Quälltext vu Kanton Graubünden aaluege

{{Überarbeiten}}
{{DISPLAYTITLE:Kanton Graubünda}}
{{Infobox_Kanton
|Name        = Kanton Graubünden<br />Chantun Grischun<br />Cantone dei Grigioni
|Abkürzung   = GR
|Wappen      = Wappen_Graubünden.svg
|Wappen_Name = 
|Lage        = Karte Lage Kanton Graubünden 2022.png
|Karte       = Reliefkarte Graubünden.png
|Gemeinden   = Karte Gemeinden des Kantons Graubünden farbig 2021.png
|Hauptort    = [[Chur]]
|Fläche      = 7'105
|Fläche_Rang = 1
|Einwohner   = 200'096
|Einwohner_Rang = 14
|Einwohner_Jahr = 31. Dezämber 2020
|Dichte         = 28
|Dichte_Rang    = 26
|Beitrittsjahr  = 1803
|Sprache        = [[Deutsche Sprache|Dütsch]] (76&nbsp;%),<br />[[Rätoromanische Sprache|Rätoromanisch]] (16&nbsp;%),<br />[[Italienische Sprache|Italienisch]] (12&nbsp;%)
}}
Dr '''Kanton Graubünda''' bzw. ds '''Bündnerland''' ([[Deutsche Sprache|hochdütsch]] ''Kanton Graubünden;'' [[Sursilvanisch|sur.]] ''Cantun Grischun,'' [[Surmeirisch|surm.]] ''Cantung Grischung,'' [[Engadinisch|engad.]] u. [[Rumantsch Grischun|rg.]] ''Chantun Grischun;'' [[Italienische Sprache|it.]] ''Grigioni;'' [[Französische Sprache|frz.]] ''Grisons'') isch a tütsch-, rätoromanisch- und italienischschprochige [[Kanton]] i dä [[Schweiz|Schwiiz]] und liit vollständig im Gebiät vo dä [[Alpen|Alpä]]. Dä Hauptort isch [[Chur|Khûr]].

== Namä und Wappä ==
Dä Kanton Graubündä trait dä Namä vom ehemols politisch gwichtigschtä vo dä [[Drei Bünde|Drü Bünd]], us dänä är entstandä isch. Dä 1367 gründeti Graue Bund isch erschtmols 1442 gnännt, vermuätlich än Spottnamä vo dä Zürcher und Öschterricher, wo vo de Bundslüüt vor 1486 übernoh worde isch. Im 15. Johrhundert erschint dä Namä für di susch Drü Bünd gnannti Gsamtheit vo dä Bünd. Im 16. Johrhundert isch vo Humanischtä dä Namä vo dä römischä Provinz Rätia als Rätiä uf s Gebiät vo dä Drü Bünd übertrait wordä. 1799 sind d Bünd vom Napoleon als Kanton Rätiä i dä Schwiiz igliderät worde. D Bezaichnig isch hüt no für Inschtituzione wie di [[Rhätische Bahn|Rhätisch Bahn]] (e Bahngsellschaft, wo dä Kanton Graubünde befahrt) oder s Rätisch Museum z Chur üblich. Au d Bezaichnig [[Rätoromanische Sprache|rätoromanisch]] für die romanisch Sproch vom Bünderland stammt vo döt. Sit dä Konstituierig vom modärnä Kanton vo dä Schwiizerische Eidgenossäschaft 1803 isch dä Namä Graubündä offiziäll.

S Kantonswappa setzt sich entsprächend aus dä Wappa vo da Drü Bünd zämma.

== Geografii ==
Im Kanton Graubünda isch di höchschti Erhebig de [[Piz Bernina]] ({{Höhe|4049|CH|link=true}}) i da [[Bündner Alpen|Bündner Alpe]] und de tüüfschti Punkt isch in dr [[Moësa (Fluss)|Moësa]] z’underscht im [[Misox]] a dä Gränza zum [[Kanton Tessin]] ({{Höhe|260|CH}}).

Z Bündnerland isch vor Flächi her dr gröscht Kanton in dr [[Schweiz|Schwiz]], isch aber weg sinara geografischa Bedingiga sehr dünn besidlet. Vor Iwohnerzahl her ischer nur uf em Platz 15 in dr Kantonsranglischta. Er hett öppa glich vil Iwohner wie dr flächamässig klinschti Kanton ir Schwiz, [[Kanton Basel-Stadt|Basel-Stadt]].

