Elsassischa Dìchterwaj

Dialäkt: Mìlhüüserisch

D elsassischa Dìchterwaj sìn Spàziarwaj ìm Elsàss, mìt Hàltstella wo ma Gedìchta uf Elsassisch kàt lasa. Dia Gedìchta stehn uf zweisprochiga Tàfla, uf Elsassisch un mìt dr Ìwersetzung uf Frànzeesch. Do fìndet ma àlla verschìedena Mundàrta vum Elsàss: vum Hochàlemànnischa bis zum Fränkischa.

Dàs ìsch ànna 2008 vum Verein AGATE (Académie pour une graphie alsacienne transfrontalière) erstellt worra. D Hàuiptidee ìsch dr elsassischa Dialekt z'unterstìtza un d Orthal Schriwungregel bekànnt z'màcha.

D Idee vum elsassischa Dìchterwaj ìsch kumma wahrend'ra Wànderung uf em „Feldberger Dichterwegli“, z'Faldbarg bi Mìlla; dàs Dichterwegli hàt 20 Stàtiona wo àlemànnischa Gedìchta zeiga, uf'ra Länga vu 3 km.

D Dìchterwaj[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr erschta Dìchterwaj z Mìnschter[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Àm 19. Oktower 2008 ìsch dr Dìchterwaj z Mìnschter iigwèiht worra. Ar fàngt à àm Mìnschter Bàhnhof un fiahrt durch d Stàdt un dr Wàld.

Lischta vu da Gedìchta:

Elsassischer Dìchterwaj (Edgar Zeidler, vu Colmer)
Müadersproch, Brüadersproch (Adrien Finck, vu Hàgabàch)
Màma (Bernard Beltz, vu Àltkìrch)
Das Licht der Erde uf Hochditsch (Alfred Kahn, vu Hàslàch)
Mìtnànder hàn m'r de Kehr vun de Wait gemàcht (Isabelle Grussenmeyer, vu Stroßburri)
Kumm züe mìr (André Weckmann, vu Steiweri)
Din Làche (Raymond Weissenburger, vu Mìnschhüus)
Ànfiirholz (Gaston Jung, vu Stroßburri)
Mini Wurzla (Louis Roesch, vu Ìngerscha)
Min Heimetländel (Raymond Matzen, vu Stroßburri)
Mìt uffene Awwe (Ronald Euler, vu Buckenum)
Ìn de Bargdärfer (Jean-Paul Sorg, vu Milhüsa)
D'Ratschwiwer (Roger Siffer, vu Villé)
Scheena Mai ìm Elsàss (Liliane Bertolini, vu Colmer)
Àn e junge Dìchter (Émile Storck, vu Gawiller)
De Elsässisch Schwàne-Gsàng (Germain Muller, vu Stroßburri)
Làwendi ìsch mr nie genüe (Sylvie Reff-Stren, vu Bìschwiller)
Herbtstimmung uf Hochditsch (Paul-Georges Koch, vu Colmer)
Schàffe mìr's emol? (Claude Diringer, vu Waschthàlta)
Dr Wìnd (Tony Troxler, vu Riaschpàch)
De Dàà (Conrad Winter, vu Stroßburri)
Dämmerstunde (Karl Hans Abel, vu Metzeràl)
Leschti Hoffnung "Ìm Herrgott siner Nàme heisst: Villicht (Claude Vigée, vu Bìschwiller)
Dämmerung (Rémy Morgenthaler, vu Mützig)
Dü miner Bàuim (Jean-Paul Gunsett, vu Màsmìnschter)
S Witerlabe noh n em Tod (Nathan Katz, vu Wàldighofa)
Mi Kerich'l (Bernard Guntz, vu Schlettstàdt)
Min Liedel (René Eglès, vu Stroßburri)
Mìnschter (Gérard Leser, vu Mìnschter)

Dr Dìchterwaj vu Bleschwiller[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Àm 29. Mai 2010 ìsch dr zweit Dìchterwaj z Bleschwiller iigwèiht worra. Ar fàngt à àn dr Mairie vu Bleschwiller un màcht dernoh a scheener Spàziargàng ìn da Rawa.

