Quälltext vu Yuan-Dynastie aaluege

{{DISPLAYTITLE:D Yuan-Dünastii}}
[[Datei:Yuan_Dynasty_1294.png|upright=1.2|miniatur|S Riich vo dr Yuan-Dünastii um 1294]]
D '''Yuan-Dynastie''' ({{Zh|c=元朝|p=yuán cháo|w=yüan ch'ao}}) isch dr chinesisch Naame vom mongolische Kaiserhuus ([[Mongolische Sprache|mong.]]: [[Datei:Dai Ön Yeke Mongghul Ulus.PNG|70px]] ''Dai Ön Yeke Mongghul Ulus''), wo vo 1279 bis 1368 über [[Geschichte Chinas|China]] regiert het.

== D Heerschaft vo de Mongole z China ==
1215 het dr [[Dschingis Khan]] die nordchinesischi Hauptstadt [[Peking]] erooberet het aber uf en Erooberig vo China verzichdet. Erst dr [[Kublai Khan]], im [[Dschingis Khan]] si Änkel, het 1264 Peking zu siner Hauptstadt gmacht und 1271 d Dünastii broklamiert. Dr Kampf um China isch no witergange. 1276 het [[Hangzhou]], d Hauptstadt vo dr [[Song-Dynastie|Song-Dünastii]], kapituliert und 1279 häi die letschte Aahänger vom chinesische Kaiser gege d Mongole e Niiderlaag erlitte. 

D Yuang-Dünastii het aber kä wirkligi Macht über d Mongole ghaa, wo in dr [[Steppe]] bliibe si und es het bis 1360 immer wider Konfrontazioone gee. Mongolischi Drubbe si vor allem im Norde stazioniert gsi, wäärend im Süüde mongolischi Offizier dr Befääl über chinesischi Soldate ghaa häi.

[[Datei:YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg|miniatur|[[Kublai Khan]] (reg. 1260-1294), dr Gründer und erst Kaiser vo dr Yuan-Dünastii]]

1290 häi z China offiziell 60 Millioone Südchinese gläbt, 10 Millioone Nordchinese und 2 Millioone Mongole und Semu.
Dr Kublai het d Bevölkerig in vier Grubbe lo iidäile und das im Gsetzbuech Yuan-dian-zhang verankeret.
Die höggsti Grubbe si die ''Wisse Mongole'' gsi, wo in 72 Stammesgrubbe iidält gsi si. Nume si häi die höggste Böste im Riich döfe bsetze. Die ''Schwarze Mongole'' (''Semu'') si d Völker gsi, wo de Mongole ghulfe häi, China z eroobere. Zu deene hai d [[Türken|Türke]] beziejigswiis d [[Tataren|Turko-Tatare]] ghöört, aber au usgsiidleti [[Alanen|Alane]] und [[Russen|Russe]]. Die Schwarze Mongole häi döfe Handel driibe, Stüüre iizie, Gäld verdleene und Böste as middleri Beamti bsetze.

Die dritti Grubbe si d Nordchinese, d ''Han-ren''. Zu deene häi au d [[Kitan]], [[Mandschu|Jurche]] und d [[Koreaner]] zelt. Si si im Chliigwärb däätig gsi und und häi as niideri Beamte chönne schaffe, häi aber hööcheri Offiziersstelle nid döfe iinee.

D Südchinese (''Nan-ren'') si die vierti Grubbe gsi und häi am wenigste Rächt ghaa. Si häi sich nid emol döfe weere, wenn si öbber gschlaage het und häi die mäiste Stüüre müesse zaale. D Mongole häi aber in Südchina dr brivat Grundbsitz nid konfisziert und eso si die riiche Südchinese nöitral bliibe. Si häi aber s Land beschlagnaamt, wo under em Song-Kanzler [[Jia Sidao]] verstaatligt worde isch, was d Laag für die äifache Buure nit verbesseret het. De Chinese isch s verbote gsi, Waffe und Ross z besitze, dr Bruef z wäggsle. Hüroote zwüsche de Grubbe si verbote gsi.

