Colmarer Kreis

Dr Colmarer Kreis isch e Zämmeschluss vu Nazigegner im ditsch bsetzte Elsass gsii, wu e elsässischi Strategii plant het fir dr Fall, ass z Ditschland dr Hitler dur e Staatsstreich oder e Birgergriäg uf d Sitte gschafft wird. Eso ebis isch as Vorbereitung zum Hochverrat agsahne wore; wäge däm het dr Greis miäße im Gheime schaffe.

Üsgangssituation

Im Summer 1940 het d ditsch Wehrmacht s Elsass bsetzt, s Ländli isch unter d nationalsozialischtisch Herrschaft gstellt wore. Ungfähr e Johr speter, also im Summer 1941, het sich mit em Griägsverlauf z Rüssland afange abzeichne, ass Ditschland nit unschlagbar isch. Im Elsass isch wider d Hoffnung ufkumme, ass es emol e Zuekumpft ohni d Nazi kennt gä. Dr Niidergang vum Nazisyschtem het mer sich ass e militärischi Niiderlag, verbunde mit Birgergriäg, vorgstellt. Im Inträssi vum Elsass ischs gsii, nit in däne Kämpf unter z goh, nai, wittsichtigi Politiker hän sich Gedanke gmacht, wiä s Elsass im entscheidende Momänt wider uf d Bei kunnt un si Schicksal ka positiv beiiflusse.

D Persone un s Ziil vum Greis

Bi däne Iberlegunge hän Manne üs dr Elsässische Volksbartei e fiährendi Rolle gspiilt. Ihre Zentral isch z Colmar gsii – vu dohär dr Namme Colmarer Kreis. D Partei isch zwar ufglest gsii, aber d Mitgliider hän sich kännt un hän gheimi Kontakt kenne pfläge. Do drbii isch dr Joseph Rossé, dr Generaldiräkter vum Alsatia-Verlag, d entscheidend Figür gsii. Sini gschäftlige Ufgabe un Kontakt hän em Reise uf Innerfrankrich un Ditschland ermegligt, wun er het kenne Informatione sammle un iberbringe un het kenne Verhandlunge fiähre. Dräffe vu friähjere Abgordnete (Deputiärte), Generalrät, Geischtlige un Laie hän kenne as gschäftligi Dräffe vu „Mitarbeiter vum Verlag“ tarnt wäre. Friili isch dr Rossé vu dr Gestapo, aber aü vum Gheimdiänscht vum franzesische Vichy-Regime iberwacht wore.

Dr Colmarer Greis het welle im Fall vum e Zämmebruch vu dr Herrschaft e „Machtergreifung durch die Generalräte“ durchfiähre. Des heißt, d Verdrätter vum Elsass (Genaralrät), wu 1939 gewehlt wore sin, hätte sotte d Macht üsiäbe – was noch eme franzesische Gsetz vu 1872 aü legal gsii wär. Zum im rächte Momänt eso ebis kenne mache, het vorhär miäße esach abgsproche un organisiärt sii. Do drzue het dr Colmarer Kreis zu dr Generalrät un zu andere Verbindung ufgnumme un het si iibezoge. Wichtigi Persone im un fir dr Colmarer Kreis sin unter andere dr Camille Dahlet vu dr ehmolige Fortschrittspartei, dr Abbé Zemb (Colmar), dr Generalrat Abbé Dr. Gromer (Hagenau), dr Senator Joseph Brom (Milhüüse-Dornach) un dr speter dr Senator Médard Brogly (Milhüüse-Riedisheim) gsii.

Mer het welle e Anarachii im Elsass vermeide. Im Fall vum e erfolgriche Staatsstreich z Ditschland dur dr militärisch Wiiderstand wär s Elsass kopflos gsii. Ditschi Druppe wäre no z Frankrich gstande un d franzesisch Herrschaft wär no lang nit widerhärgstellt gsii. S hätt kenne zu Selbstjuschitz, Plinderunge usw. dur Elsässer kumme, aber aü zu Amokhandlunge dur ditschi Waffeträger. D Autorität vu dr Generalrät hätt des sotte verhindere. Uf dr andere Sitte wär e sälbscht-organisiärts Elsass in ere guete Üsgangsposition im widerhärgstellte franzesische Staat gsii.

