Quälltext vu 1848er-Revolution bei den Habsburgern aaluege

{{DISPLAYTITLE:Revolution bi de Habsburger 1848}}

{{Überarbeiten}}

{{Revolution von 1848}}

1848 sind d [[Habsburger]] mitem Zämeschpiil vo de ökonomische, soziale und nationlistische Konflikt konfrontiert gsi. Zum Riich vo de Habsburger hend i dere Ziit [[Österreich|Öschtrich]], [[Ungarn]], [[Slowenien|Slowenie]], [[Polen|Pole]], [[Tschechien|Tschechie]], d [[Slowakei]], [[Rumänien|Rumänie]], [[Serbien|Serbie]], [[Italien|Italie]] und [[Kroatien|Kroatie]] ghört.

== D Vorankündigunge ==
[[Datei:Metternich.png|thumb|right|D Metternich]]
S Ziel vom Hass isch de [[Klemens Wenzel von Motternich|Fürscht vo Metternich]] gsi, d personifizierte Gschtalt vo de Reaktion. De Diktator [[Ferdinand I von Österreich|Ferdinand vo Östrich]] inkompetänt und zum sälber regiere ned fähig gsi. Das isch wahrschinli vo de [[Inzucht]] i de Habsburger Familie hercho. Unter de Lüüt ischer ned beliebt gsi und hed sich vo de falsche Lüüt lo beroote.

D Gschäftswelt het Reforme wölle, schtarchi Finanze, Schtroose, Isebahne und Technik. Hochi Schtüüre und Abgabe hend d Gschäft vehinderet, au het d Chrone kei gsentkti Zöll uf Weize während de Hungersnöt welle mache. [[Pressefreiheit]] isch än liberale Traum gsi, Schpitzel heds überal umegha. D Bedingige i de Fabrike sind liederlich gsi. Alli Büecher, Zitige und Aazeige sind vo de Regierig z gnehmige gsi. Private Waffebesitz isch au igschränkt gsi.

Ungarn isch vo de Revolte im 1844 ufgheitzt gsi. De Füehrer vo däri Revolte, de [[Lajos Kossouth]] het de Kanzler Metternich schtarch attakiert. Krakau isch grad annektiert worre, woruf s än polnische Ufschtand gäh hed. Diä Depression vo 1847 het härt troffe. Verbrächä, Proschtitution, Obdachlosigkit und s bettle hend zuegno und Arbeiterlüüt hen sich kei Hördöpfel me chönne leiste.

==Revolutione i de öschtrichische Ländar==

=== Ä paar früei Sieg ===

D Pariser Revolution isch noch [[Wien]] übergschwappet. Si het diä scho starch vohandene Verlange nach liberale Reforme gstärcht. De Habsburger Hof het de Metternich äs bizli zruggpfiffe, un dä isch dän am 13. März zruggträte und het sich nach [[England]] abgsetzt. Er isch z lang dra gsi, scho 74 Johr alt und isch als [[Reaktionär]] aagseh worde. Er hed d Ussepolitik scho sit drissg Johr glitte, sini Kompetenz isch sit 1835 zruggange. Revolte sin im habsburgische Rich usbroche un d [[Lombardei]] un [[Venedig]] sind unter Waffe gsi.

Wien isch in Ufruhr gsi. S het Gwalt gäh und d [[Ludditen|Luddite]] hend Bsitz zerschtört. Veli Arbeiter hend sich däzuegsellt un am 14. März isch d Press für frei erchlärt worde.

De Schturz vum Metternich isch än grosse Sieg für di meischte Revolutionär gsi. De Metternich isch äs reaktionärs Exemplar vo de alte Ordnig gsi. Abär d Revolution het d [[Arbeitslosigkeit]] im Johr 1847 erhöht und s het en Verbrechenswälle gäh. D Habsburger sind zu Reforme drängt worde. Im April 1849 hets den en Verfassig fürs ganze Riich gäh.

De Kaiserhof isch nachem 17. May nach [[Innsbruck]] gflohe, wäred dem in Frankrich di alti Ordnig wider dra cho isch.

=== Ethnischi Usänandrsetzige ===

Usm Mischmasch vo de Nationalitäte, Dütschi, Tscheche, Italiener, Pole, Serbe, Kroate, Slowake, Rumäne und Ungare, hend d Ungare un d Italiener am meischte nach Selbschtbestimming gschroue.

