Quälltext vu Elsass aaluege

{| {{Prettytable-R}}
! colspan="2" bgcolor="#ffc0c0" width="240px" | Elsàss
|----
| style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" |
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
|style="width:90%; text-align:center" | [[Datei:Flag of Alsace (historical).svg|border|100px|none|Fàhne vum Elsàss]]
|style="width:90%; text-align:center" | [[Datei:Blason région fr Alsace (ancien).svg|100px|none|Wappe vum Elsàss]]
|----
|style="width:100%; text-align:center" | Fàhne vum Elsàss
|style="width:90%; text-align:center" | [[Wappen|Wappe]] vum Elsàss
|}
|----
|-
| [[Amtssprache|Amtssprooch]] || [[französische Sprache|Franzeesch]]
|-
| Sprooche || Franzeesch, [[Elsässisch]],<br /> [[Welche (Langue d'oïl)|Vosgien]], Iiwandersprooche,<br /> friehner au [[Jiddisch]].
|-
| Häuptstàdt || [[Straßburg|Strossburi]]
|-
| Fläche || 8 280 km²
|-
| Hëchschter Punkt || 1 424 m (Gross Bälche)
|-
| Inwohnerzàhl || 1 868 183 Persone (2013) 
|-
| Bevölkerigsdichti || 226 Inwohner/km²
|-
| Regionalenhymne || [[Text:Elsässisches Fahnenlied|''Elsässisches Fahnenlied'']]<br /> (vun [[Emil Woerth]], 1911)
|-
| Regionalenfeiertag || ''31. Mai''
|-
|President vum CR || [[Philippe Richert]] ([[UMP]])
|-
|Prefekt || Stéphane Bouillon
|-
| colspan="2" align="center" | [[Datei:Alsace locator map.svg|150px|Làg vum Elsàss]] [[Datei:Alsace topo.png|100px|Topographi vum Elsàss]]
|-
| colspan="2" align="center" | 
|}
{{Dialekt|Elsässisch|Elsassisch|Elsassisch}}
[[Datei:St-Ulrich.JPG|mini|De Buri St. Ulrich]]
[[Datei:Bouxwiller.JPG|mini|[[Buchsweiler (Unterelsass)|Buchswillr]]]]
[[Datei:Mont Sainte-Odile BW 6.JPG|mini|[[Odilienberg|Dr Odilieberi – Mont Sainte Odile]], s Kloschtr]]
[[Datei:Riquewhirdolder.jpg|mini|[[Reichenweier|Richewihr]], Dolder]]
[[Datei:Street-in-Eguisheim.jpg|mini|[[Egisheim|Egsa]]]]
[[Datei:Andlau Bas-Rhin 2005-09-17.jpg|mini|[[Andlau]]]]
S '''Elsàss'''  ésch e Làndschàft un e „[[Europäische Gebietskörperschaft Elsass|Europäischa Gebiatskärwerschàft]]“ ém Oschte vun [[Frankreich|Frànkrich]], én de Verwàltungsregion [[Grand Est]]. Si ligt àn de Weschtsite vum (mittlere un süedlich) [[Oberrhein|Owerrhin]]-Tal un ésch àlso s Landel zwésche [[Rhein|Rhin]] un [[Vogesen|Vogese]]. S Elsàss geht vun de nàtionali [[Deutschland|ditsch]]-frànzeeschi Grenz én dr Mitt vum Fluss àn de heechschti Grate vun d Vogese – mét e pààr Stickele Lànd uff'm Oschtufer, wo in elsàssischi Gmeinde gheere. Numme ém „[[Krummes Elsass|Krumme Elsàss]]“ (frz.: ''Alsace Bossue'') ém Norde vun [[Zabern|Zàwere]] geht s ewwer de Vogese néwwer bis ins [[Saar]]&shy;tàl. Ém Süde steest s àn d [[Schweiz|Schwiz]], ém Norde ésch de [[Lauter (Rhein)|Lauter]] de Grenz zr [[Rheinland-Pfalz|Pfalz]]. De Nochbere én Frànkrich sin [[Lothringen|Lothringe]] un d [[Franche-Comté|Frejgràfschàft Burgund]]. Mét (m mittlere un süedliche) [[Baden (Land)|Bade]] zsàmme bildt s àlso de (oweri) Owerrhin-Region zwésche [[Basel]] un [[Karlsruhe|Karlsrüeh]], [[Schwarzwald|Schwàrzwald]] un Vogese.

Vu 1973 bis àm And vu 2015 ésch s Elsáss e eigne [[Region (Frankreich)|Region]] ''(Région Alsace)'' gsin. Si ésch de kleinscht vun de Regione vun de [[Frankreich|''France métropolitaine'']] (europäisch Frànkrich) gsin mét numme zwéi [[Département]]s (normalerwiss sins frienr 3 bés 4 Départements in e Region gsi) un e Flächi vun 8.280 km². De zwéi Departements sin de [[Département Bas-Rhin|Bas-Rhin]] (Untrelsàss) – Departementszahl 67, [[Präfektur (Frankreich)|Prefektür]] [[Straßburg|Strosburi]] – un de [[Département Haut-Rhin|Haut-Rhin]] (Owwrelsàss) – 68, Prefektür [[Colmar|Còlmer]]. 

