Päschtiziid

Päschtiziidkànìschter ìn Bràsilia

Dialäkt: Mìlhüüserdiitsch

a G’foohrzaicha uff’ma Päschtiziidlààger

Päschtiziida (vu làt. pestis ‚Gaissel‘, ‚Söicha‘ un vu làt. caedere ‚teeda‘) sìnn Kemikààlia un Mikroorgànisma, womm’r b’nutzt, fìr schaadliga Laawawaasa, Viira un Viroida teeda, odd’r fìr sìe ìn ìhrem Kiihma, Wàckstumm odd’r Vermeehrung hämma. Ìm Àllg’maina maint m’r mìt dam Wort d’ Schtoffa, wo vum Mänsch haarg’schtällt un iig’sätzt waara — zem Biischpììl ìn dr Làndwìrtschàft, ìm Gàrtabàui odd’r sogààr d’haim fìr d’ Schaadlìnga teeda.

Ìm Anglischa b’zaichnet m’r mìt da Üssdrìck natural pesticides un dietary pesticides d’ Frààssgìfta, wo d’ Pflànza nàdììrlig ärziiga, fìr d’ Schaadlìnga bekampfa.

d’ Untertailung vu da Päschtiziida

’S gìtt verschììdana Àrta vu Päschtiziida, fìr unterschtììdliga Schaadlìnga bekampfa:

• d’ Àkariziida geega Mìlba un Schpìnnatiarla
• d’ Antifouling-Mìttel geega dr Wàckstumm un d’ Ànsììdlung vun Orgànisma àn Schìffer un àndra Bàuitailer, wo ìm Wàsser iig’sätzt sìnn
• d’ Aviziida geega Veegel
• d’ Bàkteriziida un Bakteriostatika geega Bàkteeria
• d’ Fungiziida un Fungistatika geega Pìlza
• d’ Härbiziida geega Pflànza:
  • d’ Àlgiziida un Àlgistatika geega-n-Àlga
  • d’ Arboriziida geega G’hälzer
  • d’ Gràminiziida geega Grààspflànza
• d’ Ìnsäktiziida geega-n-Ìnsäkta
• d’ Mollusikiziida geega Schnacka
• d’ Nematiziida geega d’ Nemàtooda (Fààdawìrmer)
• d’ Oviziida geega Ìnsäkta-n-aijer
• d’ Rodantiziida geega Nààgatiarla
• d’ Viruziida un Virostatika geega Viira un Viroida

Üsserdam gìtt’s Mìttel, fìr Wìldschaada bekampfa:

• d’ Wìldverbìss- un Vergräämungsmìttel
• d’ Schäälschutz-Mìttel
• d’ Faagaschutz-Mìttel

wia sa wìrka

D’ Päschtiziida wìrka diräkt àkuut odd’r kroonisch uff Orgànìschma un känna dia deeta odd’r känna daara-n-ìhra Fortpflànzung, Äntwìcklung, G’sundhait un Verhàlta beiiflussa. Wia d’ Päschtiziida wìrka, ìsch je nooh Wìrkschtooff unterschììdlig. Sa wìrka zem Biischpììl àls Wàckstummshämmer, Hämmer vu dr Proteiinharschtällung odd’r andra d’ Duurlaasigkait vu da Zällhittla un b’hìndra domìt d’ Ärreegungslaischtung. Mànckmool wìrd àui d’ Ärreegungsìwwertrààgung vu da Narvazällaverbìndunga g’schteert.

D’ Üsswìrkunga vu Päschtiziida uff Orgànischma waara vu mehrera Fàktoora b’schtìmmt, wia vu dr Gìftikait un dr Konzäntràzioon vu da Wìrkschtoffa, so wia vu dr Düüra un d’ Hüüfigkait vu dr Exposizioon. Wänn mehrera Päschtiziida presant sìnn, kààt’s a Mìscheffakt sìì. D’rzüa sìnn d’ Àbbàuijprodukta vu verschììdana Päschtiziida, womm’r — mànckmol ìn heechera Konzäntràzioona àls ìhra Üssgàngsschtoffa — ìn dr Umwalt känna fìnda, un wo mànckmol sogààr toxischer sìnn àls ìhra Üssgàngsschtoffa.

