Quälltext vu Papua-Neuguinea aaluege

{{DISPLAYTITLE:Papua-Neiginea}}
{{Infobox Staat
|NAME = <span style="font-size:1.4em">'''Independen Stet bilong Papua Niugini'''</span> (Tok Pisin)<br />
<span style="font-size:1.4em">'''Independent State of Papua New Guinea'''</span> (ängl.)<br />Unabhängige Staat Papua-Neiginea
|BILD-FLAGGE = Flag of Papua New Guinea.svg
|BILD-WAPPEN =National Emblem of Papua New Guinea.svg
|TEXT-FLAGGE = Fahne vu Papua-Neiginea
|TEXT-WAPPEN = Woobe vu Papua-Neiginea
|WAHLSPRUCH = 
|AMTSSPRACHE = [[Tok Pisin]], [[Hiri Motu]] un [[Englische Sprache|Änglisch]]
|HAUPTSTADT = [[Port Moresby]]
|STAATSFORM = [[Parlamentarische Monarchie|Barlemäntarischi Monarchii]]
|STAATSOBERHAUPT = [[Charles III. (Vereinigtes Königreich)|Charles III.]]<br />
verdrätte dur dr Generalgouverneur Robert Dadae
|REGIERUNGSCHEF = James Marape
|FLÄCHE = 462.840
|EINWOHNER = 5.545.268 <small>(Stand Juli 2005)</small>
|BEV-DICHTE = 12
|BIP = 6.001&nbsp;Mio.&nbsp;US$ <small>(132.)</small>
|BIP-ERWEITERT = nominal (2007)<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2007&ssd=1&sort=country&ds=%2C&br=0&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C716%2C611%2C456%2C321%2C722%2C243%2C942%2C248%2C718%2C469%2C724%2C253%2C576%2C642%2C936%2C643%2C961%2C939%2C813%2C644%2C199%2C819%2C184%2C172%2C524%2C132%2C361%2C646%2C362%2C648%2C364%2C915%2C732%2C134%2C366%2C652%2C734%2C174%2C144%2C328%2C146%2C258%2C463%2C656%2C528%2C654%2C923%2C336%2C738%2C263%2C578%2C268%2C537%2C532%2C742%2C944%2C866%2C176%2C369%2C534%2C744%2C536%2C186%2C429%2C925%2C178%2C746%2C436%2C926%2C136%2C466%2C343%2C112%2C158%2C111%2C439%2C298%2C916%2C927%2C664%2C846%2C826%2C299%2C542%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698%2C941&s=NGDPD%2CNGDPDPC&grp=0&a=&pr1.x=29&pr1.y=7 International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, April 2008]</ref>
|BIP/EINWOHNER = 991&nbsp;US$ <small>(131.)</small>
|HDI = 0,541 <small>(148.)</small><ref>[http://hdr.undp.org/en/statistics/ Human Development Index]</ref>
|WÄHRUNG = [[Kina]]<br /> 100 Toea = 1 Kina
|UNABHÄNGIGKEIT = 16. Septämber 1975
|NATIONALHYMNE = ''O Arise All You Sons of This Land''
|ZEITZONE = [[Coordinated Universal Time|UTC]]+10
|KFZ-KENNZEICHEN = PNG
|INTERNET-TLD = .pg
|TELEFON-VORWAHL = +675
|BILD-LAGE = LocationPapuaNewGuinea.svg
|BILD1 = Papua Neuguinea.jpg
}}

'''Papua-Neiginea''' (uf [[Tok Pisin]]: ''Papua Niugini,'' offiziäll ''Independen Stet bilong Papua Niugini,'' [[Hiri Motu]]: ''Papua Niu Gini'') isch no [[Indonesien|Indonesie]] un [[Madagaskar]] dr drittgrescht Inselstaat uf dr Wält. Är lyt im [[Pazifik]] un wird zum [[Australien (Kontinent)|australische Kontinänt]] zellt. Är umfasst dr Oschte vu dr Insle [[Neuguinea|Neiginea]], dr weschtlig Dail dervu, [[West-Papua|Wescht-Papua]], ghert zue [[Indonesien|Indonesie]], un verschideni vorglagereti Insle un Inselgruppe. S Land het rund segs Millione Yywohner.

Papua-Neiginea lyt im [[Human Development Index]] uf em 148. Platz vu insgsamt 182 Länder. 

== Geografii ==
Rund 80 Brozänt vu dr Landesflechi wäre vu dr bärgigen Insle [[Neuguinea|Neiginea]] yygnuu. Dernäbe git s e Huffe Insle un Inselgruppe. Papua-Neiginea isch Dail vum [[Pazifik|pazifische]] Großruum [[Melanesien|Melanesie]], wu vu Neiginea im Weschte bis zue dr [[Fidschi|Fidschi-Insle]] im Oschte goht. Geografisch lyt Neiginea am Rand vum e diefen Ozeanbecki uf eme stark verformte, [[Liste von Vulkanen in Papua-Neuguinea|bis hite vulkanisch aktive Dail vu dr Ärdkruschte]]. Vum [[Miozän]] bis zum [[Pleistozän]] het sich d Ärdoberflechi do stark gfaltet un het d Buchte, Gebirg un Inselchette vum Land gschaffe.

Di ganz Insle isch durzoge vun eme rund 200 Kilometer braite, vernäschtlete Gebirg, wu vu gäche Däler un wenig zuegänglige Ebene bregt isch. Die Landesnatur isch ginschtig gsi fir die isoliert Stammesbildig, wie si z Neiginea stattgfunde het. Dr hegscht z Papua-Neiginea isch dr [[Mount Wilhelm]] mit 4.509 Meter, knapp unter dr ganzjehrige Schneegränze.

D Landschaften sin arg vilfältig un abwägligsryych. In dr Gebirg, wu dur starki Hechenunterschid gchännzaichnet sin, git s spitzi Chäpf, braiti Däler, [[Gletscher|Glätscher]], [[Tropischer Regenwald|Rägewald]], [[Vulkan]], Grasflechine, Hochgebirgswald un alpini Ebene. Zwische Gebirg un Kischteland het s [[Mangrove (Ökosystem)|Mangrovesimpf]], [[Savanne]] un fruchtbar Schwämmbiet vu Fliss un Rägewald. Dr lengscht Fluss vu Papua-Neiginea isch dr 1.200&nbsp;Kilometer lang [[Sepik]]. Vor dr Nordkischte lige uusdehnti Koralleriff.

Im Hochland cha s znaacht Froscht gee, derwylscht s an dr Kischte ganzjehrig Dag un Naacht um di 30 Grad warm isch. Im Gegesatz zue Nordauschtralie, wu s haißer, aber druckener isch, het s an dr Kischte vu Neiginea vilmol e tropisch hochi Luftfyychtigkait. An e Dail Kischtestrich isch d Fyychtigkait extrem hoch. D Passat- un Monsunwind, wu vum Gebirg glaitet wäre, bringen em ganze Land regelmäßig tropischi Rägegiss.

No [[Grönland]] isch Neiginea di zwootgrescht [[Insel|Insle]] vu dr [[Erde|Ärd]] un isch wytruumig vu zahlryyche [[Inselgruppe]] umgee, wu geografisch in die Hauptgruppe chenne unterdailt wäre:
* [[Bismarck-Archipel]]
* [[D'Entrecasteaux-Inseln|D'Entrecasteaux-Insle]]
* [[Louisiade-Archipel]]
* [[Woodlark-Insel|Woodlark-Insle]] un [[Marshall-Bennett-Inseln|Marshall-Bennett-Insle]]
* [[Salomon-Inseln|Nerdligi Salomon-Insle]]
* [[Trobriand-Inseln|Trobriand-Insle]]

<gallery>
Datei:Klimadiagramm-metrisch-deutsch-Madang-PapuaNeuguinea-1961-1990.png|Klimadiagramm Madang
Datei:Turanguna and Kombiu.jpg|Mount Tavurvur, Dail vum Rabaul-Vulkan
Datei:Mount Bosavi-12Oct2008.jpg|Mount Bosavi, Southern Highlands
Datei:Mount Uluman.jpg|Mount Uluman, Karkar Island
Datei:Bagana Volcano.jpg|Bagana-Vulkan, Bougainville
Datei:Manam volcano.jpg|Manam-Vulkan, Manam-Island
Datei:Madang-png-2006.jpg|Madang-Lagune
Datei:Kimbe Bay islands.jpg|Kimbe Bay, Restorf Island
Datei:Clouds over Lake Kutubu.jpg|Lake Kutubu, Southern Highlands
Datei:Sepik 0266.jpg|[[Sepik]]
</gallery>

Z Papua-Neiginea het s rund 15-21.000 Hecheri Pflanze, dodervu rund 3.000 Orchideenarte, rund 800 Korallenarte, rund 600 Fischarte, 250 Suuger und 760 Vogelarte. E Bsunderhait sin di acht Arte vu Baumkänguru.

Im Land het s die terrestrische Ekoregione:
*d Dieflandrägewälder uf dr Admiralitetsinsle
* d Bärgrägewälder in Zäntralneiginea
*d Bärgrägewälder uf dr Huon-Halbinsle
*d Rägewälder u fem Louisiade Archipel
*d Dieflandrägewälder uf Neiirland un Neibritannie
*d Bärgrägewälder uf Neiirland un Neibritannie
*d Mangrove vu Neiginea
*di Nordneigineanische Dieflandräge- un Iberschwämmigs-Sumpfwälder
*di Nordneigineanische Bärgrägewälder
*d Rägewälder uf dr Solomone
*d Rägewälder z Sidpapua
*di Sidneigineanische Iberschwämmigs-Sumpfwälder 
*di Sidneigineanische Dieflandrägewälder
*d Rägewälder vu Trobriandinsle
*d Trans Fly-Savanne un -Rase
*di zentralneigineanische subalpine Rase

== Bevelkerig ==
=== Sproche ===
Papua-Neiginea isch s Land mit dr greschte Sprochevilfalt uf dr Wält. Unter dr rund segs Millionen Yywohner wäre no Schetzige bis zue 826 Sproche gschwätzt (je no Aagab zwische 11 un 25 Brozänt vu dr läbige Sproche in dr Wält).<ref>Harald Haarmann: ''Sprachen-Almanach. Zahlen und Fakten zu allen Sprachen der Welt.'' Campus, Frankfurt/Main 2002, ISBN 3-593-36572-3, S. 361–365 Papua-Neuguinea</ref> Näbe [[Austronesische Sprachen|austronesische Sproche]] wäre vor allem Sproche gschwätzt, wu mer unter em Uusdruck [[Papua-Sprachen|Papua-Sproche]] zämmefasst, wu aber kai sprochgenetische Ainhait bilde, sundern zue zmindescht 12 verschidene Sprochefamilie ghere.  D Zahl vu dr in dr Hauptsach melanesischen ethnische Gruppen isch no greßer. All wichtiger im Land wird s [[Tok Pisin]], wu sich mittlerwyyli vun eme [[Pidgin-Sprachen|Pidgin]] zuen eme voll uusbildete [[Kreolsprache|Kreolisch]] entwicklet het. Tok Pisin schwätze au all me Lyt as Muetersproch, as Verchehrssproch isch s im ganze Land verbraitet. Dernäbe schwätze vil Lyt au no [[Hiri Motu]] (oder ''Police Motu''), e Pidginsproch, wu uf dr [[Motu|Motu-Sproch]] basiert.
<gallery>
Datei:Area of Papuan languages.svg|Verbraitig vu dr Papua-Sproche
Datei:TNG map.svg|d Trans-Neiginea-Sproche
Datei:Oceanic languages.svg|di Ozeanische Sproche
</gallery>

=== Volksgruppe ===
Di maischte Lyt z Papua-Neiginea ghere zue dr Papua, wu mer in bis zue 1000 unterschidligi Volksgruppe mit aigene Sproche un Kultur un au aigene religiese Draditione cha unterdaile. Si wohne zum große Dail im Bärgland vu dr Insle. An dr Kischte un uf dr Insle vor dr Kischte läbe melanesischi Volksgruppe, wu auschtronesischi Sproche schwätze, derzue het s chlaineri Gruppe vu Mikronesier, Polynesier un Europäer.

<gallery>
Datei:Pacific Culture Areas.jpg|Kulturregione: Melanesie, Mikronesie, Polynesie
Datei:Melanesian Cultural Area.png|Melanesie
Datei:New Britain- Duk-Duk dancers, Gazelle Peninsula.jpg|Duk-Duk-Dänzer, Gazelle-Halbinsle, 1913
Datei:A Witu Islands (French Islands) dancer in full body mask, West New Britain.jpg|Dänzer vu dr Witu-Insle, Bismarck-Archipel, um 1914-1918
Datei:Two Papuan Gulf men dressed for ceremony in full body masks, British New Guinea.jpg|Maskierti Dänzer, British New Guinea, 1910er
Datei:Womens from gazelle peninsula.JPG|Fraue vu dr Gazelle-Halbinsle, um 1890
Datei:Men of gazelle peninsula.JPG|Manne vu dr Gazelle-Halbinsle, um 1890
Datei:Young warriors with body ornaments, Cape Nelson, British New Guinea.jpg|Jungi Chrieger, Cape Nelson, um 1910
Datei:Papuan men on a trading or fishing canoe, Port Moresby, British New Guinea.jpg|Manne in eme Kanu, um 1900
Datei:Mell109.jpg|Jungi Manne, Rossel-Insle, D'Entrecasteaux-Insle, um 1910
Datei:Sago starch filter PNG.jpg|Frau bim Filtre vu Sagosterchi
Datei:PapuaNewGuineanandson.jpg|Mann mit syym Änkel, East New Britain
Datei:Girl of wagifa.jpg|Maidli vu dr Wagifa-Insle
Datei:Bainingsfiredancer.jpg|Baining-Dänzer, East New Britain
Datei:Asaro Mud Man Kabiufa PNG.jpg|Asaro-Mann mit Larve
</gallery>

=== Religion ===

[[Datei:Traditional leg ceremony in Papua New Guinea.jpg|thumb|200px|Draditionälli Bai-Zeremoni (Tok Pisin ''karim leg'')]]
[[Datei:Alexishafen Kathedrale.jpg|thumb|200px|Kathedrale St. Michael, Alexishafen (1929)]]
D Religionsgschicht vu Papua-Neiginea isch stark bregt dur verschideni chrischtligi Missionsgsellschafte, wu in dr zwote Helfti vum 19. Johrhundert aagfange hän, d Bevelkerig z Neiginea z missioniere. Vor allem vu Dytschland, Ängland un Auschtralie sin die Missionar chuu. Aagfange het di chrischtlig Mission 1852 uf dr Insle Umboi dur katholischi Missionar, wu dää Versuech aber noch ere churze Zyt wider hän mieße ufgee. Ab 1872 het derno d Londoner Missionsgsellschaft im [[Golf von Papua|Golf vu Papua]] mit dr erschte noohaltige Missionsarbet z Neiginea aagfange. Derzue sin di lutherisch ''Neundettelsauer Mission'' (1882) chuu, auschtralischi Methodischte/Wesleyaner (Bismarck Archipel, 1874), di katholische ''Missionare vom heiligsten Herzen'' (Bismarck Archipel, 1882), franzesischi katholischi Missionar (Papua, 1885), d ''Rheinisch Mission'' (Madang, 1887), d ''Steyler Mission'' (Madang, 1895) un d ''Liebenzeller Mission'' (Manus, 1914).

