Quälltext vu Kanton Nidwalden aaluege

{{Überarbeiten}}
{{Infobox_Kanton
|Name=Kanton Nidwaudä
|Abkürzung=NW
|Wappen=Wappen Nidwalden matt.svg
|Wappen_Name=
|Lage=Karte Lage Kanton Nidwalden 2015.png
|Karte=Reliefkarte Nidwalden.png
|Gemeinden=Karte Gemeinden des Kantons Nidwalden farbig 1850.png
|Hauptort=[[Stans]]
|Fläche=276
|Fläche_Rang=22
|Einwohner=41'242<ref>{{Webarchiv|url=http://www.nw.ch/dl.php/de/0dpcq-uaztdb/Einwohnerstatistik_2011_Total_.pdf |wayback=20160305071801 |text=''Kanton Nidwalden – Einwohnerstatistik – per 31.12.2011 |archiv-bot=2018-12-05 13:00:09 InternetArchiveBot}} (PDF).</ref>
|Einwohner_Rang=22
|Einwohner_Jahr=31. Dezämber 2011
|Dichte=149
|Dichte_Rang=18
|Beitrittsjahr=1291
|Sprache=[[Deutsche Sprache|Deytsch]]
}}
{{DISPLAYTITLE:Nidwaudä}}
{{Dialekt|Nidwaldnerdeutsch|Nidwauderteytsch|Nidwauderteytsch}}
'''Nidwaudä''' isch ä Kanton idä Zentralschweyz. Zämä midäm [[Kanton Obwalden|Haubkanton Obwaudä]] biudäd är dr [[Unterwalden|Kanton Underwaudä]], das isch einä vudä drey [[Urkanton|Urkanteen]], wo 1291 bidä Grindig vudä Schweyzerischä Eidgenossäschafd drbiä gsi sind.

== Geografii ==
Nidwaudä befindet sich im Zentrum vudä Schweyz. Im Nordä wird d'Gränzä vum Viärwaudschtettersee biuded und i aunä andärä Richtigä vu Bärgchettänä. Diä agränzendä Kanteen sind: [[Kanton Obwalden|Obwaudä]], [[Kanton Uri|Uiri]], [[Kanton Luzern|Luzärn]], [[Kanton Schwyz|Schwyz]] und [[Kanton Bern|Bärn]].

Zum Kanton gheerid fougendi euf Gmeindä: [[Stans]], [[Stansstad|Stansstaad]], [[Hergiswil NW|Hergisweyl]], [[Ennetbürgen|Ännätbirgä]], [[Buochs|Buächs]], [[Beckenried|Beggäriäd]], [[Emmetten|Ämmättä]], [[Dallenwil|Dalläweyl]], [[Oberdorf NW|Oberdorf]] und [[Wolfenschiessen|Woufäschiässä]].

== Verfassig ==
Innerhaub vudä [[Schweiz|Schweyzer Eidgenossäschafd]] isch Nidwaudä ä Haubkanton. Das gid ihm grundsätzlich aui Rächd und Pflichdä we dä andärä Kanteen; einzigi Uisnahm isch, dass Nidwaudä numä einä schtatt zwee Verträtter im Schtänderat hed, und dass sey Schtimm bi Abschtimmigä bim Schtändemehr numä aus haubi Schtimm zeud wird.

=== Legislativä ===
S gsetzgäbendi Organ ([[Legislative]]) isch s [[Kantonsparlament]], womä z Nidwaudä ''Landrat'' nännd. Dr Landrat umfasst 60 Sitz und wird nachm [[Verhältniswahl|Proporzwahlverfahrä]] ufnä Legilatuirperiodä vu viär Jahr gewehld. D Sitzzuäteilig chund sid 2014 nachm System vum [[Doppeltproportionales Zuteilungsverfahren|doppuproportionalä Zuteiligsverfahrä]] (Doppelproporz) z stand.

Diä letschdä Landratswahlä hend am 23. Merz 2014 stattgfundä. Diä birgerlicheä Parteyä  [[Schweizerische Volkspartei|Schweyzerischi Voukspartey (SVP)]] mit 17 Sitz, [[Christlichdemokratische Volkspartei|Christlichdemokratischi Volkspartey (CVP)]] mit 17 Sitz und [[FDP.Die Liberalen|FDP.Diä Liberalä]] mit 15 Sitz hend d Mehrheit. Diä [[Grüne Nidwalden|Griänä Nidwaudä (GN)]] und die [[Sozialdemokratische Partei der Schweiz|Sozialdemokratisch Partey (SP)]] machid dr Landrat mid achd bzw. drey Sitz komplett.

