Ulm
|
Dä Artikel bschreibt d Schdadd Ulm an dr Donau. Fr andere Bedeidonga gugg nôch Ulm (Begriffsklärong). |
| Dialäkt: Schwäbisch |
| Wappa | Deitschlandkart | |
|---|---|---|
|
| |
| Basisdata | ||
| Dialekt: | Alemannisch | |
| Hauptvariante: | Schwäbisch | |
| Regionalvariante: | Middlschwäbisch, em Ortsdoil Jungne Oschtschwäbisch[1] | |
| Lokalvariante: | Ulmisch | |
| Bundesland: | Bade-Wirttebärg | |
| Regierongsbezirk: | Dibenga | |
| Heh: | 478 m i. NHN | |
| Fläch: | 118,7 km² | |
| Eiwohner: |
128.928 (31. Dez. 2022)[2] | |
| Bevelkerongsdicht: | 1086 Eiwohner je km² | |
| Boschtloetzahle: | 89073–89081 | |
| Vorwahlen: | 0731, 07304, 07305, 07346 | |
| Kfz-Kennzoeche: | UL | |
| Gmoedsschlissel: | 08 4 21 000 | |
| LOCODE: | DE ULM | |
| Stadtgliderong: | 18 Stadtteil | |
| Adress vo dr Stadtverwaltong: |
Marktplatz 1 89073 Ulm | |
| Webpräsenz: | ||
| Oberbirgermoeschter: | Gunter Czisch (CDU) | |
| Lag vo dr Stadt Ulm en Bada-Wirddabärg | ||
.svg) | ||
Ulm (au Olm, älter Ulem) isch a kroisfreie Universidädsschdad an dr Donau en Bada-Wirddabärg, Deitschland, wo a weng meh als hondrdzwanzgdausad Aiwoanr hôd. D Donau isch en Ulm gleichzeidig au d Grenz zwischa Bada-Wirddaberg ond Boyra ond drennd Ulm vo Nei-Ulm. Em Ausland isch Ulm bsonders fr s Menschdr, d Kirch mid am heggschda Krchdrm, ond als där Ort, wo dr Albert Einstein auf d Wäld komma isch, bekannd.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ulm isch am zwoiazwanzigschda Julai 854 zom erschda Môl en dr Gschicht erwäahnd worra, wo dr Keanig Luadwig vom Hoiliga Reamischa Reich d Keanigspfalz Hulma mid am ladainischa Satz «Actum Hulmam palatio regio in Dei nomine feliciter. Amen» am a Flägga grendad hôd, wo sällamôle bloß a baar Heisla vo schaffige Handwärgr gschdanda send. Dui Siadlong isch schnäll ooz wichtig em Reich worra: Bis ens 12. Jôhrhondert hend d Schdaufr Ulm scho zômm Haubdort en ihrem Härzogduam Schwôba ausbauad ghed. Ulm isch sällich a ächda „Handelsmetrobool“ gwäa.
Wo no d Schdaufr ondrganga send, isch Ulm a freia Reichschdadt vom Koiser worra, wo vo de Padrizier verwaldad worra isch. Em 14. Jôhrhondrd send d Handwerkszünfte mords ozfrieda worra ond hend em Schdadtraad meh mitschwätza wella. Nôch eddliche harde Kempf mid e Padrizier hend dia Zempfd noch em Gloina ond Groaßa Schweerbriaf vo 1325 beziaôngsweis vo 1397 d Mehrhoid im Raat kriagd[3]. Dr Große Ulmr Schweerbrieaf isch dôdrmid a Ard Vrfassong vo dr Reichsschdadd gwea, auf dia d Ulmr bis heid goddsallmächdich schdolz send. Bis heid muas dr Brgrmoischdr jeds Jôhr aufs Neie an Eid drauf aaleaga ond schwera, dass r Älle Leid „an gmoiner Maa“" («ein gemeiner Mann») isch, also älle gleich behandlad.