== Handel und Verwaltig ==

Wäärend dr Mongoleheerschaft über China isch dr Transithandel und dr wältwit Kultuurusdusch und Dransfer vo Wüsse gwaggse. Bischbil für das si dr Versuech 1293 im [[Ilchane|Iran]] gsi, wo si dört Babiirgäld häi welle iifüere, was aber nid glungen isch, s Waggse vom Islam in China ([[Yunnan]], [[Gansu|Kansu]]), d Missioone vo de [[Christen|Christe]] (1307 [[Erzbistum Peking|Erzbistum z Peking]]), e Kaländerreform under em [[Guo Shoujing]] wo uf persischem Wüsse basiert het, d Iifüerig vo dr [[Kettenpumpe|Chettibumpi]] zum Bewässere in [[Turkestan]], s Buech vom [[Marco Polo]] („[[Il Milione]]“) und e Hufe anderi Sache.

D Mongole häi dr [[Handel]] und d Händler, wo vilmol [[Islam|Moslem]] gsi si und sich in Gilde zämmegschlosse häi, seer gschetzt, nid wie die chinesische [[Konfuzianismus|konfuzianische]] Beamte. Si häi sä mit [[Joint Venture|Venture]]-Kapital usgstattet und iine s Finanzwääse überloo. Wil aber d Moslem d Stüüre hööcher aagsetzt häi as das d Chinese gmacht häi, het sich das negativ usgwirkt. Scho 1239 het dr Abd al-Rahman d Stüüre verdobblet, und dr Finanzminister [[Ahmed Fanakati]], wo 1282 ermordet worden isch, het sä in drei Joor verdreifacht.

Zum dr Binnehandel fürdere und Nordchina versorge het mä 1279–1294 dr nördlig Abschnitt vom [[Kaiserkanal]] baut uf ere andere Rute, wil die alti z lang und scho lang nüme schiffbar gsi isch. Gliichzitig het mä aber az dr Seewääg brucht, zum d Riichdümer vom Süüde gege Norde z dransbordiere.

D Mongole häi d Verwaltig in dr ''Ghäim Staatsroot'' für milidäärischi Aagläägehäite, in s ''Zensorat'' für die kaiserligi Ufsicht über d Beamte und in s ''Zentralsekretariat'' für alli zivile Aagläägehäite iidäilt. S Zentralsekretariat het säggs Beriich gha: Stuure, Personal, Rite, Chrieg, Justiz und öffentligi Arbäite. Allerdings si mänggi Browinze relativ sälbständig gsi ([[Kansu]], [[Yunnan]]). Machtkämpf an dr Verwaltigsspitze si tüpisch gsi. Meereri, mäistens rücksichtslosi Minister häi mit iirem Lääbe zaalt (Ahmed Fanakati 1282, Lu Shih-jung 1285, [[Senge]] 1291, Bayan 1340, Toghta 1356). Anderi si uf natürligi Wiis gstorbe (Temüder 1322, El/Yang Temür 1333).

E groosses Brobleem vo dr Mongoleheerschaft z China isch in dr [[Chinesische Beamtenprüfung|Brüefig]] vo de Staatsbeamte glääge. Das isch z China sit dr [[Tang-Dynastie|Tang-Dünastii]] üüblig und e wichdigs Legitimazionsmiddel vo jeedere Dünastii gsi. Dr [[Yelü Chucai]], e Beamte us em Volk vo de Kitan, het de Mongole dr Root gee, es au eso z mache und si häi 1237/1238 Brüefige duuregfüert, sä aber sofort wider abgschafft. Erst 1315 het sä dr Kaiser [[Buyantu Khan|Ayurparibatra]] wider iigfüert. Allerdings het s Beschränkige für Nord- und Südchinese gee, so dass d Mongole drotzdäm öbbe e Driddel vo alle Böste bsetzt häi.

