Quälltext vu Wutach aaluege

{{DISPLAYTITLE:Wuètè}}
{{Dieser Artikel|behandlet de Fluss Wuètè. Für di glychnamigi Gmeind lüeg under [[Wutach (Gemeinde)|Wuètè (Gmeind)]].}}
{{Infobox Fluss
| NAME= 
| ALTERNATIVNAME= 
| LAGE= südwestlichs [[Deutschland|Dütschland]]: [[Baden-Württemberg|Bade-Württeberg]]<br /> [[Schweiz|Schwiiz]]: [[Kanton Schaffhausen|Schaffuuse]]
| GKZ= DE/2198
| FLUSSSYSTEM= [[Rhein|Rhy]]
| ABFLUSSWEG= Rhein/Rhy/Nordsee
| EINZUGSGEBIET-PREFIX= 
| EINZUGSGEBIET= 1139.6
| NACHWEIS-EINZUGSGEBIET=<ref>Web-basiertes Informationssystem für Baden-Württemberg: ''[http://www.bw-abfluss.de/ HW-Abflüsse]''</ref>
| EINZUGSGEBIET-SUFFIX= 
| LÄNGE-PREFIX= 
| LÄNGE= 91.0
| NACHWEIS-LÄNGE=<ref>Geoportal Baden-Württemberg: ''[https://web.archive.org/web/20150721141037/http://www.geoportal-bw.de/geoportal/opencms/de/geoviewer.html?gui_id=geoviewer_bw1 LUBW-Dienst Fließgewässer]''</ref>
| LÄNGE-SUFFIX= 
| PEGEL1= ''Oberlauchringen''/7/627/0.26/1950/1.9/9.36/105/317/1990
| PEGEL1-REIHE= 1913–2009
| NACHWEIS-PEGEL1=<ref>Gewässerkundliches Jahrbuch 2009, Rheingebiet, Teil 1, S. 78</ref>
| ABFLUSS-PEGEL= 
| ABFLUSS-EZG= 1139.6
| ABFLUSS-LoM= 
| ABFLUSS-NNQ= 
| ABFLUSS-NNQ-JAHR= 
| ABFLUSS-MNQ= 
| ABFLUSS-MQ= 16.1
| ABFLUSS-MHQ= 
| ABFLUSS-HHQ= 
| ABFLUSS-HHQ-JAHR= 
| ABFLUSS-REIHE= 
| NACHWEIS-ABFLUSS=<ref>uusgrechnet us Johresabflussmengi vom Wuètèbiet, aagee in: Regierungspräsidium Freiburg: ''WRRL, Bericht Teilbearbeitungsgebiet „Wutach“'', Stand: 18. Mai 2005, S. 25</ref> an de Mündig
| BEZEICHNUNG-QUELLE= 
| QUELLE= am [[Seebuck]] als ''[[Seebach (Wutach)|Seebach]]''
| QUELLHÖHE-PREFIX= 
| QUELLHÖHE= 1440
| HÖHENBEZUG-QUELLE= DE-NHN
| QUELLHÖHE-SUFFIX= 
| NACHWEIS-QUELLHÖHE= 
| QUELLSCHÜTTUNG= 
| QUELLSCHÜTTUNG-REIHE= 
| NACHWEIS-QUELLSCHÜTTUNG= 
| QUELLE_LAT_GRAD= 47/52/14/N
| QUELLE_LONG_GRAD= 8/0/59/E
| QUELLE_REGION= DE-BW
| QUELLE_AUFLÖSUNG= 
| BEZEICHNUNG-MÜNDUNG= 
| MÜNDUNG= [[Rhein|Rhii]] bi [[Waldshut-Tiengen|Waldshuet-Düenge]]
| MÜNDUNGSHÖHE-PREFIX= 
| MÜNDUNGSHÖHE= 315
| HÖHENBEZUG-MÜNDUNG= DE-NHN
| MÜNDUNGSHÖHE-SUFFIX= 
| NACHWEIS-MÜNDUNGSHÖHE= 
| MÜNDUNG_LAT_GRAD= 47/36/51/N
| MÜNDUNG_LONG_GRAD= 8/14/59/E
| MÜNDUNG_REGION= DE-BW
| MÜNDUNG_AUFLÖSUNG= 
| HÖHENUNTERSCHIED= 
| LINKE NEBENFLÜSSE= [[Kotbach (Wutach)|Kotbach]] (Mündigsfluss vo de Klettgau-Flüss Klingegrabe un Schwarzbach)
| RECHTE NEBENFLÜSSE= [[Schlücht|Schlüècht]], [[Steina (Wutach)|Steina]]
| SEEN= [[Feldsee]], [[Titisee (See)|Titisee]]
| STAUSEEN= 
| EINWOHNER IM EINZUGSGEBIET= 167000<ref>Regierungspräsidium Freiburg: ''WRRL, Bericht Teilbearbeitungsgebiet „Wutach“'', Stand: 18. Mai 2005, S. 4</ref>
| GROSSSTÄDTE= 
| MITTELSTÄDTE= [[Waldshut-Tiengen|Waldshuet-Düenge]]
| KLEINSTÄDTE= [[Titisee-Neustadt|Ditisee-Neistadt]], [[Lenzkirch]], [[Bonndorf im Schwarzwald]], [[Löffingen|Löffinge]], [[Blumberg|Bluemberg]], [[Stühlingen|Stüehlige]]
| GEMEINDEN= 
| BILD= Wutach_Tiengen.jpg
| BILDBESCHREIBUNG= D Wuètè bi Düenge zwische Steina- un Schlüchtmündig
| BILD1= Karte Wutach-Lage.gif
| BILD1-BESCHREIBUNG= Di geografisch Lag vo de Wuètè
}}

