Quälltext vu Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen aaluege

{{DISPLAYTITLE:Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha}}
{{Dialekt|Elsässisch|Milhüserisch|Mìlhüüserisch}}
[[Datei:European Charter for Regional or Minority Languages membership.svg|mini|d Stààta wo d Chàrta unterschrìewa oder ràtifiziart han.]]
D '''Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha''' ìsch a [[Europa|europäischer]] Vertràg, wo àm [[5. November|5. Novamber]] [[1992]] vum [[Europarat|Europarot]] ààgnumma worra ìsch.

Es isch e Froog vo der Politik für die [[Kulturelle Vielfalt|viile Forme vo dr Kultur]] bi de Völker und Gselschafte.

== Ziel ==
S Ziel vu dr Chàrta ìsch, d Regionàl- oder Mìnderheitasprocha z'unterstìtza.

Zu dana [[Sprache|Sprocha]] gheera:<ref>[http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/textcharter/Charter/Charter_de.pdf Text vu dr Chàrta (de)]</ref>
* '''regionàla Sprocha''', oder [[Dialekt]]a wo zu-n'ra fremda Sprochkültür gheera ''(zum Beispiel, ìm [[Frankreich|Frànkrich]]: [[Elsässisch|Elsassisch]], [[Bretonisch]], [[Baskisch|Bàskisch]], [[Korsisch]])''. Bi dana gìtt's aui Sprocha wo nìt territoriàl gebunda sìn ''(zum Beispiel: [[Jiddisch]], [[Romani]])''.
* '''Mìnderheitasprocha''', dàs heißt fremda Sprocha, wo gredt wara vu Litt wo ìn Mìnderheit ìn dam [[Staat|Stààt]] sìn ''(zum Beispiel: d [[Deutsche Sprache|ditscha Sproch]] ìn [[Dänemark|Dänemàrk]])''.

Do gheera nìt derzüe:
* d Sprocha vu kìrzliga Migrànta ''(zum Beispiel, ìm Frànkrich: [[Polnische Sprache|Polnisch]], [[Italienisch|Italianisch]], [[Arabisch|Àràwerisch]])''.
* d Dialekta vu dr offiziella Sproch vum [[Staat|Stààt]] ''(zum Beispiel, ìn [[Deutschland|Ditschlànd]]: [[Alemannisch|Àlemànnisch]], [[Fränkisch]])''.
* d offiziella Sprocha vu'ma Stààt ''(zum Beispiel, ìn [[Irland|Irlànd]]: d [[Irische Sprache|irischa Sproch]], wo zwàr doch a Mìnderheitsproch ìsch)''.

== Ìnhàlt ==
D Chàrta enthàltet 5 Hàuptteiler.
=== Teil I: Àllgemeina Bestìmmunga ===
S erschta Teil enthàltet a sehr breita Definition vum Thema. Do wìrd erklärt wella Àrt Sprocha fer d Unterstìtzung vorgsah sìn.

=== Teil II: Ziela un Grundsätza ===
S zweita Teil formuliart Zielsetzunga. D Stààta wo mìtmàcha, känna, fer a pààr Sprocha, a liichtera Unterstìtzung irìchta, numma mìt da Màßnàhma wo ìn dam zweita Teil vorgsah sìn.

=== Teil III: Màßnàhma ===
S drìtta Teil enthàltet a Katalog vu Màßnàhma ìn verschìedena Gebìeta: Bìldung, [[Recht|Racht]], Verwàltung, [[Medien|Media]], [[Kultur|Kültür]], [[Wirtschaft|Wìrtschàft]]. Fer àn dàs 3. Teil mìtz'màcha, müeß a Stààt mìndschens 35 vu da 98 Màßnàhma, wo dr Katalog vorschlààt, ìn Üswìrkung màcha.

=== Teil IV: Ààwandung vu dr Chàrta ===
S viarta Teil definiart d Berìchtspflìcht, fer d Stààta wo mìtmàcha.

=== Teil V: Schlussbestìmmunga ===
S fìmfta Teil enthàltet Regel fer s Unterschriiwa un fer s Ikràfttratta.