Ergäbnis vudä Wahlä 2002–2014:
{| class="wikitable zebra"
|- class="hintergrundfarbe5"
!!! Partey !! Sitz<br />2002 !! style="border-right: 3px solid #aaa;" | Wählerateil<br />2002 !! Sitz<br />2006 !! style="border-right: 3px solid #aaa;" | Wählerateil<br />2006 !! Sitz<br />2010 !! style="border-right: 3px solid #aaa;" | Wählerateil<br />2010 !! Sitz<br />2014 !! Wählerateil<br />2014 !! Sitzverteilig 2014 !! Wählerateil in %
|- align="right"
| bgcolor="#008b00" |
| align="left" | [[Schweizerische Volkspartei|Schweyzerischi Voukspartey]] (SVP) || 7 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 13,60 % || 10 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 19.37 % || 19 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 26,61 % || 17 || 29.14 % || rowspan="7" | {{Sitzverteilung
| Beschriftung = Sitze
| Land  = CH
| float = center
| GPS|SPS|CVP|FDP|SVP
| GPS = 8
| SPS = 3
| CVP = 17
| FDP = 15
| SVP = 17
}}
| rowspan="7" |
{{Wahldiagramm| width="60%"
| LAND         = CH
| PROZENT      = nein
| DIFF2        = ja
| JAHRALT      = 2010
| JAHRNEU      = 2014
| TITEL        = Wahlä zum Landrat vom 23.&nbsp;März 2014
| TITEL2       = Wahlbeteiligung: 49,88 %
| SPERRKLAUSEL = 0
| PARTEI1      = SVP
| ERGEBNIS1    = 29.14
| ERGEBNISALT1 = 26.61
| PARTEI2      = CVP
| ERGEBNIS2    = 29.06
| ERGEBNISALT2 = 31.14
| PARTEI3      = FDP
| ERGEBNIS3    = 24.20
| ERGEBNISALT3 = 27.82
| PARTEI4      = GPS
| ERGEBNIS4    = 12.82
| ERGEBNISALT4 = 11.93
| PARTEI5      = SPS
| ERGEBNIS5    = 4.78
| ERGEBNISALT5 = 2.09
| PARTEI6      = Sonst.
| ERGEBNIS6    = 0.00
| ERGEBNISALT6 = 0.41
}}
|- align="right"
| bgcolor="#ff7f00" |
| align="left" | [[Christlichdemokratische Volkspartei|Christlichdemokratischi Voukspartey]] (CVP) || 24 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 33,50 % || 23 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 30,93 %  || 18 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 31,14 % || 17 || 29.06 %
|- align="right"
| bgcolor="#3a5fcd" |
| align="left" | [[FDP.Die Liberalen|FDP.Diä Liberalä]] (FDP) || 19 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 31,90 % || 18 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 29,85 %  || 17 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 27,82 % || 15 || 24.20 %
|- align="right"
| bgcolor="#00ff00" |
| align="left" | [[Grüne Nidwalden|Griäni Nidwaudä]] (GN)<br />[[Demokratisches Nidwalden|Demokratischs Nidwaudä]] (DN) || 7 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 19,70 % || 5 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 13,07 % || 5 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 11,93 % || 8 || 12.82 %
|- align="right"
| bgcolor="#ff0000" |
| align="left" | [[Sozialdemokratische Partei der Schweiz|Sozialdemokratischi Partey vudä Schweyz]] (SP) || 2 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | mit DN || 1 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 3,70 %  || 1 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 2,09 % || 3 || 4.78 %
|- align="right"
| bgcolor="#f9f9f9" |
| align="left" | [[Freie Liste Nidwalden|Freyi Leyschdä Nidwaudä]] (FLN) || – || style="border-right: 3px solid #aaa;" | – || 2 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 2,40 % || – || style="border-right: 3px solid #aaa;" | – || – || –
|- align="right"
| bgcolor="#e0e0e0" |
| align="left" | [[Parteilose Liste Dallenwill|Parteilosi Leyschdä Dalläweyl]] (PLD) || 1 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 1,30 % || 1 || style="border-right: 3px solid #aaa;" | 0,69 %  || – || style="border-right: 3px solid #aaa;" | – || – || –
|}

Dr gwehlti Verträter vudä PLD hed sich seynerzeyt dr SVP-Fraktion agschlossä. D SP und s DN hend sich gägäseytig unterschtitzt. Das hed 2006 zunärä gmeinsamä Leyschdä i zwei Gmeindä (Freyi Leyschdä) gfiährd. S Demokratischä Nidwaudä gherd zudä [[Grüne Partei der Schweiz|Griänä Partey vudä Schweyz]] und hed sey Namä per 1. Januar 2009 zu ''[[Grüne Nidwalden|Griäni Nidwaudä]]''<ref>[http://www.gruenenidwalden.ch/index.php?p=artikel&rub=1&id=200901121111 DN wird zu Grüne Nidwalden] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.gruenenidwalden.ch/index.php?p=artikel&rub=1&id=200901121111 |wayback=20130318005332}} Medieninformationen der ''Grünen Nidwalden''</ref> gändered. Sid 2010 trätid diä Griänä und d SP wider separat a.

