Bänd, usechoo 1965–2010) und s ''Frankfurter Wörterbuech'' (sächs Bänd, usechoo 1971–1985 und 1988). S git au en digitalen Atlas vo de [[Syntax]] und [[Morphosyntax]] vo de Dialäkt, wo z Hesse gredt wärded, nämli de ''SyHD: Syntax hessischer Dialekte''.<ref>[https://www.syhd.info//startseite/ SyHD: Syntax hessischer Dialekte]</ref>

== Weblink ==
{{Commonscat|Hesse|Hesse}}
* [http://www.hessen.de Internetufftritt vo Hesse]

== Quelle und Füeßnote ==
<references />

{{Navigationsleiste Deutsche Bundesländer}}
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Hesse|!]]
[[Kategorie:Bundesland (Dütschland)]]