Quälltext vu Gemeinden der Schweiz aaluege

{{DISPLAYTITLE:Gmeinde vo dr Schwiiz}} {{Schweizer Gemeinde}}
{{Dialekt|Zürichdeutsch|Züritüütsch|Züridütsch (See)}}
D '''Gmeinde vo dr Schwiiz''' sind sit em [[Mittelalter]] historisch gwachseni Gebilde vo underschidlicher Flächi und Bevölkerigszahl. De Artikel befasst sich hauptsächlich mit de sogenannte [[Politische Gemeinde|politische Gmeinde]], wies i vilne Kantön heissed; i andere Kanton seit mer ene ''Iiwonergemeind'' und im Kanton Wallis ''Munizipalgmeind''. Für wiitere Gmeindsarte i de [[Schweiz|Schwiiz]] lueg ebefalls i säbem Artikel.

== Autonomii ==
D Gmeindsautonomii gaat eso wiit, wie s de jewiilig [[Kanton]] zuelaat.

D Sälbschtändigkeit isch viile Gmeinde sehr wichtig. Für de Schwiizer Historiker Prof. Adolf Gasser (1903–1985) chann nu daas Schtaatswese demokratisch gnännt werde, wo dr Bürger e inneri Bindig zur Gmeind hät und wo mit dem Fundament vo unde nach obe wachst und dur das d Idee vo dr Selbschtverwaltig i dr Gmeindsfreiheit repräsentiert isch.

Usserdem gits viili wiiteri Körperschafte, wo als „Gmeinde“ bezeichnet werde. Daadezue ghööred d [[Kirchgemeinde|Chilegmeinde]] und söttig Gmeinde, wo zwar ekeis Territorium hei, aber en beschtimmte öffentliche Zweck erfülled (z.&nbsp;B. s Betriibe vonere Schuelorganisation, ere Wasserversorgig etc.). Das sind i gwüsse Kantöön d [[Schulgemeinde|Schuelgmeinde]], z Züri früener au d Zivilgmeinde – und i vilne Kantöön natüürli d [[Bürgergemeinde|Bürgergmeinde]].

== Gmeindsfusione ==
Trotzdem gsehnd sich viili chliineri Gmeinde zwunge, Fusionsprojekt mit ihrne Nachbere is Aug z fasse. Gründ defür sind: s funktionelle Zämewachse vo de Sidligsgebiet, d Komplexität vo de Uufgaabe/Überforderig vo de Behörde vo Chliigmeinde, Nachwuchsmangel für Gmeindsbehörde, mangelnds politischs Gwicht im Kanton, us Sicht vo einige Experte au di suboptimali Grössi (Aazahl Iiwohner) per se. Anderi Experte und Schtudie wiised aber druf hii, dass d Grössi elei nöd der Uusschlaag git. Chliineri Gmeinde händ viilfach e effizienti, choschtegünschtigi und bürgernachi Verwaltig (Milizsyschtem) und ihri Finanze besser im Griff.

Grosszügigi Subventionierig dur d Kantonsregierige, ja eigentlichi Fusionsprojekt (wie i de Kantön [[Kanton Freiburg|Friburg]] und [[Kanton Tessin|Tessin]]) sind en zuesätzliche Aaschtoss für Gmeindsfusione. Bis 1994 häts i de Schwiiz über 3000 politischi Gmeinde ggää – am Aafang vom Jaar 2017 sinds nu na 2255 politischi Gmeinde.
:Lueg au: [[Gemeindefusionen in der Schweiz|Gmeindsfusione i dr Schwiiz]]

En bsundere Fall isch de [[Kanton Glarus|Kanton Glaris]]: Am 7. Mai 2006 hät d Glarner [[Landsgemeinde|Landsgmeind]] überraschend e Reduktion vo bisher 27 uf ganzi drei Gmeinde ufs Jahr 2011 beschlosse. Dr Aatrag vo dr Regierig hät e Reduktion uf zehn Gmeinde vorgseeh ghaa und sas wer di radikalschti Gmeindsfusion bis denn gsi. Wil e grossi Minderheit gegä die Gmeindsfusione argumentiert hätt, hät's im November 2007 ä usserordentlichi Landsgmeind gäh, wo sich nochemal mit der Sach usenandergsetzt hätt. Bi dere Abstimmig isch aber klar worde, das d Glarner die Gmeindsfusion wänd.