D '''Wuètè, Wuètig, Wuètich''' oder au '''Huètè'''<ref>So ämel früener im Chläggi; lueg im Georg Wanner sim ''Die Mundarten des Kantons Schaffhausen. Laut- und Formenlehre.'' Huber, Frauenfeld 1941 ([[Beiträge zur Schweizerdeutschen Grammatik]] XX), S.&nbsp;105, wo die Form für [[Schleitheim|Schlaate]] und [[Hallau|Halau]] biläit isch.</ref> isch en Fluss, wo am [[Feldberg im Schwarzwald|Fèldbärg]] entschpringt und nach 90 km z [[Waldshut-Tiengen|Düenge]] in [[Rhein|Rhy]] mündet. S'Iizugsgebiet vo de obere Wuètè gränzt a des vu de [[Donau]] un em [[Rhein|Rhy]], und bi de untere Wuètè, gränzt's a diversi Rhy-Zueflüss.

== Allgmeis ==
D' Wuètè isch de längschti süedliche Abfluss vum [[Hochschwarzwald]], un isch vum Urschprung bis zum End gueti nünzg Kilometer lang. D' Wuètè isch eine vo de wichtigschte Flüss wo im Schwarzwald entschpringe düen. Nebeflüss gits am Oberlauf d' Haslach un d'[[Gauchach (Wutach)|Gauchach]], kurz vor de Mündig d'Steine un d'Schlüecht. D' markanteschti Stell vom Flusslauf isch 's Wuètèknüe bi Achdorf, wo de Fluss sinni Richtig vu Oschte nach Süedweschte wechslet. 
Touristisch hätt [[Wutachschlucht|Wuètèschlucht]] e grossi Bedütig erlanget, öppe zwische de Neustädter Brugg un em [[Wutachknie|Wuètèknüe]], grosszügig aglueget. Für die vile Wanderer gitt's dört sogar e Bergwacht, für d'Natur en Wuètè-Ranger.
D'Schlucht isch au Beschtandteil vom [[Schluchtensteig|Schluchtèschteig]], em Tourismusprojekt für mehrdägigi Wanderunge im [[Südschwarzwald|Süedschwarzwald]].