Krz vor am Großa Schweerbriaf hend d Ulmer am 30. Juana 1377 midda en dr Schdadt da Grondschoi fir ihr Menschdr glaid, nôchdeam dui alt Schdadtkirch außerhalb vo dr Schdadtmauer gwäa isch, was vor ällam bei Belageronga abr au sondschd arg obragdisch war. Ulm war dômôls so reich, dass es als Schdad, wo sällamôl grad amôle om de 10 000 Aiwohner ghett hôd, a Kirch fir zwanzgdausad Leit planad hot. Koi Frschd, Koi Bischoff ond koi Koisr odr Keanig hend drfir zald, noi, säll mords Dromm vo Krch isch ganz alloi mid de Spenda vo de Birgr bauad worra. Gleichzeidig hod Ulm noch Nirnberg s zwoidgreaschde Territorium vo älle Reichsschdädd em Hoiliga Reamischa Reich ghed. Zmoischde drvo hod Ulm iabrigens edd durch Griag ond Händl, sondrn durch Dausch, Schuldvrschreibonga ond Kaufa griagd. 1501 hod dr Koisr Maximilian I. bei dr Neiordnong vo saine Reichskrois Ulm sogar zôm „Haubd“ (also zur Haubdschdadd) vo ganz Schwôba gmacht. An Tiddl dean Ulm enoffiziell scho seid dr Zeid vo de Schdaufr ghed hod.
Loidr hend dia guade Zeida edd ewig ghalda. Mid dr Endeggong vo Amerika hend sich zerschd dia Handelsschdream, ond noch au s Gäld an da Adlandigg vrschoba. Zu ällam Iabrfluss send Ulmr 1531 au no Prodeschdandisch worra ond hend bei der Gläagaheid au glei ihr ganz Menschdr ond au faschd älle andre Kircha en am Bildrschdurm ausgraimd. Bloos an ganz gloinr Doil vo de Konschdwärg, dia amôle dô warad, isch sällamôl ibrigbliaba. Au am Koisr Karl V. hod s garedd basst, dass oi vo saine wichdigschde Reichsschdädt evangelisch worra isch. Wo d Ulmr sich nô au no als firende Pardei em Schmalkaldischa Kriag geaga an gschdelld hend, hod r d Ulmr dôdraufnâh en saim hoiliga Zoora 1548 bsuachd (ma kennd au saga hoimgsuachd), mächdig âhgschdrôfd, da Großa Schweerbriaf aikassierd, de Patrizier wiadr d Mehrhoid em Raad gea ond au glei no sämbdliche Zenft aufgleasad (ledschdre sen nooch dr Abdanggong vom Karl 1557 zwar wiadr grendad worra, abr zom saga hend se en dr Schdad nix me ghed). Wirglich schlemm ischs abbr erschd em Dreißgjähriga Kriag worra. Zwischa 1634 ond 1635 send in Ulm rond 5000 Leid an dr Peschd vreggd. Au auf am Ulmr Land hod s edd guad ausgsäa. Ganze Landschdrich warad menschaleer ond en ville vormôls wuaslige Ordschafda vom Reichsschdäddischa Derridoriom war am End vom Kriag koinr meh am Leaba. Drodzdeam hôd ma midda em Kriag 1641 des äldeschde schdäddische Theadr vo ganz Deitschland grendad.
Wirklich aufwärds ganga isch s nôch sällam firchdrlicha Kriag abr mid Ulm drodzdeam edd. 1704 hend d Bayra ond Franzosa d Schdadd em Schbanischa Ärbfolgegriag fr a krza Zeid bsedzd ond dôdrbei vo dr Schdad ond de Birgr so vil Geld erbressd, dass am End vom oischdmôls riasiga Reichdum vo dr Schdadd nix meh dô war. So schlemm war d Lag, dass ma sogar eddliche Flägga sambd de Leid an andre Härschafda hod vrkaufa missa. Annà 1802/3 hôd no d Freia Reichsschdadt Ulm durch da Reichsdeputationshauptschluss sai jahrhondrdealda Oigestendichkoit vrlora. S ulmische Gebiat isch zerschd amôle na noch Boyra komma ond Ulm isch en Âhleanong an sain alda Tidl zur Haubdschdadt vom neia Regierongsbezirg Bayerisch-Schwôba worra (erschd nochdeam Ulm an Wrddabärg komma isch, isch säll Augschburg worra). Em Oktober 1805 hôd bei Ulm d Schlacht vo Ulm