Lischta vu da Gedìchta :

Pfingstrosen (Paul-Goerges Koch, vu Colmer)
Moos (Jean-Christophe Meyer, vu Bleschwiller)
Mi Frìnd (Edgar Zeidler, vu Colmer)
Weisch dü's (Jean-Paul Gunsett, vu Màsmìnschter)
Dr Tànz vu de Rawa (Louis Roesch, vu Ìngerse)
Beer mit e Triwel (André Weckmann, vu Stroßburri)
Spotsummer (Emile Storck, vu Gawiller)
D'Kilb (Roger Siffer, vu Stroßburri)
Novamber-Lied (François Brumbt, vu Villé)
Oktowerowe (Anne Franck-Neumann, vu Milhüsa)
D'r Blìck vàm Reh (Ronald Euler, vu Buckenum)
S Träpfla (Tony Troxler, vu Riaschpàch)
Umesunscht (René Eglès, vu Stroßburri)
E-n-Owe uff d'r Fìscherìnsel (Albert Mathis, vu Stroßburri)
de Baum (Conrad Winter, vu Stroßburri)
Ohna g'süacht (Francis Krembel, vu Dàmmerkìrch)
D'heim (Maurice Laugner, vu Diaffathàl)
Heimetsbìlder (Gérard Leser, vu Mìnschter)
Scham dich! (Liliane Bertolini, vu Colmer)
Krisa (Jean-Paul Sorg, vu Milhüsa)
s Wunder vom Wort (Adrien Finck, vu Hàgebàch)
Mini Sproch (Sylvie Reff, vu Bìschwiller)
Àlti Mewel, àlti Sproch (Henri Mertz, vu Lembàch)
An das Straßburger Münster (Oktober 1939) uf Hochditsch (Alfred Kastler, vu Gawiller)
Abschwur uf Hochditsch (René Schickele, vu Owernàh)
D'r Rhin (Germain Muller, vu Stroßburri)
Ìm Wìnter ìn de Stubb (Raymond Matzen, vu Stroßburri)
Ìm Bàbbe sin Harz (Albert Strickler, vu Sasene)
Wìnderowefiir (Claude Vigée, vu Bìschwiller)
Wìnternàcht (Nathan Katz, vu Wàldighofa)

Dr Dìchterwaj vu Sulzmàtt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Àm 10. Septamber 2011 ìsch dr drìtt Dìchterwaj z Sulzmàtt igwèiht worra. Ar fàngt àà àn dr Mairie vu Sulzmàtt un geht ìn da Rawa uffa.

Lischta vu da Gedìchta:

Mi natte Elsàsslànd (Alfred Ruppé, vu Milhüüsa)
Rot (Ronald Euler, vu Buckenum)
Ö Harr, mir flen Dich àn (Alphonse Meyer, vu Modere)
Der Abend (Henri Solveen, vu Stroßburg)
Owa Liad (Gérard Leser, vu Munster)
Mein Talheim (Fritz Springer, vu Talheim)
Bìld (Claude Diringer, vu Waschthàlta)
Unser Schauenbarg (Bernard Zink, vu Pfàffena)
D'Gàuichmàtt (Thiébaut Walter, vu Bàllerschdorf)
Nàchtgebatt (Edgar Zeidler, vu Colmer)
Prime jeunesse (Pierre Loti, vu Rochefort)
Wàs kànn mr schun (Sylvie Reff, vu Bischwiller)
Erwartung (Alfred Kastler, vu Gawiller)
Lied (René Schickele, vu Ewernahn)
Unser Wei (Fritz Springer, vu Talheim)
Elsasserwi: Gebrauchsanweisung (Pierre Hangarter, vu Kaysersberg)
Sie ruefe noch emol de Màmme (Raymond Matzen, vu Stroßburg)
Wo gehn d'Màmme ànne? (Simone Morgenthaler, vu Zàwere)
Mìt zwei Sìlwe (Louis Egloff, vu Ansa)
S Kìnd (Dinah Faust, vu Berlin un Germain Muller, vu Stroßburri)
Rife (Anne Franck-Neumann, vu Milhüüse)
Wàrùm (Isabelle Grussenmeyer, vu Stroßburg)
Härbschtfiir (Nathan Katz, vu Wàldighofa)
Herbststimmung (Paul-Georges Koch, vu Matzeràl)
Friahjohrsfüge (Jean-Paul Sorg, vu Milhüüsa)
Sunnatàg ìm Fevrier (Emile Storck, vu Gawiller)
Ìm März (André Weckmann, vu Steiweri)

Dr Dìchterwaj vu Lembàch[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Dorf Lembàch hàt aui a Elsassischer Dìchterwaj ufgstellt, wo àm 6. Oktower 2012 igwèiht worra ìsch. Ar ìsch ìm gliicha Sìnn às d erschta Dìchterwaj entwìckelt worra, àwer doch mìt'ra Bsunderheit: 's ìsch s erschta Mol àss d Vorbereitung vum Projakt ohna d Begleitung vum Verein AGATE gfiahrt worra ìsch. Üs dam Grund ìsch sìna Schrìftàrt a bìtsi weniger ìm Orthal-Stàndàrd.