== Name ==
De Fluss heisst bis zum [[Titisee (See)|Titisee]] ''[[Seebach (Wutach)|Seebach]]'', deno bis zue de Iimündig vo de [[Haslach (Wutach)|Haslach]] ''[[Gutach (Wutach)|Guètach]]'', erscht dennoch sait m'r 'm Wuètè. Ab sellere Stell frisst sich d´Wuètè immer düefer i's Deckgebirge ie, un de Wasserlauf hätt immer weniger Platz zum Uuswiche, so dass 'r bi Hochwasser mächtig aaschwillt. So gsäh wird 'r denn wüetig.

<gallery>
Datei:ZusammenflussGutachUndHaslach.JPG|Dè Zämmèfluss vo dè Guètach (links obbè) un dè Haslach (links unnè) zu dè Wuètè (rächts absi)
Datei:Wutach Quellmuendung.JPG|Dè Urschprung vo dè Wuètè, glychzitig d Flusskilometer 0,0 vo dè Haslach (vo links( un dè Guètè (rächte Bildrand)
Datei:GutachStegBeiWutachquelle.JPG|Dè Guètè-Steeg uumittelbar obberhalb vom Zämmèfluss mit dè Haslach un dè Ablösig vo dè Guètè durch d Wuètè
</gallery>

== Gschicht ==
D'Wuètè flüesst bis [[Achdorf (Blumberg)|Achdorf]] im alte Flussbett, wo si bis vor ca. 10.000 Johr i glycher Richtig gfolget isch, durch d'[[Blumberger Pforte|Blummbärger Pfortè]] und denn dem Dal vu de [[Aitrach (Donau)|Aitrach]] folgend bis [[Hintschingen|Hintschingè]], somit also i'd [[Donau]] mündend.
Domols muess es denn en Durchbruch gä ha, so dass de Fluss sich nach Süde in Muschelchalch vo de sognannte [[Wutachflühen|Wutachflüehe]] gfrässe hät. Sellem Bett folgend flüesst d'Wuètè sitt dem nach Süedweschte als klassische Rhy-Zufluss bis zur Vereinigung mit 'm Chläggi-Grabe bi [[Lauchringen|Oberlauchringe]], un anschlüessend bis in [[Hochrhein|Hochrhy]] ab.