S Elsàss ésch de frànzeesch Ànteil vun de [[Alemannen|alemànnisch Landr]], s gheert zue Frànkrich – mét Unterbrechunge – zitterm 17.&nbsp;Johrhundert ([[Westfälischer Frieden|Westfälische Fride]] 1648, [[Straßburg|Strosburi]] 1681) mét Üssnàhm vun [[Mülhausen (Elsass)|Milhüse]], wo bis 1798 Teil vun de [[Alte Eidgenossenschaft|Schwizer Eidgenosseschàft]] gsin ésch. S gheert àlso nit zue de jüngschti Teile vun Frànkrich wie [[Savoyen|Savoye]] odr öi noch [[Korsika|Corsica]] – öi wenn s erscht 1945 (un dovor 1919) s letscht mol wédr àn Frànkrich àngschlosse ésch wore. Vun 1871 bis 1919 het s Elsàss zuem [[Deutsches Reich|Ditsche Rich]] ghert un zwésche 1941 un 1944 hàn d [[Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei|Nazis]] de Region àls e Teil vum „Südwest-Gau“ vum [[Deutsches Reich (1933–1945)|''Dritt Rich'']] bhàndelt. 

D Nàmme kummt vum [[Althochdeutsch|frieàlthochditsche]] ''ali-sâzzo'' „daa wo am andere Rhin-Ufer sitzt“ oder vun ''ali-land-sâzzo'' „daa wo im fremde Land sitzt“. Di erscht Ditig waar üs dr Sicht vun de Lit vun de rachte Rhin-Site, di zweit (wohrschinlicher) daat d Lit meine, wo noo dr Néderlàà vun de [[Alemannen|Àlemànne]] gage d [[Franken (Volk)|Frànke]] én dr [[Schlacht von Zülpich|Schlacht vun Zülpich]] 496 uf dr lingge Rhin-Site àngsidlet wore sin.<ref>''Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache.'' 18.&nbsp;Ufflag, biàrbeitet vum Walther Mitzka. Walter de Gruyter, Berlin 1960, S.&nbsp;163 (under ''elend''), resp. ''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde,'' Band&nbsp;7, S.&nbsp;175–177 (under ''Elsaß'').</ref>

== Symbole un Beditung vun de Region ==
Mét'm (lothringisch) Departement [[Moselle]] zsàmme bild't s Elsàss de „ditsch Teil“ vun Frànkrich – de Teil wo historisch immer vum [[Deutschland|Ditschlànd]] „z'rüeck“ ésch v'rlàngt wore – „[[Elsass-Lothringen]]“. De Moselle ésch awwer numme s nördlichi vun de vier Departementi én de Region ''Lorraine''. Nàtional neitraler gsaat sin s Elsàss un de Moselle de ditschsproochig (frz.: ''germanophone'') Teil vun Frànkrich – se gehn de gànz ditsch-frànzeeschi Granz làng vun [[Basel]] bis [[Luxemburg|Luxeburi]]. Làngi Zit sin so selli Gebiete de Grund fr nàtionali Konfrontatione un [[Krieg|Kriej]] gsin. Hitzedaas sin se in de Konsequenz öi bsundersch europäisch odr europhil – fascht e europäisch Modell vun Granzregione, awwer glichzitig öi e nàtional sehr symbolisch Teil vum Frànkrich „''une et indivisible''“. Ditschlànd drgeje hàlt si politisch hitzedaas ziemli komplett rüss – e Pris fr de [[Deutsch-Französischer Ausgleich|ditsch-frànzeesch Frindschàft]].

'S Elsàss ésch e Bispiil vun dene Regione, wie nit licht én [[Nation|nàtionali]] Kategorie passe. S ésch àn d'üsserschti süedweschtli Üssdehnung vun de [[Germanen|germanisch]] Bsiedelung z'r Zit vun de [[Völkerwanderung|gross Migratione]] (frz. „''Invasion des Barbares''“) gsin – ém oweri Teil vun de reemisch-germànisch Begenung ém Ow'rrhintàl. Un àn de Grenz mét d'r [[Romanische Sprachen|romànisch]] Walt. So ésch s bsundersch exponéert gsin f'r Inflüess vun do (wie öi de weschtlich Ditsch-Schwiz od'r Luxeburi) – àww'r öi f'r de Üssdehnung vum frànzeesch Künnijrich.

=== Wappe ===
D'Fàrwe vum Elsàss sin „[[Rot un Wiss]]“. `S hitige Wappe symboliséert de zwei Departementi un siiht historisch'r üss als s ésch. De ''Région Alsace'' hot bis 2015  àls Logo e finfstrahlig Stern b'nutzt, mét-e (àbgetrennt!) goldi Strahl rachts – fer de Oschte, s Elsàss.
Üss de Zit vun de ditsch Federaliséerung (1911) gibt s e [[Hymne]] vun de Region (Elsass-Lothringe): s „[[Text:Elsässisches Fahnenlied|Elsässische Fahnenlied]]“, diss ésch àww'r nit numme hit nimm offiziell, s ésch öi nit sehr bekànnt ém Elsàss. Véel popülär'r ésch s [[Volkslied|Vollikslied]] „[[Text:Der Hans im Schnokeloch|De Hans ém Schnookeloch]]“, wovun vili sàje ass s de Chàrakt'r vun d'Elsass'r gued bschriibt. E anders Liedele ésch „[[Text:Das Elsàss, unser Ländchen|S Elsàss, unser Ländel]]“ – mànchi Elsass'r identifizéere sich un ihri [[Heimat|Heimet]] dodemit.

=== Symboltiir ===
'S elsassisch Symboltiir, fàscht e Wappevöjel, ésch de [[Störche|Storich]] ([[Weißstorch|Wissstorich]] – Ciconia ciconia). Wie én de meischte ditschsproochigi Lend'r v'rzehle d'Elsass'r ihri Kénd'r, ass'r de Bubbele bringt. Ém iwwrigi Frànkrich wurd gsàjt, m'r find se ém [[Kohl]]. E ànders wichtigs Tiir ésch de [[Schnecken|Schnack]] – wil m'r oft sàjt, de Elsass'r sitzt in si'm Schnackehüs. Uff Anglisch ésch ''Alsatian'' e àndri B'zeichnung f'r de Ditsch Schäferhund ''(German Shepherd)''.