=== Exekutivä ===
D Exekutivä nännt sich Regiärigsrat und bestaad us sibä Personä. Äs sind zur Zeyt:

{| class="wikitable zebra"
|+ Mitglider vum Nidwaudner Regiärigsrat (Amtszeyt 2014–2018)<ref>{{Internetquelle |url=http://www.nw.ch/de/politik/regierungsratmain/ |titel=Regierungsrat |hrsg=Kanton Nidwalden |zugriff=2015-06-29 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20150930012831/http://www.nw.ch/de/politik/regierungsratmain/# |archiv-datum=2015-09-30}}</ref>
|- class="hintergrundfarbe5"
! Regiärigsrat !! Funktion !! Partey !! Direktion
|-
| [[Res Schmid (Politiker)|Res Schmid]] || Landamma || [[Schweizerische Volkspartei|SVP]] || Biudigsdirektion
|-
| [[Hans Wicki]] || Landesstatthauter || [[FDP.Die Liberalen|FDP]] || Buidirektion
|-
| [[Ueli Amstad]] || Mitglied || SVP || Landwirtschafts- und Umwäutdirektion
|-
| [[Alfred Bossard]] || Mitglied || FDP || Finanzdirektion
|-
| [[Othmar Filliger]] || Mitglied || [[Christlichdemokratische Volkspartei|CVP]] || Voukswirtschaftsdirektion
|-
| [[Karin Kayser-Frutschi]] || Mitglied || CVP || Justiz- und Sicherheitsdirektion
|-
| [[Yvonne von Deschwanden]] || Mitglied || FDP || Gsundheits- und Sozialdirektion
|}
Dr Vorsitzend vum Gremium heisst Landammä&nbsp;– i dr weyblichä Form isch s d Frai Landammä&nbsp;– und isch fir eis Jahr gwehlt.

As [[Landschreiber|Landschreyber]] fungiert dr Hugo Murer.

== Wirtschaft ==
Bis is 20. Jahrhundert isch Nidwaudä vu dr Landwirtschaft dominiärt gsi. Veh und Chäs sind vor auäm uf Norditaliä exportiärd wordä. Sid dr Mitti vum 19. Jahrhundert hend dr Handl, d Industrii und dr Fremdävercheer a Bedeytig gwunnä. Hit hend sich viu chleyni und mittleri Unternähmä z Nidwaudä etabliärd. D Pilatus Flugzeygwärch ([[Pilatus Aircraft]]), wo Flugzeyg härsteud, isch ä grossä und wichtigä Arbätgäber. Viu vudä industrieuä Betriib hend sich uf Maschinäbui, Medizinalapparat, Internationalä Handl, Optik oder Elektronik spezialisiärt.

Traditioneui Betriib idä Land- und Forschtwirtschaft sind immernu vu Bedeytig. D Landwirtschaft isch uf Veehautig und Miuchprodukt spezialisiärt. D Puiräbetriib sind immer nu Familiäbetriib. Heyffig chend d Puirä eläi vudä Landwirtschaft nid läbä, wäg dem gend huiffä Puirä vor auäm wärentem Winter amenä Näbänerwärb nachä.

== Fremdäverchehr ==
Wäg dä bärgigä Umgäbig isch Fremdäverchehr z’Nidwaudä wichtig. Dr See und d Bärgä ziähid Tourischtä im Summer und im Winter a. Diä wichtigschtä Fremdäverchehrsgebiät sind d [[Klewenalp|Chlewänaup]], s [[Stanserhorn]], dr [[Titlis]] Gletscher, d Bannaup und dr [[Bürgenstock|Birgästock]].

== Referänze ==
<references />

== Weblink ==
{{Commonscat|Nidwalden|Kanton Nidwaudä}}
* [http://www.nw.ch Offizielle Website]
* [http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/regionen/kantone/nw/key.html Offizielle Statistik]

{{Navigationsleiste Schweizer Kantone}}

[[Kategorie:Kanton|Nidwalden]]
[[Kategorie:Innerschwyz]]
[[Kategorie:Nidwalde| ]]