== Entwicklig ==
Dur d Gmeindsfusione ninnt d Aazahl vo de politische Gmeinde i dr Schwiiz schtändig wiiter ab (Zahle per 1. Januar):
{|border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border-collapse:collapse;"
!2019
!2018
!2017
!2016
!2015
!2014
!2013
!2012
!2011
!2010
|-
|
|
|2'255
|2'294
|2'324
|2'352
|2'408
|2'495
|2'551
|2'584
|}
{|border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border-collapse:collapse;"
!2009
!2008
!2007
!2006
!2005
!2004
!2003
!2002
!2001
!2000
|-
|2'636
|2'715
|2'721
|2'740
|2'758
|2'815
|2'842
|2'865
|2'880
|2'896
|}
{|border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border-collapse:collapse;"
!1999
!1998
!1997
!1996
!1995
!1994
!1993
!1992
!1991
!1990
|-
|2'903
|2'915
|2'929
|2'940
|2'975
|3'013
|3'015
|3'017
|3'018
|3'021
|}
<br>
{|border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border-collapse:collapse;"
!1990
!1985
!1980
!1975
!1970
!1965
!1960
|-
|3'021
|3'022
|3'029
|3'050
|3'074
|3'085
|3'095
|}

== Aazahl vo de Gmeinde i de Kantön ==
{| class="wikitable sortable zebra" 
|+ <small>Stand per 1. Mai 2013</small>
|- class="hintergrundfarbe5"
! Kanton !! Aazahl<br />Gmeinde
|-
| {{CH-AG}}
| align="right" | 216
|-
| {{CH-AR}}
| align="right" | 20
|-
| {{CH-AI}}
| align="right" | 6
|-
| {{CH-BL}}
| align="right" | 86
|-
| {{CH-BS}}
| align="right" | 3
|-
| {{CH-BE}}
| align="right" | 379
|-
| {{CH-FR}}
| align="right" | 164
|-
| {{CH-GE}}
| align="right" | 45
|-
| {{CH-GL}}
| align="right" | 3
|-
| {{CH-GR}}
| align="right" | 158
|-
| {{CH-JU}}
| align="right" | 57
|-
| {{CH-LU}}
| align="right" | 83
|-
| {{CH-NE}}
| align="right" | 37
|-
| {{CH-NW}}
| align="right" | 11
|-
| {{CH-OW}}
| align="right" | 7
|-
| {{CH-SH}}
| align="right" | 26
|-
| {{CH-SZ}}
| align="right" | 30
|-
| {{CH-SO}}
| align="right" | 118
|-
| {{CH-SG}}
| align="right" | 77
|-
| {{CH-TI}}
|align="right" | 135
|-
| {{CH-TG}}
| align="right" | 80
|-
| {{CH-UR}}
| align="right" | 20
|-
| {{CH-VD}}
| align="right" | 318
|-
| {{CH-VS}}
| align="right" | 135
|-
| {{CH-ZG}}
| align="right" | 11
|-
| {{CH-ZH}}
| align="right" | 171
|- class="unsortable" style="border-top: 5px solid #aaa;"
| class="hintergrundfarbe5" | [[Datei:Coat of Arms of Switzerland.svg|20px|S Eidgenössische Wappe]] '''[[Schweiz|Schwizerischi Eidgenosseschaft]]'''
| class="hintergrundfarbe5" align="right" | 2396
|}

== Grösseklasse <!--sic!--> ==

Di gröschte Gmeinde sind d Schtädt [[Zürich]], [[Genf]], [[Basel]], [[Bern]] und [[Lausanne]]. Mit ere Bevölkerig vo meeh als 100'000 Persone gelted si als Grossschtädt. [[Winterthur]], [[St. Gallen (Stadt)|St. Gallen]] und [[Luzern]] händ meeh als 50'000 Iiwohner.