== Geographi ==

=== Klima ===
D [[Vogesen|Vogése]] ém Wèste stèlle e Klimagrànze dar; wènn wie màistens d Luftmasse vu Wèste kumme, légt s Èlsass ém Ràgeschatte. Én der héchere Lage ghàie bis zu 2000 mm Niderschlàg bro Johr, màistens én Form vu Schnée. Zwar lége an der Col de la Schlucht ém Johr an 130 Dàg Schnée und sàller ka bis zu 2 Méter hoch sé, s Èlsass ésch awer wàge de blètzlige Dàuwàtter bi de Wéntersportler nét eso bliebt wie zum Bispil der [[Schwarzwald|Schwàrzwàld]].
D méttlere Tèmperatur légt ém Jànner bi 0 und ém Juillet bi 19 Grad. Zwésche Mèrz un Mài kènne vu Sidfrankrich Luftmasse durch d Burgunder Pforte éns Èlsass kumme und es wérkt wàge de Mandle-, Abrikose- und Kastaniebaim fast méditèrran.

=== Geböje ===
Geböje un Orte, wie f'r s Elsàss e stàrik Symbolwart han, sin (z. B.): s [[Straßburger Münster|Strosburj'r Ménscht'r]], d'r [[Odilienberg|Odilieberi]], [[Mürbach]] (s Kloscht'r), d'[[Hohkönigsburg|Hohkünnijsburi]], de [[Dompeter]], de ''[[Gros Chêne]]'' (Dicki Eich) ém [[Hagenauer Forst|Höienöir Forscht]] un de [[Heidenmauer|Heidemüre]] uf'm [[Maennelstein|Mäennelstein]] un'm [[Tännchel]].

=== Beditung in Kultur und Technik ===
’S Elsàss ésch de Heimet od’r de Ursprungsregion vun 
* wichtigi Examplär vun d’erscht, [[Althochdeutsch|àlthochditschi]] Schrifte ([[Otfrid von Weissenburg|Otfrid]], [[Mürbach]]) un älteschti Dokümente én Àltditsch un (glichzitig) Àltfrànzeesch ([[Strassburger Eide|Strosburjer Eide]]),
* wichtigi Weriki vun de [[Mittelhochdeutsch|méttelhochditsch]] Literatür, de Minnesängr ([[Reinmar von Hagenau|Reinmar]], [[Gottfried von Strassburg|Gottfried]]),
* erschti Drucke (Bibel),
* de erscht ditsch „Bestsell’r“, s «[[Narrenschiff|Narreschiff]]» vum [[Sebastian Brant]],
* de [[Erste Zeitung|erscht Zitung]] (uf Ditsch),
* ’m [[Weihnachtsbaum#Gschicht|Chrischtböim]],
* ’m [[Elsässer-Jiddisch]],
* vun de [[Marseillaise]],
* vun de [[Frédéric Auguste Bartholdi|Frejhétsstatue]],
* vum [[Alfred Dreyfus|Dreyfus]],
* vum Auto [[Bugatti]],
* vum [[Marcel Marceau]],
* ’m [[William Wyler]],
* ’m Boeing,
* ’m „Babbe Marx“ – Vàt’r vun de Briad’r Marx ([[Marx Brothers]])
* vum [[Tomi Ungerer]] un
* ’m [[Albert Schweitzer]].

== Kültür ==
=== Sproche ===
'S Elsàss ésch tràditionell bis uff e pààr [[Welche|Derfer]] àn de Grenze [[Deutsche Sprache|ditschsprochig]] gsin. Én Frànkrich (un mét de Grenzv'rschiibunge) sin d'Lit meh un meh zweisprochi wore. De Elsàss'r heisse ihri [[Sprachen in Frankreich|''Regionalsprooch'']] [[Elsässisch|Elsasserditsch]] ''(Alsacien)'' od'r Elsässisch. De Regionalsprooch bsteht üss'm lokal [[Dialekt]] – ém greescht Teil vum Elsàss redd m'r [[Alemannisch|alemànnischi]], ém Norde [[Südfränkische Dialekte|sidfrankischi]] oder [[Rheinfränkische Dialekte|rhinfränkischi]] (pfälzisch) un ém Krumme Elsàss saar-rhinfränkischi Mundàrte – un àls Schriftsprooch [[Hochdeutsch|Hochditsch]]. Offiziell Amts- – un z'meischt öi Schuelsprooch – ésch àww'r numme [[Französische Sprache|Frànzeesch]]. So geht de Zweisprochikeit hit meh un meh z'rüeck.

=== Spezialitäte üss d'r elsassisch Kéch ===
[[Datei:Flameukeusche 2.jpg|mini|Veritable Flammekuech]]
[[Datei:Choucroute-p1030189.jpg|mini|Sürkrüt]]
[[Datei:Baeckeoffe.jpg|mini|Baeckeoffe]]
D'Schpezialitäte üs'm Elsàss sind hoipsachlich d'Brauerej (wie [[Kronenbourg]], Fischer (Eijeschàft von Heineken), Schutzenberger, Meteor), sin Rabgebiet, sini ''„franzéésch Qualität un' diitsche Portionen“'' 
Gastronomie: ([[Gugelhupf|Keüjlhopf]], [[Sauerkraut|Sürkrüt]], Bäckhoffe, Lappküeche uzw)!

