Splüügä
| S GR im Lemma isch s offiziell Chürzel vom Kanton Graubünde und wird bruucht, zum Verwächslige mit Yträäg vom Name Splüüge vermyde, wo öppis anders meined. |
| Splüügä | |
|---|---|
 | |
| Basisdatä | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Viamala |
| Gmeind | Rhywald |
| PLZ | 7435 Splügen 7436 Medels im Rheinwald |
| Koordinate: | 744520 / 157456 |
| Höchi: | 1457 m ü. M. |
| Flächi: | 60,49 km² |
| Iiwohner: | 432 (31. Dezämber 2017)[1] |
| Website | www.gemeinde-spluegen.ch/ |
 Splügen GR | |
| Charte | |
 | |
Splüügä (offiziell Splügen, rätoromanisch Spleja/Spligia, italienisch Spluga) isch es Dorf, wo zur Gmaind Rhywald im Kanton Graubünda ghört.
Geografy[ändere | Quälltäxt bearbeite]
S Dorf Splüügä lyt am Hinderrhy im Gebiet vom Rhywald, wo zur Region Viamala ghört. D Taalstrooss em Hinderrhy noo chunt vo Thusis, Andeer und Sufers ufe und goot wyter s Taal zduruff uf Nufänä und Hinterrhy und vo dört zum Pass vom San-Bernardino, wo früener Vogelbärg ghaisse hät. Z Splüügä zweigt d Strooss zum Splüügäpass ab, wo me dure uf Madesimo und Chlääfe chunt und früener Urschler ghaisse hät. Us em Sytetaal bi däm Pass louft dr Hyscherebach zum Hinderrhy abe.
S Taal vom Tambobach foot bim Pizzo Tambo under em Tambogletscher bi de Tamboseeleni sibe Kilometer südlech vom Dorf a und goot über d Tamboalp uf Medels abe. A dr Tanatzhöchi und em Alpetlistock bi dr Tamboalp und dr Tanatzalp isch s Schygebiet vo Splüügä,[2] wo ane 2007 die Internazionali Walser Schymeischterschaft gsi isch.
Im Taal vom Hyyscherebach, wo uf em Spläägepass afoot, isch en grossi alti Alp vo Rhäzüns. Uf dr Oschtsyte isch d Gmeindgränzä ufem Surettahorn und em Mittaghorn. Uf dr Nordsyte vom Taal louft dr Stutzbach vom Safierbärg und über d Stutzalp abe und chunt unden a Gadestatt uf Splüügä abe in Hinderrhy. Vom Durf us goot dr Fuesswäg und Saumpfad em Stutzbach no über dä Pass is Safietaal. Im Norde vom Gmeindbann sind s Alperschällihorn und s Teurihorn.
Gschicht[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Der Name vom Dorf chunt i dr Form Speluca in ere gschichtlechä Kwellä vom Joor 831 s erschte Mol vor. Dr Namä isch vom latyynische Wort «speluca», wo uf Dyytsch «Hööhli» heisst, abgleitet. S Wort «splüg» isch no hüt i de Alpelombardische Tieläkt s Wort für «Platz under eme Felse» und «Hööli». Und einzelne Fluernäme im Biet vo Splüüge gseht me no a, ass si vo dr eltere romanische Sprochlandschaft här chöme, so wie Scabür und Scarpiola.
Im 13. Joorhundert sind Walser vom Pomatt is Rhywald cho. Sidär redt me im Taal s Walserdyytsch.
Ane 1995 het d Gmaind der Wakkerprys vom Schwiizer Heimetschutz übercho.
S Nochberdorf Medels mit em Wyler Nühuus isch früener en eigeni Gmaind gsi und ane 2006 mit dr Gmaind Splüügä zämeglait worde. Uf de 1. Jänner 2019 händ di bishärige Gmeinde Splüügä, Nufene und Hinderrhy zur neue Gmaind Rhiiwald fusioniert. Splüügä hät zletscht en Stüürfuess vo 100 Stürprozänt kha.[3]
Bilder[ändere | Quälltäxt bearbeite]
-
s Dorf vo Süüde -
vo Weschte -
dr Dorfchärn
Lüüt[ändere | Quälltäxt bearbeite]
- Kurt Wanner (1943), Lehrer und Autor (bis 1990 Lehrer z Splüge gsi)
- Erika Hössli (1944), Walser Mundartdichteri (in Hinderrhy ufgwachse, läbt z Splüge)
Weblink[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Splüügä – Sammlig vo Multimediadateie- Website vo dr Gmaind Splüügä
- Kurt Wanner: Splügen. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Fuessnoote[ändere | Quälltäxt bearbeite]
- ↑ Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Bezirken und Gemeinden uf bfs.admin.ch (Bundesamt för Statistik)
- ↑ Splügen Tambo uf spluegen.ch
- ↑ Vademekum (Memento vom 1. Septämber 2018 im Internet Archive) uf gemeinde-spluegen.ch abgruefen am 6. Jänner 2019
