Quälltext vu Chanukka aaluege

[[Datei:chanukija.jpg|miniatur|Chanukka z Kazimierz (Krakau)]]

'''Chanukka''' (חנוכה, [{{IPA|xanʊˈkaː}}] {{Audio|He-il-חנוכה.ogg |Chanukkia}}; [[Deutsche Sprache|dt.]]: „Weijig, Iiweijig“; au: '''Chanukkah''', '''Hanukkah''' oder '''Liechterfest''', im [[Surbtalerjiddisch|Surbdaalerjiddisch]] ''Chánige'') isch e [[Jüdische Feste|jüdischs Fest]] zum Gedänke an d Wiideriiweijig vom [[Serubbabelischer Tempel|zwäite Tämpel]], wo dr Serubbabel z [[Jerusalem]] im Jahr 164 vor dr Zitewändi het lo baue. Es foot jedes Joor am 25. Daag vom Monet [[Kislew]] (Novämber/Dezämber) aa und goot acht Dääg lang.

== Gschicht und Müthe==
[[Datei:Hanukkah 18th century.jpg|miniatur|Chanukka-Fiir uf eme Gmäld us em 18.&nbsp;Joorhundert vom ene umbekannte Mooler in ere Brivatsammlig]]
[[Datei:Göttingen-Chanukka.Lampe02.JPG|miniatur|Chanukka-Lüüchter]]
Chanukka erinneret an d Wideriiweijig vom zwäite [[Jerusalemer Tempel|jüdische Tämpel]] z [[Jerusalem]] im jüdische Joor 3597 (164 v.&nbsp;d.&nbsp;Z.) noch em erfolgriiche [[Makkabäer]]ufstand vo de Juude z Judäa gege die hellenisierte Juude und makedonische Sürer, wien er im Erschte Buech vo de Makkabäer und au im [[Talmud]] überliiferet isch. D Makkabäer häi dr Herrschaft vom [[Seleukidenreich|Riich vo de Seleukide]] über Judäa en Änd gmacht, häi dr [[Zeus]]-Altar, wo d Grieche im Tämpel ufbaut gha häi, wäggtoo und dr jüdisch Tämpeldienst wider iigfüert.

D ''Menora,'' dr Lüüchter mit de siiben Ärm im Tämpel, häig denn nie me sölle uslösche. Noch dr Überliiferig het mä wäge dr Erooberig dur d Süürer nume no äi Chrueg vo gweitem Ööl chönne finde. Sovil Ööl het nume für en äinzige Daag glängt. Zum nöis gweits Ööl z mache bruucht mä aber acht Dääg. Es sig derno e Wunder bassiert, und s Liecht häig acht Dääg lang brennt, bis mä nöis gweits Ööl gmacht het. An das Wunder erinnere die acht Liechter vom Chanukka-Lüüchter. Je noch dr Dradizioon, wo mä re folgt, wird jede Daag äi Liecht mee aazündet, bis am Ändi alli acht brenne, oder me foot mit alle acht Liechter aa und zündet jede Daag äins weniger aa.

Ass dr Lüüchter mäistens nüün Ärm oder Liechthalter het, sött nid düsche: s nüünte Liecht isch dr Diener (hebr. ''Schamasch''). Nume mit däm darf mä die andere aazünde, wemmä die notwändige [[Segen|Sääge]] (hebr. ''Bracha'') drüüber gsäit het. As Liechter wärde Cherze oder Ööllämpli bruucht. Vilmol wird [[Olivenöl|Olivenööl]] verwändet, wie bi dr Menora im Tämpel.

Noch dr Entweijig vom Zwäite Tämpel isch s Chanukkawunder zur Wiideriiweijig gfiirt worde, wie me cha lääse bi {{B|1 Makk|4|36–59}}; {{B|2 Makk|10|5–8}} ([[Septuaginta]]) (die Zitaagoob im [[Neues Testament|Nöije Testamänt]] {{Bibel|Joh|10|22}} datiert noch em ''Fest vo dr Tämpelweijig''), bis im Joor 3830 vo dr [[Jüdische Zeitrechnung|jüdische Ziträchnig]] (70 n. d. Z.) dr Tämpel dur d [[Römisches Reich|Römer]] ändgültig zerstört worden isch. Do isch die jüdischi Bevölkerig verdriibe worde ([[Jüdische Diaspora|Jüdischi Diaspora]]), und jetz häi d Juude Chanukka dehäim afo fiire.

== Chanukka-Brüüch ==
Chanukka isch vor allem e hüüsligs Fest. An de Ööbe vo dr Chanukka-Wuche versammle sich d Familie mit Fründ zum Fiire. S Fiire in dr Gmäinschaft isch üüblig, d Chinder bechömme Gschängg und Süessigkäite. Mä isst vor allem Spiise, wo in Ööl bache worde si, wie Berliner (hebr. סופגניות ''Sufganiyyot'') oder ''Latkes'' (Härdöpfelblätzli) mit Öpfelmues und Nidel und anderi Spezialidääte us dr [[Jüdische Küche|jüdische Chuchi]]. Wenn d Liechter aazündet si, singe d Lüt ''Maos Zur'' und anderi Chanukkalieder. Früener het mä d Liechter nume in de Hüüser aazündet, erst spööter au in de [[Synagoge]]. In dr Litratuur wird s Fest under anderem vom [[Heinrich Heine]] erwäänt. In sinere Dänggschrift für e [[Ludwig Börne]] beschribt dr Heine e Spaziergang vo de bäide Schriftsteller, wo vo jüdischer Abstammig gsi si, dur die winterligi Frankfurter Juudegass.