Hite ghert s Mee vu dr Bevelkerig [[Christentum|chrischtlige]] Konfessionen aa. D Aagabe driber schwanke zwische 66 Brozänt un iber 90 Brozänt. Di draditionälle Religione ([[Animismus]]) sin dur Missionierig syt em Aafang vum 20. Johrhundert stark zruckgange, zäntrali Dail vu ihre kultische Ritual, wu vilmol Ahnekult un Initiationszeremonie derzue ghert hän, sin dur di australisch Kolonialverwaltig verbotte wore. Di draditionäll Musik vu Neiginea isch e wichtige Bstanddail fir di verblibene Kult. 

Im Zensus vu 2000 hän sich 96% vu dr Lyt aagee, ass si Mitglid vun ere chrischtlige Chilche seie. D Verdailig vu dr Konfessione isch eso gsi<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2003/24317.htm US Department of State ''International Religious Freedom Report 2003'']</ref>:
* Remisch.-Katholischi Chilche: 27.0%
* Evangelisch-Lutherischi Chilche vu Papua Neiginea: 19.5%
* Verainitig Chilche z Papua Neiginea un dr Solomone: 11.5%
* Sibe-Däg-Adväntischte: 10.0%
* Pfingschtgmeaine: 8.6%
* Evanglikalischi Allianz: 5.2%
* Anglikanischi Chilche vu Papua Neiginea: 3.2%
* Members Church of God International: 2.0%
* Baptischt: 0.5%
* Gmaine Christi: 0.4%
* Zyyge vu Jehova: 0.3%
* Hailsarmee: 0.2%
* Anderi Chrischte: 8.0%

Dernäbe git s [[Cargo-Kult]] un d Religione vu muslimische, hinduistischen un buddhistischen Yywanderer.

== Gschicht ==
=== Friezyt ===
[[Datei:Karte von Sunda und Sahul.png|thumb|200px|Charte mit Sahul un Sunda]]
[[Datei:Dispersión del haplogrupo P (ADNmt).PNG|thumb|200px|Frieji Bsidling vu Auschtralien un Neiginea iber dr Sundaschelf no genetische Befund (Haplogruppe P vu dr mtDNA)]]
[[Datei:Migraciones austronesias.png|thumb|200px|Uusbraitig vu dr Auschtronesier syt em 3. Johrdöusert v. Chr.]]
[[Datei:Carte lapita.png|thumb|200px|Verbraitig vu dr Lapita-Kultur]]
[[Datei:Mercator 1569 world map composite.jpg|thumb|200px|Gerhard Mercator: ''Nova et Aucta Orbis Terrae Descriptio ad Usum Navigantium Emendata'' (1569)]]
[[Datei:Ortelius - Maris Pacifici 1589.jpg|thumb|200px|Abraham Ortelius: ''Mare Pazifici''. In: ''Theatrum Orbis Terrarum'' (1589)]]
[[Datei:NovaGuinea1600map.jpg|thumb|200px|Charte vu ''Nova Guinea'' (um 1600)]]
[[Datei:Descripcion de las Indias del Poniente.jpg|thumb|200px|Antonio de Herrera y Tordesillas (1559–1625): ''Descripcion de las Indias del Poniente'', Madrid 1601]]
[[Datei:Caarte vande Zuijdzee vertonende wat wech Willem Schouten door de zelve gezeijlt 1618.jpg|thumb|200px|Willem Schouten: ''Caarte vande Zuijdzee''. 1618]]
[[Datei:Thevenot - Hollandia Nova detecta 1644.png|thumb|200px|Melchisedech Thevenot (1620-92): ''Hollandia Nova detecta 1644''. Paris 1663]]
[[Datei:Karte Expedition William Dampier 1699.png|thumb|200px|Expedition vum William Dampier 1699/1700]]
[[Datei:British flag raised on new guinea annexed by queensland.jpg|thumb|200px|Di britisch Fahne wird z Neiginea ufzoge (1883).]]
[[Datei:Hissen der kaiserlichen Flagge auf Mioko.jpg|thumb|200px|Am 4. Novämber 1884 wird uf dr Insle Mioko, [[Duke-of-York-Inseln|Duke of York Islands]] di dytsch Fahne ufzoge.]]
[[Datei:New Guinea (1884-1919).png|thumb|200px|Bolitischi Charte vu dr Insle Neiginea 1884-1919]]
[[Datei:Polizei Neuguinea 1885.jpg|thumb|200px|Yyhaimischi Bolizeidruppe vu dr Neuguinea-Kompagnie]]
[[Datei:Mioko Handelsstation ca 1900.jpg|thumb|200px|Handelsstation vu dr Dytsche Handels- un Plantagegsellschaft uf dr Insle Mioko, um 1900]]
[[Datei:Buna1942-wounded.jpg|thumb|200px|Buna 1942/43: Yyhaimischi Dreeger bringe verwundeti US-amerikanischi Soldate in s Lazaret]]
D Insle Neiginea isch vor 60.000 bis 50.000 Johr, wu si zem erschte Mol vu Mänsche bsidlet woren isch, dr nerdli Dail vu Sahul gsi. Des isch e Landmasse gsii, wu au dr gsamt [[Australien (Kontinent)|Kontinent Auschtralie]] umfasst gha het. D Mänsche sin dertemol mit chlaine Boot vu Weschte uus yygwanderet, wel dodmol sin di weschtli vu Neiginea glägene hitige Insle no kai Insle gsi, aber di hecher glägene Dail vu dr Landmasse Sunda, em sidlige Dail vum asiatische Kontinent. 

Staiwärchzyg mit eme Alter vu rund 40.000 Johr sin uf dr Huon-Halbinsle in dr [[Morobe Province|Morobeprovinz]] gfunde wore. Scho vor rund 40.000 Johr sin di erschte Sidler uf d Insle [[Neubritannien|Neibritannie]] un [[Neuirland|Neiirland]] im [[Bismarck-Archipel]] chuu, s Hochland vu Neiginea sälber isch vor 30.000 Johr bsidlet wore. Vor 28.000 Johr sin Mänsche uf d Insle Buka ([[Bougainville (Provinz)|Provinz Bougainville]]) chuu un uf e domoligi Insle, wu hite dr grescht Dail vu dr Salomone umfasst. Buka isch vu Neiirland uus bsidlet wore, d Mänsche hän doderby mieße uf s Meer uuse fahre, ohni ass si s Land uf dr äänere Syte gsää hän. Manus isch derno vor 20.000 Johr bsidlet wore. Bis uf Manus hän d Mänsche mieße ne Strecki vu 200 km iberquere, dervu 75 km ohni Sicht uf Land. Di mänschlig Siidlig hert derno bis vor 3500 Johr am eschtlige Änd vu dr Salomone ufghert.

Di erschte Sidler hän gläbt vu dr Jagd, em Fischfang un em Sammle vu Pflanze. D Galip-Nuss (''Canarium'' sp.) isch wahrschyns zerscht an dr Nordkischte vu Neiginea gsammlet wore un d Baim sin derno uf dr Insle vum Bismarck-Archipel un dr Salomone yygfiert wore. Ruckständ vu dr Nuss, wu mer in dr mittlere [[Sepik]]-Region gfunde het, sin uf e Alter vu 17.000 Johr datiert wore, uf 15.000 Johr uf dr Insle Manus, uf 15.500 Johr uf Buka un uf 9000 Johr uf Neiirland. Di ässbare Nuss vu ''Pandanus antaresensis'' sin wahrschyns scho syt rund 30.000 Johr gsammlet wore, d Nuss vu ''Pandanus brosimos'' syt rund 10.000 Johr. ''Pandanus julianettii'', wu hite im Hochland uf ere Hechi zwische 1800 un 2600 Meter aaböue wird, isch vor rund 2000 Johr us ''P. brosimos'' zichtet wore. Taro isch syter zmindescht 28.000 Johr gnutzt wore, eso alt sin Staiwärchzyg, wu mer uf Buka gfunde het un wu Taro-Sterchi draa noogwise woren isch. D Sidler uf dr Insle im Bismarck-Archipel hän vor rund 23.000 Johr Dier vu Neiginea uf di andre Insle yygfiert, wahrschyns as Jagdbyti.

Scho frie het s Handel gee mit Obsidian. Die Stai us Vulkanglas, wu mer brucht het fir Mässerschnyde, sin bi Talasea an dr Nordkischte vu Neibritannie gsammelt wore un uf Neiirland sin si scho vor rund 23.000 Johr zum erschte Mol brucht wore. Bis Borneo sin d Obsidian vu Neibritannie ghandelt wore. 
 
Vor rund 18.000 Johr isch s Klima uf dr Äärd wermer wore un dr Meeresspiegel isch aagstiige. D niderer gläägene Biet sin iberfluete wore, vor rund 8500 au di letscht schmal Landbruck zwische Neiginea un Auschtralie. 

Syt rund 10.000 Johr duet mer uf Neiginea buure. Insgsamt git s vier Regione uf dr Wält, wu no Aasicht vu dr Archäologe uuabhängig vun enander im Ramme vu dr Neolithische Revolution dr Ackerböu entwicklet woren isch: im Fruchtbare Halbmond zwische Mittelmeer un Mesopotamie, z Sidchina, z Mittelamerika un in dr Sumpfregion Kuk im sidlige Hochland vu Neiginea. Die Fundstell in dr Region Kuk isch anne 2008 vu dr [[UNESCO]] zuen ere [[UNESCO-Welterbe|Wälterbestätte]] erklert woren. 

Vor ca. 7000 Johr isch dr Aaböu vu Zuckerrohr un Banane im Hochland noogwise. S sin au Iberräscht vu Taro-Wurzle gfunde wore, wu au as landwirtschaftligi Hinterlosseschafte ditte wäre, wel si im Hochland nit vu Natur uus vorchemme. Au Entwässerigskanäl sin entdeckt wore. S ainzig haimisch Dier, wu uf Neiginea halb domeschtiziert woren isch, isch dr Kasuar.

Nutzbflanze, wu sicher uf Neiginea domeschtiziert wore sin, sin z. B. Banane, Sagopalme ''(Metroxylon sagu),'' Cordyline sp. (dt. 'Keulenlilie'), Zuckerrohr ''(Saccharum officinarum),'' Taro ''(Colocasia esculenta),'' dr Groß Yams ''(Dioscorea alata)'' as Sterchibflanze, ''Dicliptera papuana'', ''Ficus wassa'', Kapiak ''(Ficus dammaropsis),'' Kumu musong ''(Ficus copiosa),'' ''Oenanthe javanica'' un Pit-pit ''(Setaria palmifolia)'' as Gmies, Bukabuk ''(Burckella obovata),'' Kuansu ''(Pandanus conoideus),'' ''Parartocarpus venenosa'', ''Pouteria maclayana'' as Obst un ''Elaeocarpus womersleyi'', Galip ''(Canarium decumanum, C. indicum, C. lamii),'' Karuka ''(Pandanus julianettii)'' un Okari ''(Terminalia impediens, T. kaernbachii)'' as Nuss.

Dr Noowyys vu wytere Zivilisationsgegeständ isch aber seli schwirig, wel in däm Tropeklima alles organisch Matrial schnäll vergheit un im Zug vum Abschmilze vu dr Glätscher am Änd vu dr letschte Yyszyt wyti Kischtebiet vor rund 6.000 Johr iberfluetet wore sin, was es Wissen iber frieji Kischtekulture stark yyschränkt.

Vor rund 3500 Johr hän Mänsche us dr [[Austronesische Sprachen|austronesische Sprochfamilie]] d Kischtebiet vu Neiguinea bsidlet. Die Lyt, wu zue dr Lapita-Kultur ghert hän, sin dertemol scho gueti Seefahrer gsi. D Auschtronesier hän derno vu Sidoschtasie domeschtizierti Dier mitbrocht: Sei, Hind un Hiener.

Us dr Zyt vor dr Entdeckig dur d Europäer waißt mer, ass es schwachi Verbindige zum eschtlige Dail vum indonesische Archipel gee het. Im altjavanesische Heldegedicht ''Nagarakretagama'' vu 1365 wird d ''Onin-Halbinsle'' (Mac-Gluer-Golf) as ''Wwanin'' gnännt, di erscht gsicheret Nännig vun eme neigineanische Biet in dr Literatur<ref>Arthur Wichmann: ''Entdeckungsgeschichte von Neu-Guinea (bis 1828)'', 1909: S. 7f.</ref>

=== Erschti Kontakt mit Europäer ===
Wär di erschte Europäer gsii sin, wu d Insle Neiginea am Aafang vum 16. Johrhundert entdeckt, isch nit sicher. Eb d Portugiese Antonio d`Abreu un Francisco Serrano 1511/12 bis dohär gsäglet sin, isch ender frogli. Dr erscht Europäer, wu sicher bis uf Neiginea chuu isch, isch dr [[Jorge de Meneses]] anne 1526 gsii, wu zuefellig uf Neiginea glandet isch. Är soll s Land ''„Ihlos dos Papua“'' (Insle vu dr Chruselhoorige) gnännt haa – noch eme [[Malaiische und indonesische Sprache|malaiische]] Wort fir „chruus“ – wäg em Chruuselhoor vu dr melanesische indigene Bevelkerig. Im Johr 1528 isch dr spanisch Seefahrer Alvaro de Saavedra Ceron an dr Nordkischte vun Neiginea lang gsäglet un het d Insle ''„Isla de Oro“'' (Goldinsle) gnännt, in dr Johre 1527 bis 1529 het er au di eschtlige Karoline un villicht au d [[Admiralitäts-Inseln|Admiralitätsinsle]] entdeckt.