Wiiteri 113 Gmeinde wiised meeh als 10'000 Iiwohner uuf und gelted demit schtatistisch als Schtadt. Mängi bezeichned sich aber wiiterhii als "Gmeind" (Bsp.: [[Stäfa|Schtäfa]] im [[Kanton Zürich|Kanton Züri]]). Hingäge gits au Schtädtli mit altem Schtadtrecht aber wiit under 10'000 Iiwohner, wo schtolz sind, sich "Schtadt" nenne z dörfe. (Biischpiil: [[Eglisau]], [[Kaiserstuhl AG|Kaiserschtuel]], [[Bischofszell]], [[Sempach]] oder [[Fürstenau GR|Fürschtenau]]). Lueg au [[Liste der Städte in der Schweiz|Lischte vo de Schtädt i dr Schwiiz]].

Dass d Schwiiz au chliinschti Gmeinde uufwiist, zeiged verschiedeni Parameter:
* dr [[Median]] betreit 960 Iiwohner (Zahle Endi 2004 nach BfS ESPOP) (d. h. mer hät alli Gmeinde dr Grössi naa sortiert. 50 % lieged über, di anderi Hälfte under dem Wert),
* dr [[Mittelwert|Durchschnitt]] hingäge isch 2'672 Iiwohner (Zahle Endi 2004 nach BfS ESPOP) (d. h. rein rechnerischi Grössi: Gsamti Iiwohnerzahl vo allne Gmeinde teilt dur d Aazahl Gmeinde)

50 % vo de Gmeinde wiised also e Bevölkerigszahl under 960 Persone uuf. Es verwunderet daher nöd, wänn mer 120 Gmeinde (4,3 %) mit 100 Iiwohner und drunder zellt hät (chliinschti Gmeind isch Endi 2004 [[Corippo]] mit 17 Iiwohner).

Grösseklasse chönnd au nach dr Gemeindsflächi bildet werde. Di gröschti Gmeind vo dr Schwiiz isch [[Bagnes]] im Kanton Wallis mit 282,55&nbsp;km², di chliinschte sind mit je 0,32&nbsp;km² d Gmeinde [[Rivaz]] im Kanton Waadt und [[Kaiserstuhl AG|Kaiserschtuel]] im Kanton Aargau. Zwüsched dr Meereshöchi und dr Flächi gits en klare Zämehang - je höcher glege deschto grösser werded d Gmeindsflächene. Am meischte chliini Gmeinde gits im Südtessin.

== Übersicht vo de gröschte und chlinschte Gmeinde vo de Schwiz ==
Zahle am 31.&nbsp;Dezember 2004 gmäss ESPOP, dr Nachfüehrig vo de Bevölkerigszahle vo dr Eidgenössische Volkszellig 2000 durs Bundesamt für Schtatistik. D Zahle vo de Iiwohner chan sich sither starch veränderet ha und gwüssi chlini Gmainde händ underdesse mit Nochbergmeinde fusioniert (f = fusioniert im Johr xy).