== Àktiona wo vu dr Chàrta verlàngt wara ==
D Stààta wo d Chàrta unterschriiwa un ràtifiziara han Pflìchta:
* d Regionàla- oder Mìnderheitasprocha àls Üsdruck vum kültürella Riichtunm z'erkenna;
* s geogràphischa Gebìet vu jedera Regionàla- oder Mìnderheitasproch z'reschpektiara;
* dia Sprocha z'färdra;
* ìm äffentliga un ìm privàt Lawa a mìndliga un schrìftliga Verwandung vu dana Sprocha z'erliichtera un z'färdra;
* geeingneta Bìldungsmìttel zu Verfiagung stella;
* granzìwerschrìttender Hàndel z'färdra;
* ìrgend a Unterschìed, Diskriminiarung, Üsgranzung, Beschrankung oder Bevorzugung, wo ìn da Regionàla- oder Mìnderheitasprocha kännta schàda, z'verbiata;
* gegasittiga Verstandniss zwìscha àlla Sprochgruppa vum Lànd z'färdra.

== Züestànd ìn da verschìedena Lander ==
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right;"
|+ Europäische Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha: Stàtus vu dr Chàrta ìn da Stààta vum Europarot<ref>[http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=148&CM=8&DF=&CL=ENG European Charter for Regional or Minority Languages (en)]</ref>
|- align="center" 
! style="background-color:hintergrundfarbe7" | Stààt
! style="background-color:hintergrundfarbe7" | Unterschriiwung
! style="background-color:hintergrundfarbe7" | Ràtifikation
! style="background-color:hintergrundfarbe7" | Ikràftsetzung
|-
|align="left" |{{ALB}} ||  ||  || 
|-
|align="left" |{{AND}} ||  ||  || 
|-
|align="left" |{{ARM}} || {{dts|11|5|2001}} || {{dts|25|1|2002}} || {{dts|1|5|2002}}  
|-class="hintergrundfarbe8"
|align="left" |{{AUT}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|28|6|2001}} || {{dts|1|10|2001}}  
|-
|align="left" |{{AZE}} || {{dts|21|12|2001}} ||  ||   
|-
|align="left" |{{BEL}} ||  ||  || 
|-
|align="left" |{{BIH}} || {{dts|7|9|2005}} || {{dts|21|9|2010}} || {{dts|1|1|2011}}  
|-
|align="left" |{{BGR}} ||  ||  ||
|-
|align="left" |{{HRV}} || {{dts|5|11|1997}} || {{dts|5|11|1997}} || {{dts|1|3|1998}}  
|-
|align="left" |{{CYP}} || {{dts|12|11|1992}} || {{dts|26|8|2002}} || {{dts|1|12|2002}}  
|-
|align="left" |{{CZE}} || {{dts|9|11|2000}} || {{dts|15|11|2006}} || {{dts|1|3|2007}}  
|-
|align="left" |{{DNK}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|8|9|2000}} || {{dts|1|1|2001}}  
|-
|align="left" |{{EST}} ||  ||  ||
|-
|align="left" |{{FIN}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|9|11|1994}} || {{dts|1|3|1998}}  
|-
|align="left" |{{FRA}} || {{dts|7|5|1999}} ||  ||   
|-
|align="left" |{{GEO}} ||  ||  ||   
|-class="hintergrundfarbe8"
|align="left" |{{GER}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|16|9|1998}} || {{dts|1|1|1999}}  
|-
|align="left" |{{GRC}} ||  ||  ||
|-
|align="left" |{{HUN}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|26|4|1995}} || {{dts|1|3|1998}}  
|-
|align="left" |{{ISL}} || {{dts|7|5|1999}} ||  ||
|-
|align="left" |{{IRL}} ||  ||  ||
|-
|align="left" |{{ITA}} || {{dts|27|6|2000}} ||  ||
|-
|align="left" |{{LVA}} ||  ||  ||
|-class="hintergrundfarbe8"
|align="left" |{{LIE}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|18|11|1997}} || {{dts|1|3|1998}}  
|-
|align="left" |{{LTU}} ||  ||  ||
|-class="hintergrundfarbe8"
|align="left" |{{LUX}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|22|6|2005}} || {{dts|1|10|2005}}  
|-
|align="left" |{{MLT}} || {{dts|5|11|1992}} ||  || 
|-
|align="left" |{{MDA}} || {{dts|11|7|2002}} ||  ||
|-
|align="left" |{{MCO}} ||  ||  ||
|-
|align="left" |{{MNE}} || {{dts|22|3|2005}} || {{dts|15|2|2006}} || {{dts|6|6|2006}}  
|-
|align="left" |{{NED}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|2|5|1996}} || {{dts|1|3|1998}}  
|-
|align="left" |{{NOR}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|10|11|1993}} || {{dts|1|3|1998}}  
|-
|align="left" |{{POL}} || {{dts|12|5|2003}} || {{dts|12|2|2009}} || {{dts|1|6|2009}}  
|-
|align="left" |{{POR}} ||  ||  || 
|-
|align="left" |{{ROM}} || {{dts|17|7|1995}} || {{dts|29|1|2008}} || {{dts|1|5|2008}}
|-  
|align="left" |{{RUS}} || {{dts|10|5|2001}} ||  || 
|-
|align="left" |{{SMR}} ||  ||  || 
|-
|align="left" |{{SRB}} || {{dts|22|3|2005}} || {{dts|15|2|2006}} || {{dts|1|6|2006}}
|-
|align="left" |{{SVK}} || {{dts|20|2|2001}} || {{dts|5|9|2001}} || {{dts|1|1|2002}}
|-
|align="left" |{{SVN}} || {{dts|3|7|1997}} || {{dts|4|10|2000}} || {{dts|1|1|2001}}
|-
|align="left" |{{ESP}} || {{dts|5|11|1992}} || {{dts|9|4|2001}} || {{dts|1|8|2001}}
|-
|align="left" |{{SWE}} || {{dts|9|2|2000}} || {{dts|9|2|2000}} || {{dts|1|6|2000}}
|-class="hintergrundfarbe8"
|align="left" |{{CHE}} || {{dts|8|10|1993}} || {{dts|23|12|1997}} || {{dts|1|4|1998}}
|-
|align="left" |{{MKD}} || {{dts|25|7|1996}} ||  || 
|-
|align="left" |{{TUR}} ||  ||  || 
|-
|align="left" |{{UKR}} || {{dts|2|5|1996}} || {{dts|19|9|2005}} || {{dts|1|1|2006}}
|-  
|align="left" |{{GBR}} || {{dts|2|3|2000}} || {{dts|27|3|2001}} || {{dts|1|7|2001}}
|-  
|}