* [[Flammenkuchen|Flammeküeche]] (Flammekööch – Flammaküacha, frz.: Tarte flambée, hochdt.: Flammkuchen)
* [[Gugelhupf|Köjelhopf]] (hochdt.: Kugelhopf) (Gugelhupf ésch e Schwowwedings!) (frz. oft: „Kouglof“)
* Choucroute – [[Sauerkraut|Sürkrüt]]
* [[Baeckeoffe]] (= „Bäckerofen“), e Intopf üss vier Sorte Fleisch, Grumbeere un Ziwwele, [https://web.archive.org/web/20060514131742/http://www.slowfood.de/tipps/kochrezepte/baeckaoffa/]
* Bredele („Brötlein“ – Keksgebäck)
* Mignardises (siaßi Töertle)
* Friands (siaßi Teigpaschtete)
* ''Crémant d'Alsace'' (Sekt)
* ''Tarte aux pommes'' (Elsasser Àpfelkuech)
* ''Galettes de pommes de terre'' – Grumbeerekiechle (Kartoffelpuffer)
* ''[[Quiche Lorraine]]''
* ''Tarte aux oignons'' – [[Zwiebelwähe|Ziwwelkuech]]
* ''Coq au vin'' (nàdiirli mét'me gued'r Elsasser Riesling!)
* ''Foie gras'' (Paté üss de Leew'r vun gestopfti Gens od'r Ente)
* ''Munster'' – [[Münsterkäse|Minschterkas]]
* ''Asperge'' ([[Spargel]])

== Gschicht ==
E pààr Date: ('''E detailliirti Version vun de Gschicht ésch em Àrtikel [[Geschichte des Elsass|Gschicht vum Elsàss]]''')
[[Datei:Abtei Murbach.jpg|thumb|right|D'Abtei Murbach]]
[[Datei:Mise à sac de l'Hôtel de Ville de Strasbourg le 19 juillet 1789 (gravure de l'époque).jpg|thumb|right|Rjivaljuzija! Strasbourg 21/7/1789]]
[[Datei:ObernaiMalgréNous.JPG|thumb|right|Monüment f'r d'[[Malgré-Nous]]]]
* 53 vor Chr.: [[Julius Cäsar]] schlajt de „Suebe“ unt'r ihrem Künni Ariovist nit wit vun do wo emol Milhüse geböjt wurd und setzt so in de erscht Welle vun alemànnisch Inwànderung e End.
* 12 vor Chr.: De Reem'r böje bi [[Straßburg|''Argentoratum'']] e b'feschtigt Lajer – de Geburtsstund vun Strosburi. 
* 357: Én d'[[Schlacht von Argentoratum|Schlacht vun Argentoratum]] un öi nooch e Infàll 366 iww'r de zuegfrore Fluss schàffe d'Reem'r s noch emol d'Alemanne iww'r de Rhin zeruckzedrucke. Àb 401 kenne d'Reem'r de Rhingrenz nimm gànz sichere un geje 455 quere d'Allemanne andli de Rhin un bsiidle s Elsàss.
* 496: De Frankekünnij [[Chlodwig I.|Chlodwig]] bsiigt de Alemànne én de [[Schlacht von Zülpich|Schlacht vun Zülpich]] un zwei àndri. S alemànnisch Herzogtum kummt bis 531 gànz unter d'Herrschaft vun de [[Franken (Volk)|fränkisch]] [[Merowinger]]. Bis 746 exischtiirt s Herzogtum Alemannia noch àls Teil vum Frankeriich. S Elsàss gheert e Teil vun d'r Zit dezue, teils wurd s zue-m-e e eije Herzogtum, wo öi Lothringe un Burgund intereséert.
* 728: De [[St. Pirmin|Pirmin]] grindet d'[[Kloster Murbach|Abtei Murbach]].
* 842: de ''[[Straßburger Eide|Strosburjer Eide]],'' üsgsproche vun [[Karl der Kahle|Karl däm Kahle]] (frz.: Charles le Chauve) un [[Ludwig der Deutsche|Ludwig däm Ditsche]] (frz.: Louis le Germanique) geje ihr Brüed'r Lothar (frz.: Lothaire) (alli Enkel vun [[Karl der Große|Karl däm Grosse]]) teile s Rich uff en drei Teili. S Elsàss gheert züem Mittelrich Lotharinge. 
* 962: S Elsàss ésch Teil vum [[Heiliges Römisches Reich|Heilich Reemisch Rich]].
* 1211: Die erscht Erwähnung fo ''[[Bad Sulzbach|Sulzbach]]''.
* 1354: Grindung vun de „Décapole“, de [[Zehnstädtebund|Zehnstäedtebund]] vun de [[Reichsstadt|Richsstäedt]] am [[Oberrhein|Oberrhin]].
* 1552: Schlacht vun Hüsberje – de Stadt Strosburi bschiesst s Heerlajer vum frànzeesch Künni ''Henri II,'' Heinrich de Zweit, un bricht sini B'lajerung.
* 1648: Nooch'm [[Westfälischer Friede|Westfälisch Fride]] (Traité de Westphalie) annektéert s absolutistisch Frànkrich under em [[Ludwig XIV.|Louis XIV.]] de Teili vum Elsàss, wo im [[Heiliges Römisches Reich|Kaiser]] un de [[Habsburger|Habsburjer]] gheere.
* 1681: De fréji Richsstadt Strosburi wurd vun d'r Armee vum franzeesch Künni b'lajert un müess ihri Tore effne.
* 1790: De [[Französische Revolution|revolutionäri]] franzeesch Regierung richt de Departementi [[Département Bas-Rhin|Bas-Rhin]] un [[Département Haut-Rhin|Haut-Rhin]] in.
* 1798: De fréji [[Stadtrepublik Mülhausen|Repüblik Milhüse]], v'rbunde mét d'r [[Eidgenossenschaft|Schwiz'r Eidgnosseschaft]], müess nooch-m-e militarischi un wirtschàftlichi Blocus durich s revolutionäri Frànkrich kapitulére.
* 1870: Bim ''Siège'' vun Strosburi, de Belajerung im [[Deutsch-Französischer Krieg|ditsch-frànzeesch Kriej]], bschiesse de ditschi Truppe d'Stàdt un de Bibliothek vun de [[Universität Straßburg|Universität]], eini vun d'greeschti ditschsprochigi, humanistischi Bibliotheke zitt'r de [[Renaissance]], v'rbrannt.
* 1871 (18. April): (ditschi) Schüelpflicht ém Elsàss ''(Obligation scolaire)'' – noch vor'm Fréde un 11 Johr vor Frànkrich (Jules Ferry àm 28. März 1882).
* 1871: nooch de franzeesch Néderlaa vun Sedan un'm Vertraa vun Frankfurt un de Grindung vum néiji [[Deutsches Reich|Ditsch Rich]] kummt s Elsàss widd'r züe Ditschland – ohni de (franzeeschsprochigi) [[Territoire de Belfort|Gejend vun Belfort]] aww'r mét'm greescht Teil vun de [[Département Moselle|Moselle]] inklusive de Höiptort [[Metz]]: „[[Reichsland Elsass-Lothringen|Reichsland Elsàss-Lothrìnge]]“.
* 1911 (31. Mai): de Verfassung vum – jetz autonomer rejierte Elsàss-Lothringe wurd ém Lànddàà àngnumme.
* 1915: Bluetischi Käempf um de Felseheh' vum [[Hartmannswillerkopf]] (frz.: ''Vieil Armand'')  17 km vun Milhüse un uff'm [[Lingenkopf|Lingekopf frz.: ''Col du Linge'']] iww'r [[Münster im Elsass|Menscht'r]] – hit „monument national“.
* 1919: S Elsàss kummt s mét d'r Ratifikation vum [[Versailler Vertrag|Versailler Vertraa]] widd'r züe Frànkrich.
* 1920er: Ém Elsàss wurd de autonomistischi Bewejung un Parteie émm'r stärik'r – m'r wéll nit v'rliere f'r wàs m'r z'r ditschi Zit so làng gekäempft het.
* 1940-1944: nooch de „drôle de guerre“, de frànzeesch Waffestillstand un de ditsch Besetzung, wurd s Elsàss „de facto“ vum ''„Dritte“ Reich'' annektiirt un kummt widd'r züe Ditschland.
* 1944: de frànzeeschi Truppe vum General [[Philippe de Hauteclocque|Leclerc]] b'fréie [[Straßburg|Strosburi]] àm 23. Novamb'r, die vum General [[Jean-Marie de Lattre de Tassigny|de Lattre]] Milhüse àm 21. Novamb'r, während de Amerikan'r v'rsueche ém Norde de ditsch Gejeoffensive ''(Opération Nordwind)'' uffzehàlte. S Elsàss kummt wédd'r züe Frànkrich.
* Vu 1973 bis 2015 ésch s Elsàss e eije [[Region (Frankreich)|Verwáltungsregion]] gsin. Denoo ésch s Dail vu dr néije Region [[Grand Est]] worde.
* 2021: Grindung vu dr [[Europäische Gebietskörperschaft Elsass|Europäischa Gebiatskärwerschàft Elsàss]], wu ìmmer noch zum Grand Est gheert.