stattgfunde, wo d Franzosa mid de Boyra gega d Eschterreicher gsiagt hend. 1810 isch noh dr nerdlich vo dr Donau glegene Doil vo dr eahemaliga Reichsschdadt gega dà Willa vo de Aiwohner nôch Wirddaberg komma. Dr Doil siadlich vo dr Donau, wo dôdrmid vo Ulm abdrennt worra isch, isch bei Boyra bliaba ond hôd sich em Lauf vo dr Zeit zur Schdadd ond am Landkrois Nei-Ulm entwiggelt. Em 19. Jôhrhondrd isch en Ulm a großa Bundesfeschdung baut worra. Oine vo de greaschde Feschdongsalaaga vo Eiropa. Au am Menschdr hod ma noch ra Ondrbrächong seid dr Reformatio wiadr weidrbauad. Dr Bau isch 1890 als Kirch mid am heggschda Kirchdurm auf dr Wäld abgschlossa worra. Endlich isch s wiadr aufwärds ganga mid dr Schdadd ond s hod vo gluage Kepf, Erfendr ond guade Kaufleid en Ulm bloß so gwemmlad. So hod dr Ärnschd Guschdaff Leibe en de 1830er Jôhr als erschdr seid dr Antige wiadr richdiga Zemend härgschdelld ond isch mid dem Produggd ond saine Schdoibrig reich worra. 1879 isch dr Albert Einstein en Ulm auf d Wäld komma. 1873 hod Conrad Dietrich Magirus Magirus die Ulmer Loidr fr d Feirwehr erfonda ond dodrmid da Grondschdoi vr d Magiruswerge gleagt. Dr Karl Kässbohrer, a Nochfahre von am alda Ulmr Fischr- ond Schiffrgschlecht, hod da erschda Omnibus endwigglad ond 1922 da erschda Laschdwagaahengr mid Gommiroifa. Dia von am grendada Firma hod schbädr au no da Kuaglglagrda Dräahkranz (1929), da Gelenkomnibus ond da Pistenbully (1967) endwigglad.
Gleichzeidig war Ulm em 19. ond fria 20. Jôhrhondrd wäaga dr Bondesfeschdong a wichdiga Garnisionsschdadt en där emmr mehrere Dausad Soldada aus ganz Deitschland schdadsioniert warad - Ebbas was de an sich weanig kriagrische ond emmr no reichsschdäddisch-tollrand präagde Ulmr garedd gfalla hod.
Nachdeam scho dr Erschde Wäldkriag vl vom Aufschwong vom 19. Jôhrhondrd wäggno hod, ischs frd Schdad drnoch faschd bloos no abwärds ganga. So wondrds edd, dass Ulm scho sähr fria a Hochburg vo de Nazis worra isch ond ma auf am Obra Kuaberg scho em Novembr 1933 a Konzendradionslaagr fr 600 Leid en dr Alda Feschdong aigrichdad hod. Edd älle Ulmr warad fr d Nazis. So send dr Hans ond d Sophie Scholl, Midgliadr vo dr Wiadrschdandsgruppe vo dr Weißa Rose, aus Ulm komma. Loidr hod s vo solche Leid au en Ulm vil zweanig gea.
Au vr d Schdad sälbr isch dia Sach edd guad ausganga. Am End vom Zwoida Wäldkriag hend d Amerikaner Ulm faschd vellig heebombt. Alloi s Menschder ond a ganz weanige alde Heisr ond Gassa send standa bliaba. Älls andre war he.
Nôch em Kriag isch z Ulm en Haufa auf oimol bassiert: Zom Beischbial hend se s Donaudaal zom Induschdriegebiad gmacht ond 1955 hôd dr Otl Aicher zamma mid em Schweizr Max Bill d Hoachschul fir Gschdaldung am Kuahberg grindet. Loidr isch dia 1968 scho wiadr schlossa worra, weil sich d Loidong mid am Land ond dr Schdadd ed ibr d Finanza ond d Organisatio vom Lährbetriab ainiga konnd.
1981 isch noch d Universidäd grendad worra ond hod vieale kluage Kepf nach Ulm zoga.
Au sondschd isch Ulm noch am Zwoida Wäldkriag mächdig gwachsa ond hod heid faschd 120.000 Aiwohnr (Schdand: 31.12.2013)
Was ma von Ulm kenna sott
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Ulm isch bekannt fr s Ulmr Minschdr, was mit saine 161,5 Medr d heggschda Kirch vo dr Weld isch.