=== Dr Fàll vu teil Lander ===
* S '''Eeschtrich''' hàt folgenda Sprocha ànerkennt: Burgalàndkroatischa Sproch, [[Ungarische Sprache|Ungàrisch]], Romani, [[Slowakische Sprache|Slowàkisch]], Slowenisch, [[Tschechische Sprache|Tscheckisch]] un [[Deutsche Sprache|Ditsch]].
* S '''Ditschlànd'''  hàt folgenda Sprocha ànerkennt: [[Niederdeutsche Sprache|Nìederditsch]], [[Dänische Sprache|Dänisch]], Oschtfriesisch (Sàterfriesich), Nordfriesisch, Romani, [[Obersorbische Sprache|obersorbischa Sproch]] un nìedersorbischa Sproch.
* S '''Frànkrìch''' hàt d Chàrta unterschrìewa, àm [[28. Januar|28. Janner]] [[2014]] hàt d Assemblée Nationale ìhra Ràtifiziarung gwählt<ref>[http://www.ouest-france.fr/langues-regionales-lassemblee-dit-oui-la-ratification-de-la-charte-1887090 D Assemblée Nationale wählt fer d Ràtifiziarung ìm Frànkrìch, 28.01.2014, uf www.ouest-france.fr (fr)]</ref>, àwer àm [[27. Oktober|27. Oktower]] [[2015]] hàt dr Sénat schliaßlig doch dergega gwählt<ref>[http://www.lalsace.fr/actualite/2015/10/28/langues-regionales-le-senat-fait-barrage-a-hollande Dr Sénat wählt gega d Ràtifiziarung ìm Frànkrìch, 27.10.2015, uf www.lalsace.fr (fr)]</ref>. (Noh dr frànzeescha Konstitution ìsch d frànzeescha Sproch d einzigschta wo àls Sproch vu dr Republik gìltet, àlso gìtt's a Konflikt zwìscha dr europäischa Chàrta un dr frànzeescha Konstitution.)
* '''Itàlia''' hàt d Chàrta unterschrìewa, àwer nìt ràtifiziart.
* D '''Schwitz''' hàt folgenda Sprocha ànerkennt: [[Italienisch|Italianisch]], [[Rätoromanische Sprache|Rätoromanisch]] un Jenisch; und sid 2018 au s [[Frankoprovenzalische Sprache|Frankoprovenzalisch]].

== Externa Links ==
* [https://web.archive.org/web/20140717011342/http://hub.coe.int/de/web/coe-portal/what-we-do/culture-and-nature/minority-languages Offiziell Websitt (de)]

== Referanz ==
<references />

[[Kategorie:Rächt]]