== Wértschàft ==
Mét sine Èxport stéht s Èlsass uf em Platz àins vu Frankrich un es ésch oi am màiste fér Üslandinvestitione gèffnet.

Fémfedrissig Brozànt vu de Undernàmme hàn e Bedàiligung üs em Üsland, vor allem üs Ditschland, de Schwiz, de USA, Japan un Skandinavie. Ém Johr 2002 hat Ditschland 38,5 Brozànt vu de Import vum Èlsass üsgmacht.

Mét drài Brozànt hat s Èlsass di sèchstgréschti Bedàiligung am Bruttoénlandbrodukt vu Frankrich, sàll légt bi 26.196 Èiro bro Iwohner.

Wàge de Konjunktur én Ditschland én de Johr 2002 un 2003 ésch d sunst rèlativ diefe Arwetslosigkàit agstige, dènn d'Wértschaft hàngt séhr vu dère vu Ditschland ab. Friehner hat d Industrikrise e Broblém fér s Èlsass dargstèllt, vor allem én de Berich Tèkschtilie un Mine.

=== Èrschter Sèktor ===
[[Datei:Vignoble vu depuis Kaisersberg.jpg|mini|S Wiboigebiet vu [[Kaysersberg|Kàisersbàrg]] üs]]
Ém èrschte Sèktor sén s Wiboigebiet, der Aboi vu Hopfe, Tabak, Mais und d'Bierbraierei wéchtig. D Wàlder wère oi landwértschaftlig gnutzt. Ém Norde ([[Merkwiller-Pechelbronn]]) un ém Side ésch oi Bènzin gwunne wore un der Gwénn vu Kaliumcarbonat (bis 2004) hat s sognànnt „bassin potassique“ (Kaliumcarbonat-Bècke) bràgt.