- A kloinera Kirch isch d Martin-Luther-Kirch z Ulm em Weschda von dr Schdadt.
- S Ulmer Rôôthaus und s Schwörhaus
- S ganz Fischervirdl, mit sammt em schiafa Haus
- D Bondesfeschdong, Oina vo de greaschde Feschdonga von Eiropa
- S Ulmr Zuggrbrood, a ganz bsondra Schbedzialidäd mid Marsalla-Wai, Rosawassr ond Anis
- D Ulmr Schachdla, eigadlich hoißad säll dia Zilla ond send frianr bis nach Budabeschd ond no weidr d Donau nagfahra
- Da Schwermeedig, Dr hegschde Ulmr Feirdaag an deam dia Ulmr jeades Johr an am Mondag Ende Julai ihr iabr 600 Johr alda Verfassong feirad ond an deam au
- S Nabada, a Ard Faschengsomzuag mid hondrde vo Bood auf dr Donau schdaddfendad.
- D Lichdrserednaad auf dr Donau, am Samschdig Obad vor am Schwermeedig
- S Ulmr Museom en deam ma edd bloß da Leawamensch a bald 40.000 Jôhr alda Figur aus Elfaboi, sondrn au d Rommlfigura aguga ka, dia oim zoigad, wia d Ulmr en dr schbäda Reichsschdaddzeid aghäasad gwea send
- D Sammlong Weishaupt, Oine vo de wichdigschde Privade Sammlonga vo modärnr Konschd en Deitschland
- Da Delfeabronna beim Menschdr
- S Museom fr Broodkultur
- S Donauschwäbische Zendraalmuseom
- D Universidäad ond ihr Freiluftkonschdpark
- Da Bodanischa Garda
- Da Platz auf dr Schdadmaur, wo dr Schneidr von Ulm mid saim Gloidfliagr gschdardad isch
- Da Metzgrturm, Ulms Version vom Schiafa Turm vo Pisa
- D Kirch ond da Bibliothekssaal vom Gloschdr Wiablenga
- Da Gloschdrhof en Seaflanga
- S HFG Museum ond d KZ Gedengschdädde auf am Obra Kuahberg
Geografisches
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ulm isch en 17 Schdadtdoil aidoilt: Schdadtmitte, Beefenga, Donaudaal, Eggenga, Oisenga, Ermenga, Eselsberg, Gegglenga-Donauschdedda, Gremmlfenga, Jongna, Lähr, Mährenga, Oschdschdadt, Seeflenga (mit Hardhausa), Ondrweilr, Weschdschdadt ond Wiblenga. Donauschdedda ond Gegglenga hend sich erschd 1989 zammagschlossa.
Nôchbrgmainda vo Ulm send auf dr boirischa Seit vo dr Donau ond dr Illr Nei-Ulm, ond glei eschtlich drnäaba Elchenga, ond auf dr wirdabergischa Seit Illerkirchberg, Schdoig , Hiddesa, Erbach, Blaubeira, Blauschdoi, Doraschdadt, Boimrschdedda ond Langenau, dia wo älle zom Alb-Donau-Krois gherad.
Feirdääg ond reglmäßige Vrâhschdaldunga z Ulm
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Schwörwoch mit Lichdrserenaad, Schwörmonndaag(auch: Schwermeedig) ond em Nabada: Desch s „Hailait“ vom Jôhr z Ulm. S Schwörwochaend fangt mit dr Lichterserenade am Samschdig âh. S oigadliche Feschd isch abr am Schwörmondag. Des isch fr älle Leit en Ulm en Feierdag (d Schialr missad bis om Zehne in d Schuul ganga). Dô vrwandlad sich an oim Dag (s isch äwwl dr vorledschde Mondig em Juli) ganz Ulm en a Feschd. Zerschd wurd a Wenga gschwätzad: Dr Birgrmoischdr held sai draditionelle Schwörrede, wo r an Eid auf d Schdadtvrfassong abloischdad, auf da großa Schwörbrief aus am Jôhr 1397. Ond nô gôhd mr zom Nabada, wo älle Leid (bsonders d Jonge) en dr Donau Schiffla bauad ond sich gegaseidig nass spritzad ond a Fraid hend. (Ma duad d Donau vo dr Eisabâhbrigg bis en d Friedrichsau naa bada, dôher kommt dr Nama „Nabada“.) Nô wrd vor ällem am Donauufr ond am Fischrvrdl gfeirad, abr au en älle Boiza z Ulm. Auf am Minschdrplatz dend d Leid bei ma Konzärd bis in d schbäd Nacht nai feira.