== Nebeflüss ==
[[Datei:Roetenbachmuendung.JPG|miniatur|D Rötèbachmündig un diè letschte baar Meter, bevor sich dè Bach dè Wuètè (obberè Bildrand) aavodraut.]]
[[Datei:Wutach_fg10.jpg|miniatur|Gauchach]]
[[Datei:WylergrabbeBeiMuseumsmuehle VI.JPG|miniatur|Dè Wylergrabbè öppè 200 m obberhalb vo dè Mündig i d Wuètè bi dè Museumsmülli vo [[Blumegg|Blomegg]]. D Mülli hèt dört Nutzwasser übber d Rûnni abglõ]]
[[Datei:Muehlebach HinterWutachbruecke.JPG|miniatur|Dè Fützèmer Müllibach öppè 100 m obberhalb vo dè Mündig i d Wuètè bi dè Grimmelzofer Wuètèbrugg.]]
D [[Nebenfluss|Näbbèflüss]] im Beryych vum Schwarzwald sin:
* ''Sägibach'' (us em Fäldbärgbiet, mündet in dè [[Seebach (Wutach)|Seebach]] gnanntè Wuètè-Obberlauf)
* ''Langeordnach'' mit em Josbach (mündet i dè ''Guètach'' gnännte Wuètè-Obberlauf)
Mehreri Näbebäch vum Mittellauf hän au Andeil an dr Bildig vo dè [[Wutachschlucht|Wuètèschlucht]]. Bekannt sin näbe dr wasserryyche
* ''[[Haslach (Wutach)|Haslach]]'' (voeinigt sich öppè guèt 3 km obberhalb vo [[Gündelwangen (Bonndorf)|Gündelwangè]] mit dè Guètach)
di wasserfallryyche Schluchte uff dè linkè Sitè 
* ''[[Rötenbach (Wutach)|Retebach]]'' (us dr waldryyche Schwarzwaldoschtabdachig im Schwarzwälder Gneis)
* ''[[Gauchach (Wutach)|Gauchach]]'' (greschti Näbeschlucht) mit Näbeschluchte (Tränkebach, Mauchach)
* ''Schliifebach'' (us em volõènè Dalstumpf vu dè ''Blummbärger Pforte'')
un dè rächtè Sitè
* ''Ryychèbächle'' ( vum Hochschwarzwald hèr, entschpringt uss è baar Quällè um [[Grünwald (Lenzkirch)|Gruèwaald]] ummè, chrützt im Rank nordweschtlich vo [[Holzschlag (Bonndorf)|Holzschlaag]] unter dè [[Bundesstraße 315|B 315]])
* ''Lòtèbach'' (vum Schwarzwald-Oschtrand bi Bonndorf dur d ''Lotebachklamm'')
sowiè diè linkè Nebbèfluss
* ''Krottèbach'' ( vom Quèllgebièt weschtlich vo [[Riedböhringen (Blumberg)|Berringè]], a dè weschtliche [[Talflanke|Dalflankè]] vom [[Eichberg (Blumberg)|Eichbärg]] vorby, mündet bi [[Achdorf (Blumberg)|Achdorf]] i d Wuètè
* ''[[Aubach (Wutach)|Aubach]]'' ( chunnt vo [[Mundelfingen|Mulifingè]] un entwässerèt i d Wuètè bi [[Aselfingen (Blumberg)|Aselfingè]]
Im Mittellauf vu de Wuètè mündet diè folgendè Bäch, wo in markante Sitèdäler dehèrchömmèd, mit deilwys Mündigsdrichter, diè am Dalrand Buchtè bildèt:
* ''Wylergrabbè'' (chunnt vo [[Lausheim (Stühlingen)|Luusä]] als rächtè Nebbèfluss, mündet am unterè Uusgang vo dè [[Wutachflühen|Wuètèflüè]])
* ''Müllibach'' (chunnt uss èm Fètzemer Dalbeggi, entwässerèt bi dè Wuètèbrugg z [[Grimmelshofen (Stühlingen)|Grimmelzofè]])
* ''Merrèbach'' (uff dè Höchi vom [[Sto AG|Sto]] bi [[Weizen-Bahnhof (Stühlingen)|Wizä-Baanhof]])
* ''Wylerbach'' (z [[Stühlingen|Stüèlingè]] zwischè m [[Camping|Campingblatz]] un èm [[Industriegebiet|Induschtrygebièt]] Sulzfäld) 
* ''Schlaatemer Bach'' (uss èm ''Randedal'', uff dè Gemarkig vo [[Oberwiesen (Schleitheim)|Obberwisè]])
* ''Muuchèbach'' (Quällè lyt bi dè Unterè Alb, am Südrand vum [[Lindenberg-Spießenberg|Spièßèbärg]], mündet uff dè Höchi vo [[Eggingen|Untereggingè]])

Erscht uff de letschte acht Kilometern mündet die drei gröschtè Nebbèflüss:

{| class="prettytable"
! bgcolor="#CEDAF2"| Gewässer-<br />name
! bgcolor="#CEDAF2"| Mündig <br />ca. bei
! bgcolor="#CEDAF2"| Mündigshöchi<br /> ü. NN (ca.)
! bgcolor="#CEDAF2" colSpan="2"| Aadeil am<br /> Yzugsgebièt (ca.)
|-
| [[Klingengraben|Kotbach]]
| align="right" |km 7,4
| align="right" |350 m
| align="right" |164 km²
| align="right" |14,6 %
|-
| [[Steina (Wutach)|Steina]]
| align="right" |km 4,0
| align="right" |325 m
| align="right" |93,3 km²
| align="right" |8,3 %
|-
| [[Schlücht|Schlüècht]]
| align="right" |km 1,2
| align="right" |316 m
| align="right" |240 km²
| align="right" |21,4 %
|-
|}

== Fauna un Flora ==
[[Datei:Wutach Muschelkalk-Aufschluss.jpg|mini|hochkant|[[Muschelkalk|Muschelkalch]]-Uffschluss, Aafang vo dè [[Verkarstung|verkarschtetè]] Mittlerè Wuètèschlucht mit èrè partièllè [[Versickerungsstrecke|Vosiggerig]])]]
Öppè è Drittel vom Lauf vo dè Wuètè stòt unter [[Naturschutz|Nadurschutz]].