=== Zwàiter Sèktor ===
Mét de Tekschtilindustri, wu ganzi Dàler bschàftigt, awer én der Méttle vum 20. Johrhundert nochglo hat un jètz vor allem noch durch Industribrache bràsànt ésch, de Dransportunternàmme ([[Peugeot]], [[Citroën]], Lohr, De Dietrich, Bugatti), em Fèrnmàldewàse un der Mèchanik ésch der zwàit Sèktor ém Èlsass verwurzelt. Dank siner Lag am Rhi hat s ém Èlsass zwài große Hàfe, nàmlig én Stroßburg un én Milhüse; sé sén zwài wéchtige logistésche Stitzpunkt. Milhüse mét de Tekschtil-, Automobil- und chemésche Industri wérd oi s „[[Manchester]] vu Frankrich“ gnànnt, es briicht awer héte dréngend e Umstèllung zum Wèttbewèrbsfàhig bliwe.

=== Drétter Sèktor ===
Zu de wéchtigste Branche ém drétte Sèktor ghére d Biotèchnologi, wu én Stroßburg vor allem mét der ''Association Alsace Biovalley'' und der ''IRCAD'' bràsànt ésch. Oi d pharmazeutésche Industri ésch konzentriert séch um Stroßburg. Mét der PSA én [[Sausheim|Saushàim]] un [[Montbéliard]] ésch oi d Automobilindustri verdràtte. Én [[Saverne|Zàwere]] ésch d PFT Extrusion, e Kunschtstofftèchnik-Undernàmme, asàssig. Zudèm gét s vil Banke un Versécherunge (Crédit Mutuel, Crédit Industriel d'Alsace-Lorraine, Comptoir national d'escompte de Mulhouse).

== Städt ==

Die Städt [[Straßburg|Strossburi]], [[Mülhausen (Elsass)|Milhüse]] un [[Colmar]] leien im '''Elsàss'''.

De greeschti Stäedt vum Elsàss (meh àls 10 000 Inwohner, Stànd {{EWD|FR|01001}}) sind:
* [[Straßburg|Strosburi]] (dt. ''Straßburg,'' frz. ''Strasbourg'') ({{EWZ|FR|67482}} Inwohner) 
* [[Mülhausen (Elsass)|Milhüsa]] (dt. ''Mülhausen,'' frz. ''Mulhouse'') ({{EWZ|FR|68224}} Inwohner) 
* [[Colmar|Còlmer]] (dt. ''Colmar,'' frz. ''Colmar'') ({{EWZ|FR|68066}} Inwohner) 
* [[Hagenau|Hawenau]] (sidlich devun (alemannisch): ''Höjenöi'') (dt. ''Hagenau,'' frz. ''Haguenau'') ({{EWZ|FR|67180}} Inwohner) 
* [[Schiltigheim|Schilike]] (dt. ''Schiltigheim,'' frz. ''Schiltigheim'') ({{EWZ|FR|67447}} Inwohner) 
* [[Illkirch-Grafenstaden|Illkirich-Graffestade]] (dt. ''Illkirch-Grafenstaden,'' frz. ''Illkirch-Graffenstaden'') ({{EWZ|FR|67218}} Inwohner) 
* [[Saint-Louis (Elsass)|Sankt Ludwig]] (frz. ''Saint-Louis'') ({{EWZ|FR|68297}} Inwohner) 
* [[Schlettstadt|Schlettstàdt]] (dt. ''Schlettstadt,'' frz. ''Sélestat'')  ({{EWZ|FR|67462}} Inwohner) 
* [[Bischweiler|Bìschwiller]] (dt. ''Bischweiler,'' frz. ''Bischwiller'') ({{EWZ|FR|67046}} Inwohner)
* [[Zabern|Sawere]] (dt. ''Zabern,'' frz. ''Saverne'') ({{EWZ|FR|67437}} Inwohner)
* [[Gebweiler|Gawill'r]] (dt. ''Gebweiler,'' frz. ''Guebwiller'') ({{EWZ|FR|68112}} Inwohner)

== Démografi ==
Der gréscht Dàil vu der Bevèlkerung vum Èlsass wohnt én der Stèdt Stroßburg, Milhüse un Kolmer un éhrer Umgéwung, awer oi d'Agglomeratione vu Basel, Friburg im Brisgai un Karlsrüe iewe e Ifluss üs. Wàge dàm ésch s Èlsass (abgséh vum Nordwèste vum Bas-Rhin un de Gépfel vu de Vogése) zémlig décht bsidelt; d'Iwohnerzahl ésch 2006 bi 1.817.000 un 1999 bi 1'734'145 glàge. Bis uf d Zit vu de bàide Wàltkrieg ésch d'Bevèlkerig stétig agstige, was zum Dàil oi an der Immigration glàge ésch, un sàlle Èntwécklung hat séch am Ànd vum 20. Johrhundert noch verstèrkt. Mét ere Bevèlkerungsdéchte vu 209 Iwohner pro Quadratkilométer hat s Èlsass d drétthéchste Bevèlkerungsdéchte vu Frankrich.

{| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" cellpadding="5"
!rowspan="2"|Johr
!colspan="3"|Bevèlkerung am 1. Jànner
|-
!Département<br />[[Département Bas-Rhin|Bas-Rhin]]
!Département<br />[[Département Haut-Rhin|Haut-Rhin]]
!Gsamts Èlsass
|-
|1801
| align="right" |450.238 
| align="right" |303.773 
| align="right" |754.011
|-
|1851
| align="right" |608.000
| align="right" |437.000
| align="right" |1.045.069 
|-
|1901
| align="right" |659.432
| align="right" |495.209
| align="right" |1.154.641 
|-
|1936
| align="right" |711.830
| align="right" |507.551
| align="right" |1.219.381 
|-
|1946
| align="right" |673.281
| align="right" |471.705
| align="right" |1.144986 
|-
|1968
| align="right" |827.000
| align="right" |585.000
| align="right" |1.412.385 
|-
|1982
| align="right" |915 676
| align="right" |650 372
| align="right" |1 566048
|-
|1990
| align="right" |952.158
| align="right" |670.652
| align="right" |1.622.810
|-
|1999 
| align="right" |1.025.033
| align="right" |707.555
| align="right" |1.732.588
|-
|2006 
| align="right" |
| align="right" |740.000 (gschàtzt)
| align="right" |1.817.000 
|-
!Johr
!Département<br />[[Département Bas-Rhin|Bas-Rhin]]
!Département<br />[[Département Haut-Rhin|Haut-Rhin]]
!Gsamts Èlsass
|-
|}

Noch de Schàtzunge vu der INSEE stigt d Bevèlkerung zwésche 1999 und 2030 um 12,9 bis 19,5 Brozànt uf èbbene zwài Millione Iwohner.

D erwèrbsdètige Pèrsone konzentriere séch bsunders um d drài gnànnte Großstèdt, sàlle éhre Izugsgebiet déhne séch allewil witer üs.

Zer Religion lüeg [[Erzbistum Strassburg|Erzbischtum Stoßburi]] un [[Union Protestantischer Kirchen von Elsass und Lothringen|Ünion vu Proteschtantischa Kercha vum Elsass un vu Lothringe]].

== B'riehmti Elsass'r ==
* [[Albert Schweitzer]] (1875–1965), Theolog, Musik'r, Philosoph òn Àrtzt, Nobelpris f'r Fride 1952
* [[Eugène Müller]] (1861–1948), Politiker òn Theolog
* [[Tomi Ungerer]] (1931–2019), Kinschtl'r un Buechautor
* [[Marc et Paul Haeberlin|Paul et Marc Haeberlin]] (père et fils), [[Guide Michelin|Drei Stern (Guide Michelin)]]-[[Köech]] zitt'r 1967. 
* [[Hans Arp]] (1887–1966), Kinschtl'r (Dada), Béldhöi'r 
* [[Brigitte Klinkert]], Politikerin
* [[René Schickele]], Dicht'r
* [[André Weckmann]], Dicht'r
* [[Claude Vigée]], Dicht'r
* [[Nathan Katz]], Dicht'r 
* [[Jean-Jacques Waltz|Hansi]], (1873–1951), Zeichn'r
* [[Pierre Pflimlin]] (1907–2000), Europapolitik'r un Burj'rmeischt'r vun Strosburi
* [[Johannes Mentelin|Johann Mentelin]] (1410–1478), Druck'r
* [[Sébastien Brant]] (1458–1521), Humanischt
* [[Beatus Rhenanus]] (1485–1547), Humanischt
* [[Martin Bucer]] (1491–1551), Theolog un Reformator
* [[Thomas Murner]] (1475–1537), Gejereformator
* Bruno d'Eguisheim-Dagsbourg (1002–1054), dr Pobscht [[Leo IX.]]
* [[Alfred Dreyfus]] (1859–1935), franzeesch'r Offizier üss e elsassisch-jidisch Famili
* [[Julius Leber]] (1891–1945), Anti-Nazisme-Wéd'rstànd 
* [[Frédéric Auguste Bartholdi]] (1834–1904), Béldhöi'r
* [[Marcel Marceau]] (1923–2007), Pàntomim
* [[William Wyler]] (1902–1981), Realisatör vum Ben-Hur
* [[Émile Waldteufel]] (1837–1915), Compositör
* [[Gustave Doré]] (1832–1883), Kinschtl'r
* [[Ettore Bugatti|Ettore]] et [[Jean Bugatti]] (1881–1947) (1909–1939) (Elsàss'r vu s Müet'rs Site) Pionnier vum [[Automobil]] mit [[Bugatti]]
* [[Cyrille Vogel]] (1919–1982): Liturgi-Hischtorik'r, Professör an d'r [[Universität Strassburg|Universided Strosburi]].
* [[Sébastien Loeb]]
* [[Joseph Rossé]] (1892–1951), regionalischtische Bolitiker
* [[Victor Ernst Nessler]] (1841–1890), Compositör

== Lüej öi ==
{{Portal|Elsass}}
* [[Lokalrecht in Elsass-Mosel|Lokàlracht ìn Elsàss-Mosel]]