- Älle vier Jôhr isch an de zwoi Sonndäg vor am Schwörmondag au noh s traditionelle Fischrschdecha.
- s Indrnationale Donaufeschd. Dô kommad d Leid von elle Donauländr ond feirad zamma mid de Ulmr am Donauufr z Ulm ond z Nei-Ulm. Dô geids handwärgliche Sacha, Wai, a gscheids Essa ond Musig vo älle Donauländr.
- S Ulmr Zeld isch a großa Vrâhschdaldong en dr Ulmr Friedrichsau, bei der bekannde ond obekannde Kinschdlr von iabral aus dr Weld zoigad, was se kennad. Des gôht sechs Wocha ond fendt vo Midde Mai bis Midde Juli schdadd. Dô geids Musig, Deadr, Kabbaredd, Essa ond Drengga.
Wichtige Leid, wo vo Ulm send odr dôhanna gschaffd hend
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Von dôhanna
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Albert Einstein, an Physigger ond Nobelpreis-Trägr, wo d Reladividädstheorie enddeggt hôd.
- Otl Aicher, a bekannt Disainer ond an Grinder von dr Hoachschual fir Gschdaldung (HfG), die wo am Kuabärg gwea isch.
- Dieter ond Uli Hoeneß, zwoi Mänädschr in dr deitsche Fuaßballbondesliga
- Mike Krüger, Kabbareddischd ond Musigger, wo au im Fernsäa aufdredda duat.
- Hildegard Knef, Schauschbielere ond Sängere
- Albrecht Ludwig Berblinger, dr «Schneidr vo Ulm», hôd 1811 vrsuachd, ibr d Donau z fliaga, s hôd n abr wäga wiadrige Wind ins Flissle nondergheit
- Conrad Dietrich Magirus, Grindr vo dr freiwilliga Fuirwehr en Deitschland ond dr Erfindr vo dr drähbara Fuirwehrloidr
- Marie Kurz, Pazifischdin, Sozialischdin, d Frau vom Dichder Hermann Kurz ond d Muadr vo dr Schriftschdellere Isolde Kurz
- Ula Stöckl (* 1938), Filmmacheri ond Reschissöre
Wo dôhanna gschaffad hend
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Hans und Sophie Scholl, zwoi Wiadrschdandskämpfr im Nazionalsozialismus
- Max Bill, an Schweizr Disainer, wo dôhanna Rekdor ond Grindr von dr Hochschul fir Gschdaldung (HfG) gwäa isch.
- Herbert von Karajan, an eschdrreichischr Dirigend ond Kabellmoischdr im Deadr z Ulm.
- Ferdinand von Zeppelin, Erfendr vom erschda Lufdschiff, isch vo Konschdanz gwea, hôd abr au z Ulm gschaffad.
- Max Eyth, Inscheneer, Schrifdschdeller ond Zoichner
- Edgar Rabsch, Kirchamusikdirekdr am Minschdr
Ergebnis vo dr Kommunalwahl am 25. Mai 2014:
| Pardei | Stimma in Prozent | Âhzahl vo de Sitz | ||
|---|---|---|---|---|
| CDU | 22,3 % | (−0,8) | 9 Sitz | (−1) |
| SPD | 19,5 % | (+0,9) | 8 Sitz | (±0) |
| Bündnis 90/Die Grünen | 19,3 % | (+0,9) | 7 Sitz | (±0) |
| Freie Wähler/FWG | 8,1 % | (−0,7) | 21 Sitz | (−1) |
| UWS | 7,6 % | (±0,0) | 3 Sitz | (±0) |
| FDP/DVP | 4,5 % | (−2,9) | 2 Sitz | (−1) |
| WWG | 6,9 % | (−0,1) | 3 Sitz | (±0) |
| UVL | 5,7 % | (−0,2) | 2 Sitz | (±0) |
| Die Linke | 4,2 % | (+1,0) | 2 Sitz | (+1) |
| Ulm hoch 3 | 1,9 % | (+1,9) | 1 Sitz | (+1) |
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- A. Bräuning und andere: Um Ulm herum. Untersuchungen zu mittelalterlichen Befestigungsanlagen in Ulm. Forschungen und Berichte der Archäologie des Mittelalters in Baden-Württemberg 23. Theiss, Stuttgart 1998, ISBN 3-8062-1396-8.
