Zum Inhalt springen

Saleytitsch

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Version vu 27. Juli 2023, 15:37 Uhr vu Sulgenau (Diskussion | Byträg) (Literatur)
(Unterschid) ← Vorderi Version | Itzigi Version (Unterschid) | Nächschti Version → (Unterschid)
D Dissertation vù dr Gertrud Frei iber s Saleytitsch

S Saleytitsch isch dr hegschdalemanisch Dialäkt vù Saley (ital. Salecchio) gsii. Es ghèèrd doodrmid zem Siidwalsertiitsch.

Di ledschde Yywooner hän Saley im Winder 1963/64 verloo ùn sin di diefer gläägene italieenischschbroochige Dèèrfer zooge. S Saleytitsch isch hid faschd ganz uusgschdoorbe; ane 2008 ùn 2009 hed mer nomool Ùfnaame mid drei Schbrächer chene mache, aber byy me Dail vù dääne isch s Saleytitsch schdaarg vùm Pumattertitsch iberschiichded gsii.[1]

S Saleytitsch isch dr ainzig alemanisch Dialäkt ùn au dr ainzig im ganze ooberdydsche Schbroochruum, wù no bis in di zwood Hälfdi vùm 20. Jh. e lääbig Präteritum ghaa hed.

Foorschigsgschiichd

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Saley isch e Ùfnaameord vùm Schwyzer Schbroochatlas gsii. D Ùfnaam isch vùm Fritz Gysling ùn em Rudolf Hotzenköcherle im Oktober 1955 gmachd woore.

E weng hed scho dr Eduard Schwyzer zämegsamled, wùn er 1907 im Pomatt ùn syne Noochbergmaine gsii isch. Fir s Phonogramm-Archiv vù dr Universität Züri hed dr Wilhelm Doegen im Oktober ane 1929 Tonbandùfnaame gmachd. Die Ùfnaame sin vùm Fritz Gysling, em Rudolf Hotzenköcherle ùn dr Clara Stockmeyer voorberaided ùn vù dr èrschte beede ane 1952 verefendligd woore.

D Gertrud Frei hed in dr 60er Joor e Doktorarbed iber s Saleytitsch gschriibe. Zwische 1962 ùn 1965 hed si Ùfnaame gmachd derfir bi dr ledschde Yywooner vù Saley. Iiri Dokterarbed „Walserdeutsch in Saley“ hed si derno ane 1970 verefendligd.

Dr Paul Zinsli hed zäme mid em Paul Scheuermeier ùn dr Gertrud Frei ane 1961 d Fluurnäme vù Saley ùfgnùù mid ere Noochùfnaam ane 1981. Dr Paul Zinsli hed die Samlig derno ane 1984 in syym Buech „Südwalser Namengut“ verefendligd.

In däm Artikel sin di saleytitschä Dialektbyyschbel in Dieth-Schryybig gschriibe. Dooderbyy wird dr Buechschdaab <k> fir d Fortis [k] bruucht, fir d Affrikata [kx] wird <kch> gschriibe.