D’ Ziilorgànischma vu da Päschtiziida känna geega d’ Wìrkschtoffa mehr odd’r weenier ràsch a Wììderschtànd üssbìlda. D’ Üssbìldung vu’ma Wììderschtànd bediitet jedoch, àss d’ Ziilorgànischma nìmm àndra Stressoora kompansiara.

ìhra wìchtiga Aigaschàfta

Wämm’r Ìnformàzioona ze’ma Päschtiziid süacht, soll m’r dia wìchtiga füsikààlisch-keemischa Aigaschàfta ìn Betràcht namma:

• dr Dàmpfdruck (hPa, 20 °C), wo-n-a Iifluss uff d’ Konzäntràzioon ìn dr Luft hàt (un domìt uff d’ meegliga ung’wìschta Verbraitung vum Kemikààlia ìwwer groossa Äntfaarnunga)
• d’ Leeslikait ìns Wàsser (g/L, 20 °C), wo-n-a Iifluss hàt uff d’ Àrt vu dr Üssbrìngung, d’ Üsswàschung ìm Booda un ìns Grundwàsser so wia d’ Uffnààhm ìm Orgànismus
• d’ Henry-Konschtànta (Pa·m³/mol), wo s’ Verhàlta vu’ma Gààs b’schriibt, wänn’r ìn a Flìssigkait g’leest wìrd
• dr Octanol-Wàsser-Vertailungskoeffiziant (log K_OW), wo-n-a Mààs fìrs Verhàltniss zwìscha dr Fätt- un dr Wàsserleeslikait ìsch
• dr Àdsorpzioonskoeffiziant (K_OC), a Vertailung zwìscha dr orgàànischa Sübschtànz ìm Booda un dr Boodaflìssigfààsa
• d’ Hàlbwartszitt DT₅₀ (ìn Tààga), wo zaigt, wia schnäll sìch dr Mìttel àbbàujt
• d’ Toxiziteet LD₅₀, wo-n-a Mààs ìsch fìr d’ Gìftigkait vun’ra Verbìndung fìr verschììdana Orgànisma

wia sa ìn dr Umwalt vorkumma

D’ Päschtiziida känna ìn dr Luft witt fliaga. Ìhra Ruckschtand kààt mìr ìn dr Luft, ìn da Beeda, ìn da Flìss so wia-n-ìm Grundwàsser fìnda. Ìn da Schwiizer Flìss ìn Iizuugsgebiater, wo dur d’ Làndwìrtschàft gepräägt sìnn, fìndet m’r Päschtiziida fàscht ìwweràll — ìnsg’sàmt hàt m’r 150 Wìrkschtoffa ìn da Flìss un ìhra Àblaagerunga g’funda, manckmool bis züa 65 gliichziitlig ìn’ra Proowa un sogààr äbba 100 ìnnerhàlb vu’ma Joohr ìn’ma Fluss. Ìn vììla klaina Flìss mässt m’r ìmmer wììder Konzäntràzioona vu Päschtiziid-Wìrkschtoffa, wo heecher (manckmol vììl heecher) sìnn àls d’ g’sätzliga Granzwarta. Ìn dr Schwiiz fìndet m’r bii ìwwer dr Hälfa vu da Grundwàsser-Mässschtälla reegelmaassig Päschtiziida odd’r Àbbàuiprodukta vu daana. D’ Àbbàuiprodukta vu da Unkrüttbekampfungsmìttel Chloridazon, Metolachlor un Dimethachlor sìnn witt verbraita, b’sunderscht dia vum Pìlz- un Schìmmelàbteeter Chlorothalonil.