Anne 1545 isch dr Spanier [[Íñigo Ortiz de Retez]] uf dr Insle glandet un het si ''„Nueva Guinea“'' gnännt, wel ihn d Kischte un d Yywohner an die vum afrikanische [[Guinea|Ginea]] gmahnt het, wun er dervor verbyygsäglet isch. 

Anderi Seefahrer und Entdecker, wu in dr Region Insle entdeckt hän, sin dr Diego da Rocha (e Dail vu dr Karoline, 1525) un dr Alonso de Salazar (e Dail vu dr Karoline, 1526) gsii.

Dr Ruy Lopez de Villalobos het mit syyre Flotte, wu vum Bernaldo de la Torre aagfiert woren isch, anne 1542-45 d Marshallinsle un di weschtlige Karoline entdeckt un uf dr Ruckfahrt derno di nedrlige Mariane. E andere Dail vu däre Flotte het dr Ortiz de Retez gfiert, är isch bis zur dr Ninigo-Gruppe an dr Nordkischte vu Neiginea chuu.

S erscht Mol uf ere europäische Charte verzaichnet wore isch Neiginea anne 1569 uf dr Wältcharte vum Gerhard Mercator. Är schrybt as Kommentar derzue: 
{{Zitat|''Noua Guinea que ab Andrea Corsali Florentino videtur dici Terra de piccinacoli. Forte Labadis insula est Ptolomeo, si modo insula est, nam sitne insula an pars continentis australis ignotum adhuc est.''|Gerhard Mercator, 1569|''„Neiginea, wu schyns vum Florentiner Andrea Corsali 'Land vu dr Zwärg' gnännt woren isch. Villicht d Labadis-Insle bim Ptolemaeus, wänn s e Insle isch oder Dail vum bis hite nit bekannte Sidkontinänt.“''}}

Anne 1568 het dr Alvaro de Medaña y Neya d Salomon-Insle gfunde. Dr Pedro Fernandez de Quiros un dr Louis Vaez de Torres hän anne 1606 d Tuamotu-Gruppe un Dail vu dr Neie Hebride entdeckt, derzue au d Torres-Stroße, wu noch em de Torres gnännt isch.

S Bismarck-Archipel isch anne 1616 vu dr niderländische Seefahrer Jakob Le Maire un Willem Schouten entdeckt wore. 1623 het dr Jan Carstenszoon im Ufdrag vu dr Niderländische Oschtindie-Kompanii großi Dail vu dr Kischte kartografiert. Di Niderländisch Oschtindie Kompanii het ab däm Zytpunkt gschäftligi un machtbolitisch motivierti Kontakt zue dr Region ghalte.

Dr erscht Europäer, wu zue dr Insle [[Neubritannien|Neibritannie]] chuu isch, isch dr William Dampier am 27. Februar 1700 gsii, wu dr Insle derno dr Name ''Nova Britannia'' gee het. Anderi Seefahrer, wu Insle un Inselgruppe vor Neiginea fir Europa entdeckt hän, sin dr dr Brit Philipp Carteret ([[Duke-of-York-Inseln|Duke-of-York-Insle]] 1767) un dr Franzoos Joseph Bruny d’Entrecasteaux ([[D’Entrecasteaux-Inseln|D’Entrecasteaux-Insle]] 1792).

Mit dr Seefahrer, Missionar un Händler vu Spanie un Portugal, speter au us dr Niderlande, Frankrych, Großbritannie sin Dier un Bflanze uf Sidoschtasie chuu, wu zum Dail wichtig wore sin fir d Landwirtschaft, vilmol wichtiger wie in ihre Ursprungsländer. Zum Byschpel stammt dr Sießhärdepfel ''(Ipomoea batatas)'' vu Sidamerika un isch hite aini vu dr wichtigschte Nahrigsbflanze im Ruum Neiginea un dr Inslewält drumumme. S isch nit ganz sicher, eb si erscht vu dr Spanier no 1500 in dr Pazifikruum brocht woren isch oder scho vu polynesische Seefahrer vor 1500. E andri Bflanze mit eme amerikanische Ursprung isch dr Dubak, wu scho vor 1600 vu dr Europäer uf d Molukke brocht woren isch. Händler vu dr Molukke hän e derno im Lauf vu dr Johrhundert au z Neiginea yygfiert. Dr erscht schriftlig Beleg fir Dubakaaböu z Neiginea stammt vum Schouten vu anne 1616, wu dr Dubak uf dr Aromoa-Insle vor dr Nordweschtkischte vu Neiginea gfunde het. Andri Bflanze, wu z Neiginea yygfiert wore sin vor dr Kolonialisierig ab 1870, sin d Lima-Bohne zwische 1700 un 1870 (z Indonesie vor 1650), Cassava zwische 1800 un 1870 un Bixa vor 1870.

<gallery>
Datei:Willem Cornelisz Schouten 1625.png|Willem Cornelisz Schouten
Datei:Jacob Le Maire from Antonio de Herrera India Occidentales cropped.jpg|Jacob Le Maire
Datei:William Dampier - Project Gutenberg eText 15675.jpg|William Dampier
Datei:Philip Carteret.jpg|Philip Carteret
Datei:Encastreaux.jpg|Joseph Bruny d’Entrecasteaux
</gallery>

=== Kolonialzyt ===
D [[Niederlande|Niderländer]] hän dr Weschtdail vu dr Insle anne 1828 in Bsitz gnuu, derwylscht si im Oschtdail no kai koloniali Inträsse gee het. Um 1860 het dr Firma ''Johann Cesar Godeffroy & Sohn'' vu [[Hamburg]] aagfange an dr Nordkischte mit Kopra un andere Kokosprodukt Handel z dryybe go dr enorm europäisch Bedarf an Kopra z decke. Vu Valparaíso uus het d Firma 1855 e Faktorei uf dr benochberte [[Salomonen|Salomone]] grindet un het d Sidsee mit eme Netz vu 45 Niderlossigen und Agenture iberzoge.

S [[Deutsches Reich|Dytsch Ryych]] un [[Vereinigtes Königreich Großbritannien und Irland|Großbritannie]] hän sich bal e Wettränne gliferet, wär dr no freie Oschtdail vu dr Insle zerscht zum aigene Bsitz erklere diei. Wu dytschi Kapitän un dr Ornitholog Otto Finsch an dr Nordkischte Fakte gschaffe hän, indäm si di dytsch Flagge ghisst gha hän, hän sich beedi Staate anne 1885 gainigt, dr Oschtdail in dr Mitti z daile. Dr Norde isch ''[[Kaiser-Wilhelms-Land|Chaiser-Wilhelms-Land]]'' (dt. 'Kaiser-Wilhelms-Land') daift un „Schutzgebiet“ vun ere große dytsche Kolonialgsellschaft, dr ''[[Neuguinea-Kompagnie]]'', wore.

D Kompanii het schlächti Gschäft gmacht, un anne 1899 het s Dytsch Ryych des Prestiischobjäkt as reguläri Kolonii ibernuu. Dr Namme vu dr Kolonii isch ''Dytsch-Neiginea'' (dt. 'Deutsch-Neuguinea') gsi, un si het ußer em Chaiser-Wilhelms-Land no d Inselgruppe vu dr [[Marianen|Mariane]], dr [[Karolinen|Karoline]], vu [[Palau]], [[Nauru]], [[Bougainville]], d [[Marshallinseln|Marshallinsle]] un dr [[Bismarck-Archipel]] umfasst. 1914 hän auschtralischi Druppe s dytsch Biet glyy am Aafang vum [[Erster Weltkrieg|Erschte Wältchrieg]] bsetzt. Noch em Chrieg isch di verlore Kolonii vum [[Völkerbund|Velkerbund]] as Mandatsgebiet „Territorium Neuguinea“, wu dreihänderisch het solle verwaltet wäre, an [[Australien|Auschtralie]] ibergee wore.

Dr Siden isch am 6. Novämber 1884 zum Protektorat ''Britisch-Neiginea'' erklert un am 4. Septämber 1888 annektiert wore. Dr Besitz isch no dr Uuabhängigkait vu Auschtralien anne 1902 an des iberdrait wore. Ab 1905 her dr Siddail derno Territorium Papua ghaiße, un di faktisch Herrschaft vu dr auschtralische Verwaltig het aagfange.

Dr Weschtdail vu dr Insle isch niderländisch blibe. Anne 1963 het en [[Indonesien|Indonesie]] annektiert un het d Provinz vu do ab ''Wescht-Papua'' bzw. ''Papua-Barat'' gnännt.

=== Erforschig dur Europäer ===
Wichtige europäischi Forschigsraise un -expeditione dur Neiginea un in d Inselwält vor dr Kischte sin gsi:
* Dr russisch Forscher Nikolai Miklucho-Maklai isch dr erscht Europäer gsi, wu lengeri Zyt z Neiginea gläbt un gforscht gha het (15 Monet lang 1871/72, speter nomol 1876/77).
* ''Forschungsreise S.M.S. Gazelle'', Georg Freiherr von Schleinitz (1874-1876)<ref>[http://edoc.hu-berlin.de/ebind/mfn/3_ZoologieundGeologie/XML/index.xml Die Forschungsreise S.M.S. „Gazelle“ in den Jahren 1874 bis 1876 unter Kommando des Kapitän zur See Freiherrn von Schleinitz – Originalbericht]</ref>
* Dr Otto Finsch het 1884-85 uf fimf Raise im Ufdrag vum private Hamburger ''Neuguinea-Konsortium'' (speter umgnännt in ''Neuguinea-Kompagnie'') vu Mioko uus fascht di gsamt Nordkischte erforscht un het dr [[Sepik]] ('Kaiserin-Augusta-Fluss') entdeckt.
* Dr Hugo Zöller isch 1888 as erschte Europäer in di innere Biet vu Neiginea vordrunge.
* Charles Gabriel Seligman (1873–1940), Britisch Neiginea (1904)
* ''Deutsche Marine-Expedition'' (1907–09), Museum für Völkerkunde Berlin: Neiirland
* Georg Friederici/Karl Sapper (1908), im Ufdrag vum Ryychskolonialamt
* ''Hambuger Südsee-Expedition'' (1908–1910), finanziert vu dr 'Hamburger Wissenschaftlichen Stiftung', zwoo Raise (1908/09: Bismarck-Archipel un d Kischte vum Kaiser-Wilhelm-Land, 1909/10: Karoline un Marschall-Insle)
* D ''Kaiserin-Augusta-Fluss-Expedition'' (1912/13) in s Biet vum Sepik, finanziert vum Ryychskolonialamt, em Preußische Unterrichtsminischterium un dr Dytsche Kolonialgsellschaft<ref name=barch> [https://web.archive.org/web/20090101143917/http://www.bundesarchiv.de/aktuelles/aus_dem_archiv/galerie/00185/index.html Thomas Menzel: ''Die Kaiserliche Marine und die Kaiserin-Augusta-Fluß-Expedition 1912/13''] [[Bundesarchiv (Deutschland)|Bundesarchiv]] (abgruefen 30. März 2009)</ref>
* Bronisław Malinowski, Fäldforschig uf dr Trobriand-Insle (1914 bis 1916, 1917 bis 1918)

<gallery>
Datei:Miklukho-Maklai.jpg|Nikolai Miklucho-Maklai
Datei:Otto-Finsch-1839-1917.jpg|Otto Finsch
Datei:Hugo Zöller.jpg|Hugo Zöller
Datei:Charles Gabriel Seligman.jpg|Charles Gabriel Seligman
Datei:Bronislawmalinowski.jpg|Bronisław Malinowski
</gallery>

=== Verwalter vu Chaiser-Wilhelms-Land ===
;Kommissar
* 1885 – Jän. 1887 Gustav von Oertzen (1836–1911)

;Landeshauptmann (vu dr Neu Guinea Kompagnie) 
* 10. Jun. 1886 – 1. Mär. 1888 Georg Freiherr von Schleinitz (1834–1910) 
* 1. Mär. 1888 – 31. Okt. 1889 Reinhold Kraetke (1845–1934) 

;Kommissar
* 21. Aug. 1889 – 31. Aug. 1892: Fritz Rose (1855–1922) 

;Landeshauptmann (vu dr Neu Guinea Kompagnie) 
* 1. Sep. 1892 – 3. Mär. 1895: Georg Schmiele (1855–1895) 
* 3. Mär. 1895 – 17. Aug. 1896: Hugo Rüdiger 
* 22. Sep. 1896 – 13. Aug. 1897: Kurt von Hagen (1859–1897) 
* 15. Aug. 1897 – 11. Sep. 1897: Albert Hahl (1868–1945)
* 11. Sep. 1897 – 31. Mär. 1899: Hugo Skopnik 

;Gouverneur
* 1. Apr. 1899 – 10. Jul. 1901: Rudolf von Bennigsen (1860–1912) 
* 10. Jul. 1901 – 13. Apr. 1914: Albert Hahl (1868–1945)
* 13. Apr. 1914 – 17. Okt. 1914: Eduard Haber (1866–1947)

=== Verwalter vum Territorium Neiginea ===
;Militärverwalter (military administrator)
* 11. Nov. 1914 – 8. Jän. 1915: William Holmes (1862–1917) 
* 8. Jän. 1915 – 21. Okt. 1917: Samuel Augustus Pethbridge (1862–1918) 
* 21. Okt. 1917 – 21. Apr. 1918: Seaforth Simpson Mackenzie (1883–1955) 
* 21. Apr. 1918 – 1. Mai 1920: George Jameson Johnston (1869–1949) 
* 1. Mai 1920 – 21. Mär. 1921: Thomas Griffiths (1865–1947) 

; Verwalter (administrator)
* 21. Mär. 1921 – 13. Jun. 1933: Evan Alexander Wisdom (1869–1945) 
* 13. Jun. 1933 – 12. Sep. 1934: Thomas Griffiths (1865–1947)
* 12. Sep. 1934 – Dez. 1942: Walter Ramsay McNicoll (1877–1947) (im auschtralische Exil ab 21. Jän. 1942) 

;Japanischi Kommandante im bsetzte Neiginea un Papua
* 21. Jän. 1942 – 1942: Tomitaro Horii (1890–1942) 
* 1942: Hyakutake Seikichi (1888–1947) 
* 9. Nov. 1942 – 13. Sep. 1945: Adachi Hatazo (1890–1947) 
* 9. Nov. 1942 – 6. Sep. 1945: Imamura Hitoshi (1886–1968): z Rabaul zueständig fir d Insle

; U.S. Militärkommandante
* 1943 – 1944: Walter Krueger (1881–1967) 
* 1944: Robert Lawrence Eichelberger (1886–1961) 

;Head of New Guinea Administrative Unit 
* 14. Feb. 1942 – 15. Feb. 1942: George Wilfred Lambert Townsend (1896–1962) 
* 15. Feb. 1942 – 9. Apr. 1942: Kenneth Carlyle McMullen (1904) 

;Head of Australian New Guinea Administrative Unit 
* 10. Apr. 1942 – 1945: Kenneth Carlyle McMullen (s.&nbsp;a.)