Bsùnderhaide us dr Lutig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Voli Vokal
Im Saleytitsch sin wie in andere Walserdialäkt di vole Vokal in ùùbetoonde Silbe nid abgschwèchd woore.
machù (dt. machen), Vogil m. (dt. Vogel), Pl. Vogla, ich bliibù (dt. ich bleibe)
  • Entrùndig
Wie im Wallisertitsch sin ü, ö, üü, öö, üe ùn öü entrùnded:
Fiks (dt. Füchse), hiit (dt. heute), kheerä (dt. hören, fühlen, schmecken), friäj (dt. früh)
  • mhd. nk > ch
Wie in andere hegschtalemanische Dialäkt erschyynd d Verbindig nk as ch.
triichä (dt. trinken), daachä (dt. danken)
  • mhd. -rn
Wie in andere hegschdalemanische Dialäkt erschyynd mhd. –rn as –re.
Gaare m. (dt. Garn)
  • mhd. -hs
Wie in andere hegschtalemanische Dialäkt erschyynd mhd. –hs as –ks, nid wie in vyyle Schwyzer Dialäkt as –chs:
Fùks m. (dt. Fuchs)
  • german. s > sch
Wie in alene Walserdialäkt isch s germanisch s in vyyle Wèèrder palatalisierd zue sch
schia (dt. sie), schì (dt. sich), ìnschì (dt. uns)
  • mhd. tw-
Wie in andere hegschtalemanische Dialäkt isch d Verbindig tw- nid verschoobe.
Twìlliätjì Pl. (dt. Zwillinge)
  • Diphthongierig
S mhd. î (s lang i) isch wie in alene hegschdalemanische Dialäkt au im Uuslud ùn im Hiatus as Monophthong erhalde.
niiw (dt. neu), schniijä (dt. schneien)
S mhd. û (s lang u) isch im Saleytitsch diphthongierd zue ui.
Huis s. (dt. Haus)
  • Uusludverhertig
Im Saleytitsch gid s no wie in andere Walserdialäkt di mhd. Uusludverhertig.
Tak m. (dt. Tag), Pl. Taga

Bsùnderhaide us dr Morphologyy

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Bi ne Dail Wèèrder hed sich im Saleytitsch s ald Genus erhalde:

Wang m. (dt. Wange), Niärä m. (dt. Niere), Gsang n. (dt. Gesang), Cholä m. (dt. Kohle)

Substantivdeklination

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
m. w. s.
Nom. där Ksell d Ksellä d Techtär d Techtra ds Wiibjì d Wiibjì
Gen. dsch Ksellsch dr Ksellù der Techtär dr Techtrù dsch Wiibjìsch dr Wiibjìnù
Dat. dùm Ksell dä Ksellä dr Techtär dä Techträ dùm Wiibjì dä Wiibjìnù
Akk. der Ksell d Ksellä d Techtär d Techträ ds Wiibjì d Wiibjì

Indräsand isch, as es im Saleytitsch au no ne lääbige Genitiv gee hed.

Äs steit an tsch Attùsch Wìllä. (dt. Es hängt von Vaters Willen ab.)
Är geit ùf tsch Eschilsch Rìk. (dt. Er reitet auf des Esels Rücken.)
Ìch weis nìmme där Storjù Livrätù. (dt. Ich weiß das Ender der Geschichte nicht mehr.)
ts Schnepfjì tsch Ouksch (dt. Ohrläppchen)

S hed au Verbe, wù vùm Genitiv regiert wääre:

Ìch psìnnùm mì dessì nìmmì. (dt. Ich kann mich dessen nicht mehr erinnern.)
Ìch häm mì alschì värgässä. (dt. Ich habe alles vergessen.)

Adjektivdeklination

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Adjektiv wääre au prädikativ deklinierd.

Där Ennù ischt siächä (dt. Der Großvater ist krank.)
Wär wan de ou nò chliinì. (dt. Wir waren damals auch noch klein.)

Verbkonjugation im Saleytitsch

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wel im Saleytitsch s Präteritum no erhalde isch, sin di indogermanische Ablutchlasse no gued z sää. Zue jeedem Verb chaa im Saleytitsch e Präteritum bilded wääre.