Lischta vu da Gedìchta:

Am Brunne vor'm Eltrehüs (Henri Mertz, vu Lembàch)
S'Schneele in dr Märzenàcht (Nathan Katz, vu Waldighoffen)
Der Meister uf Hochditsch (Elisabeth Muller, vu Lembàch)
Der Nussbàuim (Edgar Zeidler, vu Colmer)
En elsässisches Requiem (Claude Vigée, vu Bischwiller)
Wie Blüem un Frucht (André Weckmann, vu Steiweri)
Abholtza (Jean-Paul Sorg, vu Milhüüsa)
Gebädd vom Wàldläufer (Jean Dentinger)
S'Beispiel vom Bàim (Adrien Finck, vu Hàgebàch)
Mein liebster Vogesenpfad uf Hochditsch (Henri Hirschinger, vu Hàwenau)
Wàldmäschter (Hermann Picard, vu Lüterburi)
M'r wisse's jetz (Raymond Matzen, vu Stroßburri)
Spotjohr (Georges Zinck, vu Hàgebàch)
Haamweh noch'm Elsàss (Bernard Bernecker, vu Lembàch)
S'Menschter (René Egles, vu Stroßburri)
Ja, in Lembach (Louise Fortmann, vu Lembàch)
Schnetz d'r s'Elsàss üs'm e Räjeböje (Conrad Winter, vu Stroßburri)
S'Millers Liesel (Henri Mertz, vu Lembàch)
De Wind duet nie lije (Sylvie Reff, vu Bischwiller)
D'r Wideboim (Gérard Leser, vu Mìnschter)
Gedenke mein uf Hochditsch (Paul Bertololy, vu Frànkethàl, ìn Ditschlànd)
Am Steinekriz (Louis Roesch, vu Ìngersche)
Als Heimer (Christian Hahn, vu Sulz unterm Wàld)
Nu ist diu heide uf Mìttelhochditsch (Konrad Puller Von Hohenburg)
Willerheh (Charles Schlosser, vu Lembàch)
D'Kumbel vum Contades (Germain Muller, vu Stroßburri)
Am Bachel (Charles Attali, vu Lembàch)
Sej de Poet vum dim Lawe (Daniel Steiner, vu Lembàch)

Dr Dìchterwaj vu Wolixe[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Iigwèiht àm 22. Juni 2014, dr Dìchterwaj vu Wolixe ìsch erstellt worra vum Verein „E Friehjohr fer unseri Sproch“. Ar enthàltet Gedìchtla vu da folgenda Àuitora:

André Weckmann
Raymond Matzen
Nathan Katz
René Egles
Edgar Zeidler
Charles Bernhart, vu Wolixe
Gérard Leser
Isabelle Grussenmeyer
Louis Roesch
Sylvie Reff
Tony Troxler
Rémy Morgenthaler
Yves Bisch
Jean-Christophe Meyer
Conrad Winter
Raymond Bitsch, vu Àchene

Dr Dìchterwaj vu Bìschwiller[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Sylvie Reff-Stern hàt z Bischwiller a Dìchterwaj, wo dur d Stàdt un dr Wàld fiahrt, erstellt. Ar ìsch àm 29. März 2015 igwèiht worra un enthàltet 27 Gedìchtla.^[1]

A elsässisches Requiem (Claude Vigée, vu Bischwiller)
Miederle (Sylvie Reff-Stern, vu Bischwiller)
Läwe uf de Weschprìtsche in de Dreissischer Johr (Marquerire Haeusser, vu Waisseburch)
Wir weben (Ernst Wiechert, vu Kleinort)
Granzganger (Maurice Laungner, vu Diefedàl)
Verfrorene Saldàte (Charles Attali, vu Lembàch)
Ich will làwendi sìn (Conrad Winter, vu Stroßburri)
Was nutzt's (Aline Martin, vu Stroßburri)
Offener Brief an d'Jugend (André Maurois, vu Bischwiller)
D' Heidemüeder (Jeann Herrmann, vu Bischwiller)
Lìechtùng (Jean-Christophe Meyer, vu Bleschwiller)
Schwàngeri Fräu (Nathan Katz, vu Wàldighofa)
De Bür (André Weckmann, vu Steiweri)
'S gäbt immer e Brùcke (Lucien Koebel, vu Seebàch)
Dr Glauiwa (Edgar Zeidler, vu Colmer)
De Baum (Gaby Specht)
Grossmüedersproch (Sido Gall, vu Bischwiller)
De Moderwaj (Joseph Burckel, vu Bischwiller)
Unsera Sproch (Mireille Libmann, vu Milhüüsa)
Fer ä Dichterpfädel en Bischwiller(Georges Kientz, vu Bischwiller)
De Gockelfritz (Ronald Euler, vu Buckenum)
Am Denkmal von Bischwiller (Louise Ostertag-Roth, vu Bischwiller)
Gröisàmer Krieg (Louis-Willhelm Voeltzel, vu
Schnid di Barga (Gérard Leser, vu Mìnschter)
Wenn d'Glock litt (Jacques Klein, vu Gundershoffen)
Dàs ebbis ìwrigblibt (Adrien Finck, vu Hàgebàch)
D' letzt Bierbràuerèi (Liliane Bertolini, vu Colmer)