D Ungare hend es nois nationals Kabinett unterem [[Lajos Kossuth]] becho und s Diet (s Parlament) het ä Reformpacket bewilligt wo fascht alli Aschpekt vo de ungarische Ökonomie, s soziale und s politischi Läbe gänderet hed. Di ungarische Adlige hend im Parlament d Kontrolle übers Militär, de Hushalt und d Ussepolitik becho.

Tscheche hend än Kongräss in [[Prag]] abghalte. Aber ihre Schtatus als Abhängigi und Proletarier wo vonere dütsche Bürgerschicht umgebe wärded, het d Autonomie verhinderet. D Uussicht uf d Annektion vo Böhme zum dütsche Rich isch au nid so guet aacho.

Sowohl d Tscheche wie au d Italiener sind vo de Habsburger zruggwise worde. Prag isch de erschti Sieg vo de Konterrevolution gsi.

Ufem Träffe vo de Völker vom Riich in [[Bratislava]] hen d Serbe uf ihri Anerkennig als Nation pocht, wo sich in ihrere Schproch un ihrere trennte Region usdrückt. De [[Lajos Kossuth]], de Füehrer vo de Ungare het das zruggwise, in däm er gseit het, das "di einzig Nation wu im ungarische Königrich exischtiert, di ungarischi isch" und "d Rebelle sölled mitem Schwert gschlage werde".

=== Uffschtändischi hend Erfolg ===

Di erschte Erfolg vo de Revolution bi de Habsburger sind liächt gsi, velecht zu liächt, bald hend sich d Revolutionär gschpalte und d Konterrevolution het Oberhand gwunne.

Am 22. Juli isch in Wien di öschtrichischi Nationalvosammlig zämme cho, hend uf di revolutionäri Chraft glueget, aber Angscht vorem Pöbel un de [[Demokratie]] gha. Öppis hend si müesse mache, und s sind den äs paar Noierige usecho. S [[Feudalismus|feudale]] System wo veli [[Leibeigene|Liibeigeni]], de gröschti Teil vo de Lüüt, z liide gha hed, isch entschärft worde. De Frondienscht für d Herre isch reduziert worde und äs paar Privilegie sind abgschafft worde. Di Liibeigene hend es paar Ziil erreicht, aber d Monarchie isch nöd aaglanget worde. Und wo de unbeliebt Kriegsminischter umgleit worde isch, hen di Konservative Wien im Oktober 1848 unter Kriegsrecht gschtellt. D Nationalvosammlig het s Pack us Innsbruck zrugg gholt, de Kaiser isch ersetzt worde.

== Revolution im Königrich Ungarn ==

Ungarn wo über d Hälfti vom Land vom Riich ghört het, isch zu dere Ziit äs bitzli rückständig gsi. Rückwärts grichteti Ökonomie, vonere konservative Elite kontrollierti [[Landwirtschaft]], und än ufkeimende Kampf für d Unabhängigkeit, wo aber wege de ethnische, schprochliche und religiöse Verschplitterig vo Aafang aa schwierig gsi isch.

D Ungare hend en noii Form vo Regierig igsetzt, aber di noii [[Pest (Stadt)|Peschter]] isch ufs [[Ungarische Sprache|ungarisch]] schprechendi beschränkt worde. Das hed de Slawe und de Rumäne überhaupt ned passt, si hend ihre eigne Wunsch nach Selbschtbeschtimmig gha und hend ken Sinn i de Ersetzig vonere zentralistische Regierig dur en anderi gseh. Bewaffneti Zwüschefäll zwische de Ungare einersits und de [[Kroatien|Kroate]], [[Rumänien|Rumäne]], [[Serbien|Serbe]] une d [[Slowakei|Slowake]] uf de andere Siite sind ufcho.

[[Kroatien|Kroatie]] isch di einzig ungarischi Provinz gsi, wunen Art Eigeregierig gha hed, diä hed sich uf d Siite vo de Habsburger gschlage und Verbindig zu de noiie ungarische Regierig abbroche. De [[Josip Jelacic|Josip Jelačić]], de Guwanör vo Kroatie hed im September 1848 en Armee nach Ungarn gfüert. D Ungare hend sich gwehrt, veli Fraue sind in Dienst iiträtte, aber s unabhängige Ungarn isch immer meh gschrumpft.