Schdaarchi Verbe

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Ablutchlass I
bliibä (dt. bleiben)
Präs.: ich bliibù, du bliibscht, är bliibt, wier bliibän, ier bliibät, schi bliibän
Prät.: ich plìb, du plìbùscht, är plìb, wier plìbùn, ier plìbùt, schi plìbùn
Part. Perf.: plìbä
No däm Mùschder au z. B. striichä (dt.streichen), liidä (dt. leiden), schriibä (dt. schreiben), biissä (dt. beissen), zerschriissä (dt. zerreissen)
schriijä (dt. schreien)
Präs.: ich schriijù, du schriischt, är schriit, wier schriijän, ier schriijät, schi schriijän
Prät.: ich schrui, du schruijùscht, är schrui, wier schruijùn, ier schruijùt, schi schruijùn
Part. Perf.: kschriit
No däm Mùschder au schniijä (dt. schneien), khiijä (dt. fallen).
  • Ablutchlass IIa
fleigä (dt. fliegen)
Präs.: ich fleigù, du fliigscht, är fliigt, wier fleigän, ier fleigät, schi fleigän
Prät.: ich flùg, du flùgùscht, är flùg, wier flùgùn, ier flùgùt, schi flùgùn
Part. Perf.: kflogä
No däm Mùschder au liigän (dt. lügen), schliiffä (dt. schliefen, schlüpfen)
  • Ablutchlass IIb
biätä (dt. bieten)
Präs.: ich biätù, du biätäscht, är biätät, wier biätän, ier biätät, schi biätän
Prät.: ich bùt, du bùtùscht, är bùt, wier bùtùn, ier bùtùt, schi bùtùn
Part. Perf.: pottä
No däm Mùschder au: siädä (dt. sieden), ziä (dt. ziehen), iischiässä (dt. Brot in den Ofen schiessen)
kfriärä (dt. frieren)
Präs.: ich kfriärù, du kfriirscht, är kfriirt, wier kfriärän, ier kfriärät, schi kfriärän
Prät.: ich kfrùr, du kfrùrùscht, är kfrùr, wier kfrùrùn, ier kfrùrùt, schi kfrùrùn
Part. Perf.: kfroorä
No däm Mùschder au: värliärä (dt. verlieren)
  • Ablutchlass IIIa
spinnä (dt. spinnen)
Präs.: ich spinnù, du spinnscht, är spinnt, wier spinnän, ier spinnät, schi spinnän
Prät.: ich spùn, du spùnnùscht, är spùn, wier spùnnùn, ier spùnnùt, schi spùnnùn
Part. Perf.: spùnnä
No däm Mùschder au schwingä (dt. schwingen), singä (dt. singen), springä (dt. springen), kwinnä (dt. gewinnen), rinnä (dt. rinnen), brinnä (dt. brennen, intrans.), schwimmä (dt. schwimmen), binnä (dt. binden), winnä (dt. winden), finnä (dt. finden), triichä (dt. trinken), stiichä (dt. stinken)
  • Ablutchlass IIIb
hälfä (dt. helfen)
Präs.: ich hilfù, du hilfscht, är hilft, wier hälfän, ier hälfät, schi hälfän
Prät.: ich hùlf, du hùlfùscht, är hùlf, wier hùlfùn, ier hùlfùt, schi hùlfùn
Part. Perf.: kholfä
No däm Mùschder au: värbäärgä (dt. verbergen), stäärbä (dt. sterben), wäärdä (dt. werden), stäälä (dt. stehlen)
  • Ablutchlass IV
brächä (dt. brechen)
Präs.: ich brìchùn, du brìchscht, är brìcht, wier brächän, ier brächät, schi brächän
Prät.: ich braach, du braachùscht, är braach, wier braachùn, ier braachùt, schi braachùn
Part. Perf.: prochä
No däm Mùschder au: äntsprächä (dt. antworten), stächä (dt. stechen)
choo (dt. kommen)
Präs.: ich chùmùn, du chùnscht, är chùnt, wier chòmän, ier chòmät, schi chòmän
Prät.: ich chaam, du chaamùscht, är chaam, wier chaamùn, ier chaamùt, schi chaamùn
Part. Perf.: choo
  • Ablutchlass V
ässä (dt. essen)
Präs.: ich ìssùn, du ìsscht, är ìsst, wier ässùn, ier ässùt, schi ässùn
Prät.: ich aass, du aassùscht, är aass, wier aassùn, ier aassùt, schi aassùn
Part. Perf.: kässä
No däm Mùschder au gääv (dt. geben), värgässä (dt. vergessen), läsä (dt. lesen), ksää (dt. sehen), wäbä (dt. weben)
  • Ablutchlass VI
grabä (dt. graben)
Präs.: ich grabùn, du grabscht, är grabt, wier grabän, ier grabät, schi grabän
Prät.: ich griäb, du griäbùscht, är griäb, wier griäbùn, ier griäbùt, schi griäbùn
Part. Perf.: krabä
No däm Mùschder au farä (dt. fahren), waksä (dt. wachsen), bachä (dt. backen)
staa (dt. stehen)
Präs.: ich staan, du steischt, är steit, wier stään, ier stäät, schi stään
Prät.: ich stiän, du stiänùscht, är stiän, wier stiänùn, ier stiänùt, schi stiänùn
Part. Perf.: kstanä
schlaa (dt. schlagen)
Präs.: ich schlaan, du schlaascht, är schlaat, wier schlään, ier schläät, schi schlään
Prät.: ich schliäg, du schliägùscht, är schliäg, wier schliägùn, ier schliägùt, schi schliägùn
Part. Perf.: kschlagä
  • Ablutchlass VII
fallä (dt. fallen)
Präs.: ich fallùn, du fallscht, är fallt, wier fallän, ier fallät, schi fallän
Prät.: ich fiäl, du fiälùscht, är fiäl, wier fiälùn, ier fiälùt, schi fiälùn
Part. Perf.: kfallä
No däm Mùschder au schlaaffä (dt. schlafen), laa (dt. lassen), faa (dt. fangen)
gaa (dt. gehen)
Präs.: ich gaan, du geischt, är geit, wier gään, ier gäät, schi gään
Prät.: ich giäng, du giängùscht, är giäng, wier giängùn, ier giängùt, schi giängùn
Part. Perf.: kangä