Ìn dr Schwiiz fìndet m’r Päschtiziida ìn àlla Boodaproowa vu dr konwanzionälla Làndwìrtschàft, un àui ìn ìwwer 90 Prozant vu da Falder üss dr bioloogischa Làndwìrtschàft. Àui wänn d’ Falder zitter 20 Joohra bioloogisch b’wìrtschàfta waara, hàt m’r doo bis züa 16 kìnschtliga Päschtiziida g’funda: Dia Produkta brüücha vììl Zitt, fìr sìch àbbàuija, un sa känna àui üss noochberliga Làndschìckla kumma. D’ Konzäntràzioona ìn da Beeda, wo konwänzionäll b’wìrtschàfta sìnn, sìnn äbba zehnmol heecher gsìì àls ìn da biologischa Falder. Züadam hàt m’r Neonikotinoida ìn mehr àls 80 % vu da Beeda vun Ökoloogischa Üssgliichsflächa (ìn dr Schwiiz offiziäll: Biodiwärsiteetsflächa) g’funda.

Päschtiziida fìndet m’r nìt numma ìn Laawesràuima, àwwer àui ìn vììla Laawawaasa.

ìhra Wìrkung uff d’ Biodiwärsiteet

Dr Päschtiziidiisàtz b’làschtet ìn vììla Orta d’ Umwalt un düat d’ Biodiwärsiteet un d’ Laischtunga un Ökosüschteema beiitrachtiga. ’S gìtt d’ diräkta Wìrkunga vu da Päschtiziida uff d’ Biodiwärsiteet, àwwer àui d’ ìndiräkta Wìrkunga, wia zem Biischpììl d’ Verrìngerung vum Naahrungsààgeboot odd’r d’ Veranderung vu Naahrungsnätza. Waagadam waara nìtt numma ainzelna Tiarla beiitràchta, àwwer gànza Populàzioona. Dàs kààt zem lokààla un regionààla Verschwìnda vun Àrta fiahra. Dr Iisàtz vu Paschtiziida kààt àui a schlaachter Iifluss uff d’ Laawesg’mainschàfta, Laawesràuima un Ökosüschteemlaischtunga wia zem Biischpììl d’ B’schtàuiwung odd’r d’ Wàsserkwàliteet hàà. Domìt schtälla Päschtiziida-n-a G’foohr fìr d’ Biodiwärsiteet dààr.

Ìnsäktiziida un Fungiziida känna d’ Orgànisma ìm Booda wia d’ Mykorrhiza-Pìlza schaadiga. So nìmmt d’ Hüüfigkait vun àrbuskuläära Mykorrhizapìlza mìt dr Mänga àn Päschtiziidruckschtand ìm Booda àb. Päschtiziida beiitrachtiga àui schtàrk d’ Orgànischma ìn Flìss un Seea, wia zem Biischpììl Ìnsäktalàrwa, Àlga, Pìlza, Fìscha; b’sunderscht ìn da klaina Wàsserflìss, wo ìn Iizuugsgebiater ìn làndwìrtschàftliga Regioona lììga. Bii da wìrwelloossa Wàsserorgànischma kààt d’ Päschtiziidb’làschtung züa Verluschta vu bis züa 42 % vu da Taxa fiahra, wo ìn’ra b’schtìmmta Regioon vorkumma. Dr Züaschtànd vu Laawesg’mainschàfta ìn Wàsserflìsst wìrd schlìmmer, wänn dr Ààtail àn Àckerbàuikültüüra züanìmmt. Päschtiziida ìn Sedimanta vu Seea un Flìss känna àui d’ Orgànischma àm G’wässergrund schaadiga. Unteràndrem waagem Iisàtz vun Unkrüttbekampfungsmìttel ìsch d’ Vììlfàlt un Ànzààhl vun Àckerwìldpflànza ìn gànz Öiropà z’ruckgànga.

Ìn vììla Orta hàt m’r àuia a schtàrker Ruckgàng vu dr Ìnsäktavììlfàlt un -hüüfigkait fäschtg’schtällt, wo schtàrk mìt’m Päschtiziidiisàtz verbunda-n-ìsch. Lüüt’m Helmholtz-Zäntrum fìr Umwaltforschung schaadiga Päschtiziida d’ Ìnsäkta schuu ìn’ra g’rìnga Mänga (ìn 5-40-fàch g’rìngera Mänga pro Häktààr àls wàs züagloo ìsch). Züadam nìmmt s’ Risiko vu Päschtiziida (Gìftikait x Mänga, wo iig’sätzt wìrd), z’mìndescht fìr d’ Wìrkschtoffa, wo ìn da USA züag’loo sìnn, ìmmer züa.