=== Verwalter vu Britisch-Neiginea bzw. vum Territorium Papua ===
;Magistrate
* 3. Apr. 1883 – 2. Jul. 1883: Henry Majorbanks Chester 

;Special Commissioner
* 6. Nov. 1884 – 2. Dez. 1885: Peter Henry Scratchley (1835–1885) 
* 2. Dez. 1885 – 1886: Hugh Hastings Romilly (1856–1892) 
* 1886 – 1887: John Douglas (1828-1904) 
* 1887 – 4. Sep. 1888: William MacGregor (1846–1919) 

;Verwalter (administrator)
* 4. Sep. 1888 – Mär. 1895: William MacGregor (1846–1919)

; Vizegouverneur (lieutenant governor)
* Mar 1895 – 1897: Sir William MacGregor (1846–1919)
* 1898 – Jun. 1903: George Ruthven Le Hunte (1852–1925) 

;Verwalter (administrator)
* Jun 1903 – 20. Jun. 1904 Christopher Stansfield Robinson (1871–1904) 
* 20. Jun. 1904 – 1907: Francis Rickman Barton (1865–1947) 
* 1908 – 27. Feb. 1940: Hubert Murray (1861–1940) 
* Dec 1940 – 12. Feb. 1942: Hubert Leonard Murray (1886–1963) 

; Militärverwalter (military administrator)
* 12. Feb. 1942 – 31. Okt. 1945: Basil Moorhouse Morris (1888–1975) 

;Head of Papuan Civil Administrative Unit (in Port Moresby) 
* 14. Feb. 1942 – 19. Apr. 1942: Sydney Elliott-Smith (1900) 

<gallery>
Datei:Rudolf von Bennigsen Gouverneur.jpg|Rudolf von Bennigsen, Gouverneur vu Dytsch-Neigunea 1899–1901
Datei:Albert Hahl.jpg|Albert Hahl, Gouverneur vu Dytsch-Neigunea 1901–14
Datei:Colonel William Holmes.jpg|Colonel William Holmes (1862–1917), Verwalter vum Territorium Neiginea 1914–15
Datei:Walter McNicoll.jpg|General Walter McNicoll (1877–1947), Verwalter vum Territorium Neiginea 1934–42
Datei:Picturesque New Guinea Plate XLIX (a) - Sir Peter Scratchley KCMG.jpg|Sir Peter Scratchley (1835–1885), Special Commissioner vum Territorium Papua 1884–85
Datei:Sir William MacGregor.jpg|Sir William MacGregor (1846–1919), Special Commissioner, Verwalter un Vizegouverneur vum Territorium Papua 1887–97
Datei:GeorgeLeHunte.jpg|Sir George Le Hunte (1852–1925), Vizegouverneur vum Territorium Papua 1898–1903
</gallery>

=== Zweete Wältchrieg ===
Im Dezämber 1941 hän [[Japan|japanischi]] Druppe dr Norddail vu dr Insle bsetzt, d Zivilverwaltig isch abgsetzt wore. D Hauptstadt Port Moresby isch derno zytwyys s Hauptquartier vum US-amerikanische General Douglas MacArthur gsii. D Kämpf zwische dr Japaner un dr Alliierte hän drei Johr duurt un sin a Dail Ort zimli verbitteret verloffe. An vile Kischtenort ligen allno versunkeni Chriegsschiff us sällere Zyt.

;Japanischi Kommandeur vum bsetzet Neiginea (1942–45)
* 21. Jänner 1942 – 23. Novämber 1942: Tomitarō Horii 堀井 富太郎 (1890–1942)
* Mai 1942 – Februar 1945: Hyakutake Seikichi 百武晴吉 (1888–1947) 
* 9. Novämber 1942 – 13. Septämber 1945: Adachi Hatazō 安達 二十三 (1890–1947)
* 9. Novämber 1942 – 6. Septämber 1945: Hitoshi Imamura 今村 均 (1886–1968)

<gallery>
Datei:Horii Tomitaro.jpg|Tomitarō Horii
Datei:Lieutenant General Harukichi Hyakutake in front of HQ Rabaul.jpg|Hyakutake Seikichi
Datei:Hatazo Adachi.jpg|Adachi Hatazō
Datei:Hitoshi Imamura.jpg|Hitoshi Imamura
</gallery>

=== Australisch verwaltet Dreihandgebiet ===
Syter anne 1949 sin d Kolonii Papua un s Territorium Nei-Ginea, wu in s Dreihandsyschtem vu dr [[Vereinte Nationen|Verainte Nationen]] iberfiert woren isch, gmainsam vu Auschtralie un vu dr Verainte Nation as ''Territorium Papua un Neiginea'' verwaltet wore mit Port Moresby as Verwaltigssitz.

=== Verwalter vum Territorium Papua un Neiginea ===
;Verwalter (administrator)
* 31. Okt. 1945 – 1952: Jack Keith Murray (1889–1979) 
* 1952 – 1966: Donald Mackinnon Cleland (1901–1975) 
* 23. Dez. 1966 – 1970: David Osborne Hay (1916–2009) 
* 1970 – 1973: Leslie Wilson Johnson (1916–2000) 

; Hochkommissar (High Commissioners)
* 1973 – Mär. 1974: Leslie Wilson Johnson (1916–2000)  
* Mar 1974 – 16. Sep. 1975: Thomas Kingston Critchley (1916–2009)

=== Uuabhängigkeit ===
[[Datei:Sir Michael Somare - 2009.jpg|thumb|200px|dr Michael Somare (2009)]]
Anne 1962 het e UNO-Kommission empfohle, ass bal e Sälbschtverwaltig sott yygrichtet wäre. Autonomibsträbigen im Land hän im Johr 1963 zue dr Schaffig vun ere barlemäntarische Versammlig (ängl. ''House of Assembly'') gfiert, wu am 8. Juni 1964 ufgmacht woren isch. Die Versammlig isch us 64 Mitglider bstande. Vu dr 54 gwehlten Abgordnete sin 38 Yyhaimischi gsii. 1971 isch s „Territorium Papua un Neiginea“ in „Papua-Neiginea“ umgnännt wore. 

1972 sin Wahlen abghalte wore un d Bevelkerig het fir d Uuabhängigkait gstimmt. Am 1. Dezämber 1973 isch Papua-Neiginea autonom wore un e neji Regierig z [[Port Moresby]] het di inner Sälbschtverwaltig ibernuu. Us em auschtralische Administrator isch e Hochkommissar wore. Auschtralie het aber vorerscht d Ressort Verdaidigung, Inners, Ussebolitik un Ussehandel bhalte. No dr Verabschidig vun ere aigene Verfassig het Papua-Neiginea am 16. Septämber 1975 schließli di vollständig Unabhängigkait iberchuu. S Nationalitetszaiche vum Land isch ''PNG'', was au di gängischt Abchirzig fir Papua-Neiginea isch.

S Land het vilmol dr Bremierminischter gwägslet, wichtig sin vor allem dr Michael Somare un der Julius Chan gsii. Unter dr Regierig vum Chan isch 1989 zuen eme bluetige Burgerchrieg uf dr Insle Bougainville chuu, em lengschten un opferryychschten im Sidpazifik syt em Zweete Wältchrieg. Är het erscht anne 1997 unter em Yydruck vu dr ''Sandline-Affäre'' chenne byyglait wäre, em Versuech vu dr Regierig Chan, dr Konflikt mithilf vun eme Seldnerunternämme militerisch z lese.

Vum 18. uf dr 19. Septämber 1994 isch zue heftige Vulkanuusbrich uf dr Insle [[Neubritannien|Neibritannie]] chuu, wu d Stadt Rabaul fascht ganz zerstert hän.

Dr Michael Somare, wu dr erscht Bremierminischter vu 1975 bis 1980, nomol vu 1982 bis 1985 un wider syter anne 2002, het am 13. Dezämber 2010 mieße zruckdrätte un het sich eme Grichtsverfahre wäg em Vorwurf vu finanziälle Uuregemäßigkaite in dr 1990er Johr mieße stelle, dr Usseminischter Sam Abal het s Amt kommisarisch ibernuu<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-11990157 Papua New Guinea PM Somare steps down for tribunal] (BBC News, 14.12.2010)</ref>. Am 17. Jänner 2011 isch dr Somare wider zruckgchehrt in s Amt vum Bremierminschter.<ref>Liam Fox: [http://www.abc.net.au/news/stories/2011/01/17/3114983.htm Somare returns as PNG prime minister] (ABC News, 17.01.2011)</ref> Im April 2011 isch dr Somare uf [[Singapur]] gfloge, wun er syterhär in medizinischer Behandlig gsii isch. Är isch wider vum Sam Abal verdrätte wore. Am 2. Augschte 2011 het s Barlemänt vu Papua-Neiginea s Amt vum Bremierminischter fir vakant erklert un het dr friejer Finanzminischter Peter O’Neill zum Bremierminischter gwehlt.<ref>{{Internetquelle|url=http://www.handelsblatt.com/politik/international/neuer-regierungschef-in-papua-neuguinea/4456166.html|titel=Neuer Regierungschef in Papua-Neuguinea.|datum=2011-08-02|werk=Handelsblatt|zugriff=2011-08-50}}</ref> Wu dr Somare in s Land zruckchuu isch, het dr Oberscht Grichtshof d Entschaidig vum Barlemänt fir uugiltig erklert un dr Somare as rächtmäßige Bremierminischter bstetigt. Dr Generalgouverneur Michael Ogio het die Entschaidig aber widerruefe. Im Jänner 2012 hän Offizier unter dr Fierig vum pensionierte Oberscht Yaura Sasa im Ufdrag vum Somare in eme [[Putsch|Butsch]] dr bishärig Militärchef unter Huusarrescht gstellt, d Regierig fir abgsetzt erklert un gforderet, ass dr Somare wider in s Amt yygsetzt wird<ref>[http://www.spiegel.de/politik/ausland/0,1518,811460,00.html Aufstand in Papua-Neuguinea], Der Spiegel, 26. Jänner 2012</ref>. No aim Dag isch dää Ufstand aber nidergschlaa wore un die Offizier sin verhaftet wore.<ref>[http://www.spiegel.de/politik/ausland/0,1518,811727,00.html Staatsstreich gegen Regierungschef gescheitert], Der Spiegel, 27. Jänner 2012</ref>

Noch em Ruggdritt vum O’Neill isch am 30. Mai 2019 dr James Marape, wu bis April 2019 Finanzminischter gsii isch, vu dr Barlemäntsabgordnete zum neie Premierminischter vu Papua-Neiginea gwehlt wore.<ref>{{Internetquelle |autor=Kate Lyons |url=https://www.theguardian.com/world/2019/may/30/papua-new-guinea-james-marape-next-prime-minister |titel=Papua New Guinea MPs elect James Marape to be next prime minister |werk=[[The Guardian|theguardian.com]] |datum=2019-05-30 |abruf=2019-05-30|sprache=en }}</ref>

Vum 23. Novämber bis zum 7. Dezämber 2019 isch uf dr Insle Bougainville e Referändum iber d Unabhängigkait duregfiert wore.<ref>[http://bougainville-referendum.org/its-official-referendum-writ-issued/ bougainville-referendum.org]</ref> Doderby hän 98 % vu dr Lyt fir e vollständigi Unabhängigkait vu Papua-Neiginea gstimmt.<ref>[https://www.deutschlandfunk.de/pazifik-bougainville-stimmt-fuer-unabhaengigkeit-von-papua.1939.de.html?drn:news_id=1079171 Bougainville stimmt für Unabhängigkeit von Papua-Neuguinea], Deutschlandfunk, 11. Dezember 2019</ref>

== Bolitik ==
=== Staatsrächt ===

[[Datei:Paias Wingti in Hagen 02 (cropped).jpg|thumb|200px|dr Paias Wingti (2018)]]
[[Datei:Peter O'Neill May 2015.jpg|thumb|200px|dr Peter O’Neill (2015)]]
[[Datei:Papua New Guinea Prime Minister James Marape in Port Moresby, Papua New Guinea on July 27, 2023 - 230727-D-TT977-0140 (cropped).jpg|thumb|200px|dr James Marape (2023)]]
[[Datei:Sir Paulias Matane.jpg|thumb|200px|Sir Paulias Matane (2007)]]
Papua-Neiginea isch syt dr Uuabhängigkait Mitglid vum [[Commonwealth of Nations]]. S Land isch e barlamäntarischi Monarchii, offizäll Staatoberhaupt isch d [[Elizabeth II.]], aber as [[Commonwealth Realm|Chenigi vu Papua-Neiginea]], nit as britisch Chenigi. E Generalgouverneur verdritt d Monarchi im Land. Är wird vum Barlemänt gwehlt und handlet uf Aawysig vum Regierigskabinett, wu dr Bremierminischter laite duet. Dr Bremierminischter wird vu dr Chenigi, verdrätte dur dr Generalgouverneur, uf Vorschlag vum Barlemänt ernännt.