Schwachi Verbe

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • jan-Verbe

mid eme ächde Rùgùmlud

setzä (dt. setzen)
Präs.: ich setzùn, du setzscht, är setzt, wier setzän, ier setzät, schi setzän
Prät.: ich satzt, du satztùscht, är satzt, wier satztùn, ier satztùt, schi satztùn
Part. Perf.: gsatzt
No däm Mùschder au z. B. värbrennä (dt. verbrennen, trans.), fellä (dt. fällen), etzä (dt. Heu verfüttern)
leitä (dt. leiten)
Präs.: ich leit, du leitscht, är leitet, wier leitän, ier leität, schi leitän
Prät.: ich lait, du laitùscht, är lait, wier laitùn, ier laitùt, schi laitùn
Part. Perf.: kleität
No däm Mùschder au z. B. beizä (dt. beizen), heizä (dt. heizen), bleikchä (dt. bleichen)

ooni Rùgùmlud

stroupffä (dt. ausreissen)
Präs.: ich stroupffùn, du stroupffscht, är stroupfft, wier stroupffän, ier stroupffät, schi stroupffän
Prät.: ich stroupfft, du stroupfftùscht, är stroupfft, wier stroupfftùn, ier stroupfftùt, schi stroupfftùn
Part. Perf.: kstroupfft
No däm Mùschder au z. B. schnuizä (dt. schneuzen), ruummä (dt. räumen), chouffä (dt. kaufen)

mid eme falsche Rùgùmlud

kheerä (dt. hören, schmecken, riechen, fühlen)
Präs.: ich kheerùn, du kheerscht, är kheert, wier kheerän, ier kheerät, schi kheerän
Prät.: ich khoort, du khoortùscht, är khoort, wier khoortùn, ier khoortùt, schi khoortùn
Part. Perf.: khoort
No däm Mùschder au z. B. treechä (dt. tränken), cheerä (dt. kehren), leerä (dt. lernen, lehren)
  • ên- ùn ôn-Verbe

ên-Verbe

ärmiädä (dt. ermüden)
Präs.: ich ärmiädùn, du ärmiädescht, är ärmiädät, wier ärmiädän, ier ärmiädät, schi ärmiädän
Prät.: ich ärmiädät, du ärmiädätùscht, är ärmiädät, wier ärmiädätùn, ier ärmiädätùt, schi ärmiädätùn
Part. Perf.: ärmiädät
No däm Mùschder au z. B. vollä (dt. voll werden), hertä (dt. hart werden), trochnä (dt. trocken werden)