D Wuètè wörd vo irè Quèllflüss Seebach un Guètach hèr uss èm [[Naturschutzgebiet (Deutschland)|Nadurschutzgebièt]] Fèldbärg, dem gröschtè z Badè-Württèbärg, gschpisè.

Eins vo dè älteschtè Nadurschutzgebièt vom Land umfasst sit 1939 d Wuètèschlucht, eini vo dè letschtè [[Wildfluss]]-Landschaftè vo Mitteleuropa mit großer landschaftshistorischer, geologischer un ökologischer Bedütig. Fast jedes in Süddeutschland vorkommende Gestein ist in der Schlucht vertreten, die einer der artenreichsten und am intensivsten untersuchten Naturräume Mitteleuropas ist. Ein hauptamtlicher Naturschutzwart kümmert sich um den Ausgleich der Interessen der in den Sommermonaten bis zu 100.000 Besucher mit den Erfordernissen des Natur- und Landschaftsschutzes (u.&nbsp;a. geführte Wanderungen). Eine der Besonderheiten der Mittleren Schlucht ist die [[Versickerungsstrecke|Versickerung]] von Wutachwasser im Muschelkalk. Bei geringer Wasserführung kann hier der Fluss auf 1,3 Kilometern Flusslänge völlig trockenfallen, bis das Wasser [[katarakt]]artig (vermutlich vollständig) wieder zutage tritt.

Witeri unter Nadurschutz stehendi Flussabschnitt sin d [[Wutachflühen|Wuètachflüè]] un d [[Flussaue|Flussauè]] obberhalb vo Stüèlingè/Obberwisè a dè dütsch/schwizer Gränz (großflächigi [[Schachtelhalm]]beschtänd) un dè Mündigsberych in dè Rhy bi [[Koblenz AG|Koblènz]] bzw. uff Höchi vom Gewerbepark Hochrhy bi [[Waldshut-Tiengen|Waldshuèt-Düèngè]].

<gallery>
 Datei:Wutach fg5.jpg|Peschtwurzbeschtand
 Datei:Wutach fg6.jpg|Fuulrüssler (''Liparus'') uff Peschtwurz
 Datei:Wutach fg8.jpg|Rysè-Schachtelhalm
 Datei:Wutach fg9.jpg|Hòòrschneggè (''Trochulus'')
 Datei:Wutach fg2.jpg|Ufervegetation a dè Wuètè
</gallery>

== Regionali Bsunderheitè ==
Im Berych vo dè Wuètèschlucht hèt sich d Wuètè bis zu 170 m düèf i d Högerlandschaft vom öschtlichè Schwarzwald un dè Baar ygrabbè, woruus è rüümlichi Drènnig vo dè Dörfer un Regionè nördlich un sûdlich vo dè Wuètè entschtandè isch. Übber diè vogangenè Johrhundert hèt sich deshalb dè Uusdrugg ''Ènnèwûètler'' etablyrt, wo für d Bewooner vo dè jewyls gegèübberligendè Dalsitè stòt. Unterhalb vo dè Wuètèflüè hèt diè rüümlichi Drènnig in wit gringerèm Uusmaß gää, dõrum wörd dè Uusdrugg praktisch nit vowendèt.