Scho dr Dschingis Khan het e vilgrüemte Gsetzeskanon in Chraft gsetzt, und die innovativi Rächtsbraxis vo dr Mongoledünastii im Ganze isch für s spöötere China bedütend und folgeriich gsi.<ref>Helwig Schmidt-Glintzer: ''Kleine Geschichte Chinas.'' C. H. Beck, München 2008. S.98f.</ref>

== Dr Undergang ==

In dr Middi vom 14. Joorhundert het s immer wider Überschwemmige gee und d Dämm vom [[Gelber Fluss|Gääle Flusses]] si broche (1351). D Mongole under em Kanzler Toghta häi denn südlig vo dr [[Shandong]]-Halbinsle e nöije Kanal baut, und de Chinese isch denn zum erste Mol glunge, en Ufstand z organisiere. Churz druf si in Zentralchina meereri Ufständ under verschidnige Aafüerer usbroche (1352), dr wichdigst isch dä vo de [[Rote Turbane|Rote Turban]] gsi. Zwüsche 1355 und 1368 het sich dr [[Zhu Yuanzhang]] as kümftige Kaiser vo dr [[Ming-Dynastie|Ming-Dünastii]] gege siie Rivale duuregsetzt. 1363 het er d Flotteschlacht uf em [[Poyang Hu|Poyang-See]] gegen e "Han"-Brinz [[Chen Youliang]] gwunne, und 1368 het si Armee under em [[Xu Da]] dr Khan [[Toghan Timur]] us Peking verdriibe. Das isch s Ändi vo dr Mongoleheerschaft z China gsi.
En andere Grund, wo zum Undergang vo dr Yuan-Dünastii biidräit het, isch gsi, ass d Mongole nid Fähigkäit gha häi, esone Wältriich uf Duur z verwalte. Drzue ischchoo, ass im zwäite Driddel vom 14. Joorhundert d [[Pest]] usbroche isch, was s Färnhandelssüsteem gstöört het. 

Im Geegesatz zu andere Völker, wo Däil vo China beherrscht häi, si d Mongole au noch em Undergang vo iirer Dünastii e Machtfaktor bliibe, wo d Ming-Dünastii, wo noch iine an d Macht choo isch, zwunge het, sich im Norde vo China mit iine müesse usenander setze. D Integrazionsmaassnaame und die bürokratische Initiative, wo under dr Yuan-Dünastii aagfange häi, si under de Ming-Kaiser witergange.<ref>Helwig Schmidt-Glintzer: ''Kleine Geschichte Chinas.'' C. H. Beck, Münche 2008. S.102ff.</ref>

== Litratuur ==
* {{Literatur | Autor=Arthur Cotterell| Titel=The Imperial Capitals of China - An Inside View of the Celestial Empire| Ort=London | Verlag=Pimlico | Jahr=2007 | ISBN=978-1-84595-009-5 | Originalsprache = en}}
* {{Literatur | Autor=Ann Paludan| Titel=Chronicle of the China Emperors| Ort=London | Verlag=Thames & Hudson | Jahr=1998 | ISBN=0-500-05090-2 | Originalsprache=en}}
* Helwig Schmidt-Glintzer: ''Kleine Geschichte Chinas.'' C.H. Beck, Münche 2008.

== Weblingg ==

* [https://web.archive.org/web/20130430183940/http://www.kinabaloo.com/yd1.html Yuan Dynasty Earthen City Wall Park, Beijing] (änglisch)
* [https://web.archive.org/web/20120421223857/http://www.chinavoc.com/history/yuan.htm The Yuan Dynasty] (änglisch)

== Fuessnoote ==
<references />

{{Navigationsleiste Chinesische Epochen|[[Song-Dynastie|Song-Dünastii]]<br />[[Jin-Dynastie (1125–1234)|Jin-Dünastii]]<br />[[Xixia|Xi Xia-Dünastii]]|[[Ming-Dynastie|Ming-Dünastii]]}}

{{Übersetzungshinweis|1=de|2=Yuan-Dynastie|3=dütsch}}

[[Kategorie:Mongolischi Gschicht]]
[[Kategorie:Herrscherdynastii vo China]]