Verbindung mit en ditsche Widerstand

Dr Colmarer Greis het wäge däm Verbindung mit em ditsche Widerstand miäße sueche. Dr Joseph Rossé het bsunders dur sini ditsche Autore, wu im Alsatia-Verläg publiziärt hän, Informatione un Kontakt bikumme. Zu däne Autore un Informante hän ghert: Dr Friiburger Dichter Reinhold Schneider, dr Prof. Theodor Haecker, dr Jesuitepater Alfred Delp, dr Babierfabrikant Dr. von Schweinichen, un dr Prof. Ruppel, e änge Freind vum Pastor Niemöller. Iber dr Pater Delp het dr Rossé Kontakt zum Fritz Graf von der Schulenburg vum Kreisauer Kreis bikumme.

Ab em Summer 1943 isch dr Jean Keppi, ebefalls e Mann vu dr alte Elsässische Volkspartei, dr Haüptverbindungsmann zum Goerdelerkreis, em wichtigschte ditsche Widerstandsunternämme, gsii. Dr het gegeniber em Goerdelerkreis d Bedingunge vum Colmarer Kreis verdrätte. Diä sin gsii: Wänn im Fall dr ditsch militärisch Widerstand Erfolg het, hätte im Elsass sotte d Generalrät d Macht üsiäbe. D Elsässer hätte sotte sofort üs em ditsche Militärdiänscht entlo wäre, alli bolitische Gfangene hätte sotte frei gslo wäre usw. D NSDAP hätt sotte ufglest un d Fiährer feschtgunmme wäre. Diä Ditsche hätte sotte üs em Elsass üsgwiise wäre. In dr Schuel isch vorgsäh gsii, d franzesisch Sproch un religieeses Personal wider zuezlo, was vu dr Nazi abgschafft gsii isch.

Fir dä Umschwung sin im Colmarer Kreis scho d Manifescht, Broklamatione usw. vorbereitet wore. Dr Keppi het e „Sofortplan“ üsgarbeitet un im Greis vorgschlage.

Alles des isch in dr Brivatwohnung vum Rossé bschlosse wore; in dr Alsatia-Druckerei isch sogar s Babier in Reservi ghalte wore, wu mer fir d Broklamatione brücht hätt.

Afangs Septämber 1943 het dr Jean Keppi z Stuegert im Dr. Carl Goerdeler un in dr andere Deilnämmer vu däm Gheimdräffe dr „Sofortblan“ vum Colmarer Kreis ibermittlet. Dä Sofortblan het kei Änderig vum velkerrächtlige Status vu Elsass-Lothringe vorgsähne – s het jurischtisch alliwiil no zu Frankrich ghert un eso hätts noch Wille vum Colmarer Kreis un wahrschiints vu dr große elsässische Mehrheit sotte bliibe.

Fir diä ditsche Widerständler isch d Forderung noch dr Ruckkehr vu Elsass-Lothringe uf Frankrich nit licht zum Schlucke gsii, si hätte s ditsch Sprochgebiät äne am Rhin welle bhalte. Dr Goerdeler het kurz vor em Stuagerter Dräffe vorgschlage gha, ass mer d Gränz nei legt – d draditionäll franzesischsprochige Gebiät un Enklave, vu zu Elsass-Lothringe ghert hän, het er uf jede Fall welle abgä.

Änds 1943 het dr Jean Keppi in Verhandlunge mit em Dr. Reinhold Frank, em Verbindungsmann vum Goerdeler, zuegsait bikumme, ass d Elsässer bis zum Iidräffe vu dr Alliiärte volli Handkungsfreiheit uf dr Basis vu ihrem Sofortbrogramm bikumme.