D Hauptstadt [[Port Moresby]] isch au dr Sitz vum Nationalbarlemänt vu Papua-Neiginea. Des bstoht us aire Chammere mit 109 Abgordnete, wu fir je fimf Johr gwehlt wäre. Abstimmt wird syt dr Barlemäntswahle 2007 mit em „Limited Preferential Voting System“ (LPV), ere bsundere Form vum Meehaitswahlrächt. Doderby het jede Wahlbrächtigt drei Stimme, wun er Kandidate in syre bevorzugte Raiefolg cha gee. Wänn kaine di absolut Meehait iberchuu het, wird dr letscht vu dr Lischt gstriche, un syyni Zwootstimme wäre uf di andre Kandidate verdailt. Wänn derno allno kain di absolut Meehait het, wird dr zwaitletscht gstriche usw., eso lang bis e Bewärber 50% + 1 Stimm het.

Syt 2005 het Bougainville dr Status vun ere „Autonome Region“ mit bsundere Rächt.

Im Korruptionsindex vu Transparency International lyt Papua-Neiginea uf em 154. Blatz vu 182 Staate (Stand 2011)<ref>Transparency International: [http://www.transparency.org/cpi2011/results Corruption Perceptions Index 2011]</ref>.

=== Bremierminischter syt 1975 ===
{|class="wikitable"
! Namme
! Personedate
! Amtszyt
|-
| Sir Michael Somare 
| (* 1936) 
| 16. Septämber 1975 – 11. März 1980
|-
| Sir Julius Chan 
| (* 1939) 
| 11. März 1980 – 2. Augschte 1982
|-
| Sir Michael Somare 
| (* 1936)
| 2. August 1982 – 21. November 1985
|-
| Paias Wingti 
| (* 1951) 
| 21. Novämber 1985 – 4. Juli 1988
|-
| Rabbie Namaliu 
| (* 1947) 
| 4. Juli 1988 – 17. Juli 1992
|-
| Paias Wingti 
| (* 1951)
| 17. Juli 1992 – 8. Septämber 1994
|-
| Sir Julius Chan 
| (* 1939)
| 9. Septämber 1994 – 26. März 1997
|-
| John Giheno (kommissarisch) 
| (1950–2017) 
| 27. März 1997 – 22. Juli 1997
|-
| Bill Skate 
| (1953–2006) 
| 22. Juli 1997 – 14. Juli 1999
|-
| Sir Mekere Morauta 
| (* 1946) 
| 14. Juli 1999 – 6. Augschte 2002
|-
| Sir Michael Somare 
| (* 1936)
| 6. Augschte 2002 – 13. Dezämber 2010
|-
| Sam Abal (kommisarisch)
| ?
| 13. Dezämber 2010 – 17. Jänner 2011
|-
| Sir Michael Somare 
| (* 1936)
| 17. Jänner 2011 – 2. Augschte 2011
|-
| Peter O’Neill 
| (* 1965) 
| 2. Augschte 2011 – 29. Mai 2019
|-
| James Marape
| (* 1971) 
| syt em 30. Mai 2019
|-
|}

=== Generalgouverneur syt 1975 ===
{|class="wikitable"
! Namme
! Personedate
! Amtszyt
|-
| Sir John Guise 
| (1914–1991)
| 16. September 1975 – 1. März 1977
|-
| Sir Tore Lokoloko 
| (1930–2013)
| 1. März 1977 – 1. März 1983
|-
| Sir Kingsford Dibela 
| (1932–2002)
| 1. März 1983 – 1. März 1989
|-
| Sir Ignatius Kilage 
| (1941–1989)
| 1. März 1989 – 31. Dezember 1989
|-
| Dennis Young (kommissarisch) 
| (* 1938)
| 1. Januar 1990 – 27. Februar 1990
|-
| Sir Serei Eri 
| (1936–1993)
| 27. Februar 1990 – 4. Oktober 1991
|-
| Dennis Young (kommissarisch) 
| (* 1938)
| 4. Oktober 1991 – 11. November 1991
|-
| Sir Wiwa Korowi 
| (* 1948)
| 11. November 1991 – 20. November 1997
|-
| Sir Silas Atopare 
| (* 1951)
| 20. November 1997 – 20. November 2003
|-
| Bill Skate (kommissarisch) 
| (1953–2006)
| 21. November 2003 – 28. Mai 2004
|-
| Jeffrey Nape (kommissarisch) 
| (1951–2016)
| 28. Mai 2004 – 29. Juni 2004
|-
| Sir Paulias Matane 
| (* 1931)
| 29. Juni 2004 – 13. Dezämber 2010
|-
| Jeffrey Nape 
| (1951–2016)
| 13. Dezämber 2010 – 20. Dezämber 2010
|-
| Michael Ogio
| (1942–2017)
| 20. Dezämber 2010 – 18. Februar 2017
|-
| Bob Dadae
| (* 1961)
| syt em 28. Februar 2017
|-
|}

=== Mänscherächt ===
D Lag vu dr Mänschrächte giltet z Papua-Neiginea as arg kritisch: 

D UN-Sunderbrichterstatteri iber Gwalt gege Fraue Rashida Manjoo het im Merz 2012 s Land bsuecht un derno brichtet, Gwalt gege Fraue sei en allgegewärtig Phänomen, wu sich dur alli gsellschaftlige Ebene durzie deet, derhaim, in dr lokalen Umgebig un im inschtitutionälle Beraich.<ref>United Nations Human Rights Council: [http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G13/121/19/PDF/G1312119.pdf?OpenElement Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences: Mission to Papua New Guinea], 2013</ref>

Au d Organisation Amnesty International schrybt in ihrem Johresbricht 2013, ass Gwalt gege Frauen un Maidli wyt verbraitet sei. S chunnt immer wider zue Mord an Fraue wäge aagebliger Häxerei. Au in Gfängnis seie Gwalt bis zue Folter verbraitet, Fraue wäre in Gfängnis vylmol vergwaltigt. Bewohner vu informälle Sidlige seie vylmol Gwalt dur Bolizischte uusgsetzt, wänn sonigi Sidlige gruumt wäre.<ref>Amnesty International: [http://www.amnesty.de/jahresbericht/2013/papua-neuguinea?destination=node%2F2995 Amnesty Report 2013: Papua Neuguinea]</ref>

E Gsetze gege Häxerei, wu anne 1971 yygfiert un vu Mänscherächtler lang kritisert woren isch, isch im Mai 2013 abgschafft wore.

== Verwaltigsgliedrig ==
[[Datei:Papua new guinea provinces (numbers) 2012.png|thumb|220px|right|Provinze vu Papua-Neiginea<br />Nummere vgl. Tabälle]]
[[Datei:Papua New Guinea regions.png|thumb|220px|
{{legend0|#DA7E14|HochlandRegion}}<br />
{{legend0|#57A82C|Insle-Region}}<br />
{{legend0|#574F97|Momase-Region}}<br />
{{legend0|#DA257F|Papua-Region}}
]]
Papua-Neiginea isch in 21 Provinzen un dr Hauptstadt-Distrikt ''National Capital District'' yydailt.

D Provinze wäre vier Regione zuegordnet: dr [[Highlands (Region)|Hochland-Region]], dr [[Islands (Region)|Insle-Region]], dr [[Momase (Region)|Momasa-Region]] un dr [[Papua (Region)|Papua-Region]].

{| class="wikitable sortable"
!Nr.
!Provinz
!Hauptstadt
!Flechi<br />(km²)
!Bevelkerig
! Bevelkerigsdichti<br />(pop/km²)
! Region
|-
|1
|[[Central Province (Papua-Neuguinea)|Central]]
|[[Port Moresby]]
|align="right"|29.500
|align="right"|183.153
|align="right"|6,21
|Papua-Region
|-
|2
|[[Chimbu Province|Simbu (Chimbu)]]
|Kundiawa
|align="right"|6.100
|align="right"|258.776
|align="right"|42,42
|Hochland-Region
|-
|3
|[[Eastern Highlands Province|Eastern Highlands]]
|Goroka
|align="right"|11.200  
|align="right"|429.480
|align="right"|38,35
|Hochland-Region
|-
|4
|[[East New Britain Province|East New Britain]]
|Kokopo
|align="right"|15.500  	
|align="right"|220.035
|align="right"|14,20
|Insle-Region
|-
|5
|[[East Sepik Province|East Sepik]]
|Wewak
|align="right"|42.800  	
|align="right"|341.583
|align="right"|7,98
|Momase-Region
|-
|6
|[[Enga Province|Enga]]
|Wabag
|align="right"|12.800  	
|align="right"|289.299
|align="right"|22,60
|Hochland-Region
|-
|7
|[[Gulf (Papua-Neuguinea)|Gulf]]
|Kerema
|align="right"|34.500  	
|align="right"|105.050
|align="right"|3,04
|Papua-Region
|-
|8
|[[Madang (Provinz)|Madang]]
|Madang
|align="right"|29.000  	
|align="right"|362.085
|align="right"|12,49
|Momase-Region
|-
|9
|[[Manus (Provinz)|Manus]]
|Lorengau
|align="right"|2.100  	
|align="right"|43.589
|align="right"|20,76
|Insle-Region
|-
|10
|[[Milne Bay]]
|Alotau
|align="right"|14.000  	
|align="right"|209.054
|align="right"|14,93
|Papua-Region
|-
|-
|11
|[[Morobe Province|Morobe]]
|Lae
|align="right"|34.500  	
|align="right"|536.917
|align="right"|15,56
|Momase-Region
|-
|12
|[[New Ireland]]
|Kavieng
|align="right"|9.600  	
|align="right"|118.148
|align="right"|12,31
|Insle-Region
|-
|13
| [[Oro (Provinz)|Oro (Northern)]]
|Popondetta
|align="right"|22.800  	
|align="right"|132.714
|align="right"|5,82
|Papua-Region
|-
|14
|[[Bougainville (Provinz)|Autonomous Region of Bougainville]]
| Arawa
|align="right"|9.300  	
|align="right"|175.053
|align="right"|15,18
|Insle-Region
|-
|15
|[[Southern Highlands Province|Southern Highlands]]
|Mendi
|align="right"|15.100
|align="right"|360.318
|align="right"|23,86
|Hochland-Region
|-
|16
|[[Western Province (Papua-Neuguinea)|Western (Fly)]]
|Daru
|align="right"|99,300  	
|align="right"|152,067
|align="right"|1.53
|Papua-Region
|-
|17
|[[Western Highlands Province|Western Highlands]]
|Mount Hagen
|align="right"|4.300
|align="right"|254.227
|align="right"|59,12
|Hochland-Region
|-
|18
|[[West New Britain Province|West New Britain]]
|Kimbe
|align="right"|21,000  	
|align="right"|184,838
|align="right"|8.80
|Insle-Region
|-
|19
|[[Sandaun|Sandaun (West Sepik)]]
|Vanimo
|align="right"|36,300  	
|align="right"|185,790
|align="right"|5.12
|Momase Region
|-
|20
| [[Port Moresby|National Capital District]]
|[[Port Moresby]]
|align="right"|240
|align="right"|252,469
|align="right"|1051.95
|Papua-Region
|-
|21
|[[Hela Province|Hela]] 
|Tari
|align="right"|10,500
|align="right"|185,947
|align="right"|17.71
|Hochland-Region
|-
|22
|[[Jiwaka Province|Jiwaka]] 
|Minj
|align="right"|4.800
|align="right"|185.641
|align="right"|38.68
|Hochland-Region
|}

=== Stedt ===
[[Datei:Port moresby (5986707759).jpg|thumb|220px|Port Moresby]]
[[Datei:Port Moresby 080805-N-9689V-004.jpg|thumb|220px|Port Moresby]]
[[Datei:Goroka (5986628143).jpg|thumb|220px|Goroka]]
[[Datei:GorokaMarket.jpg|thumb|220px|Märt z Goroka]]
[[Datei:Madang (5501569807).jpg|thumb|220px|Madang]]
Di greschte Stedt sin (Stand 1. Jänner 2007): [[Port Moresby]] 283.733 Yywohner, Lae 76.254 Yywohner, Arawa 40.266 Yywohner un Mount Hagen 33.622 Yywohner.