Di serbischi Nationalversammlig in [[Sremski Karlovci]] het im Mai 1848 de Rumäne und Kroate gholfe und d Zämmefassig vo de Reginone [[Srem]],  [[Banat]], [[Bačka]] und [[Baranya (Region)|Baranja]] zur Provinz vo serbisch [[Vojvodina]] beschlosse und het sich mitem [[Türkei|türkisch]], autonome Fürschtetum Serbie vereinige welle. D Ungare hed die Deklaration uf d Palme bracht und d Armee isch mit de Serbe bi [[Srbobran]] zämmeknallt, wo d Serbe mit irne Verbündete än Siig gägä d Ungare errunge hend. Schpöter hend d Serbe und d Kroate än Überiikunft gha, zum mit de Öschtricher und de Russe zämmezschaffe. D Serbe hend ihri Provinz becho, grösser und ethnisch Vielfältiger, mit de Dütsche und de Rumäne, wiä di sichs gwünscht hend. D Provinz isch [[Vojvodina vun Serbie un Tamiš Banat]] gnennt worde und irgendwiä hend beidi Siite Erfolg gha.

Uf d Idee brocht dur di amerikanischi [[Unabhängigkeitserklärung|Unabhängigktieterchläärig]] het de ungarischi Füehrer [[Lajos Kossuth|Kossuth]] d Unabhängigkeit usgrüefe. Diä het au für vier Mönet ghalte. Bis zum Mai hend Sezessionischte d Kontrolle über fascht s ganze Land becho, mit de Usnahm vo [[Buda]], för die heds en drüüwöchigi bluetigi Belagerig brucht. Ungarn isch 1849 kurz vor de richtige Uabhängigkit gsi.

Aber es hed ned sölle si. D Öschtricher hend Hilf vo de Russe becho, und d Ungare bis zu de USA probiert Hilf z becho, das wär abär wörkli viel z wiit weg. England het nüüt gmacht, viele i de USA oder England sind für di ungarischi Unabhängikeit gsi, abr d Regierige hend nüüt gmacht. Zum Schluss hend d Ungare vor de Regierungstruppe müesse ufgäh.

Veli vo de Rebelle sind uffghängt oder verschosse worde. Aktivschti sind di 13 Märtyrer vo Arad gnennt worde, das sind de Lahner György, de Aulich Lajos, de Damjanich János, de Knezich Károly, de Leiningen-Westerburg Károly, de Poeltenberg Ernő, de Török Ignác, de Nagy-Sándor József, de Dessewffy Arisztid, de Kiss Ernő, de Lázár Vilmos und de Schweidel József gsi. De Kossuth und andrei sind nach Amerika abghaue, de Kossuth het Rede ghalte und Geld für än noiie Chrieg gsammelt. Er isch sicher gsi, aber d Ungare hend arg z liide gha. Ungarn isch vo det aa wider vo Wien us verwaltet worde.

==S End vum Leid==

D Habsburger hend Wien unter Chriegsrecht gschtellt und d reaktionäre Aktivitäte hend sich usbreitet. D Habsburger hend äm Baron [[Alexander von Bach|Bach]] äs absoluts Mandat über s Königrich Ungarn gäh, und au über Kroatie.

De Antagonismus vo de Nationale het witeri Reforme verhinderet. De Bach hends schpötr nachem [[Österreichisch-Ungarischer Ausgleich|Usglich vun 1867]] und de Gründig vo [[Österreich-Ungarn|Öschtrich-Ungarn]] ersetzt. S öschtrichisch Kaiserrich isch den 1918 am End vom [[Erster Weltkrieg|Erschte Weltkrieg]] kolabiert. D Republik Öschtrich, Ungarn und ä paar anderi Schtaate sin däbi usecho.

==Lueg au==
''Widr lesä:
* [[1848er-Revolution in den deutschen Staaten|1848er-Revolutione in d dütsche Schtaate]]''
* [[Ungarische Revolution 1848/49|1848er/49er-Revolution un Fräiheitschampf z Ungarn]]

{{Übersetzungshinweis|1 = en|2 = Revolutions_of_1848_in_the_Habsburg_areas|3 = änglisch|4 = 22778240}}

[[Kategorie:48er-Revolution]]