Schwiizerfranke
Schwiizerfranke | |
---|---|
Land/Länder | Schwiz Liechteschtei |
Underdeilig | 100 Rappe |
Abchürzig | Fr., SFr. |
Abchürzig (ISO-4217) | CHF |
Wechselkurs (10. Oktober 2024) |
EUR 1.– = CHF 0,9393 CHF 1.– = EUR 1,0646 CHF 1.– = GBP 0,8909 CHF 1.– = JPY 173,37 CHF 1.– = USD 1,1638 |
Im Umlauf | sit 1850 |
Chleinsti Münze | 5 Rappe |
Gröschte Schyn | 1000 Franke |
Dr Schwiizerfranke isch d Wärig vo de Schwiiz un vo Liechtestei (sit 1924). Er wird i hundert Rappe iiteilt.
Dr Franke wird au in de Exklave Campione (Italie) und Büesinge (Dytschland) pruucht, au wenn die offizielli Wäärig deet dr Euro isch.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Im Staatebund vo der Alte Edgenosseschaft het es kä äinhäitlichs Gäld ge. Verschidnigi Stedt und Landeshäre händ es Münzrächt gha. Won 1798 di hütigi Schwiiz vo de Franzose bsetzt worden isch und die di Helvetischi Republik uusgruefe händ, e Zentralstaat wien Frankriich, isch au e äinhäitlichi Währig für die neui Republik iigfüert worde. Säb Gäld häd wien z Frankriich Franke ghäisse. Mit de neue Verfassig vo 1803, de Mediationsakte, händ d Kantön d Münzhohäit übercho und jede Kanton het sis äigete Gäld präägt.
Erscht nach emen Bürgerchrieg, em Sonderbundschrieg, isch 1848 di hütigi Schwiiz als Bundesstaat gründet worde. Sit dänn isch dr Bund au fürs Gäld zueständig. S erschti Münz isch im 1850i gschlage worde. Zerscht häts no en zimliche Schtriit im Parlamänt gee, öb mer Gäld nach em französische Sischtem mit eim Franke und hundert Rappe oder doch nöd lieber nach em tüütsche Gulde (1 Gulde = 2 Mark = 60 Chrüzer; 1½ Gulde = 1 Taler) söli iifüere. Bis hüt wird s Münz vo de Äidgenössische Münzstett z Bärn prägt. 1865 händ die Länder vo Europa, won es dezimals Gäldsischtem gha händ (verglichbar mit de Schwiiz: 1 Franke = 100 Rappe), en Vertrag abgschlosse, das s Gäld vo säbne Länder i alne Länder gültig segi. Das isch mögli gsi, wil zu säbere Ziit de Wächselkurs vom Gold- und vom Silberpriis abghanget isch und nöd vo de Wirtschaft. I däre Latinische Münzunion sind ussert de Schwiiz au Frankriich, Belgie, Italie und Griecheland gsi. Ali Gold- und Silbermünze sind gägesiitig anerchänt gsi (i de Schwiiz vom Füfzger aa ufwärts). 1927 isch di Latinischi Münzunion ufglöst worde. Ma cha säge, das isch en Vorläufer vom Euro gsi.
Nöötli sind zerscht nume en Art Quittige vo äinzelne Banke gsi, won äim gäge d Note (französisch note = Notiz) wider s Gäld (also d Münze) ggee händ. Wil setig Papiir hantlicher gsi sind, wien Seck voll Gäld, hät mer 1907 d Schwiizer Nationalbank als Zentralbank gründet, won ab 1909 als äinzigi Bank in der Schwiiz no Nöötli truckt. Scho di erschti Serie isch bi Orell Füessli truckt worde. D Nationalbank hät bis vor churzem für jedes Nöötli, won si truckt gha häd, de gliichi Wärt i Gold müesse iilagere, wil s Papiir ebe nume a Stell vom „richtige“ Gäld bruucht worde isch (au wän s Münz scho lang nüme us Gold und Silber isch).
1924 häd me de Schwiizerfranke au z Liechtestei iigfüert, won vorane öschtriichischi Chrone und Heller gha häd. En offizielle Wäärigsvertrag zwüschted de Schwiiz und em Fürschtetum gits aber erscht sit em 19. Juni 1980 („Währungsvertrag zwischen der Schweizerischen Eidgenossenschaft und dem Fürstentum Liechtenstein“, SR 0.951.951.4).