ôn-Verbe

wärchù (dt. werken, arbeiten)
Präs.: ich wärchùn, du wärchùscht, är wärchùt, wier wärchän, ier wärchät, schi wärchän
Prät.: ich wärchùt, du wärchùtùscht, är wärchùt, wier wärchùtùn, ier wärchùtùt, schi wärchùtùn
Part. Perf.: gwärchùt
No däm Mùschder au z. B. borù (dt. bohren), fiälù (dt. feilen), näschtù (dt. nisten), gärwù (dt. gerben), daachù (dt. danken)

Ùùreegelmääsig

machù (dt. machen)
Präs.: ich machù, du machùscht, är machùt, wier machùn, ier machùt, schi machùn
Prät.: ich miäch, du miächùscht, är miäch, wier miächùn, ier miächùt, schi miächùn
Part. Perf.: kmachùt

chùnnä (dt. können)

Ind. Präs.: ich chann, du chanscht, är chann, wier chùnnän, ier chùnnät, schi chùnnän
Ind. Prät.: ich chont, du chontùscht, är chont, wier chontùn, ier chontùt, schi chontùn
Part. Perf.: chùnnä
Konj. Präs.: ich chìnnì, du chìnnìscht, är chìnnì, wier chìnnì, ier chìnnìt, schi chìnnì
Konj. Prät.: ich chentì, du chentìscht, är chentì, wier chentì, ier chentìt, schi chentì

wellä (dt. wollen)

Ind. Präs.: ich wìll, du wìlt, är wìll, wier wellän, ier wellät, schi wellän
Ind. Prät.: ich wolt, du woltùscht, är wolt, wier woltùn, ier woltùt, schi woltùn
Part. Perf.: wellä
Konj. Präs.: ich wellì, du wellìscht, är wellì, wier wellì, ier wellìt, schi wellì
Konj. Prät.: ich weltì, du weltìscht, är weltì, wier weltì, ier weltìt, schi weltì


tùrffä (dt. dürfen)

Ind. Präs.: ich tarf, du tarfscht, är tarf, wier tùrffùn, ier tùrffùt, schi tùrffùn
Ind. Prät.: ich torft, du torftùscht, är torft, wier torftùn, ier torftùt, schi torftùn
Part. Perf.: tùrffä
Konj. Präs.: ich tìrffì, du tìrffìscht, är tìrffì, wier tìrffì, ier tìrffìt, schi tìrffì
Konj. Prät.: ich terfti, du terftischt, är terfti, wier terfti, ier terftit, schi terfti

sùllä (dt. sollen)

Ind. Präs.: ich sol, du solscht, är sol, wier sùllùn, ier sùllùt, schi sùllùn
Ind. Prät.: ich solt, du soltùscht, är solt, wier soltùn, ier soltùt, schi soltùn
Part. Perf.: sùllä
Konj. Präs.: ich sìlì, du sìlìscht, är sìlì, wier sìlì, ier sìlìt, schi sìlì
Konj. Prät.: ich selti, du seltischt, är selti, wier selti, ier seltit, schi selti

miässä (dt. müssen)

Ind. Präs.: ich muäs, du muäscht, är muäs, wier muässùn, ier muässùt, schi muässùn
Ind. Prät.: ich miässt, du miästùscht, är miässt, wier miässtùn, ier miässtùt, schi miässtùn
Part. Perf.: miässä
Konj. Präs.: ich miässì, du miässìscht, är miässì, wier miässì, ier miässìt, schi miässì
Konj. Prät.: ich miässtì, du miässtìscht, är miässtì, wier miässtì, ier miässtìt, schi miässtì

mùgä (dt. können, vermögen)

Ind. Präs.: ich mak, du makscht, är mak, wier mùgùn, ier mùgùt, schi mùgùn
Ind. Prät.: ich mocht, du mochtùscht, är mocht, wier mochtùn, ier mochtùt, schi mochtùn
Part. Perf.: mùgä
Konj. Präs.: ich mìgì, du mìgìscht, är mìgì, wier mìgì, ier mìgìt, schi mìgì
Konj. Prät.: ich mechti, du mechtischt, är mechti, wier mechti, ier mechtid, schi mechti

haa (dt. haben)

