Environment

S Inwäirenment (änglisch environment = s Umfäld, d Umgääbig) isch e Begriff für künstlerischi Arbäite, wo sich mit dr Bezieig zwüschen eme Objekt und siner Umgääbig usenandersetze. D Umgääbig sälber cha Däil vom Kunstwärk sii. S Wort isch in de spoote 1950er Joor us em amerikanische Änglisch usgleent worde.

Entwicklig

Die gedanklige Grundlaage zur Überwindig vo dr Drennig zwüsche Kunst und Lääbe, wo vo Künstler im 20. Joorhundert immer wider aagsträbt worden isch, findet mä scho im Dadaismus und im Surrealismus. In sim Dadaistische Manifest het dr Richard Huelsenbeck 1918 gschriibe: „Das Leben erscheint als ein simultanes Gewirr von Geräuschen, Farben und geistigen Rhythmen, das […] in seiner gesamten brutalen Realität übernommen wird.“ Gliichzitig het dr Marcel Duchamp 1917 z Nöi York e Bissuar as Kunstwärk usgstellt, und em Fontäne gsäit. Mit däm isch e Geegestand, wo industriell broduziert worden isch, e Ready-made, zum Kunstwärk erkläärt worde.

Dr Begriff Inwäirenment daucht in de USA am Ändi vo de 1950er Joor under de Künstler vo dr Pop-Art und vom Häppening uf. Dr George Segal het sine wisse Gipsfiguure in ere aadütete Umgääbig „environmental sculptures“ gsäit. Dr Claes Oldenburg isch mit sine überdimensionierte Noochbildige vo Ässwaare us „the store“ bekannt worde. Dr Edward Kienholz und dr Duane Hanson häi dur dr Hyperrealismus vo iire Figuure brovoziert. Dr Kienholz het as Inwäirenment isolierti Szenerie, wo mä din cha umelaufe, gmacht; dr Hanson hingege het menschligi Figuure (z. B. Frau mit Einkaufswagen, 1970) isoliert us em ursprünglige Inwäirenment blötzlig in e Museum oder e Galerii gstellt.

Uf eme zwäite Wääg häi d Häppening-künstler Inwäirenments gschafft. Dr Allan Kaprow, wo 1959 dr Begriff Häppening brägt het, isch vermuetlig dr erst Künstler gsi, wo e Brozäss und nid en Objekt in dr Vordergrund gstellt het. Was vo de Häppening-Akzioone übrig blibt, wird denn zum ene Inwäirenment grubbiert und dradizionell usgstellt. 1962 isch in Europa d Fluxus-Beweegig ufchoo, wo bim Mache vo iire Inwäirenments s Publikum nid bedäiligt het, und es eso besser het chönne blaane und mit Muusig und Voorstellige het chönne beriichere.

In de 1970er und 1980er Joor het sich schliesslig vor allem in Europa dr Begriff vo dr Installazioon uusebildet, wo eebefalls für Arbäite brucht worden isch, wo dr Ruum imbegriffe häi. Künstler, wie dr Joseph Beuys, wo Arbäite mache, wo so bezäichnet wärden, häi en andere künstlerische Aasatz as d Inwäirenment-Künstler. Bi de Inwäirenments spiilt nämlig d Usenandersetzig mit dr Wält vom Alldaag und vo de Waare e zentraali Rolle, für d Installazioons-Künstler hingeege si die gedanklige und spirituelle Bezüüg hinder de dinglige Elimänt vo iire Installazioone dr Usgangspunkt.

Bischbil

Inwäirenments as Resultaat vom ene Häppening (alli Bischbil us em Joor 1969)

• Dr Jannis Kounellis het zwölf Ross in e röömischi Galerii in dr Via del Paradiso brocht. Mä chönnt das eso interbretiere, ass drmit e brovokanti Assoziazioon (Kunstgalerii = Stall) sött suggeriert wärde. In däm Fall isch dr Ruum e integraale Bestanddäil vom Kunstwärk.
• Dr Ulrich Herzog und dr Günter Sarée häi am ene Sunndigmorge fümf Donne Altbabiir in dr Münchner Schackstrooss abglaade. Dr Ort (bim Siegestor) isch nit äifach eso gweelt worde, sondern isch Däil vo dr Ussaag gsi.
• Dr Wolf Vostell het vor ere Kölner Galerii in dr Domstrooss si Opel Kapitän in Staalbeton iigosse. Er het dr Akzioon „Situation Ruhender Verkehr“ gsäit. Ohni dr Standort im Vercheersruum vo dr Innestadt hätt d Betonskulptuur eläi nit die gliichi Botschaft vermiddlet.

Liddratuur/Kwelle

• Heinz Ohff: Galerie der Neuen Künste, Revolution ohne Programm. Bertelsmann-Kunstverlag, 1971.
• Peter Sager: Neue Formen des Realismus. Verlag DuMont Schauberg, Köln 1973.
• Otto Kammerlohr: Epochen der Kunst Bd. 4. R. Oldenbourg Verlag, München 1989.
• Thomas Dreher: Performance Art nach 1945. Aktionstheater und Intermedia. München 2001, Kap. 2.4.1 Happening: Environment und „compartmented structure“, S. 85–117, Kap. 2.4.1.1 Medienerweiterung des Environments, S. 85–91.

Kwelle (Web)

• „Das große Kunstlexikon“ vom P. W. Hartmann, Östriich

Weblingg

• Abbildige vo Inwäirenments vom Edward Kienholz bi Artchive

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Environment“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.