D Wuètè isch nu zum Deil èm Schwarzwald zuèzrèchnè. Diè mittler un diè unteri Wuètèschlucht lyt scho ußerhalb. Trotzdèmm sièt mò sich dôrt, äänlich wiè i dè [[Baar (Landschaft)|Baar]], èm Schwarzwälder Kulturraum zuèghörig, nit nu im Hybligg uff dè Tourismus. Dõdrinn wûrkt au diè früènèrè gmeinsame Zuèghörigkeit zum [[Großherzogtum Baden|Badè]] fort, sondern au zu dè [[Fürstenhaus Fürstenberg|Fürschtèbärger]], deilwys sogar zum [[Albgau (Südschwarzwald)|Albgau]]. 

D [[Wutachtalbahn|Wuètèdalbaan]] wörd zu dè technisch bemerkenswertè Baanschtreggè z Dütschland zellt. Diè unteri Wuètèdalbaan zwischè [[Oberlauchringen|Obberlauchringè]] un Grimmelzofè folgt uff èrè Längi vo öppè 27,2 km èm Lauf vo dè Wuètè. 

Unterhalb vo dè Wuètèflüè, im mittlerè Wuètèdal obber- un unterhalb vo Stüèlingè, bezeichnet sich d Lütt s einzig Mòl als ''Wuètèdäler''. Südlich vo [[Wutöschingen|Öschingè]] sièt mò sich èm [[Klettgau|Chläggi]] zuèghörig.

D Wuètè drènnt im Berych vo dè Wuètèschlucht s [[bodenseealemannisch]]e Dialèktgebièt nördlich vo dè Schlucht vom [[hochalemannisch]]è südlich devò. Sell zeigt sich bsunders dütlich a dè unterschidlichè Uussprõch vom ''K''. Uff dè nördlichè Sitè heißt s ''Kind'' un ''Kuchi'', wòrend dè Sûdè mit ''Chind'' un ''Chuchi'' sprõchlich scho dè benochbòrtè Schwiz nôcher stòt.

Auf zwei kurzè Flussabschnitt&nbsp;– zwischè Grimmelzofè un Eggingè&nbsp;– isch d Wuètè Grènzfluss zwischè Dütschland un dè Schwiz. Bemerkenswèrt sin diè beidè Deilabschnitt bim Grènzübbergang Stüèlingè/[[Oberwiesen (Schleitheim)|Obberwisè]] un bi Wunderklingè. Bi beidè isch dè Grènzvolauf èrscht sit dè [[Territoriale Veränderungen des Kantons Schaffhausen im 18., 19. und 20. Jahrhundert#Grenzkorrektur Schleitheim|Grènzkorrektur]] vo 1839 feschtglait worrè. Z Obberwisè hèt mò dè Volauf 1964 lycht aabassè müèsè, well d Wuètè iren Lauf gänderèt hèt, un dè Grènzposchtè vo dè [[Schweiz|Schwiz]] bis dôrthy uff dütschem Territorium glègè isch.

== Ortschaftè ==
A  odder è bitzeli èwäg vo dè Wuètè befinded sich folgendi Ortschaftè:

* [[Feldberg (Schwarzwald)|Gmeind Fèldbärg]] (sûdlichs Seebachdal)
* [[Hinterzarten|Hinterzartè]] (nördlichs Seebachdal)
* [[Titisee-Neustadt|Titisee-Neuschtadt]] (dè [[Titisee (See)|Titisee]] isch dè Urschprung vo dè Guètach 
* [[Lenzkirch|Länzkirch]] im [[Haslach (Wutach)|Haslach]]-Dal, mit Kappèl (Aafang vo dè Wuètè un dè Wuètèschlucht)
* [[Friedenweiler|Friddèwyler]] (mit [[Rötenbach (Friedenweiler)|Rötèbach]] am Aafang vo dè Rötèbachschlucht)
* [[Gündelwangen (Bonndorf)|Gündelwangè]] (è Strõßèdorf obberhalb vo dè rächtè Dalwangè, bekannt durchs ''Räuberschlössle'' i dè Schlucht)
* [[Göschweiler (Löffingen)|Göschwyler]] (obberhalb vo dè linkè Dalwangè vo dè Wuètèschlucht, i dè Schlucht unterhalb lyt d [[Schattenmühle|Schattèmülli]])
* [[Reiselfingen (Löffingen)|Riselfingè]] (obberhalb vo dè linkè Dalwangè vo dè Wuètèschlucht, Zuègang zuè dè [[Dietfurt (Wutach)|Diètfurt]] i dè Schlucht)
* [[Löffingen|Löffingè]] (nördlich vo dè Wuètèschlucht)
* [[Bonndorf im Schwarzwald|Bõõdorf]] (südlich vo dè Wuètèschlucht, zwischè dè Diètfurt un èm Boller Steeg)
* [[Bachheim (Löffingen)|Bachè]] (nördlich vo dè Wuètèschlucht)
* [[Boll (Bonndorf)|Boll]] (südlich vo dè Wuètèschlucht, am rächtè Wuètèufer lyt dè ehemõligi Kurort [[Bad Boll (Wutach)|Bad Boll]], übber d Wuètè gòt dè Boller Steeg)
* [[Münchingen (Wutach)|Münchingè]] (südlich vo dè Wuètèschlucht, Heimet vo dè [[Kreismülldeponie|Mülldepony]] vom [[Landkreis Waldshut|Landchreis Waldshuèt]])
* [[Ewattingen|Ewedingè]] (Gmeind [[Wutach (Gemeinde)|Wuètè]], sûdlich vo dè Wuètèschlucht obberhalb vo dè [[Wutachmühle|Wuètèmülli]])
* [[Mundelfingen|Mulifingè]] (nördlich vo dè Wuètèschlucht, uff dè Bertholdsbaar)
* [[Aselfingen|Aselfingè]] (obberhalb vum Wuètèknüè)
* [[Achdorf (Blumberg)|Achdorf]] (am Wuètèknüè, Ènd vo dè obberè Wuètèschlucht, unterhalb Aafang vo dè unterè Wuètèschlucht, dè Wuètèflüè)
* [[Blumberg|Blummbärg]] (öschtlich vom Wuètèknüè un uff dè èndèrè Sitè vo dè [[Blumberger Pforte|Blummbärger Pfortè]])
* [[Fützen|Fiètzè]] (öschtlich vo dè Wuètèflüè)
* [[Blumegg (Stühlingen)|Blomegg]] (weschtlich vo dè Wuètèflüè, sûd-weschtlich vo Achdorf, sûd-öschtlich vo Ewèdingè) 
* [[Grimmelshofen (Stühlingen)|Grimmelzofè]] am Sûd-Uusgang vo dè Wuètèflüè
* [[Weizen-Bahnhof (Stühlingen)|Wizä-Baanhof]] èn [[Weiler|Wyler]] im Mündigstrichter vom Mèrrèbach, bekannt wègèm Fabrikglände vom Sto un dè Èndschtation vo dè [[Sauschwänzlebahn|Sauschwänzlebaan]]
* [[Stühlingen|Stüèlingè]] (ehemòligi [[Amtsstadt|Amtsschtadt]] links vo dè Wuètè; nebbè Achdorf un Dègèrnau gits dõ èn [[Talkessel|Dalbeggi]], well zwei Nebbèbäch, Wylerbach un Schlaatemer Bach, i d Wuètè gônn)
* [[Schleitheim|Schlaatè]] (öschtlich vo dè Wuètè, im Kanton Schaffuusè)
* [[Oberwiesen (Schleitheim)|Obberwisè]] (am linkè Ufer vo dè Wuètè bi dè Mündig vom Schlaatemer Bach))
* [[Eberfingen|Äbberfingè]] (am rächtè Ufer vo dè Wuètè)
* [[Hallau]] (übber m Höger öschtlich vo dè Wuètè, ergo im [[Klettgau|Chläggi]] im [[Kanton Schaffhausen|Kanton Schaffuusè]], abber irèn Wyler [[Wunderklingen|Wunderklingè]] lyt a dè Wuètè)
* [[Eggingen|Eggingè]] (Untereggingè lyt im Mündigstrichter vom Mùchèbach, rächts vo dè Wuètè)
* [[Ofteringen|Oftringè]] (bekannt vo allem durchs Oftinger Kloschter, wo hoch a dè rächtè Dalwangè bäppè duèt)
* [[Degernau (Wutöschingen)|Dègèrnau]] (am untèrè Wuètèknüè, d Wuètè mach èn lychtè Bogè nõch rächts)
* [[Wutöschingen|Öschingè]] (nu links vo dè Wuètè, well disell ganz am rächtè Dalboddè durrè gòt)
* [[Schwerzen|Schwerzè]] (links vo dè Wuètè)
* [[Horheim|Horrè]] (rächts vo dè  Wuètè)
* [[Lauchringen|Lauchringè]] (früènèr Obber- un Unterlauchringè, z Obberlauchringè gòt Wuètè mittè durchs Dorf)
* [[Waldshut-Tiengen|Düèngè]] (dè gröscht Ort im Wuètèdal)
* [[Homburg (Waldshut-Tiengen)|Homburg]] (èn Wyler uff èm Höger zwischè Wuètè- un Hochrhy-Dal; dè letscht Ort a dè Wuètè, well si sich 2 km flussabsi mit èm Hochrhy vohûrõtet)