  Ind. Präsens Ind. Präteritum Konj. Präsens
ich hän hat hätt
du hescht hatùscht hättìscht
är/schi/äs het hat hätt
wier hein hattùn hättì
ier heit hattùt hättìt
schi hein hattùn hättì

Part. Perfekt: khäbä

siin (dt. sein)

  Ind. Präsens Ind. Präteritum Konj. Präsens Konj. Präteritum
ich bìn wass siigì weijì
du bìscht wasscht siigìscht weijìscht
är/schi/äs ìscht wass siigì weijì
wier sin wassùn/wan siigì weijì
ier siit wassùt siigìt weijìt
schi sìn wassùn/wan siigì weijì

Part. Perfekt: gsiin

tuä (dt. tun)

  Ind. Präsens Ind. Präteritum
ich tuän tet
du tuäscht tetùscht
är/schi/äs tuet tet
wier tuän tetùn
ier tuät tetùt
schi tuän tetùn

Part. Perfekt: taa

Plusquamperfekt

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wel s Präteritum no erhalde isch, gid s im Saleytitsch au ne ächd Plusquamperfekt. In andere alemanische Dialäkjt gid s näb em Perfekt I (ich haa gäse) au no s Perfekt II oder Superperfekt (ich haa gäse ghaa). Im Saleytitsch hed s aber e richdig Plusquamperfekt gee: ich hat gässä, schi wass plìbä.

„Gerundium“ (Infinitiv II)

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Saleytitsch gid s e „Gerundium“, wù bruuchd wird bi me Infinitiv mid z:

Infinitiv: Ìch weltì s gääre machù. (dt. Ich wollte es gerne machen.)
Gerundium: Äs gfiälì mär wol, s z machùn. (dt. Es gefiele mir wohl, es zu machen)

Bsùnderhaide us dr Syntax

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Saleytitsch wird dr Relativsatz nid mid wo yyglaided, sundere no mid em Artikel.

  • Där Hergùt het äreert t Lùft ùnd där Häärt, Ùnd där Hìmmìl ùbär där Lùft, ts Lann ùnd ts Mer, all Waalda, ùn als Vee ìn allär Wäält, d Fìschä ùn t Vogla, dì daa an där Lùft fleigän.
  • Dennä Wiibrù, dììù da di schwäär Bùrdì trägän

Byyschbel us em Woordschaz

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Wùchedääg

Määntak, Ziischtak, Mitwùchù, Donschtak, Friitak, Samschtak, Sùnnùtak

Wèèrder, wù in in andere Bied sùnschd maischd uusgschdoorbe sin
  • Braatä (dt. Wade) us altalem. brado
  • ärchoo (dt. erschecken) us mittelalem. erkommen,
  • Spìlìnä (dt. Märchen, Fabeln), vgl. altalem. spel (dt. Erzählung, Fabel),
  • Antlìch (dt. Antlitz)
Wèèrder, wù sich im Saleytitsch e aldi Bedydig ghalde hed
  • Liich (dt. Körperoberfläche, lebendiger Körper),
  • Fäl (dt. menschliche Haut),
  • suächä (dt. erstreben, begehren),
  • schwach (dt. schlecht, gering),
  • toub (dt. besinnungslos, wahnsinnig),
  • schlächt (dt. aufrecht, gerade)

Yyflis us em Italienisch

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Nadyyrli gid s im Saleytitsch vyyl Främd- ùn Läänwèèrder us em Italienisch:

  • kùnweengä (dt. sich lohnen) < ital. convenire
  • kùndannä (dt. verurteilen) < ital condannare
  • propì (dt. wirklich, wahrhaftig) < ital propio
  • Schkiisù w. (dt. Rechtfertigung) < ital scusa
  • peensù (dt. über etw. nachdenken) < ital. pensare
  • Kheerä (dt. hören) isch nid aifach nùme hèère. S schdood fir ali Empfindige user em Sää, d. h. au fir schmege (dt. schmecken, riechen), gschbiere (dt. fühlen), die Bedydige sin endleend us em ital. sentire.