{| class="prettytable"
|-----
|colspan="7" align="center" | '''Stedt z Papua-Neiginea'''
|-----
|rowspan="2" align="center"| '''Rang''' || rowspan="2" align="center" | '''Stadt''' || colspan="4" align="center" | '''Yywohner''' || rowspan="2" align="center"  | '''Provinz'''
|-----
|align="center" | '''Zensus 1980''' || align="center"  | '''Zensus 1990''' || align="center" | '''Zensus 2000''' || align="center" | '''Berächnig 2007'''
|-----
|align=right | 1. || [[Port Moresby]] || align=right | 123.624 || align=right | 195.570 || align=right | 254.158 || align=right | 295.892 || [[Port Moresby|National Capital District]]
|-----
|align=right | 2. || [[Lae]] || align=right | 61.617 || align=right | 88.172 || align=right | 78.038 || align=right | 74.795 || [[Morobe Province|Morobe]]
|-----
|align=right | 3. || [[Arawa (Papua-Neuguinea)|Arawa]] || align=right | 12.623 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 36.443 || align=right | 40.190 || [[Bougainville (Provinz)|Bougainville]]
|-----
|align=right | 4. || [[Mount Hagen]] || align=right | 13.446 || align=right | 17.858 || align=right | 27.782 || align=right | 36.239 || [[Western Highlands Province|Western Highlands]]
|-----
|align=right | 5. || [[Popondetta]] ||align=right | 6.429 || align=right | 7.255 || align=right | 19.556 || align=right | 32.675 || [[Oro (Provinz)|Oro]]
|-----
|align=right | 6. || [[Mendi]] || align=right | 4.130 || align=right | 6.207 || align=right | 17.119 || align=right | 31.233 || [[Southern Highlands Province|Southern Highlands]]
|-----
|align=right | 7. || [[Kokopo]] || align=right | 2.200 || align=right | 3.152 || align=right | 20.262 || align=right | 29.241 || [[East New Britain Province|East New Britain]]
|-----
|align=right | 8. || [[Madang]] || align=right | 21.335 || align=right | 27.181 || align=right | 27.394 || align=right | 27.217 || [[Madang (Provinz)|Madang]]
|-----
|align=right | 9. || [[Kimbe]] || align=right | 4.662 || align=right | 8.627 || align=right | 14.656 || align=right | 20.764 || [[West New Britain Province|West New Britain]]
|-----
|align=right | 10. || [[Goroka]] || align=right | 18.511 || align=right | 17.768 || align=right | 18.618 || align=right | 18.372 || [[Eastern Highlands Province|Eastern Highlands]]
|-----
|align=right | 11. || [[Bulolo]] || align=right | 6.730 || align=right | 7.470 || align=right | 12.912 || align=right | 17.512 || [[Morobe Province|Morobe]]
|-----
|align=right | 12. || [[Wewak]] || align=right | 19.890 || align=right | 22.837 || align=right | 19.724 || align=right | 17.492 || [[East Sepik Province|East Sepik]]
|-----
|align=right | 13. || [[Wau (Papua-Neuguinea)|Wau]] || align=right | 2.300 || align=right | 4.300 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 16.962 || [[Morobe Province|Morobe]]
|-----
|align=right | 14. || [[Daru]] || align=right | 7.127 || align=right | 8.501 || align=right | 12.879 || align=right | 16.233 || [[Western Province (Papua-Neuguinea)|Western]]
|-----
|align=right | 15. || [[Kavieng]] || align=right | 4.633 || align=right | 6.776 || align=right | 11.560 || align=right | 15.826 || [[New Ireland]]
|-----
|align=right | 16. || [[Kiunga]] || align=right | 1.407 || align=right | 4.006 || align=right | 8.265 || align=right | 13.130 || [[Western Province (Papua-Neuguinea)|Western]]
|-----
|align=right | 17. || [[Alotau]] || align=right | 4.311 || align=right | 6.386 || align=right | 10.025 || align=right | 12.995 || [[Milne Bay]]
|-----
|align=right | 18. || [[Vanimo]] || align=right | 3.071 || align=right | 7.861 || align=right | 9.809 || align=right | 11.690 || [[Sandaun]]
|-----
|align=right | 19. || [[Tari (Papua-Neuguinea)|Tari]] || align=right | 600 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 8.186 || align=right | 11.350 || [[Southern Highlands Province|Southern Highlands]]
|-----
|align=right | 20. || [[Kundiawa]] || align=right | 4.299 || align=right | 5.791 || align=right | 8.147 || align=right | 9.896 || [[Chimbu Province|Simbu]]
|-----
|align=right | 21. || [[Kainantu]] || align=right | 3.800 || align=right | 3.793 || align=right | 6.723 || align=right | 9.347 || [[Eastern Highlands Province|Eastern Highlands]]
|-----
|align=right | 22. || [[Buka]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 6.443 || align=right | 7.733 || [[Milne Bay]]
|-----
|align=right | 23. || [[Ialibu]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 5.478 || align=right | 7.595 || [[Southern Highlands Province|Southern Highlands]]
|-----
|align=right | 24. || [[Kokoda]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 4.000 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 6.496 || [[Oro (Provinz)|Oro]]
|-----
|align=right | 25. || [[Kerema]] || align=right | 3.389 || align=right | 3.952 || align=right | 5.116 || align=right | 5.852 || [[Gulf (Papua-Neuguinea)|Gulf]]
|-----
|align=right | 26. || [[Aitape]] || align=right | 3.400 || align=right | 3.700 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 5.790 || [[East Sepik Province|East Sepik]]
|-----
|align=right | 27. || [[Lorengau]] || align=right | 4.547 || align=right | 4.804 || align=right | 5.829 || align=right | 5.750 || [[Manus (Provinz)|Manus]]
|-----
|align=right | 28. || [[Wabag]] || align=right | 1.500 || align=right | 4.305 || align=right | 4.072 || align=right | 3.880 || [[Enga Province|Enga]]
|-----
|align=right | 29. || [[Balimo]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 3.140 || align=right | 3.793 || [[Western Province (Papua-Neuguinea)|Western]]
|-----
|align=right | 30. || [[Kieta]] || align=right | 3.500 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 3.496 || [[Bougainville (Provinz)|Bougainville]]
|-----
|align=right | 31. || [[Panguna]] || align=right | 3.500 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 2.823 || [[Bougainville (Provinz)|Bougainville]]
|-----
|align=right | 32. || [[Morehead (Papua-Neuguinea)|Morehead]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 2.366 || [[Western Province (Papua-Neuguinea)|Western]]
|-----
|align=right | 33. || [[Rabaul]] || align=right | 14.954 || align=right | 17.044 || align=right | 3.885 || align=right | 2.250 || [[East New Britain Province|East New Britain]]
|-----
|align=right | 34. || [[Ambunti]] || align=right | 1.000 || align=right | 1.200 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 2.203 || [[East Sepik Province|East Sepik]]
|-----
|align=right | 35. || [[Samarai]] || align=right | 900 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 1.706 || [[Milne Bay]]
|-----
|align=right | 36. || [[Angoram]] || align=right | 1.800 || align=right | 1.400 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 1.702 || [[East Sepik Province|East Sepik]]
|-----
|align=right | 37. || [[Porgera]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 1.200 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 1.622 || [[Enga Province|Enga]]
|-----
|align=right | 38. || [[Namatanai]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 900 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 1.440 || [[New Ireland]]
|-----
|align=right | 39. || [[Finschhafen]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 700 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 1.100 || [[Morobe Province|Morobe]]
|-----
|align=right | 40. || [[Kandrian]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 600 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 1.076 || [[West New Britain Province|West New Britain]]
|-----
|align=right | 41. || [[Laiagam]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 700 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 946 || [[Enga Province|Enga]]
|-----
|align=right | 42. || [[Panguna (Papua-Neuguinea)|Panguna]] || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 900 || align=right | k.&nbsp;A. || align=right | 726 || [[Bougainville (Provinz)|Bougainville]]
|}

== Wirtschaft ==
[[Datei:POMSoX Logo.jpg|thumb|200px|Logo vu dr Port Moresby Stock Exchange]]
S [[Bruttoinlandsprodukt]] isch anne 2007 bi 6,001 Milliarde US-Dollar gläge, was pro Yywohner 991 US-Dollar entspricht. Im Johr 1999 isch z Port Moresby d [[Port Moresby Stock Exchange]] grindet wore, di grescht Berse im Land.

=== Landwirtschaft ===
Draditionäll isch dr landwirtschaftlig informäll Sektor vu Papua-Neiginea seli stark uusbregt. 73,7 % vu dr Bevelkerig finde dert, au wäg dr hoche Arbetslosigkait, ihre Uuschuu. E große Dail vu dr Landwirtschaft isch [[Subsistenzwirtschaft]]. Dr Aadail vu dr Landwirtschaft am [[Bruttoinlandsprodukt]] (BIP) lyt sällewääg au nume bi 26 %, derwlyscht Induschtri 42 % un dr Dienschtlaischtigssektor 32 % uusmache.

Im formälle Sektor dominiert dr primär Sektor: Bärgböu, Plantaschewirtschaft (Kaffee, Kopra, Kakao, Palmel) un d Holzinduschtri. Papua-Neiginea het no uf wyte Flechine Wälder, wu nit erschlosse sin. Wel d Verarbaitig zmaischt im Uusland stattfindet, isch s Land arg abhängig vu dr Wältmärtbryys, wu im Rohstoffberaich vilmol zimli schwanke.

=== Bärgbäu ===
Z Papua-Neiginea het s großi Vorchuu vu Gold, Silber un Chupfer. In dr Morobe Province het s um d Stadt Wau in dr 1920er Johr e Goldrusch gee. Wichtig isch vor allem d Edie Creek-Mine wore, wu ab 1926 Gold un Silber abböue wore isch. D Mine isch aber vor em Zweete Wältchrieg wider zuegmacht wore. 

Vor allem syter dr 1970er Johr wäre Gold, Silber un Chupfer z Papua-Neiginea im großem Maßstab abböue, vilmol im Dagböu. D Folg sin vilmol großi Schäde fir d Umwält in dr Region um d Bärgwärch, z. B. dur d Freisetzig vu Cyanid, Arsen un Quäcksilber.

Uf dr Insle Bougainville isch mit dr ''Pangunamine'' vu 1972 bis 1989 di grescht Chupfermine uf dr Wält bedribe wore. Dur dr Burgerchrieg uf dr Insle isch d Mine anne 1989 ufgee wore, syter 2006 wird aber wider verhandlet iber e Widerufnahm vu dr Ferderig.

Anderi wichtigi Mine sin z. B.:
* Lihir Gold Mine, Lihir, ais vu dr greschte Goldvorchuu uf dr Wält, bedribe dur ''Newcrest Mining'' (AUS).
* Porgera-Goldmine, Enga Province, aini vu dr zeh greschte Goldbärgwärch uf dr Wält, bedribe dur ''Barrick Gold'' (CA).
* Ok Tedi-Mine, Western Province, Gold- un Chupfermine, bedribe dur ''Ok Tedi Mining Limited'' (PNG).
* Misima Mine, Misima, Louisiade-Archipel, Gold- un Silbermine, vu 1990 bis 2004 bedribe dur ''Placer Dome Inc'' (CA) un ''Orogen Minerals Ltd.'' (PNG)
* Hidden Valley, Morobe Province, Gold- un Silkbermine, bedribe dur ''Harmony'' (ZA) un ''Newcrest Mining'' (AUS).
* Simberi Oxide Gold Project, Simberi, Tabar-Insle: Gold- un Silbermine, bedribe dur St Barbara Limited (AUS)

In dr Madang Province isch im Ramme vum ''Ramu NiCo''-Projäkt vu dr ''China Metallurgical Group Corporation'' (CN) blant, Nickel un Cobalt in dr Kurumbukarimine abzböue. 

<gallery>
Datei:Edie_Creek_mine_1936.jpg|Edie Creek-Mine 1936
Datei:OkTediMine.jpg|Ok Tedi-Mine
Datei:Porgera Gold Mine.JPG|Porgera-Goldmine
</gallery>

=== Währig ===
D Währig vu Papua-Neigina isch dr ''[[Kina]]''. Ai Kina wird in 100 Toea unterdailt. Dr Name chunnt vu dr Kinamuschle, eme draditionälle Zahligsmittel im Hochland.

Fir d Stabilisierig vu dr intärne Wirtschaftschraislaif wird syt 2002 dr Gebruuch vum draditionälle Muschelgäld vu dr Tolai as Komplementärwährig offiziäll gferderet. Im Februar 2002 isch in dr Nechi vu Rabaul uf dr Insle Neibritannie di wältwyt erscht Muschel-Bank ufgmacht. D ''Tolai Exchange Bank'' wägslet s Muschelgäld in e herti Währig, dr Kina. Dr aktuäll Wägselkurs lyt bi vier Kina fir ai fathom (e Chette mit Muschle). Elai uf dr Gazelle-Halbinsle schetzt mer e Umlauf an Muschelgäld in Hechi vu acht Millione Kina.

<gallery>
Datei:Banknotes and Coins of Papua New Guinea 2673.JPG|Kina-Schyy (2, 10, 20) un 1-Kina-Minze
Datei:Papua-1-.png|Toeia-Minze (5, 10, 20, 50 t) un Kina-Minze (1 un 2 Kina)
Datei:Muschelgeld Neuirland Papua Neuguinea um 1900 02.JPG|Muschelgäld, Neiirland (um 1900)
Datei:PNG Shell Money QM-r.jpg|Muschelgäld, Duke-of-York-Insle
</gallery>

=== Ussehandel ===
Dr Ussehandel isch dur e hoche Exportiberschuss bregt: derwylscht 2001 fir 4,655 Milliarde Euro Ware exportiert wore sin, sin d Import bi 808 Millione Euro gläge. Hauptexportgieter sin Gold (35 %), Erdel (31 %), Chupfer (11 %) un Kaffee (5 %). Importiert wäre vor allem Maschine, Dransportuusrischtigen und Induschtrigieter.

=== Staatshuushalt ===
Dr Staatshuushalt het anne 2009 Uusgabe vu umgrächnet 2,427 Milliarde [[US-Dollar]] umfasst, d Yynamme sin bi umgrächnet 2,414 Milliarde US-Dollar gläge. Dodrus ergit sich e Huushaltsdefizit in Hechi vu 0,2 % vum [[Bruttoinlandsprodukt|BIP]].<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pp.html The World Factbook]</ref><br />
D Staatsverschuldig isch 2009 bi 2,5 Milliarde US-Dollar oder 30,2 % vum BIP gläge.<ref name="CIA"/>

Vor allem di ehmolig Kolonialmacht Auschtralie unterstitzt dr Staatshuushalt vu Papua-Neiginea massiv im Ramme vun ere Budgethilf. Die Zahlige mache ne große Aadail vu dr Staatsyynammen uus.

=== Turismus ===
Dr Turismus isch z Papua-Neiginea bishär nume wenig entwicklet. Ais vu dr bekannteschte turistische Ziil isch dr ''Kokoda Track''. Alljohr raise rund 70.000 Lyt in s Land. Raisen in bstimmti Biet gälten as arg gfährlig. S dytsch Uuswärtig Amt empfihlt bsunderi Vorsicht wäg dr hoche Kriminalitätsrote unter andrem bi Ufenthalt in dr Hauptstadt Port Moresby, z Lae, im Hochland, z Mount Hagen un uf dr Insle Bougainville.<ref>[http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Laenderinformationen/00-SiHi/PapuaNeuguineaSicherheit.html Raise-Informatione vum Uuswärtigen Amt]</ref>

<gallery>
Datei:New guinea kokoda.PNG|Charte ''Kokoda Track''
Datei:Kokoda track Papua New Guinea.JPG|Uf em ''Kokoda Track''
Datei:Kokoda bridge crossing.jpg|Uf em ''Kokoda Track''
</gallery>

== Verkehr ==
=== Stroßenetz ===
S Stroßenetz isch schlächt uusböue, wel s Land arg uuwägsam isch. Näbe Streckine in Kischtebiet git s e Hochland-Autobahn ''(Highland Highway)'' im Innere vum Land. Vu 19.600 Kilometer Stroß sin nume 600 Kilometer asphaltiert.