== Wûrtschaft ==
Wûrtschaftlichs Zèntrum vo dè Region Wuètèhdal isch [[Waldshut-Tiengen|Düèngè]] un [[Lauchringen|Lauchringè]]. Allerdings git s bedütendi Induschtryunternèmmè im Wuètèdal z Stüèlingè mit èm [[Sto AG|Sto]] (Bauschtoff un -sischteem), d [[Aluminium-Werke Wutöschingen (AWW)|Alu z Öschingè]]. D [[Lauffenmühle|Lauffèmülli]] (Textilhèrschtellig) z Lauchringè un d [[Martin Stoll GmbH & Co. KG|Fa. Martin Stoll]] z Düèngè komplettyrèd s Quartett.
Die Wasserchraft a dè Wuètè un irè Nebbèflüss wörd durch d [[Schluchseewerk]] AG un z [[Wunderklingen|Wunderklingè]] vom [[Wasser- und Elektrizitätswerk Hallau|Hallauer Wasser- un Elegtrizidätswärch]] für d Energyerzüügig gnutzt. Sit èm Ènd vom 19. Johrhundert bruuchèd meereri Induschtrybetryb im Mittlerè un Unterè Wuètèdal s Wasser vo dè Wuètè für Chlychraftwärk, um Energy nu für s Unternèmmè z erzüügè ( z. B. d Zwirnerei z Stüèlingè, diè ehemòlig Schruubèfabrik z Stüèlingè, d Zwirnerei z Eggingè (ZUE), d Alu z Öschingè un d Lauffèmülli). Selli Chraftwärk vofüèged i dè Regèl übber èn Kanaal un è [[Wehr (Wasserbau)|Weer]], um dè Zuèlauf vo dè ''wüètigè Aach'' stüèrè z könnè.
Im Berych vom Schwarzwaldes isch no immer diè holzvoarbeitendi Induschtry bedütend, au nõch dè Schlyßig vo dè Papyrfabrik Neuschtadt im Johr 1989. Zwischè 1624 un ca. 1760 hèt mò uff dè Wuètè Holz uss dè Fèldbärg-Region bis [[Eberfingen (Stühlingen)|Äberfingè]] [[Flößerei|gflößt]]. Bruucht worrè isch es i dè früènerè Iisèschmelzi vo Äberfingè, wo dè Fürschtèbärger Herrschaft betribbè worrè isch.

== Weblingg ==
{{Commonscat|Wutach (Schwarzwald)|Wuètè}}
* [https://www.mitwelt.org/wutach-schlucht-papierfabrik-neustadt-wasser-qualitaet D'Wuètè, d Papierfabik in Neustadt un un de lang Schtrit fir süfers Wasser]

== Fueßnote ==
<references/>

[[Kategorie:Fluss im Schwarzwald]]
[[Kategorie:Wuete|!]]
[[Kategorie:Schwarzwald]]
[[Kategorie:Chleggi]]