Schbroochbyyschbel: d Fabel vùm Graager ùn em Fùgs

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Ä faart weijì s ä Rappù ùn ter Fùks. Ùn tär Rappù hätti ä hìpschä Stùkch Chääs ùn te weij är uuf ùf änä Läärch. Där Fùks saitì mù: Oo, welä hipschä Vogìl bìsch duu! Wäär weiss, wiä channscht hìpsch sìngä! Där Vogìl wolt tiän z kheerän, wiän är hìpsch sùng, dù da är där Schnabìl uuftaa ùn tù wass mù där Chees ängkkangä ùn där Fùks hat mù nä kässä.

  • Elisabetta Fazzini, Costanza Cigni: Vocabolario comparativo dei dialetti Walser in Italia. Bd. 1–6. Edizioni dell’Orso, Alessandria 2004–2022 (Alemannica 1, 5–7, 9, 10)
  • Gertrud Frei: Walserdeutsch in Saley. Wortinhaltliche Untersuchung zu Mundart und Weltsicht der altertümlichen Siedlung Salecchio/Saley (Antigoriotal). Verlag Paul Haupt, Bern und Stuttgart 1970 (Sprache und Dichtung. Sonderreihe Berner Arbeiten zur Dialektologie und Volkskunde 18)
  • Fritz Gysling und Rudolf Hotzenköcherle (1952): Walser Dialekte in Oberitalien in Text und Ton. Begleittexte zu den Sprachplatten des Phonogramm-Archivs der Universität Zürich. Frauenfeld. 48 S. und 1 Karte
  • Rudolf Hotzenköcherle: Umlautphänomene am Südrand der Germania. In: Fragen und Forschungen im Bereich und Umkreis der germanischen Philologie, Festgabe für Theodor Frings zum 70. Geburtstag. Berlin 1956 (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Veröffentlichungen des Instituts für deutsche Sprache und Literatur), S. 221–250
  • Rudolf Hotzenköcherle: Die südwalserisch-ernetbirgischen Mundarten im Spiegel ihrer Verbalformen. In: Maria Bindschedel, Rudolf Hotzenköcherle & Werner Kohlschmidt (Hrsg.), Festschrift für Paul Zinsli, 79–98. Francke, Bern 1971
  • Hans Kreis: Die Walser. Ein Stück Besiedlungsgeschichte der Zentralalpen. Francke Verlag, Bern 1958
  • Sprachatlas der deutschen Schweiz (SDS). Begr. von Heinrich Baumgartner und Rudolf Hotzenköcherle. In Zusammenarbeit mit Konrad Lobeck, Robert Schläpfer, Rudolf Trüb und unter Mitwirkung von Paul Zinsli herausgegeben von Rudolf Hotzenköcherle. 8 Bde, Einführungsband, Abschlussband. Francke, Bern bzw. Basel 1962–2003. – D Originaalùfnaame vùm Schbroochatlas cha mer syd 2018 online aaluege: sprachatlas.ch – Saley.
  • Monica Valenti (Hg.): Tracce Walser. La parlata walser die Salecchio ieri e oggi. Vercelli 2011 (mit CD)
  • Paul Zinsli: Walser Volkstum in der Schweiz, in Vorarlberg, Liechtenstein und Italien. Verlag Huber, Frauenfeld 1968
  • Paul Zinsli: Südwalser Namengut. Die deutsche Orts- und Flurnamen der ennetbirgischen Walsersiedlungen in Bosco-Gurin und im Piemont. Verlag Stämpfli, Bern 1984

Einzelnachweise

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. Monica Valenti (Hg.): Tracce Walser. La parlata walser die Salecchio ieri e oggi. Vercelli 2011 (mit CD), S. 109–197.