== Literatür ==
* ''Das Elsass. Ein literarischer Reisebegleiter'', 251 S., mehrere Abb., Insel Verlag, Frankfurt a.&nbsp;M. 2001, ISBN 3-458-34446-2 − Elsässische Impressionen von fünfzig Schriftsteller/-innen aus fünf Jahrhunderten
* Assall, Paul: ''Juden im Elsass'', 252 S., zahlr. s/w-Abb. Rio, Zürich, ISBN 3-907668-00-6
* Erbe, Michael (Hrsg.): ''Das Elsass''. Historische Landschaft im Wandel der Zeiten'', Ill., Kohlhammer, Stuttgart 2002, ISBN 3-17-015771-X''
* Faber, Gustav: ''Elsass''. Artemis-Cicerone Kunst- und Reiseführer, München 1989
* Gerson, Daniel: ''Die Kehrseite der Emanzipation in Frankreich. Judenfeindschaft im Elsass 1778 bis 1848'', 332 S. Klartext, Essen 2006, ISBN 3-89861-408-5
* Haeberlin, Marc: ''Elsass, meine große Liebe'', 279 S., zahlr. Farbfotos. Orselina, La Tavola 2004, ISBN 3-909909-08-6
* Hartweg, Frédéric: ''Das Elsaß. Stein des Anstoßes und Prüfstein der deutsch-französischen Beziehungen'' in: Robert Picht u.&nbsp;a. Hg.: ''Fremde Freunde. Deutsche und Franzosen vor dem 21. Jahrhundert'' Piper, München 2002, ISBN 3-492-03956-1, S. 62–68
* Herden, Ralf Bernd: ''Straßburgs Belagerung 1870'', BoD, Norderstedt 2007, 198 S., ISBN 978-3-8334-5147-8, mit zeitgenössischen Bildern und Anekdoten um das Elsaß und seine wechselvolle Geschichte
* Mehling, Marianne (Hg.): ''Knaurs Kulturführer in Farbe Elsaß'', 259 S., überw. ill. Droemer Knaur, München 1984
* Schreiber, Hermann: ''Das Elsaß und seine Geschichte, eine Kulturlandschaft im Spannungsfeld zweier Völker'', 358 S., ill. Weltbild, Augsburg 1996
* Ungerer, Tomi (2004): ''Elsass. Das offene Herz Europas'', DNA, 48 S., 40 farb. Abb. Édition La Nuée Bleue, Straßburg, ISBN 2-7165-0618-3
* Ungerer, Tomi / Brison, Danièle / Schneider, Tony: ''Die elsässische Küche. 60 Rezepte aus der Weinstube L'Arsenal'', ill. von Tomi Ungerer, 120 S., 60 Abb., gebunden. Édition DNA, Straßburg 1994, ISBN 2-7165-0341-9
* Vogler, Bernard & Lersch, Hermann: ''Das Elsass'', 127 S., 240 meist farb. Abb., Éditions Ouest-France, [[Morstadt Verlag]], Kehl 2000, ISBN 3-88571-260-1

== S Elsass ém Netz ==
{{Commonscat|Alsace|Elsass}}
* [https://web.archive.org/web/20041221202419/http://www.unibas.ch/schulen/wgym/projekte/regio/geschichte/geschichteelsass.html Geschichte des Elsass in 17 Stichpunkten]
* [https://web.archive.org/web/20070928170357/http://mitwelt.org/umweltgeschichte-regionalgeschichte-oberrhein.html Umweltgeschichte des Elsass und Oberrhein]
* [http://www.mitwelt.org/oberrhein-elsass-suedbaden-zerstoerung.html D'Verhunzung vum Elsiss – Flächeverbrüch, Heimedverluschd]
* [https://web.archive.org/web/20060807064944/http://www.alsace-route-des-vins.com/NewVersion/index.cfm/Language/De.cfm die 67 Ortschaften der elsässischen Weinstrasse im Detail]
* [http://www.visit-alsace.com/librairie/index_de.html Geschichte des Elsass mit kurzen Artikeln] von visit-alsace.com
* [http://www.bad-bad.de/elsass/ausfl.htm Museen und Ausflugsziele im Elsass]
* [http://www.bad-bad.de/elsass/goethe.htm auf den Spuren Goethes im Elsass]
* [https://web.archive.org/web/20060923214011/http://www.literaturreisen.com/literaturreisen/strassburg_sturm_drang.html auf den Spuren der Stürmer und Dränger durchs Elsass]
* [https://web.archive.org/web/20190402195408/http://www.promsundgau.com/ Promsundgau]: Sundgöi ésch de meridional (sidlichscht) Teil vum Elsass
* [https://web.archive.org/web/20050407210311/http://www.sdv.fr/judaisme/synagog/index.htm elsässische Synagogen]
* [https://web.archive.org/web/20051212140337/http://www.friehjohr.olcalsace.org/ „E Friehjohr fer unseri Sproch – Un printemps pour notre langue“]: Initiative zur Erhaltung der Zweisprachigkeit im Elsass 
* [https://web.archive.org/web/20060717233428/http://www.pwgester.de/starter/elsas.html Elsass-Portale und weitere Literaturempfehlungen]
* [https://web.archive.org/web/20060616003933/http://alsace-passion.com/deut/index_de.htm Um die Dörfer und Städte des Elsass zu besichtigen]
* [http://www.alsace24.net Touristische Ziele im Elsass, Fotos und interessante Links]
* [https://web.archive.org/web/20180625024857/http://www.elsass.ws/ Aktuelle Infos für Elsass-Touristen und Kulturliebhaber, mit Veranstaltungskalender]
* [https://web.archive.org/web/20061020053741/http://www.info-router.de/elsass_reise/elsass_reise_vogesen_literatur_m1789.html Auf den Spuren großer Literaten im Elsass]
* [https://web.archive.org/web/20070929225301/http://www.dailymotion.com/elsaesser/video/x872c_Alsace-Moselle-Free/ Elsass-Lothringen video]
* [https://web.archive.org/web/20070519030500/http://www.confrerie-asperge.com/de/index.php Village-Neuf Spargel Bruderschaft (Confrérie de L'asperge de Village Neuf)]
* [http://www.alsannuaire.fr/alsannuaire/ Alsannuaire: S Ganze Elsass uf'm Netz]
* [http://vorort.bund.net/suedlicher-oberrhein/Elsass-Alsace-Natur-Umwelt.html Elsass: Mensch, Natur, Umwelt]

== Fuessnote ==
<references />

{{Navigationsleiste Französische Regionen}}
{{Normdaten}}

[[Kategorie:Elsass| ]]
[[Kategorie:Historischi Region (Frankriich)]]
[[Kategorie:Französeschi Landschaft]]