=== Luftverchehr ===
S Flugzyyg isch e wichtig Verchehrsmittel z Papua-Neiginea. Näb em modernisierten internationale Flughafe z Port Moresby git s no 472 wyteri chlaineri Flugblätz un Landepischte. Di national Fluggsellschaft ''Air Niugini'' fliegt Flugblätz im Inland un verschideni Flughäfe in asiatische un ozeanische Länder aa. 

=== Schifffahrt ===
Z Papua-Neiginea git s vier Iberseehäfe: Port Moresby, Lae, Madang un Rabaul. Uf em Wasserwäg wäre Handelsgieter un Persone dransportiert. E mänkmol lege au Chryzfahrtschiff aa.

<gallery>
Datei:Madang (Flughafen).jpg|Flughafe Madang
Datei:Air Niugini Boeing 757-200 SYD Zhao.jpg|''Air Niugini'', Boeing 757-200
Datei:Ansett Airlines of Papua New Guinea Piaggio P-166AL-1 Wheatley.jpg|Ansett Airlines, Piaggio P-166AL-1
Datei:Goroka Airport PNG 2008.jpg|Goroka Airport
Datei:Rabaul Queen-1.JPG|Rabaul Queen
Datei:Highland Highway Eastern Highlands Province Papua New Guinea.jpg|Highland Highway, Eastern Highlands
</gallery>

== Kultur ==
=== Literatur ===
E gschribeni Literatur git s z Papua-Neiginea im Gegesatz zue dr draditionälle mindlig iberliferete Literatur nonig eso lang. 

S erscht Buech, wu vun eme Neigineer vereffetligt woren isch, isch wohl d Autobiografii vum ''Ligeremaluoga'' vu dr Insle Neiirland gsi, wu anne 1932 unter em Titel ''«The Erstwhile Savage»'' erschinen isch. Är het sii Autobiografii in syre Muetersproch Kuanua gschribe gha, un e auschtralischi Missionari, d Ella Collins, het s derno in s Änglisch ibersetzt<ref>[http://stevenswindow.blogspot.de/2012/03/first-png-writer-hosea-linge.html The first PNG Writer: Hosea Linge], Blog vum Steven Winduo (12.03.2012)</ref>. Sibe Johr speter, anne 1939, isch d Autobiografii vum Ahuia Ova uf Änglisch erschine: ''«The Reminiscence of Ahua Ova»'' im Journal of the Royal Anthropological Institute. Dr Ahuia Ova het si in syre Muetersproch [[Motu]] gschribe un dr Igo Arua het si ibersetzt<ref>[http://stevenswindow.blogspot.de/2012/03/second-png-writer-ahuia-ova.html The Second PNG Writer: Ahuia Ova], Blog vum Steven Winduo (16.03.2012)</ref>.

Di erschte Aaregige fir e modärni Literatur sin dur dr dytsch Schriftsteller un Sprochwisseschaftler Ulli Beier chuu, wu an dr University of Papua New Guinea Kurs in ''Creative Writing'' gee het un s erscht neiginesisch Literaturmagazin, ''Kovave'', grindet het. E baar vu dr erschte bekannte Autore vu Papua-Neiginea hän im Kovave s erscht Mol publiziert, z. B. dr John Kasaipwalova, dr Kumalau Tawali, dr Apisai Enos un dr Kama Kerpi.

S erscht greßer Wärch vu dr neiginesische Literatur, wu nit in eme Magazin erschinen isch, isch d Autobiografii ''Ten Thousand Years in a Lifetime'' vum Albert Maori Kiki vu 1968 gsii. Anne 1970 het dr Vincent Eri dr erscht neiginesisch Roman, ''The Crocodile'', vereffetligt. 

Wichtige Autore vu Papua-Neiginea sin au dr Ignatius Kilage, d Nora Vagi Brash, dr Steven Edmund Winduo un d Loujaya Kouza.

=== Kulturfeschtival ===
Z Papua-Neiginea git s e Huffe Kultur-Feschtival ''(sing-sing),'' wu alljohr abghalte wäre un wu hite vilmol au bi Turischte beliebt sin. Uf däne Feschtival wird zmaischt di draditionäll Volkskultur in Form vu Dänz, Musik, Chlaider, Larve, Boot usw. bresäntiert. Die Feschtival sin ab dr 1950er Johr us draditionälle Dräffe entstande, wu verschideni Volksgruppe zuen eme fridlige Uusdusch vu kulturälle Draditione zämmechuu sin.
* Coffee Festival, Goroka (Mai), syt 2001
* National Mask Festival, Rabaul (Juli), syt 1995
* Mount Hagen Show (Augschte), syt 1961
* Goroka Show (Septämber), syt 1957
* Hiri Moale Festival, Port Moresby (Septämber)
* Morobe Show, Lae (Oktober), syt 1959
* Kundu & Canoe Festival, Alotau (Novämber), syt 2003
* Hela provincial cultural and agriculture show, syt 2012

<gallery>
Datei:Hiri Moale Festival.jpg|Hiri Moale Festival
Datei:Mt Hagen Cultural Show PNG 2008.jpg|Mount Hagen Show 2008
Datei:SingSing Wabag Enga PNG.jpg|SingSing, Wabag/Enga Province (2008)
Datei:CIC mama 6246a.JPG|CIC mama group uf eme Sing-Sing 2009
Datei:Golgoi 5761b.JPG|Golgoi uf eme Sing-Sing 2009
Datei:Koroba 5682b.JPG|Koroba uf eme Sing-Sing 2009
Datei:Thiafamous 4318b.JPG|Asaro uf eme Sing-Sing 2009
</gallery>

== Gsellschaft ==

=== Bildig ===
[[Datei:Students from Caritas Technical Secondary School in various classrooms, East Boroko, PNG. (10725920334).jpg|thumb|Schueler*ne vu dr Caritas Technical Secondary School, East Boroko]]
[[Datei:Second year medical students from the UPNG School of Medicine and Health Science. Port Moresby General Hospital, PNG. (10720756393).jpg|thumb|Medizinstudänt*ine an dr UPNG School of Medicine and Health Science, Port Moresby]]
Di erschte Schuele z Neiginea fir di yyhaimische Bevelkerig sin vu dr Missionar yygrichtet wore (ab 1873). In däne Missionsschuele sin uusgwehlti regionali Sproche as Unterrichtssproch gnuu wore. Mer het Dail vu dr Bibel un dr Katechismus in sonigi yyhaimischi Sproche ibersetzt, un s sin Schuelbiecher gschribe wore mit chrischtlige Gschichte fir dr Unterricht. Ziil vum Schuelunterricht isch zue däre Zyt Läse un Schrybe gsi, vor allem s Läse in dr Bibel. Ab 1955 het di auschtralisch Kolonialverwaltig d Schuelbolitik mitbstimmt. Di regionale Schriftsproche sin dur Änglisch as allgmaini Schuelsproch ersetzt wore, Ziil vu dr neie Schuelbolitik isch e Modärnisierig dur e weschtligi Bildig gsii. Wu Papua-Neiginea uuabhängig woren isch, het s Iberlegige un Diskussione gee, eb au di yyhaimische Sproche in dr Schuele sotte unterrichtet wäre. Anne 1980 isch schließli in dr North Solomons Province (hit Autonomi Region Bougainville) in Zämmearbet mit em kanadische Summer Institute of Linguistics (SIL) s ''Viles Tok Ples Skuls''-Programm ('Dorfsproch-Schuele') yygfiert wore, wu dr Schuelunterricht in dr regionale Sproch durgfiert wird. Bal sin sonigi Brogramm au in andere Provinze yygfiert wore, bis 1993 isch d Zahl vu dr Sproche, wu as Schuelsproch brucht wird uf iber 250 aagwagse<ref>Robert Litteral: [http://www.sil.org/silewp/1999/002/SILEWP1999-002.html Language Development in Papua New Guinea] SIL 1999</ref>. 1989 het s Barlemänt e landeswyt Literarisierigsbrogramm bschlosse, wu as Ziil ghaa het, ass in allne Derfer mit iber 300 Yywohner di regional Dorfsproche as erschti Schuelsproch brucht soll wäre. In dr hechere Klasse hätt derno näbe dr Regionalsproch au no Tok Pisin bzw. Hiri Motu as Zwaitsproch unterrichtet wäre, un schließli Änglisch as Sproch vu dr hechere, vor allem dr akademische Bildig. Fir des Ziil sin in dr Derfer in Brojäkt mit dr yyhaimische Bevelkerig Muettersprochler as Lehrer uusbildet wore un zämme mit Muetersprochler Schuelbiecher ibersetzt wore. Bis Ändi 2000 sin 380 yyhaimisch Sproche unterrichtet wore, Unterricht in 90 wytere Sproche isch fir 2001 blant gsi<ref>David Klaus: [http://www.sil.org/asia/ldc/parallel_papers/david_klaus.pdf The use of indigenous languages in early early basic education in Papua New Guinea: A model for elsewhere?] Language and Education: An International Journal, Vol. 17: 2, 2003</ref>. Dr Aadail vum Änglisch am Unterricht wird mit jedere Klass ("Grad") greßer<ref>Diane Wroge: [http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001373/137383e.pdf Papua New Guinea’s Vernacular Language Preschool Programme] UNESCO Policy Brief on Early Childhood No. 7, October 2002</ref>. Fir d Schueler, wu uf d Secondary School wägsle, aber nonig guet Änglisch chenne, git s d Vocational schools, wu d Sproch äxtra gferderet wird.

Hite isch s Bildigssyschtem viergliderig<ref>Papua New Guinea Departement of Education: [http://www.education.gov.pg/quicklinks/state-of-education/state-of-education-2008-v3.pdf State Of Education Report 2008]</ref>. D Chinder chemme mit 6 Johr in e Vorberaitigsklasse ''(preparation grade)'' un derno mit 7 in di erscht Klass ''(Grade 1).''
{| class="prettytable" 
! ''Stapfle''
! ''Grade''
! ''Alter''
! ''Sproch''
|-----
| Elementary || P, 1-2 || 6-8 || Regionali Sproch
|-----
| Primary || 3-8 || 9-14  || Regionali Sproch, Änglisch, Tok Pisin
|-----
| Secondary || 9-12 || 15-18 || Änglisch, Regionali Sproch, Tok Pisin
|-----
| Tertiary || Universitet, College || ab 19 || Änglisch
|-----
|}

Näb em Syschtem mit Elementary, Primary un Secondary Schools git s no e ander Syschtem mit ere Community School (Grad 1-6) un ere High School/Provincial High School (Grade 7-10), aber des Syschtem wird allmee ersetzt dur s erscht Syschtem.

Noch em ''Schools Census'', wu s Department of Education anne 2007 durgfiert het, git z Papua-Neiginea die Verdailig vu Schuele<ref>vgl. {{Webarchiv|url=http://www.nri.org.pg/research_divisions/cross_divisional_projects/Web%20Version%20Profiles%20Report%20140410.pdf |wayback=20121030141410 |text=The National Research Institute: ''Papua New Guinea District and Provincial Profiles'', 2010 |archiv-bot=2019-03-28 20:14:01 InternetArchiveBot}}</ref>:
{| class="prettytable" 
! ''Schueltyp''
! ''Aazahl''
|-----
| Elementary schools || 5947
|-----
| Primary schools || 2416
|-----
| Secondary schools || 89
|-----
| Vocational schools || 125
|-----
| Community schools || 1018
|-----
| Provincial high schools || 124
|-----
|}

Z Papua-Neiginea git s segs Universitete. Di erschte zwoo sin d ''University of Papua New Guinea'' (UPNG) z Port Moresby (grindet 1965) un d ''Papua New Guinea University of Technology'' bi Lae in dr Morobe-Provinz (grindet 1965 as ''Papua New Guinea Institute of Higher Technical Education'' z Port Moresby, syt 1968 z Lae, ab 1970 ''Papua New Guinea Institute of Technology'', syt 1973 Universitet) gsii. Di andere vier Universitete sin urspringli Colleges gsi, wu dur Regierigserläss zue Universitete ufgwärtet wore sin: d ''University of Goroka'' in dr Eastern Highlands-Provinz (grindet 1961 as ''Goroka Teacher’s College'' fir Primarschuellehrer, ab 1968 au fir Sekundarschuellehrer, vu 1975 bis 1992 as Deil vu dr UPNG, syt 1992 as aigeständigi Universitet), d ''Divine Word University'' (Dreger: dr katholisch Orde ''Steyler Missionar'', grindet as ''Divine Word Secondary High School'', ab 1980 ''Divine Word Institute'', 1996 Universitet) in dr Madang-Provinz, d ''Vudal Agriculture University'' in dr East New Britain-Provinz (grindet 1965 as ''Vudal Agricultural College'', Universitet 1997) un d ''Pacific Adventist University'' z Port Moresby (Dreger: Sibe-Däg-Adventischte-Chilche, grindet as ''Pacific Adventist College'' 1983, Universitet 1997).

