Die Böösi Fasnacht

As Böösi Fasnacht bezäichnet mä dr Ufruer z Basel, wo am 26. Februar 1376 zur Zit vo dr Fasnacht stattgfunde het. Wil Basler Bürger e baar Gfolgslüt vom Herzog Leopold III. im Eptigerhoof umbrocht häi, het mä d Stadt herte Sankzioone underworfe und si isch denn öbbe e Joorzäänt lang vo de Habsburger dominiert worde.

Vorgschicht

Dr Bischof vo Basel und s Huus Habsburg häi scho im 13. Joorhundert wägen em Bsitz vo de Stedt Grooss- und Chläibasel, wo denn rächtlig no drennt gsi si, afo händle. Dä Komflikt het die ridderligi Füerigsschicht vo dr Stadt in d «Stärner», wo für Habsburg gsi si, und d «Psitticher», d Aahänger vom Bischof, drennt, und het mit dr Zit die ganzi Bevölkerig däilt (→ Psitticher und Sterner). Denn het sich am Aafang vom 14. Joorhundert e dritti Partei afo bilde, wo Däil vom Aadel und vo dr Bürgerschaft drzue ghöört häi, wo die habsburgischi wie au die bischöfligi Hohäit abgleent häi und d Riichsummiddelbarkäit aagsträbt häi.

D Habsburger häi sich zwar gege s Ändi vom 14. Joorhundert mee uf e östriichisch-tirolische Ruum konzentriert, aber wil si im Elsass und Süddütschland vil Besitz ghaa häi, häi si sich au witerhii für Basel intressiert. So het dr Herzog Leopold III. 1375 s Chläibasel vom Basler Bischof as Pfand chönne chaufe, wil dä Gäld brucht het. Im Januar 1376 het dr Kaiser im Leopold au no d Riichsvogtei mit dr Bluetgrichtsbarkäit über Basel gee, und d Bürgerschaft het sich gege d Iimischig vo de Habsburger in d Aagläägehäite vo dr Stadt afo weere. Das isch ene umso wichdiger gsi, wil si scho konkreti Schritt uf em Wääg zur Äigeständigkäit gmacht häi, won ene dr Bischof 1372/73 s Määrt- und Zollrächt und s Münzregal vo Groossbasel verpfändet het.

Dr Ufruer

Durnierszene im ene Basler Kaländerblatt, um 1480

Am 26. Februar 1376 het dr Leopold mit vile Ridder bim Groossbasler Münster e Durnier abghalte, wil s im Chläibasel käi gäignete Blatz für die dradizionelli fasnächtligi Veraastaltig gee het. D Basler häi aber das Durnier as e habsburgischi Machtdemonstrazioon gsee, und wo Waffe und Röss under d Zueschauer groote si, isch s zum en Ufruer choo. En ufgstachleti Mängi het d Habsburger Gsellschaft uf em Münsterblatz und in de Aadelsstuube aagriffe und e baar Aadligi und Chnächt doodgschlaage. Dr Herzog het im ene Böötli ins Chläibasel müesse flüchte, und öbbe fufzig Groofe, Doomheere, Eedel- und Dienstlüt si für churzi Zit in dr Gwalt vo de Ufrüerer gsi.

Was genau bassiert isch, wäiss mä nid. Ass es en Usenandersetzig zwüsche Zümft und Aadel gee het, cha bezwiiflet wärde, wil e Hufe vo de Zumftgwärb vo dr ridderlige Kultur gläbt häi und grad bi Durnier am mäiste verdient häi. D Gwalt het d Alldaagskultur vo Basel wie vo andere gröössere Stedt im spoote Middelalter brägt, und grad an dr Fasnacht isch si immer wider usbroche. D Underschicht het wenig z verliere gha, und es isch äifach gsi, si ufzstachle. Scho bim Pogrom vo 1349 gege d Basler Juude, wo au in dr Fasnachtszit bassiert isch, si Bande us deere Gsellschaftsgrubbe ufghetzt worde, wäärend d Hindermänner im Dunkle bliibe si. Dorum wird vermuetet, ass die, wo dr Ufruer vo 1376 iigfäädlet häi, nooch zum Bischof gstande oder stedtischi Autonomiste gsi si.

D Folge

Dr stedtisch Root het erkläärt, ass «fremds Volk und böösi Buebe» verantwortlig sige und het zwölf aagääbligi Aafüerer lo chöpfe. Dr Herzog het aber d Gläägehäit usgnützt, zum d Stadt z underwärfe. S Riich het für e Landfriidensbruch d Acht über Basel verhängt, und so isch d Stadt vo dr Ussewält abgschnitte gsi. S Abkomme vom 9. Juli 1376 z Hall in Tirol zwüsche dr Stadt und em Herzog het dr Strit gschlichdet, aber es isch für Basel höggst ungünstig gsi. Vo denn aa het s im Leopold müesse Dienstfolg läiste wie anderi habsburgischi Stedt und e Schaadenersatz vo 8'000 Gulde zaale. Die Vormacht vo Habsburg het iiri Barteigänger in dr Stadt gsterkt.

D Bürger häi e Zitli iiri Äigeständigkäit nüm chönne witer usbaue. Aber d Habsburger häi sich denn doch mit em Bischof und dr Bürgerschaft müesse arrangschiere, und d Bürger häi iiri Posizioone wider chönne ufbaue. Basler Aadligi wie d Familie Münch und Bärefels häi in dere Zit en ängs Verheltnis zu de römisch-dütsche Herrscher us em Huus Luxeburg ufbaut. D Stadt het sich us dr Habsburger Vorheerschaft afo befreije, wo si 1384 em Schwööbische Stadtbund biidräte isch. D Niiderlaag in dr Schlacht bi Sämpach am 9. Juli 1386 isch e Katastrofe für d Habsburger z Basel gsi. E Hufe vo iire Aahänger us dr Ritter- und Bürgerschaft si gfalle, und au dr Leopold III. isch umchoo. D Stadt het d Gläägehäit bim Schopf ergriffe. Drei Wuche spööter het si d Riichsvogtei erworbe, wo mit em Dood vom Herzog frei worde isch. 1392 het si s bischöflige Pfand Chläibasel de Chinder vom Leopold abkauft, wo denn in Gäldnoot gsi si, und so die bäide Stedt veräinigt. E Bündnisverdraag, wo offe formuliert gsi isch, het 1393 dr Usgliich mit de Habsburger brocht. D Stadt het zwar d Pfänder erst im spoote 15. Joorhundert chönne uslööse, aber faktisch isch si sälbständig gsi, und so het si um 1400 mit ere äignige Territorialpolitik chönne aafoo.

Litratuur

• René Teuteberg: Basler Geschichte. Christoph Merian Verlag, Basel 1986, S. 133–135.
• Georg Kreis, Beat von Wartburg (Hg.): Basel. Geschichte einer städtischen Gesellschaft. Christoph Merian Verlag, Basel 2000, S. 51 und 61–62.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Böse_Fasnacht“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.