Münze
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Hütigi Münze
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Bitrag | Bild | Motiv | Metall | Durmesser | Dicki | Masse |
---|---|---|---|---|---|---|
5-Räppler («Föiferli») |
Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA Revers: Wert 5 mit Reblaub Rand: glatt |
92 % Cu, 6 % Al, 2 % Ni | 17,15 mm | 1,25 mm | 1,8 g | |
10-Räppler («Batze», «Zäner», «Zähni») |
Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA Revers: Wert 10 mit Aichelaub Rand: glatt |
75 % Cu, 25 % Ni | 19,15 mm | 1,45 mm | 3 g | |
20-Räppler («Zwänzger», «Zwänzgi») |
Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA Revers: Wert 20 mit Alperööslilaub Rand: glatt |
75 % Cu, 25 % Ni | 21,05 mm | 1,65 mm | 4 g | |
½ Franke («Füfzgerli», «Füfzgi») |
Avers: d Helvetia; 23 Sternli Revers: Wert ½ Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.) Rand: gripplet |
75 % Cu, 25 % Ni | 18,20 mm | 1,25 mm | 2,2 g | |
1-Fränkler (vulgo: «1 Stutz») |
Avers: d Helvetia; 23 Sternli Revers: Wert 1 Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.) Rand: gripplet |
75 % Cu, 25 % Ni | 23,20 mm | 1,55 mm | 4,4 g | |
2-Fränkler (vulgo: «2 Stutz») |
Avers: d Helvetia; 23 Sternli Revers: Wert 2 Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.) Rand: gripplet |
75 % Cu, 25 % Ni | 27,40 mm | 2,15 mm | 8,8 g | |
5-Liber («e Foifliber»; vulgo: «e Schnägg») |
Avers: Büste vomene Hirtebueb; CONFOEDERATIO HELVETICA Revers: Wert 5 FR.; Edelwiis (li.) und Alperöösli (re.) Rand: DOMUNVS PROVIDEBIT, 13 Sternli |
75 % Cu, 25 % Ni | 31,45 mm | 2,35 mm | 13,2 g |
S Wort Föfliber chunt vom französische livre «Pfund». Die 23 Sternli stönd för di 23 Kantöö, di 13 Sternli hend kai tüfferi Bidüttig.
Einzigartigi Münze
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ehemaligi Münze, wo scho vor lengerer Zit abgschafft worde si, und nüme als Zaligsmittel akzeptiert bzw. iigsetzt werde:
- 1-Räppler (gültig bis Ändi 2006, het aber scho lang kei Bedütig me gha im tägliche Zahligsverchehr)
- 2-Räppler
- 10-, 20- und 100-Fränkler in Gold (die het mer au Goldvreneli gheiße.) Si sin siter 1937 nimmi as Zahligsmittel im Gebruuch, wel ihre Goldwärt bi Witem höcher isch aus ihre Nännwärt. Nota bene: nüme im Gebruuch, aber no immer gültigi Zahligsmittel!
Mi het sech im Johr 2006 ou mou überleit, dr Föifer abzschaffe, wüu d Produktion 6 Rappe choscht, abr s Echo us der Bevöukerig isch so gross gsi, dass me s het lo si.
Note
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Serie vo 1956
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Für die Banknoote sind d Entwürf vom Hermann Eidenbenz und vom Pierre Gauchat choo.
D Serie vo 1995
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- 10er-Note, Farb: gääl, Süsche: Charles Edouard Jeanneret (Le Corbusier), Architekt
- 20er-Note, Farb: rot, Süsche: Arthur Honegger, Komponischt (won e Tampfloki-Musig geschribe häd)
- 50er-Note, Farb: grüen, Süsche: Sophie Taeuber-Arp, Künschtleri us de Ziit vom Dadaismus
- 100er-Note, Farb: blau, Süsche: Alberto Giacometti, Plastiker
- 200er-Note, Farb: bruun, Süsche: Charles Ferdinand Ramuz, en wälsche Schriftsteller
- 1000er-Note, Farb: violett, Süsche: Jacob Burckhardt, Kulturhischtoriker
D Serie vo 2016
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Designwettbiwerb hät zwar de Manuel Krebs gune, aber di Zwäitplatziert, d Manuela Pfrunder, hät iren Entwurf terfe wyter usfüere.
Note, wo s nüme git
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- 5er-Note
- 500er-Note
Lueg au
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Bilder vo de Banknote
- Kurs-Entwicklig Schwiizerfranken in Euro - Langfrist-Chart
- Schwiizerfranke – Geldschyne (de,en,fr) Archiviert vom Original am 25. März 2019. Abgrüeft am 26. März 2019.