=== Gsundhait ===
[[Datei:Rose in the treatment room at Susa Mama health clinic, Port Moresby General Hospital, PNG (10717373124).jpg|thumb|Patiänti un Chrankeschweschter im Port Moresby General Hospital]]
2007 sin di effetlige Gsundhaitsuusgabe bi 2,6 % vum [[Bruttoinlandsprodukt]] gläge.<ref name="UNDP">[http://hdrstats.undp.org/en/countries/data_sheets/cty_ds_PNG.html Human Development Reports: Papua New Guinea]</ref> Mit rund 2 % vu dr erwagsene Bevelkerig het s Land di hegscht Rate vu HIV bzw. AIDS im Mit rund 2 % vu dr erwagsene Bevelkerig het s Land di hegscht Rate vu HIV bzw. AIDS im Pazifikruum.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.ausaid.gov.au/country/png/hivaids.cfm |titel=Archivierte Kopie |zugriff=2005-12-16 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20060323203324/http://www.ausaid.gov.au/country/png/hivaids.cfm |archiv-datum=2006-03-23}}</ref>. Malaria isch di wichtigscht Chranket z Papua-Neiginea. Anne 2003 het s 70.226 bstetigti Fäll gee, 537 Lyt sin draa gstorbe. Insgsamt wird Zahl vu dr Malariafäll fir des Johr uf bis zue 1.729.697 gschetzt.<ref>[http://www.rollbackmalaria.org/wmr2005/profiles/papuang.pdf Papua New Guinea Overview of malaria control activities and programme results] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.rollbackmalaria.org/wmr2005/profiles/papuang.pdf |wayback=20090824183514}} (rollbackmalaria.org)</ref> Derzue chunnt au s Denguefieber in vile Regione vor. D Chinderstärbligkait isch 2008 bi 69 pro Döusert Läbiggeburte gläge, d Läbeserwartig git d UNDP fir 2010 mit 61,6 Johr bi dr Geburt aa.<ref name="UNDP"/> In dr frieje 2000er Johr het s 5 Ärzt uf 100.000 Yywohner gee.<ref name="UNDP"/>

=== Sport ===
[[Datei:Png victory 3.jpg|thumb|D Papua New Guinea's Mosquitos fyre dr Siig bim Australian Football International Cup 2008]]
Dr populärscht Sport z Papua-Neiginea isch [[Rugby]]. Rugbyspiiler ghere zue dr bekannteschte Lyt im Land, au un grad diejenige, wu in dr auschtralische Rugby-Liga spiile. S git au alljohr e Spiil z Port Moresby vu dr neiginesische gege di auschtralisch Nationalmannschaft.

Näbe Rugby sin au [[Cricket]], Australian Football un [[Fussball|Fueßball]] populär. In dr [[FIFA-Weltrangliste|FIFA-Wältranglischt]] wird Papua-Neiginea uf aim vu dr letschte Blätz ufgfiert.

An dr [[Olympische Sommerspiele|Olympische Summerspiil]] het Papua-Neiginea syter 1976 allmol dailgnuu mit Uusnahm vu dr Spiil 1980 z Moskau, wu di weschtlige Staate d Spiil boykotiert hän. E olympischi Medaille het no kai neigineanisch Sportler gwunne. An dr [[Olympische Winterspiele|Winterspiil]] het s Land nie dailgnuu. Di erfolgrychscht Sportler bi dr [[Olympische Spiele|Olympische Spiil]] isch dr Schwimmer Ryan Pini, wu anne 2008 in s Finale im 100 m Schmätterling vu dr Manne chuu isch un dert achte woren isch. S National Olympisch Komittee vu Papua-Neiginea isch anne 1973 grindet un ai Johr speter vum [[Internationales Olympisches Komitee|Internationale Olympische Kommittee]] anerkännt wore.

An dr Commonwealth Games het s Land zum erschte Mol anne 1962 dailgnuu. Bis hite hän neigineanischi Sportler dert insgsamt 2 Gold-, 4 Silber- un 2 Bronzemedaille gwunne.

Bi dr [[Pazifikspiele|(Sid-)Pazifikspiil]] het Papua-Neiginea syter anne 1963 bishär insgsamt 296 Gold-, 295 Silber- un 295 Bronzemedaille gwunne

=== Medie ===
Di wichtigschte Dageszytige sin di änglischsprochige ''The National'' (grindet 1995, syt 1996 mit ere Online-Uusgab, dr erschte Online-Zytig im Land, Noofolger vu dr ''Niugini News'') un ''Papua New Guinea Post-Courier'' (ghert dr 'News Corporation' vum Rupert Murdoch). 

Di erschte [[Zeitung|Zytige]] z Papua-Neiginea sin Zytige vu dr europäische Kolonialherre gsi, d Wuchezytige ''Torres Straits Pilot'' un ''New Guinea Gazette'', wu anne 1888 s erscht Mol uusechuu sin. Bis zum Zweete Wältchrieg het s drei Zytige gee, im Chrieg hän si alli s Erschyne yygstellt. Anne 1951 isch derno wider e Zytig publiziert wore, d ''The South Pacific Post'' (Port Moresby), ab 1959 derno d ''New Guinea Times'', wu z Lae erschinen isch. Die bode Zytige sin anne 1969 im ''Post-Courier'' zämmegschlose wore.

Ab 1962 het d ''South Pacific Post'' s erscht Wuchemagazin uusegee, wu uf Tok Pisin gschribe gsi isch, s ''Nu Gini Toktok'', wu in dr Hauptsach iber regionali Theme brichtet het. Anne 1970 isch s wider yygstellt wore. An syy Stell isch ''Wantok'' drätte, e Wuchezytig, wu vu dr Chilche uusegee wird, aber säkular orientiert isch.

No dr Uuabhängikait sin in vil Provinze aigeni Zytige grindet wore. Anne 1979 isch d Dageszytig ''Niugini News'' (Lae) s erscht Mol erschine. 1995 isch si yygsetllt wore, ''The National'' isch ihre Noofolger gsi.

Ab 1980 het Wantok Publications ''The Times of Papua New Guinea'' uusegee un speter no dr regional ''Arawa Bulletin''.

''Hiri Nius'' erschynt in allne drei Amtssproche (änglisch, Tok Pisin un Hiri Motu). ''The Independent'' isch e Wuchezytig gsii, wu vu 1995 bis 2003 erschinen isch. Anderi Zytige un Magazin wäre uusege vu Bardeie un vu dr Chilche.

Uf dr ''„Ranglischte vu dr Pressefreihait 2011–2012“'' vu dr Organisation ''Reporter ohni Gränze'' rangschiert s Land uf Blatz 35 un lyt dodermit vor Länder wie Frankrych, Spanie oder dr USA.<ref>Reporters wihtout borders: [http://en.rsf.org/IMG/CLASSEMENT_2012/C_GENERAL_ANG.pdf World Press Freedom Index 2011–2012], 25.01.2012</ref>

== Literatur ==
=== Dytsch ===
* {{Literatur | Autor=Heiner Wesemann| Herausgeber=| Titel=Papua-Neuguinea, Kultur – Landschaft| Sammelwerk=DuMont Dokumente |Band= | Verlag=DuMont Buchverlag | Ort=Köln | Jahr=1985 | Seiten=344 |ISBN=3-7701-1322-5}}
* Ulrich Fellmann (Hrsg.): ''Von Schwaben in den Bismarckarchipel. Tagebücher der Missionarsfrau Johanna Fellmann aus Deutsch-Neuguinea 1896-1903''. Quellen u. Forschungen zur Südsee. Reihe A. Quellen 3. Harrassowitz, Wiesbaden 2009. ISBN 978-3-447-05693-9
* Simon Haberberger: ''Kolonialismus und Kannibalismus. Fälle aus Deutsch-Neuguinea und Britisch-Neuguinea 1884-1914''. Quellen u. Forschungen zur Südsee. Reihe B. Forschungen 3. Harrassowitz, Wiesbaden 2007. ISBN 3-447-05578-2
* Dieter Klein (Hrsg.): ''Jehova se nami nami. Die Tagebücher der Johanna Diehl, Missionarin in Deutsch-Neuguinea 1907-1913''. Quellen u. Forschungen zur Südsee. Reihe A. Quellen 1. Harrassowitz, Wiesbaden 2005. ISBN 3-447-05078-0
* Roland Seib: ''Papua-Neuguinea. Wirtschaft und Politik. Eine Bibliographie 1950-1988''. Deutsches Übersee-Institut, Hamburg 1990. ISBN 3-922852-31-9
* Roland Seib: ''Papua-Neuguinea zwischen isolierter Stammesgesellschaft und weltwirtschaftlicher Integration''. Hamburg 1994: Institut für Asienkunde. ISBN 3-88910-127-5
* Roland Seib: ''Big-men, Korruption und „bad governance“ – Politische Instabilität und Staatsversagen in Papua-Neuguinea''. Dossier Nr. 56. Pazifik-Informationsstelle, Neuendettelsau 2000. 
* Roland Seib: ''Staatsreform und Verwaltungsmodernisierung in Entwicklungsländern. Der Fall Papua-Neuguinea im Südpazifik''. Speyerer Schriften zur Verwaltungswissenschaft Bd. 7. Peter Lang Verlag, Frankfurt/Main 2009. ISBN 978-3-631-59077-5
* Hermann Mückler: ''Melanesien in der Krise. Ethnische Konflikte, Fragmentierung und Neuorientierung''. Wiener Ethnohistorische Blätter (WEB). Bd 46. Universität Wien, Wien 2000. ISBN 3-9501213-2-3
* Eva-Charlotte Raabe: ''Im Auge des Betrachters. Kunst und Sehen in Papua Neuguinea''. Galerie 37. Bd 3. Museum für Völkerkunde, Frankfurt/Main 1998. ISBN 3-88270-395-4
* Andreas Obrecht: ''Panoptismus in Papua Neuguinea''. Peter Lang, Frankfurt/Main 1995. ISBN 3-631-46569-6
* Carl A. Schmitz: ''Historische Probleme in Nordost-Neuguinea, Huon-Halbinsel''. Studien zur Kulturkunde. Bd 16. Franz Steiner, Wiesbaden 1960.
* Leonhard Schultze Jena: ''Forschungen im Inneren der Insel Neuguinea. Bericht des Führers über die wissenschaftliche Expedition der deutschen Grenzexpedition in das westliche Kaiser-Wilhelmsland 1910''. Mitteilungen aus den deutschen Schutzgebieten. Ergänzungsheft Nr. 11. Ernst Siegfrid Mittler und Sohn, Berlin 1914.
* {{Literatur | Autor=Stefan von Gnielinski| Herausgeber=Institut für Geografie und Wirtschaftsgeschichte| Originalsprache= |Originaltitel= |Titel= Struktur und Entwicklung Papuas und des von Australien verwalteten, ehemals deutschen Gebietes der Insel Neu-Guinea|Sammelwerk=Hamburger Geographische Studien| WerkErg=|Band= |Verlag=Selbstverlag | Ort=Hamburg | Jahr=1958 |Kapitel= |Seiten=128| ISBN=}}

=== Änglisch ===
* R. M. Bourke, T. Harwood (Ed.): ''Food and Agriculture in Papua New Guinea''. ANU Press, Canberra 2009
* Sinclair Dinnen: ''Law and Order in a Weak State. Crime and Politics in Papua New Guinea''. Pacific Islands Monograph. No. 17. Univ. of Hawaii Press, Honolulu 2001. ISBN 0-8248-2280-3.
* Sean Dorney: ''Papua New Guinea. People, Politics and History since 1975''. ABC Books, Sydney 2000. ISBN 0-09-169461-2.
* Ian Downs: ''The Australian Trusteeship Papua New Guinea 1945-75''. Australian Government Publishing Service, Canberra 1980. ISBN 0-642-04139-3.
* Robert J. Foster: ''Materializing the Nation. Commodities, Consumption, and Media in Papua New Guinea''. Indiana Univ. Press, Bloomington Ind 2002. ISBN 0-253-21549-8.
* David Kavanamur, Charles Yala, Quinton Clemtens (Hrsg.): ''Building a Nation in Papua New Guinea. Views of the Post-Independence Generation''. Pandanus Books, Canberra 2003. ISBN 1-74076-028-X.
* Ron J. May: ''[http://epress.anu.edu.au/sspng/mobile_devices/index.html State and Society in Papua New Guinea. The First Twenty-Five Years]''. Crawford House, Adelaide 2001. ISBN 1-85065-601-0.
* Michael A. Rynkiewich, Roland Seib (Hrsg.): ''Politics in Papua New Guinea. Continuities, Changes and Challenges''. Melanesian Institute, Goroka 2000. (National Library of Papua New Guinea).
* Ann Turner: ''Historical Dictionary of Papua New Guinea''. Oceanian Historical Dictionaries. No. 4. The Scarecrow Press, Metuchen/London 1994. ISBN 0-8108-3936-9.
* Laura Zimmer-Tamakoshi (Hrsg.): ''Modern Papua New Guinea''. Thomas Jefferson Univ. Press, Kirksville 1998. ISBN 0-943549-51-5.

== Weblink ==
{{Commonscat|Papua New Guinea|Papua-Neiginea}}
* [https://web.archive.org/web/20081011090909/http://www.pm.gov.pg/ Government of Papua New Guinea]
* [http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/Laender/Laenderinfos/PapuaNeuguinea/Innenpolitik_node.html Länderinformationen des Auswärtigen Amtes zu Papua-Neuguinea]
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pp.html Papua New Guinea], CIA World Factbook
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-p/papua-new-guinea.html Papua New Guinea. Chiefs of State and Cabinet Members of Foreign Governments]
* [http://www.pngtourism.de Fremdenverkehrsbüro Papua Neuguineas in Deutschland]
* [http://www.pressreference.com/No-Sa/Papua-New-Guinea.html Papua New Guinea] uf pressreference.com
* [http://www.ansichtskarten-briefe.de/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=62 Bilder vu dr Neuendettelsauer Mission z Neiginea]
* [http://worldstatesmen.org/Papua_New_Guinea.htm Flagge un bolitische Fierer syt dr Kolonialzyt]
* [http://www.journal-ethnologie.de/Deutsch/Interview/Feldforschung_unter_Goldgraebern_in_Papua-Neuguinea/index.phtml Feldforschung unter Goldgräbern in Papua-Neuguinea]: Interview mit em Ethnolog Dan Jorgensen

== Fuessnote ==
<references />

{{Coordinate |NS=6/22//S |EW=146/6//E |type=country |region=PG}}

{{Besonders gelungener Artikel}}

[[Kategorie:Land]]
[[Kategorie:Papua-Neuguinea]]
[[Kategorie:Staat in Australie und Ozeanie]]
[[Kategorie:Inselstaat]]
[[Kategorie:Monarchie im Commonwealth]]
[[Kategorie:Mitgliid i der UNO]]