{|
| valign="top" |
'''Di gröschte Gmeinde:'''
{|border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border-collapse:collapse;"
!Rang
!Gmeind
!Kanton
!Iiwohnerzahl
!Agglomeration <small>(2000)</small>
|-
|1.
|[[Zürich|Züri]]
|ZH
|345'236
|1'080'728
|-
|2.  
|[[Genf|Genève]]
|GE
|178'487
|471'314
|-
|3.
|[[Basel]]
|BS
|164'964
|479'308
|-
|4. 
|[[Bern]]
|BE
|122'304
|349'096
|-
|5. 
|[[Lausanne]]
|VD
|117'389
|311'441
|-
|6. 
|[[Winterthur]]
|ZH
|92'818
|123'416
|-
|7. 
|[[St. Gallen (Stadt)|St. Gallen]]
|SG
|70'533
|146'385
|-
|8. 
|[[Luzern]]
|LU
|57'501
|196'550
|-
|9. 
|[[Lugano]]
|TI
|48'865
|120'800
|-
|10. 
|[[Biel/Bienne]]
|BE
|48'642
|88'896
|-
|11. 
|[[Thun]]
|BE
|41'000
|89'522
|-
|12. 
|[[Köniz]]
|BE
|37'067
| -
|-
|13. 
|[[La Chaux-de-Fonds]]
|NE
|36'888
|47'545
|-
|14. 
|[[Schaffhausen|Schaffhuuse]]
|SH
|33'611
|61'399
|-
|15. 
|[[Freiburg im Üechtland|Fribourg]]
|FR
|32'988
|94'867
|-
|16. 
|[[Chur]]
|GR
|32'434
|66'235
|-
|17. 
|[[Neuenburg (Stadt)|Neuchâtel]]
|NE
|31'968
|77'832
|-
|18. 
|[[Vernier]]
|GE
|29'930
| -
|-
|19. 
|[[Uster|Uschter]]
|ZH
|29'463
| -
|-
|20. 
|[[Sion]]
|VS
|28'046
|52'226
|}
| width="50px" valign="top" |
| valign="top" |
'''Di chliinschte Gmeinde:'''
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border-collapse:collapse;"
!Rang
!Gmeind
!Kanton
!Iiwohnerzahl
|-
|1.
|[[Corippo]]
|TI
|17
|-
|2.  
|[[Martisberg]] (f 2014)
|VS
|24
|-
|2. 
|[[Portein]] (f 2010)
|GR
|24
|-
|4.
|[[Mulegns]]
|GR
|25
|-
|5. 
|[[Bister VS|Bischter]]
|VS
|27
|-
|6. 
|[[Clugin]] (f 2009)
|GR
|29
|-
|6. 
|[[Goumoens-le-Jux]] (f 2011)
|VD
|29
|-
|8.
|[[Montfavergier]] (f 2009)
|JU
|34
|-
|9. 
|[[Gresso]]
|TI
|35
|-
|10. 
|[[Monible]]
|BE
|36
|-
|11. 
|[[Cauco]]
|GR
|38
|-
|11. 
|[[Indemini]] (f 2010)
|TI
|38
|-
|11. 
|[[St. Martin GR|St. Martin]]
|GR
|38
|-
|14.  
|[[Calpiogna]] (f 2012)
|TI
|39
|-
|14. 
|[[Innerferrera]] (f 2008)
|GR
|39
|-
|14. 
|[[Le Peuchapatte]] (f 2009)
|JU
|39
|-
|14. 
|[[Romairon]] (f 2011)
|VD
|39
|-
|14. 
|[[Selma GR|Selma]]
|GR
|39
|-
|19.
|[[Ghirone]] (f 2006)
|TI
|40
|-
|19. 
|[[Vaugondry]] (f 2011)
|VD
|40
|}
|}

== Gmeinde nach Kantön ==
{{Navigationsleiste Gemeinden der Schweizer Kantone}}

== Lueg au ==
* [[Liste der Städte in der Schweiz|Lischte vo de Schtädt i dr Schwiiz]]
* [[Liste deutscher Bezeichnungen Schweizer Orte|Lischte vo düütsche Bezeichnige vo Schwiizer Orte]]
* [[Liste französischer Bezeichnungen von deutschsprachigen Schweizer Orten|Lische vo französische Bezeichnige vo Schwiizer Orte]]
* [[Kanton|Lischte vo de Kantön vo dr Schwiiz (mit Abchürzige)]]
* [[Bezirk (Schweiz)|Lischte vo de Bezirk und Dischtrikte i dr Schwiiz]]
* [[Gemeindenummer|Gmeindsnummere]]
* [[Amtliches Gemeindeverzeichnis der Schweiz|Amtlichs Gmeindsverzeichnis vo dr Schwiiz]]
* [[Aufgehobene politische Gemeinden der Schweiz|Uufghobeni politischi Gmeinde vo dr Schwiiz]]
* [[Namensänderungen politischer Gemeinden der Schweiz|Namesänderige vo politische Gmeinde vo dr Schwiiz]]
* [[Gemeindefusionen in der Schweiz|Gmeindsfusione i dr Schwiiz]]

== Weblink ==
* {{HLS|10261|Gemeinde|Autor=Andreas Ladner}}

[[Kategorie:Kommunalpolitik i de Schwiz]]
[[Kategorie:Gmeind in dr Schwiz| ]]