[[Datei:USAFB OHanukkahHanukkahPrayer.ogg|miniatur|Hanukkah Prayer/O Hanukkah/Maoz Tzur]]

Dr Lüüchter, d ''Chanukkia,'' wird sofort aazündet, wenn s dunkel wird. Drbii bättet mä, singt Lieder und verzellt d Gschicht vo Chanukka. Au s Spiil mit em ''Dreidel'' isch beliebt. Das isch e Kräisel mit vier Site. Uf dene stöön vier hebräischi Buechstaabe (''[[Nun (Hebräisch)|Nun]] [[Gimel (Hebräisch)|Gimel]] [[He (Hebräisch)|He]] [[Sin (Hebräisch)|Schin]]''). Das wird interpretiert as d Aafangsbuechstaabe vom hebräische Satz «E groosses Wunder isch dört bassiert» (hebr.: נס גדול היה שם - ''Nes Gadol Haja Scham''). Z Israel stöön uf de Dräidel hüte d Aafangsbuechstaabe vo de Wörter vom Satz: נס גדול היה פה - ''Nes Gadol Haja Po'' «E groosses Wunder isch doo bassiert.» Bim Spiil, wo us em 16. Joorhundert stammt und wo mä für Gäld, Spiilmarke oder anders gspiilt het, si s d Aafangsbuechstaabe vo de Wörter uf [[Jiddische Sprache|Jiddisch]]  נִישט («nüt», das häisst mä macht nüt und dr neggst Spiiler isch an dr Räije),  גאנץ («ganz», das häisst mä nimmt alles),  האלבּ («halb», mä gwünnt d Helfti) und שטעל («stell», mä muess iizaale).

En anders beliebts Chanukkaspiil isch «Glogge und Hammer».

Wääred de Dääg vo Chanukka iberchömme d Chinder Münze zum Gschängg, und si wärde ermuetigt, e Däil vom Gäld für wooldäätigi Zwäck zu spände ''(Zedaka)''. Füre Bruuch, zue Chanukka e Gänsebroote z mache, gitt mä as Grund aa, ass mä s Fett für e Lüüchter chönn bruuche.
[[Datei:Chanukka Karlsruhe 3.jpg|mini|Chanukkaliechter en [[Karlsruhe|Karlsrueh]]]]

== Termin vom Chanukkafest ==
Dr ersti Daag isch immer dr 25. Kislev, aber d Fiir foot immer am Daag vorhär aa, wenn d Sunne undergoot.

* 2014 (5775): 17. bis 24. Dezämber 2014 
* 2015 (5776): 7. bis 14. Dezämber 2015 
* 2016 (5777): 25. Dezämber 2016 bis 1. Januar 2017 
* 2017 (5778): 12. bis 20. Dezämber 2017 
* 2018 (5779): 2. bis 10. Dezämber 2018 
* 2019 (5780): 22. bis 30. Dezämber 2019
* 2020 (5781): 10. bis 18. Dezämber 2020
* 2021 (5782): 29. Novämber 2021 bis 6. Dezämber 2021 
* 2022 (5783): 19. bis 26. Dezämber 2022
* 2023 (5784): 8. bis 15. Dezämber 2023
* 2024 (5785): 26. Dezämber 2024 bis 3. Januar 2025
* 2025 (5786): 15. bis 22. Dezämber 2025
* 2026 (5787): 5. bis 12. Dezämber 2026

== Lueg au ==
[[Liste jüdischer Feste|Liste vo de jüdische Fest]]

== Litratur ==

* Elizabeth Breuilly, Joanne O'Brien, Martin Palmer: ''Die religiösen Feste der Welt: Wissen Sie, was Ihre Nachbarn bei Chanukka feiern? Warum sie Ramadan halten?'' Tosa, Wien 2009, ISBN 978-3-85003-343-5.
* Claudia Emmendörfer-Brößler; Amt für Multikulturelle Angelegenheiten (Hrsg.): ''Feste der Welt - Welt der Feste: ein interkulturelles Lesebuch''. 2., überarbeitete und ergänzte Auflage, VAS Verlag für Akademische Schriften, Bad Homburg vor der Höhe 2012, ISBN 978-3-88864-466-5.

== Weblingg ==
{{Commonscat|Hanukkah|Chanukka}}
* [https://web.archive.org/web/20131130022829/http://www.talmud.de/cms/Chanukkah_Das_Lichterfe.79.0.html talmud.de: ''Chanukkah – Das Lichterfest'']
* [http://www.de.chabad.org/462974 de.chabad.org: Wüssenswärts über Chanukka]{{Toter Link|url=http://www.de.chabad.org/462974 |date=2019-11 }}
* Jüdisches Bildungszentrum Karlsruhe: [https://web.archive.org/web/20170320095958/http://www.synagoge-karlsruhe.de/kids/article_cdo/aid/368225/jewish/Chanukah-Songs.htm Chanukkalieder]
* [http://www.youtube.com/watch?v=RyfxLvaEe7M Wie zündet mä d Chanukka-Cherzen aa?]
* J. Jean Ajdler: [https://web.archive.org/web/20170421030908/http://www.hakirah.org/Vol%207%20Ajdler.pdf ''The Order of Lighting the Hanukkah Candles: The Evolution of a Custom and the Influence of the Publication of the Shulhan Arukh'';] in: Hakirah 7 2009, S.&nbsp;205–226 (pdf; 276&nbsp;kB)

{{Navigationsleiste Jüdische Feiertage}}

{{Normdaten}}

[[Kategorie:Jüdischi Festdääg]]