’S gìtt àui klààra Hìnwiisa üss verschììdana Lander, àss dr Päschtiziidiisàtz àui d’ Voogelpopulàzioon beiitrachtigt. Ìn dr Schwiiz ìsch dr B’schtànd vu Kültüürlànd-Voogelàrta, wo Ìnsäkta frassa, zitter da 1990er Joohra um 60 % z’ruckgànga — dàs ìsch sehr woohrschiinsig verürsàcht dur dr Päschtiziidiisàtz, wo dr Nààhrungsbààsis fìr dia Veegel reduziart hàt.

d’ Ruckschtand ìn da Laawesmìttel, womm’r assa

A Untersüachung vu da Öiropääischa Beheerda fìr Laawesmìttelsìcherhait (EFSA) hàt g’zaigt, àss ìn Öiropà numma-n-a g’rìnga Woohrschiinlikait ìsch, àss d’ Bìrger durs Assa vu Päschtiziidruckschtand ìn Laawesmìttel krànk waara känna. Noh-n-em Joohresb’rìcht vu da Beheerda, wo d’ Zààhla vun äbba 88.000 Proowa üss da 28 EU-Mìtglììdschtààta noohwiist, sìnn ìn knàpp 96 % vu da Laawesmìttelproowa kää Päschtiziidruckschtand odd’r numma sehr klaina Schpüara, wo unter’m g’sätzliga Wart lììga. Wämm’r ànna 2023 Kontrolla ìn dr Schwiiz g’màcht hàt, hàt m’r ìn älf Prozant vu da Kültüüra Ruckschtand vu verbottana Päschtiziida noohg’wììsa, unteràndrem vu Dimethoat un Epoxiconazol.

Wänn Fràuija wahrend dr Schwàngerschàft z’vììl Päschtiziidatailala iischnüüfa odd’r assa, nooh wìrd s’ Risiko fìr Faahlgeburta heecher.

Lìteràtüür zem Theema

uff Diitsch

• Pestizide. In: Brockhüüs Enzüklopädii. Brockhüüs (brockhaus.de [abgerufen am 15. April 2025]). 
• Pestizide. In: K. Landau, G. Pressel (Hrsg.): Medizinisches Lexikon der beruflichen Belastungen und Gefährdungen. 2. Auflage. Gentner Verlag, 2009, ISBN 978-3-87247-715-6 (Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 

uff Anglisch

• Freeman L. McEwen: Pesticide. In: The Canadian Encyclopedia. 23. April 2013 (kanadisches Englisch, französisch, thecanadianencyclopedia.ca). 
• Marcelo L. Larramendy, Sonia Soloneski (Hrsg.): Pesticides: Toxic Aspects. InTech, 2014, ISBN 978-953-511-217-4, doi:10.5772/56979 (englisch, kààsch’na mìt’m Open Access Download ufflààda). 
• Frederick Rowe David: Pesticides and the perils of synecdoche in the history of science and environmental history. In: History of Science. Band 57, Nr. 4, 2019, S. 469–492, doi:10.1177/0073275319848964 (englisch). 
• Frederick Rowe Davis: Banned: Banned: A History of Pesticides and the Science of Toxicology. Yale University Press, 2014, ISBN 978-0-300-20517-6 (amerikanisches Englisch, 264 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• Graham A. Matthews: A History of Pesticides. CABI, 2018, ISBN 978-1-78639-487-3 (englisch, 287 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 

Weblìnks

 Commons: Päschtiziida – Sammlig vo Multimediadateie

• Päschtiziida – Informàzioona vu da Öiropääischa Beheerda fìr Laawesmìttelsìcherhait (hoochdiitsch)
• Päschtiziida biim diitscha Umwaltbundesàmt (hoochdiitsch)

Ainzelnoohwiisa

Bitte tue de Hiwiis zu Gsundheitsthemene biachte!

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Pestizid“ vu de hochdütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.