- Ingo Bergmann: „Und erinnere Dich immer an mich …“. Gedenkbuch für die Ulmer Opfer des Holocaust. Klemm & Oelschläger, Ulm 2009, ISBN 978-3-932577-82-6. Mit einem Vorwort von Oberbürgermeister Ivo Gönner.
- Marianne Dumitrache, Gabriele Kurz, Gabriele Legant, Doris Schmid: Der lange Weg zur Stadt. Neuer Blickwinkel der Archäologie zur Stadtgründung Ulms. In: Denkmalpflege in Baden-Württemberg, 35. Jg. 2006, Heft 1, S. 28–37. (PDF; 3,2 MB)
- Ingeborg Flagge: Ulm (FSB Architekturführer. Stadtführer zeitgenössischer Architektur). Verlag Das Beispiel, Darmstadt 2003, ISBN 3-935243-35-9.
- Johann Herkules Haid: Ulm mit seinem Gebiete. Wagner, Ulm 1786. (Digitalisat)
- Heinz Keil (Hrsg.): Dokumentation über die Verfolgungen der jüdischen Bürger von Ulm. Im Auftrag der Stadt Ulm. Ulm 1961.
- Erich Keyser (Hrsg.): Württembergisches Städtebuch. Band IV, Teilband Baden-Württemberg, Band 2 aus Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte – Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages. Stuttgart 1961.
- Martin Kluger: Ulm und Neu-Ulm. Der Stadtführer für die Donau-Doppelstadt. context verlag Augsburg, Augsburg 2012, ISBN 978-3-939645-53-5.
- Landesarchivdirektion Baden-Württemberg (Hrsg.): Das Land Baden-Württemberg – Amtliche Beschreibung nach Kreisen und Gemeinden (in acht Bänden); Band VII: Regierungsbezirk Tübingen. Stuttgart 1978, ISBN 3-17-004807-4.
- Martin Nestler: Ulm – Geschichte einer Stadt. Sutton Verlag GmbH, Erfurt 2003, ISBN 3-89702-544-2.
- Hans Eugen Specker: Ulm. Stadtgeschichte. Separater Druck des Beitrags für Band II der Amtlichen Kreisbeschreibung, ergänzt durch einen einführenden, die Stadtentwicklung dokumentierenden Bildteil sowie eine Zeittafel und ein abschließendes Register. Süddeutsche Verlagsgesellschaft, Ulm 1977, ISBN 3-920921-95-X.
- Herbert Wiegandt: Ulm – Geschichte einer Stadt. Anton H. Konrad Verlag, Weißenhorn 1977, ISBN 3-87437-134-4.
Gugg au dô nâh
[ändere | Quälltäxt bearbeite]A baar nützliche Links
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Ulm – Sammlig vo Multimediadateie- Offiziella Indrnetpräsenz vo dr Schdadt
- Offiziella Website zum Indrnationala Donaufeschd in Ulm ond Nei-Ulm
- Offiziella Website zum Ulmr Zeld
- Tourismus in Ulm ond Nei-Ulm (offizielle Seit)
- Schdadtjubiläum 1150 Jahre Ulm (2004)
- Frag den Spatz (mit Stadtasichta und Panorama)
- Deserteurdenkmal
Fuaßnoda
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Intervju mit em Dialektforscher Ralf Knöbel i dä Siadweschtprässe [1] (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)
- ↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg – Bevölkerung nach Nationalität und Geschlecht am 31. Dezember 2022 (CSV-Datei).
- ↑ Däggschd ond Erleidricha zom Großa Schwerbriaf vo 1397: http://www.ulm.de/sixcms/media.php/29/VVB-1-2-1.pdf (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) ; http://ulm.de/sixcms/media.php/29/VVB-1-2-2.pdf (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Stand: 19.02.2015.