Im März/April 1944 het dr Rossé z Ditschland durch Vermittlung vum Prof. Konrad Kuppel kenne mit em Oberscht von Stauffenberg kenne schwätze, wu zu sällere Zit zum geischtige Kopf vu dr militärische Verschwerung wore isch. Do ischs ebefalls um s Sofortbrogramm vum Colmarer Kreis gange; noch em zivile Kopf (Goerdeler) het do aü dr militärisch zuegstimmt. (Stürmel, S. 108)

Grundsätz fir d Arbet noch em Umschwung

Dr Colmarer Greis het nit welle, ass sich Vorgäng vu 1918 widerhole, wu s Elsass no ditscher Herrschaft frisch an Frankrich kumme isch. Dr Joseph Rossé het „Grundsätz" fir d Arbeit vum Exekutiv-Üsschuss vu dr Generalrät entworfe, wu vum Greis drno dischgeriärt, redigiärt un agnumme wore sin. Do drin wird feschtglegt, ass Elsässer, wu 1940 vor dr ditsche Bsetzung vertloffe oder evakuiärt wore sin un nit wider zruck kumme sin, im Interregnum kenni leitende Stellunge derfe ha. Witer:

„Einheitsfront gegen die aus Innerfrankreich zurückkehrenden Deserteure der elsässischen Heimat (die freiwillig vor dem Einzug der Deutschen das Elsass verlassen haben) und gegen die Mietlinge (die unter Opferung der ihnen anvertrauten Gemeinden oder Pfarreien nur ihre wertvolle Person in Sicherheit brachten). Es wird nicht geduldet, daß sie sich jetzt als Märtyrer aufspielen.“

S Elsass hätt noch dr Colmarer Verschworene sotte as organisiärti un autonomi Brovinz in dr franzesisch Staat zruck gfiährt wäre.

S Änd vum Colmarer Kreis

Am 6. Jünni 1944 sin d Alliiärte in dr Normandii glandet un hän agfange mit d Wehrmacht üs Frankrich zruckdriibe. Dodermit het dr Colmarer Kreis si Sinn verlore. S isch abzsähne gsii, ass s Elsass vu dr Alliirte befreit wird un ass e Staatsstreich z Ditschland nimmi kunnt. Zu dr Iberraschung vu allene isch dr Militärputsch drno am 20. Jüli 1944 doch no kumme, aber gscheiteret.

Fascht alli ditsche Verbindungslit vum Colmarer Kreis hän ihre Verstrickung im Staatsstreich vum 20. Jülli 1944 miäße mit em Läbe zahle. Des sin: Reinhold Frank († 23. 1. 1945), Eugen Anton Bolz († 23. 1. 1945), Alfred Delp († 2. 2. 1945), Friedrich-Dietloff Graf v. der Schulenburg († 10. 8. 1944)

Ihrini elsässische Partner, dr Jean Keppi, dr Joseph Rossé un diä andere üs em Colmarer Greis, sin vu dr Nazi nit oder nit rächtzittig entdeckt wore.

Etligi vu dr Mitgliider vum Colmarer Kreis, wu in dr Franzsose hän welle e gordnets Elsass ibergä, sin aber noch em Siig vu dr Alliärte un vu Frankrich dr „épuration“ zum Opfer gfalle, so aü sini zwee fiährende Kepf. Dr Jean Keppi, wiä dr Rossé eine vu dr Nanziger, isch zu 15 Johr Zuchthüüs verurdeilt wore, aber wäge sinene unbestrittbare Verdiänscht im Widerstand bal begnadigt wore. Dr Joseph Rossé isch ebefalls zu 15 Johr verurdeilt wore un isch im Oktober 1951 im Gfängnis gstorbe.

Literatür un Quälle

• Marcel Stürmel: Das Elsaß und die deutsche Widerstandsbewegung in der Sicht eines ehemaligen Abgeordneten der Elsässischen Volkspartei, in: Oberrheinische Studien, Band V, Karlsruhe 1980