Dr DreylandDichterweg[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr DreylandDichterweg ìsch àm 23. Àwrìl 2016 igwèiht worra^[2]. Ar geht ìwer d Granza, mìt àlemànnischa Gedìchta vu da drèi Lander: Frànkrìch, Ditschlànd un Schwitz, un ema Spàziargàng àm Rhii entlàng dur drèi Städta: Hiniga un Bàsel, wo zitter 2016 dur dr trinàtionàler Rhiiuferwag verbunda sìn, un Wiil àm Rhii^[3]. D 24 Stàtiona vum Wag sahn àlla gliich üs, üsser dr Schrìftàrt wo verwanda worra ìsch: Orthal fer d elsassischa Gedìchta, àndra tràditionella Schrìftàrta fer d àndra Lander.

Lischta vu da Gedìchta :

My Basel (Theobald Baerwart, vu Bàsel)
Vorhang uff! (Hylarius / Beat Trachsler, vu Bàsel)
D Fääri (Fritz Liebrich, vu Bàsel)
Leim (Paula Hollenweger, vu Mìlla)
Uus und feertig (Anna Keller, vu Bàsel)
d'Wärter àbstäiwa (Gérard Leser, vu Mìnschter)
D gwisselos, heimet (Markus Manfred Jung, vu Zell im Wiisetàl)
F (Lina Ritter, vu Nèidorf)
Der Mensch und d Naduur (David Wolf, vu Bàsel)
Kàrfunkelstai (Georges Zink, vu Hàgabàch)
S git so Dääg (Emil Beurmann, vu Bàsel)
Trost (Johann Peter Hebel)
Elsassfährtli (Blasius / Felix Burckhardt)
Àlmuese (Jean-Christophe Meyer, vu Bleschwiller)
Grenzgänger (Gerhard Jung, vu Zell im Wiisetàl)
Bruck (Edgar Zeidler, vu Colmer)
E Fätze Tüech (Heinz Reiff, vu Lörràch)
Im Bluescht (Sebastian Hämpfeli / Julius Ammann, vu Bettige BS)
S Wiisedaal (Urban / Hans Rudolf Schwabe, vu Bàsel)
Dr Blaue isch gstande... (Lina Kromer, vu Schlienge-Obereggene)
Vorbstimmig (Nathan Katz, vu Wàldighofa)
Angscht (Carola Horstmann, vu Zell im Wiisetàl)
Haikus (Yves Bisch, vu Hàbsa)
D'Erde (Manfred Marquardt, vu Lörràch)

Verschìedes[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Z Steiweri, àn dr Zorn entlàng, befìndet sìch dr Dìchterwaj vum André Weckmann, mìt Text vu dam Àutor. Dia Text stehn uf Elsassisch, sìn uf Frànzeesch ìwersetzt un känna sogàr vu da Blìnda glasa wara denn sa stehn aui uf Zeichasproch. Da Dìchterwaj ìsch àm 18. Àwrìl 2009 igwèiht worra un a Büech ìsch drìwer veräffentligt worra^[4]. Obwohl àss'r ohna d AGATE ufgstellt worra ìsch, gheert'r aui zu da Elsassischa Dìchterwaj.

Pàrtnerschàfta[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Àdminischtràtiona un kültürella Vereiner (wia zum Beispiel d OLCA) han àn dara Operàtion mìtghulfa. Z Mìnschter un z Bleschwiller, zum Beispiel, han sìch s Vogesaverein un d Stàdt um d Tàfla bekìmmert, mehrera Fàmìlia sìn iverstànda gsìì fer a Tàfla uf ìhra Hüss lo màcha.
Mehrera Pàrtner - Unternamma, Vereiner un Fàmìlia - han gspanda fer a gwìssa Tàfla.

Verschriwung uf Orthal[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Uffem Dìchterwaj stehn àlla elsassischa Text uf Orthal, d nèia Schribempfehlung wo ìm Elsàss zìmlig güet àgnumma wìrd. Bi dana Dìchter, wo ma do fìndet, han àwer nìt àlla uf Orthal gschrìwa, d ältschta sowìeso nìt ! Àlso hàt s Verein AGATE d Erlàuibnis verlàngt, d ältra Text uf Orthal z'verschriwa, fer sa uf d Tàfla z'drucka. Meischtens sìn d Auitor oder ìhra Fàmìlia glich iverstànda gsìì.