Gmeinsami Kantonsgränza hät Graubünda im Südweschta mit em [[Kanton Tessin|Tessin]], im Weschta mit [[Kanton Uri|Uri]], im Norda mit [[Kanton Glarus|Glarus]] und [[Kanton St. Gallen|St. Galla]]. Graubünda bildet d Landäsgränza vo da Schwiiz mit em [[Liechtenstein|Liachtaschtai]] sowia mit [[Vorarlberg]] und [[Bundesland Tirol|Tirol]] ([[Österreich|Öschtrich]]) im Norda, em italienischa [[Südtirol]] im Oschtä und dä [[Provinz Sondrio]] und dä [[Provinz Como]] i dä [[Lombardei|Lombardai]] im Süda. Näbäd Graubünda grenzt nur no Sanggalla a drü verschideni Nochborstaata.

== Verwaltigsgliderig ==
=== Regiona ===
Sit 2016 isch Graubünda i elf Regiona iteilt:

* [[Region Albula]]
* [[Region Bernina]]
* [[Region Engiadina Bassa/Val Müstair]]
* [[Region Imboden]]
* [[Region Landquart]]
* [[Region Maloja]]
* [[Region Moesa]]
* [[Region Plessur]]
* [[Region Prättigau/Davos]]
* [[Region Surselva]]
* [[Region Viamala]]

Vorane hät Graubünda Bezirk gha, wo sälber wider i Kräis iteilt gsi sind.

''Lueg au: [[Bezirk (Schweiz)#Kanton Graubünde]]''

=== Gmainda ===
Sit am 1. Januar 2017 hät dr Kanton Graubünda 112 Gmainda. Ende 2009 sinds 190, aafangs 2012 no 176, aafangs 2013 no 158 und aafangs 2015 nu no 125 Gmainda gsii.<br>
Dia folganda Gmainda vom Kanton händ am 31. Dezember 2013 meh als 4'000 Iwohner kha:

* [[Chur]], 34'350 Iwohner
* [[Davos]], 11'211 Iwohner
* [[Landquart GR|Landquart]], 8'498 Iwohner
* [[Domat/Ems]], 7'554 Iwohner
* [[St. Moritz]], 5'149 Iwohner
* [[Ilanz/Glion]], 4'286 Iwohner <small>(Stand 1. Januar 2014)</small>
Di politisch Gmaind [[Scuol]] bestoot sit am 1. Januar 2015 us da ehemoliga Gmainda [[Ardez]], [[Ftan]], [[Guarda GR|Guarda]], [[Scuol (Ort)|Scuol]], [[Sent GR|Sent]] und [[Tarasp]], hät knapp 4'700&nbsp;Iwohner und isch mit öber 438 km² die flächemässig gröschti Gmaind vo da ganza Schwiz.

Di durchschnittlichi Gmaind het ätta 1'100 Iwohner. (''lueg au: [[Gemeinden des Kantons Graubünden|Gmeinde vum Kanton Graubünde]]'')

== Bevölkerig ==
[[Datei:Karte Sprachen Graubünden.png|mini|300px|Ursprünglichi Verbreitig vo dr Sproche im Bündnerland]]

=== Sprocha ===
Als einziga Kanton vor Schwiz het Graubünda drei Amtssprocha: [[Deutsche Sprache|Dütsch]], [[Rätoromanische Sprache|Rätoromanisch]] und [[Italienische Sprache|Italienisch]]. Im Bündnerland werdet drei dütschi Dialekt gsproche: Im Rintl vo Maiefeld bis Bonaduz redt me Khuurer-Rintaalerisch, en Dialekt wo zum [[Ostschweizerisch|Ostschwizerische]] grechnet werd. I de restliche dütschsprochige Gebiet werd [[Walserdeutsch|Walserdütsch]] gredt, wo zum [[Höchstalemannisch]]e ghört, und schlussendli isch do no s Dorf [[Samnaun]], wo als ainzige Ort i de Schwiz en [[bairisch]]e Dialekt gredt werd. Di italiänische Dialekt ghöred all zum [[Lombardische Sprache|Lombardisch]].

== Wirtschaft ==
Dr wichtigscht Wirtschaftszwig im Summer als au im Winter isch dr Turismus. Das isch so sit dr Mitti vom 19. Johrhundert.
Aber bis is Johr 1926 sind privati Auto im Kanton Graubünda verbotta gsi.

== Weblink ==
{{Commonscat|Canton of Graubünden|Kanton Graubünda}}
* [https://www.gr.ch/DE/Seiten/welcome.aspx di offiziell Website vom Kanton]
* [http://www.e-lir.ch d Websyte vom Lexicon istoric retic online]

== Referänze ==
<references />

{{Navigationsleiste Schweizer Kantone}}
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Kanton|Graubünden]]
[[Kategorie:Bündnerland| ]]